SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (018)

 18.

Akeh-akeh nggone Rama Tumenggung ngendika, nelakake rasa ora lilane yen ing wewengkon kene kacondhokan papan kang nyawisake wong wadon palanyahan.  Dadi Rama Tumenggung cetha yen ora arep paring palilah marang Waraka golek pengasilan ing laladan kene sarana ngingu wong wadon palanyahan. Kabeh sing didhawuhake Rama Tumenggung pancen tinemu ing nalar lan jumbuh karo kanyatan. Mula kabeh dhawuhe Rama Tumenggung tak cathet sajroning ati. Sesuk utawa ing wektu sing pas, sawuse aku nitipriksa kahanan warunge Waraka, kabeh dhawuhe Rama Tumenggung bakal tak cakne kanggo mangsuli panyuwune Waraka murih oleh palilah bebadra warung sing manggon ing cedhak dalan prapatan Pasar Katumenggungan kuwi.

Esuke, kaya padatan aku mesthi luwih dhisik mlebu ing papan nyambut gawene para punggawa Katumenggungan sadurunge para punggawa padha teka. Lan padatan para punggawa kuwi olehe padha teka nindakne kuwajibane sawuse aku lungguh watara sapanginang ing papan kono. Nanging esuk iki jebul beda, ora kaya adate, Ki Suwela lan Makara jebul wis mapan ing panggonane nyambut gawe, wong loro kuwi katon lagi ketungkul anggone nandangi gaweyane dhewe-dhewe. Aku banjur nyedhaki Makara sing babar pisan ora weruh yen aku mara.

"Wis suwe ta Kakang anggon dika teka kene iki mau?" pitakonku sawise caket karo Makara.

"Oh, Gus Wanda ta?" Makara ndengengek karo nyawang praupanku, wong kuwi katon yen kaget "sampun sawatawis Gus, meh sareng kalih anggenipun abdi juru sapu rampung anggenipun ngeluti papan menika".

"Yen ngono ya meh bareng karo pletheking surya mau esuk ngono Kakang?" aku mesem karo nyawang praupane Makara.

"Inggih Gus, labet kala wau dalu kula dipun titipi Ki Waraka unjukan saking nagari Cempa, kapurih ngaturaken jengandika Gus Suwanda" karo wangsulan ngono kuwi, Makara njupuk barang sing dibuntel sutra cacah loro, banjur kandhane "menika ingkang setunggal radi alit menika unjukan saking Nagari Tegis, dene ingkang radi ageng menika unjukan wedalan Nagari Cempa, mangga Gus kula maturi nampi".

"nDika mentas saka warunge Ki Waraka ta Kakang?" pitakonku, sauntara sing jarene omben saka negara Tegis karo saka negara Cempa kuwi dening Makara diselehne ing meja ngarepku.

"Kala wingi sonten, sasampuning serap surya, semahipun Ki Makara dugi ing gubug kula, nyukakaken unjukan menika saha nedhi tulung supados kula matur dhateng jengandika Gus Suwanda" wangsulane Makara.

"Ki Waraka kongkonan bojone teka ing panggonan ndika, mung saprelu nitipne barang iki kanggo aku? lan njaluk tulung marang ndika supaya kandha marang aku ing babagan apa Kakang?" aku takon dening Waraka, Makara dikongkon apa.

"Namung dhapur atur sedhahan kok Gus" Makara wangsulan karo mesem "mangke dalu, Ki Waraka badhe wonten prelu sakedhik, inggih menika badhe nengeri tigang wulan anggenipun ngandheg semahipun ingkang angka tiga, lumantar kula Ki Waraka nyuwun wonten keparengipun Gus Wanda ngrawuhi adicara tengeran menika saha kasuwun paring pangestu dhateng Ki Waraka lan semahipun, murih anggenipun ngandheg kaparingan wilujeng, wilujeng ingkang ngandheg saha wilujeng ingkang dipun kandheg".

"Sing arep ditironi iki bojone Ki Makara sing angka telu?" aku takon "Lha kabeh bojone Ki Waraka kuwi ana pira?".

