SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (017)

 

17.

Wengine tekane Waraka ing Dalem Katumenggungan ngadhep aku lan kabeh sing dikandhakne, ora kliwatan uga olehe wis aweh dhuwit sakanthong cilik marang aku, tak aturke marang Rama Tumenggung Jatikusuma. Ora mung sing dikandhakne Waraka wae sing dadi aturku marang Rama Tumenggung, nanging critane Makara sadurunge Waraka teka uga tak aturake pisan. Rama Tumenggung suwe ora enggal paring pituduh apa sing kudu tak tindakne magepokan karo panjaluk palilahe Waraka iki. Ketara yen tekane Waraka bebadra warung ing laladan kene iki, mbutuhake kawigaten mirunggan. Bareng wis sauntara lan sajak wis menggalih kanthi mateng, wekasan Rama Tumenggung wiwit paring dhawuh marang aku.

 

"Ngene ya Ngger" dhawuhe Rama Tumenggung alon "yen disawang sagebyaran, jenenge ana wong sing nindakne budidaya murih urip sing luwih becik, kuwi kena diarani barang sing lumrah, lan minangka wong tuwane kawula ing laladan kene, kudune awake dhewe iki melu anyengkuyung murih anggone wong sing mbudidaya kuwi bisa migunani, saora-orane tumrap wong sing nglakoni dhewe, munggahe migunani tumrap tangga teparone. Awit sumurupa Suwanda, barang sing luwih gawe sekele Sang Prabu ing Majapahit kuwi ora ana sing ngungkuli sekele penggalih dalem nalika uninga yen kawulane nandhang kurang sandhang apa dene pangan. Anane kawula bisa kurang sandhang lan pangan kuwi, sing akeh ora merga kawula mau kesed ora gelem tandang gawe, ora. Nanging luwih akeh sing jalaran saking ora anane gaweyan sing bisa ditandangi sing bisa ngasilake bebakalane sandhang klawan pangan. Mula sepisan maneh, yen ana kawula Majapahit sing gelem tumandang murih bisa madhang, luwih-luwih bisa mbeciki tata panguripane, kuwi kawula sing pantes oleh pangalembana".

"Menapa dhawuhipun Rama Tuemnggung menika saged kula pendhet dudutan bilih Rama Tumenggung sampun kepareng kula nyawisaken Serat Kekancingan, minangka tandha bilih anggenipun bebadra wande pun Waraka sampun pikantuk palilah saking Rama Tumenggung?" kanthi ngati-ati aku munjuk nyuwun pirsa.

"Mengko dhisik" Rama Tumenggung paring dhawuh maneh "tembungku durung rampung".

"Inggih Rama, nyuwun pangapunten".

"Iya, tak tutugne olehku kandha" Rama Tumenggung nutugne olehe paring dhawuh "ing ngarep keng slira matur manawa kajaba dodolan barang sing lumrah, lire bangsane panganan lan omben-omben sing bisa dipangan lan diombe dening sadhengah wong, Waraka uga dodolan omben-omben sing mung pantes diombe dening wong sing wis diwasa, yaiku panunggalane arak, tuwak, ciyu lan sapiturute. Iki sing kudu mbok pikirake, lire sanadyan mung sak mendem utawa wuru merga ngombe arak utawa ciyu, iku asring nuwuhake kisruhing kahanan, luwih-luwih yen nganti ana bocah sing durung diwasa wiwit jajalan mendem, kuwi luwih ora prayoga maneh, keng slira kudu ngerti yen omben sing dadi pakaremane wong akeh kuwi pancen sok ana guna lan paedahe, nanging yen olehe ngombe ora bener utawa sing ngombe dudu wong sing bener, kuwi babar pisan ora ana gunane kajaba mung bakal nuwuhake kapitunan tumrap sing ngombe lan uga wong sing ana sakiwa tengene".

"Nyuwun pangapunten Rama" aku nyela  matur "ingkang dipun kersakaken anggenipun ngunjuk boten leres lan tiyang ingkang boten leres, menika kados pundi cetahnipun?".

"Olehe ngombe ora bener, kuwi akeh sing wis ngecakne" Rama Tumenggung nggenahne dhawuhe "ngombe sing wis ngliwati wates mung merga dienggo pamer, dienggo gagah-gagahan ben diarani wong sing ora jirih lan sapiturute, kuwi salah siji tuladhane wong sing olehe ngombe ora bener. Dene wonge sing ora bener, ya iku wong sing ora kulina ngombe banjur merga saka pakewuh banjur nekad wani ngombe, temahane ya banjur mendem lan dadi geguyone wong akeh, malah ora arang wong sing ngono kuwi banjur diwadani lan diisin-isin murih wirang, ora ana critane wong sing diwewirang lan dipoyoki kuwi bisa nampa kanthi legawa, kaping pindho bocah sing durung cukup umure, merga kepengin enggal oleh pangakon wis gedhe, banjur nuduhne kuwanene ya iku wani nindakne sing kulina ditindakne wong diwasa, upamane ngombe bangsane arak lan tuwak kuwi. Iki cetha ora bener awit bisa gawe rusaking raga lan pikire bocah sing durung diwasa nanging nggege mangsa, kepengin diarani wis diwasa kuwi".

"Kaluhuran dhawuhipun Rama Tumenggung, lajeng kados pundi prayoginipun?" aku wis mudheng karo sing dikersakne Rama Tumenggung "menapa ingkang kedah kula lampahi magepokan kalih anggenipun nyuwun palilah pun Waraka menika?".