"Inggih Gus" wangsulane Makara "menika rak makaten, Ki Waraka menika semahipun wonten tiga, menawi seliripun inggih kathah. Saben semah lan seliripun, dening Ki Waraka kaparingan wande ingkang jangkep kalih isen-isen miwah ubarampenipun, lha wande ingkang mapan ing margi catur caket peken nika, kaparingaken dhateng semah ingkang angka tiga menika, benjing menawi Serat Palilah ingkang dipun tapak astani Gusti Tumenggung sampun njudhul, inggih Nyi Waraka ingkang angtka tiga menika ingkang badhe nglampahaken saha anenggani, Ki Waraka piyambak inggih badhe langkung kathah manggen ing griya lan wandenipun semah ingkang kapisan, ing Kitharaja mrika".

Aku lagi ngerti jebul Waraka, wong lanang sing umur-umurane katone ora pati akeh kaceke karo umur-umuranku kuwi duwe bojo telu lan selir sepirang-pirang. Ya lumrah wae, wong Makara sing umure meh padha karo umurku kaceka ya ora ana setahun, wektu iki uga wis duwe anak sing umure lagi sewulan. Ya mung aku wae, sing merga isih kepengin golek sangu urip sing luwih mapan, durung kober mikir arep omah-omah. Sauntara aku jagongan karo Makara, punggawa-punggawa Katumenggungan wiwit padha teka lan mapan ing panggonane dhewe-dhewe.

Karo nyangking omben saka Nyai Waraka angka telu, sing dititipne Makara, aku ngalih genti nyaketi papane Ki Suwela, wong tuwane Makara sing mau tekane bareng karo anake lanang.

"Sampun dipun aturi dening Makara Anakmas?" lagi wae aku teka ngarepe, Ki Suwela wis mapag nganggo pitakonan.

"Oh, sedhahan saking Ki lan Nyi Waraka mangke dalu menika ta Ki?" aku wangsulan karo mbalekne pitakonan.

"Inggih Anakmas" wangsulane Ki Suwela "manawi boten wonten pambeng ingkang wigatos, mangke dalu kula ugi badhe ndugeni sedhahan menika kok Anakmas".

"Inggih Ki" aku genti wangsulan "kula piyambak ugi makaten, badhe kula langaken muroih saged ndugeni sedhahan tigang wulanan ngandhegipun Nyai Waraka menika".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" Ki Suwela dumadakan ngaturke panuwun, aku dadi rada gumun banjur takon sajroning ati, ya gene yen aku ngelangne arep nekani ulemane Waraka, malah Ki Suwela sing matur nuwun?.

"Estunipun Waraka menika rak sampun kula anggep anak kula piyambak ta Anakmas?" Ki Suwela kaya ngerti sing lagi tak gagas.

"Ki Suwela sampun dangu anggenipun tepang kalihan Ki Waraka menika?" aku takon.

"Nama boten sampun dangu malih" Ki Suwela aweh wangsulan "Biyungipun Waraka ingkang nami Sunthi menika estunipun rak putra lembu peteng utawi selir ingkang sesidheman saking Gusti Tumenggung Jlampar?".

"Inggih Ki, Ki Waraka ugi sampun criyos dhateng kula babagan menika" wangsulanku nigas kandhane Ki Suwela.

"Lha biyungipun Sunthi ingkang nami Dirah ingkang dados garwa lembu petengipun Gusti Menggung Jlampar, menika sedherek kula sepuh tunggal bapa biyung kalih kula, mBok ayu Dirah anak angka setunggal dene kula yoga angka tigawelas, mBok ayu Dirah lajeng kapundhut selir dening Bendara Penatus ing Kitha Majapahit, gadhah yoga setunggal inggih pun Sunthi biyungipun Waraka menika,  lha Sunthi lajeng kapundhut selir dening Ki Wancu sodagar saking Nagari Cempa, nalika Ki Wancu nggelar dagangan ing Kitha Majapahit. Dados menawi dipun urutaken makaten, Waraka menika taksih kapernah putu kula piyambak" Ki Suwela nggenahne sesambungan antarane dheweke karo Waraka.

Aku dadi mbatin, ya gene Makara ora crita menyang aku babagan iki? Ora kandha yen temene ngono Si Waraka kuwi isih tiba ponakane dhewe, putune biyunge gedhe ?. Apa merga Makara sing ora bisa nyritakne urut-urutane?.

"Awit kula boten remen menawi kathah ingkang ngertos menawi kula menika taksih wonten sambetipun kalihan Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang estunipun taksih kaprenah kakang kula ipe, sanaosa sesambetan antawisipun kulawarga kula kalih kulawarganipun mBok Ayu Dirah, Sunthi menapa dene Waraka menika mlampah kados limrahipun tiyang ingkang taksih waris piyambak, nanging kula boten nate nyariyosaken sesambetan batih antawisipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar, dhateng sinten kemawon, malah ugi Keng Rama, inggih Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi boten uninga sambetipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar. Inggih nembe menika kula wantun blaka kalihan Anakmas Suwanda, jalaran Anakmas menika tuhu pangayoman sejati tumrap kula saha kulawarga kula".

"Inggih Ki, kula ngaturaken nedha nrima dene Ki Suwela sampun kepareng mblakakaken sambetipun Ki Waraka kalihan ndika Ki Suwela, jeneh Kakang Makara ugi babar pisan boten nate cariyos dhateng kula ing babagan menika" wangsulanku semu nuduhne panutuhku marang Makara.

"Kula ingkang lepat Anakmas" Ki Suwela wangsulan karo mesem "anggenipun Makara boten matur dhateng Anakmas Suwanda menika jalaran kula wongsal-wangsul meling dhateng piyambakipun, murih sampun ngantos ketrucut rembag, ingkang saged nuwuhaken wonten ingkang pirsa menawi Makara menika estunipun saged kawastanan taksih pulunanipun Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun surut ing kasedan jati".

"Inggih, inggih Ki, kula mangertos" wangsulanku karo manthuk-manthuk "estunipun kenging menapa Ki Suwela nyingidaken dhateng bebrayan bilih ndika menika maksih kapetang kadang ipenipun Gusti Tumenggung Jlampar ingkang samangke sampun seda jinempana ing angin menika Ki?".

"Sadaya menika inggih amargi saking kawontenan Anakmas, kula boten remen menawi awit kawontenan kula ingkang gesang salebeting kasekengan menika angirangi kawibawanipun Gusti Tumenggung Jlampar, menawi ngantos wonten ingkang sumerep menawi kula menika kapetang taksih kadang ipe kalih Gusti Tumenggung" Ki Suwela wangsulan karo mesem pahit.

 

ana candhake.

18.

Akeh-akeh nggone Rama Tumenggung ngendika, nelakake rasa ora lilane yen ing wewengkon kene kacondhokan papan kang nyawisake wong wadon palanyahan.  Dadi Rama Tumenggung cetha yen ora arep paring palilah marang Waraka golek pengasilan ing laladan kene sarana ngingu wong wadon palanyahan. Kabeh sing didhawuhake Rama Tumenggung pancen tinemu ing nalar lan jumbuh karo kanyatan. Mula kabeh dhawuhe Rama Tumenggung tak cathet sajroning ati. Sesuk utawa ing wektu sing pas, sawuse aku nitipriksa kahanan warunge Waraka, kabeh dhawuhe Rama Tumenggung bakal tak cakne kanggo mangsuli panyuwune Waraka murih oleh palilah bebadra warung sing manggon ing cedhak dalan prapatan Pasar Katumenggungan kuwi.

Esuke, kaya padatan aku mesthi luwih dhisik mlebu ing papan nyambut gawene para punggawa Katumenggungan sadurunge para punggawa padha teka. Lan padatan para punggawa kuwi olehe padha teka nindakne kuwajibane sawuse aku lungguh watara sapanginang ing papan kono. Nanging esuk iki jebul beda, ora kaya adate, Ki Suwela lan Makara jebul wis mapan ing panggonane nyambut gawe, wong loro kuwi katon lagi ketungkul anggone nandangi gaweyane dhewe-dhewe. Aku banjur nyedhaki Makara sing babar pisan ora weruh yen aku mara.

"Wis suwe ta Kakang anggon dika teka kene iki mau?" pitakonku sawise caket karo Makara.

"Oh, Gus Wanda ta?" Makara ndengengek karo nyawang praupanku, wong kuwi katon yen kaget "sampun sawatawis Gus, meh sareng kalih anggenipun abdi juru sapu rampung anggenipun ngeluti papan menika".

"Yen ngono ya meh bareng karo pletheking surya mau esuk ngono Kakang?" aku mesem karo nyawang praupane Makara.