"Sawuse keng slira niti priksa kahanane warunge Waraka lan pranyata Waraka dodolan omben jinising arak utawa tuak lan sapanunggalane, Waraka kudu gelem gawe layang prajanjen, yen olehe ngedoli omben sing bisa marakne wuru kuwi mung kanggo wong sing bener lan uga anggone ngombe ing warung kono kudu kanthi cara sing bener. Yen sing ngombe wis katon wiwit mendem ora kena Waraka ngedoli maneh marang wong mau sanadyan wonge dhewe sing njaluk, kaping pindho Waraka ora dikeparengake ngladeni bocah sing durung cukup umure tuku omben sing bisa gawe wuru kuwi ing warunge. Yen nganti prajanjen iki diterjang, mangka Dalem Katumenggungan wenang, ngendheg olehe Waraka dodolan apa wae ing laladan kene" Rama Tumenggung paring wangsulan lan pituduh marang aku,  apa sing kudu tak tindakne magepokan anggone Waraka nyuwun palilah dodolan.

"Inggih Rama" aku matur "sedaya dhawuhipun Rama badhe kula estokaken kanthi sak sae-saenipun".

"Sabanjure" Rama Tumenggung isih paring dhawuh maneh "mau keng slira uga matur, yen Makara nyritakne yen Waraka saben wengi nggelar tontonan joged beksan sing Pesindhen lan Ledheke ayu-ayu tur ana uga sing nyambi gelem dadi papan panyuntaking napsu birahine wong lanang sing mbutuhake, malah aturmu mau uga ngandhakne kajaba sing nyambi dadi Pesindhen utawa Ledhek uga ana dicawisake wong wadon sing pancen makarya kanthi nyewakne ragane kanggo wong lanang sing mbutuhake?".

"Leres Rama kala wau Kakang Makara mila criyos makaten, nanging Waraka namung criyos menawi kangge nguri-uri budaya, piyambakipun ugi nggelar kagunaning gangsa ingkang kangge ngiringi para waranggana sesekaran" aku atur wangsulan blaka.

"Yen sing dikandhakne Waraka kuwi kanggo nguri-uri budaya, kuwi nyata yen becik" Rama Tumenggung bali ngendika maneh "nanging yen kongsi ana paraga pagelaran sing nyambi kaya sing dicritakne Makara, kuwi jenenge ora nguri-uri budaya nanging tumindak sing nedya gawe rusaking kabudayan luhur. Cakepaning tembang sing diunekne dening para waranggana kae, prasasat kabeh ngemu pitutur luhur, panuntunan marang wong-wong piye becike nglakoni urip murih manggih rahayu. Nanging, yen wong sing katone gelem dadi Waranggana utawa Ledhek, nanging duwe bebuden asor gelem dadi wadon palanyahan mangkono kuwi, cetha yen kuwi wong wadon sing kena digawe srana ngrusak kaluhuraning budayaning para leluhur sing nyata adiluhung".

"Nuwun sewu Rama" aku nyoba matur kanthi panemu sing rada beda "mila ing papan sanes, bab Waranggana utawi Tandhak ingkang nyambi makaten kala wau sampun limrah lan kaprah saha sampun boten dados wewadi malih".

"Sing keng slira aturake kuwi mula bener" Rama Tumenggung paring wangsulan "nanging Keng Slira kudu ngerti, tumindak sing kaya ngono mau yektine dudu tumindak lumrah, nanging tumindak sing ora genah, banjur dikaprahake. yen ing kana-kana ngono kuwi dianggep kaprah lan lumrah, nanging yen ing wewengkon kene, aku ora bakal nglilakne. Jalaran aku isih duwe nalar sing waras, wong  lanang sing dhemen nguja hawa nepsune karo wanita palanyahan kuwi padha karo wis ngidak-idak atine sisihane, wis nyidrani kasucening tresna saka bojone. Ora ana critane wong wadon lega atine yen ngerti sing lanang seneng-seneng ngumbar hawa nepsune karo wadon palanyahan, sing ana ya atine dadi lara sing angel tambanane. Karo maneh, wong lanang sing seneng ngono kuwi, mesthi ora bakal lila saupama bojone utawa anake wadon dicidra tresna dening wong lanang liyane, ngono kuwi nuduhne yen wong lanang sing kasebut mau klebu wong lanang sing dumeh menang. Nek dheweke legawa sisihane didadekne papan panyuntak hawa nepsune wong lanang liya, kuwi ora beda karo cara uripe kewan kae".

"Menika menawi ingkang nindakaken tiyang ingkang sampun gadhah semah Rama?" ora krasa aku ketrucut nyuwun pirsa "menawi tiyangipun taksih legan?".

"Kuwi pitakon sing temene pitakone wong nasar" Rama Tumenggung paring wangsulan karo suwara sing wiwit mendhuwur "pranataning kapitayan mbuh kuwi sing wujud agama utawa  kapitayan sing ana sadurunge ana agama sing teka ing Majapahit lan Tanah Jawa kene, mulangake yen cara kanggo ngilekne pangajakane napsu birahi kuwi sranane Rabi ora tumindak nasar ngono kuwi. Tak arani nasar sabab wong sing nindakne kuwi ngerti yen sing dilakoni barang sing sasar, nanging nekad ditindakne merga pancen ora kesasar malah kepara nasarake jiwa lan ragane marang juranging neraka".

ana candhake