"Inggih Gus, labet kala wau dalu kula dipun titipi Ki Waraka unjukan saking nagari Cempa, kapurih ngaturaken jengandika Gus Suwanda" karo wangsulan ngono kuwi, Makara njupuk barang sing dibuntel sutra cacah loro, banjur kandhane "menika ingkang setunggal radi alit menika unjukan saking Nagari Tegis, dene ingkang radi ageng menika unjukan wedalan Nagari Cempa, mangga Gus kula maturi nampi".

"nDika mentas saka warunge Ki Waraka ta Kakang?" pitakonku, sauntara sing jarene omben saka negara Tegis karo saka negara Cempa kuwi dening Makara diselehne ing meja ngarepku.

"Kala wingi sonten, sasampuning serap surya, semahipun Ki Makara dugi ing gubug kula, nyukakaken unjukan menika saha nedhi tulung supados kula matur dhateng jengandika Gus Suwanda" wangsulane Makara.

"Ki Waraka kongkonan bojone teka ing panggonan ndika, mung saprelu nitipne barang iki kanggo aku? lan njaluk tulung marang ndika supaya kandha marang aku ing babagan apa Kakang?" aku takon dening Waraka, Makara dikongkon apa.

"Namung dhapur atur sedhahan kok Gus" Makara wangsulan karo mesem "mangke dalu, Ki Waraka badhe wonten prelu sakedhik, inggih menika badhe nengeri tigang wulan anggenipun ngandheg semahipun ingkang angka tiga, lumantar kula Ki Waraka nyuwun wonten keparengipun Gus Wanda ngrawuhi adicara tengeran menika saha kasuwun paring pangestu dhateng Ki Waraka lan semahipun, murih anggenipun ngandheg kaparingan wilujeng, wilujeng ingkang ngandheg saha wilujeng ingkang dipun kandheg".

"Sing arep ditironi iki bojone Ki Makara sing angka telu?" aku takon "Lha kabeh bojone Ki Waraka kuwi ana pira?".

"Inggih Gus" wangsulane Makara "menika rak makaten, Ki Waraka menika semahipun wonten tiga, menawi seliripun inggih kathah. Saben semah lan seliripun, dening Ki Waraka kaparingan wande ingkang jangkep kalih isen-isen miwah ubarampenipun, lha wande ingkang mapan ing margi catur caket peken nika, kaparingaken dhateng semah ingkang angka tiga menika, benjing menawi Serat Palilah ingkang dipun tapak astani Gusti Tumenggung sampun njudhul, inggih Nyi Waraka ingkang angtka tiga menika ingkang badhe nglampahaken saha anenggani, Ki Waraka piyambak inggih badhe langkung kathah manggen ing griya lan wandenipun semah ingkang kapisan, ing Kitharaja mrika".

Aku lagi ngerti jebul Waraka, wong lanang sing umur-umurane katone ora pati akeh kaceke karo umur-umuranku kuwi duwe bojo telu lan selir sepirang-pirang. Ya lumrah wae, wong Makara sing umure meh padha karo umurku kaceka ya ora ana setahun, wektu iki uga wis duwe anak sing umure lagi sewulan. Ya mung aku wae, sing merga isih kepengin golek sangu urip sing luwih mapan, durung kober mikir arep omah-omah. Sauntara aku jagongan karo Makara, punggawa-punggawa Katumenggungan wiwit padha teka lan mapan ing panggonane dhewe-dhewe.

Karo nyangking omben saka Nyai Waraka angka telu, sing dititipne Makara, aku ngalih genti nyaketi papane Ki Suwela, wong tuwane Makara sing mau tekane bareng karo anake lanang.

"Sampun dipun aturi dening Makara Anakmas?" lagi wae aku teka ngarepe, Ki Suwela wis mapag nganggo pitakonan.

"Oh, sedhahan saking Ki lan Nyi Waraka mangke dalu menika ta Ki?" aku wangsulan karo mbalekne pitakonan.

"Inggih Anakmas" wangsulane Ki Suwela "manawi boten wonten pambeng ingkang wigatos, mangke dalu kula ugi badhe ndugeni sedhahan menika kok Anakmas".

"Inggih Ki" aku genti wangsulan "kula piyambak ugi makaten, badhe kula langaken muroih saged ndugeni sedhahan tigang wulanan ngandhegipun Nyai Waraka menika".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" Ki Suwela dumadakan ngaturke panuwun, aku dadi rada gumun banjur takon sajroning ati, ya gene yen aku ngelangne arep nekani ulemane Waraka, malah Ki Suwela sing matur nuwun?.

"Estunipun Waraka menika rak sampun kula anggep anak kula piyambak ta Anakmas?" Ki Suwela kaya ngerti sing lagi tak gagas.

"Ki Suwela sampun dangu anggenipun tepang kalihan Ki Waraka menika?" aku takon.

"Nama boten sampun dangu malih" Ki Suwela aweh wangsulan "Biyungipun Waraka ingkang nami Sunthi menika estunipun rak putra lembu peteng utawi selir ingkang sesidheman saking Gusti Tumenggung Jlampar?".

"Inggih Ki, Ki Waraka ugi sampun criyos dhateng kula babagan menika" wangsulanku nigas kandhane Ki Suwela.

"Lha biyungipun Sunthi ingkang nami Dirah ingkang dados garwa lembu petengipun Gusti Menggung Jlampar, menika sedherek kula sepuh tunggal bapa biyung kalih kula, mBok ayu Dirah anak angka setunggal dene kula yoga angka tigawelas, mBok ayu Dirah lajeng kapundhut selir dening Bendara Penatus ing Kitha Majapahit, gadhah yoga setunggal inggih pun Sunthi biyungipun Waraka menika,  lha Sunthi lajeng kapundhut selir dening Ki Wancu sodagar saking Nagari Cempa, nalika Ki Wancu nggelar dagangan ing Kitha Majapahit. Dados menawi dipun urutaken makaten, Waraka menika taksih kapernah putu kula piyambak" Ki Suwela nggenahne sesambungan antarane dheweke karo Waraka.

Aku dadi mbatin, ya gene Makara ora crita menyang aku babagan iki? Ora kandha yen temene ngono Si Waraka kuwi isih tiba ponakane dhewe, putune biyunge gedhe ?. Apa merga Makara sing ora bisa nyritakne urut-urutane?.

"Awit kula boten remen menawi kathah ingkang ngertos menawi kula menika taksih wonten sambetipun kalihan Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang estunipun taksih kaprenah kakang kula ipe, sanaosa sesambetan antawisipun kulawarga kula kalih kulawarganipun mBok Ayu Dirah, Sunthi menapa dene Waraka menika mlampah kados limrahipun tiyang ingkang taksih waris piyambak, nanging kula boten nate nyariyosaken sesambetan batih antawisipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar, dhateng sinten kemawon, malah ugi Keng Rama, inggih Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi boten uninga sambetipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar. Inggih nembe menika kula wantun blaka kalihan Anakmas Suwanda, jalaran Anakmas menika tuhu pangayoman sejati tumrap kula saha kulawarga kula".

"Inggih Ki, kula ngaturaken nedha nrima dene Ki Suwela sampun kepareng mblakakaken sambetipun Ki Waraka kalihan ndika Ki Suwela, jeneh Kakang Makara ugi babar pisan boten nate cariyos dhateng kula ing babagan menika" wangsulanku semu nuduhne panutuhku marang Makara.

"Kula ingkang lepat Anakmas" Ki Suwela wangsulan karo mesem "anggenipun Makara boten matur dhateng Anakmas Suwanda menika jalaran kula wongsal-wangsul meling dhateng piyambakipun, murih sampun ngantos ketrucut rembag, ingkang saged nuwuhaken wonten ingkang pirsa menawi Makara menika estunipun saged kawastanan taksih pulunanipun Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun surut ing kasedan jati".

"Inggih, inggih Ki, kula mangertos" wangsulanku karo manthuk-manthuk "estunipun kenging menapa Ki Suwela nyingidaken dhateng bebrayan bilih ndika menika maksih kapetang kadang ipenipun Gusti Tumenggung Jlampar ingkang samangke sampun seda jinempana ing angin menika Ki?".

"Sadaya menika inggih amargi saking kawontenan Anakmas, kula boten remen menawi awit kawontenan kula ingkang gesang salebeting kasekengan menika angirangi kawibawanipun Gusti Tumenggung Jlampar, menawi ngantos wonten ingkang sumerep menawi kula menika kapetang taksih kadang ipe kalih Gusti Tumenggung" Ki Suwela wangsulan karo mesem pahit.

 

ana candhake.