SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (012)

 

12.

       Sadumuginipun Ki Lurah ing ing dalem, jebul ing pendhapa sampun wonten tamu ingkang angrantos. Inggih menika Ki Butulan bebau ing Padhukuhan sisih Kidul, utawi kaprah sinebut Ki Bau Kidul. Ki Bebau Butulan nalika samanten nembe lenggah ing pendhapa Kalurahan, ing sacaketipun Ki Butulan ketingal satunggaling pawestri, taksih timur lan pasuryanipun ayu, pakulitan kuning ngemu giring, rikmanipun panjang dipun kucir mawingking, ngantos dumugi sangandhaping cingklok. Polatanipun sumunar, netranipun mblalak kawistingal menawi pawestri menika pakulinanipun tregal-tregel, kados Dewi Banuwati ing pawayangan ngaten menika. Anggenipun lenggah pawestri ing sacaketipun Ki Bebau Kidul menika tumungkul, nanging astanipun ketingal nembe ngelus-elus bandhuling sangsangan ingkang dipun copot saking sangsanganipun, ingkang kadamel saking sesotya, sela abrit ingkang rineka mirah delima.

       Dupi Ki Butulan sumerep menawi Ki Lurah minggah dhateng pendhapa, sakala gurawalan anggenipun mapagaken. Sarwi mbungkuk caos kurmat, Ki Butulan nyaketi Ki Lurah ngaturaken pangabekti lajeng anjawat astanipun Ki Lurah. Pawestri ingkang suawaunipun ketingal sengsem angelus sesotya ingkang pindha mirah delima, sareng ngertos menawi Ki Butulan gurawalan mapag rawuhipun Ki Lurah, lajeng tiru-tiru ing wingkingipun Ki Bebau.

       “Wis suwe ndika mau ngrantu tekaku Paman Bau?” pandangunipun Ki Lurah dhateng Ki Butulan sasampunipun Ki Butulan ngaturaken pangabekti, nunten kalajengaken dhawuh supados Ki Bebau Kidul lan kancanipun menika lenggah ing dhampar wiyar ingkang kulina dipun agem lenggah jejagongan dening Ki Lurah lan tamunipun “ayo padha linggih ing dhampar kana, murih gayeng anggone jejagongan”.

       “Nembe kemawon kok Ki Lurah” wangsulanipun Ki Bebau Kidul “ngaturaken genging panuwun Ki Lurah, suwawi mangga kula dherekaken pinarak ing dhampar”.

       “Ya sadurunge aku njaluk pangapura luwih dhisik Paman Bau” dhawuh pangandikanipun Ki Lurah sasampunipun sekeca lenggahipun, makaten ugi kalihan linggihipun Ki Butulan miwah pawestri kancanipun menika “aja ndika anggep tambuh utawa nambong, yen aku takon marang ndika Paman, tekane Paman ing pendhapa Kalurahan iki, mung arep sanja kuwarasanku sakulawarga apa ana perkara liya sing wigati sing kudu tak ngerteni?”.

“Matur nuwun Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Butulan kepireng ngatos-atos “langkung rumiyin kaparenga kula anepangaken dhateng Ki Lurah, ingkang sowan sareng kalihan kula menika…”.

       “Iya, sapa iki Paman Bau?”  Ki Lurah nigas rembagipun Ki Butulan “gajege lagi sepisan iki aku weruh”.

       “Mila leres ingkang kadhawuhaken Ki Lurah menika” atur wangsulanipun Ki Butulan “lare estri menika pun Puranti, yoganipun semah kula saking tiyang jaleripun ingkang rumiyin. Dados inggih taksih yoga kuwalon kula piyambak. Wiwit alit, Puranti menika gesangipun tumut simbahipun ing Jatisari mrika. Lha samangke lajeng nusul biyungipun mriki”.

       “Lha wong tuwane Lanang si Puranti iki saiki ana ngendi? Ki Lurah ndangu Ki Butulan.

       “Bapakanipun Puranti menika rumiyin rak tiyang mbara kerja ngupadi boga saking tlatah Banyumas mrika ta Ki Lurah?” Ki Butulan lajeng ngaturaken sinten tiyang sepuhipun jaler Puranti “sareng anggenipun ngumbara pados tedha dumugi ing Jatisari kepanggih kalihan Ki Lurik, inggih simbahipun Puranti menika, nunten dipun pek mantu kajodhokaken pikantuk Jatun ingkang sak niki dados semah kula menika, ngantos patutan yoga setunggal inggih pun Puranti menika. Lha sareng anggenipun emah-emah kalihan biyungipun Puranti boten lana, tiyang jaler ingkang nami Senu menika inggih lajeng kesah, kinten-kinten inggih wangsul dhateng nagarinipun ingkang rumiyin”.

       Ki Lurah namung manthuk-manthuk midhanget katranganipun Ki Bebau Kidul makaten menika kala wau. Ki Lurah ugi pirsa lan ngakeni salebeting penggalihipun, menawi Ki Butulan menika sanadyan samangke sampun ngunduri sepuh, nanging taksih ketingal njenthara, tilas-tilas kebagusanipun Ki Butulan jaman timuripun nyata boten ical babar pisan. Ki Lurah lajeng kemutan bilih, semahipun Ki Bebau Kidul ingkang dipun sebat minangka biyungipun Puranti utawi Jatun menika, semahipun Ki Bebau ingkang kaping kalih. Yuswanipun ugi langkung sepuh tinimbang Ki Butulan. Semahipun Ki Bebau Kidul ingkang janur ajur, menika tiyang saking tlatah wetanan, sacaketipun laladan Gunung Rambut, rumiyin Tledhek ingkang mbarang, naminupun Sinem, sareng kepanggih Ki Butulan ingkang nalika samanten taksih jaka lan Sinem, tledek mbarang kala wau inggih dereng gadhah sisihan nunten dipun rabi dening Ki Butulan. Sareng Tledhek mbarang kala wau sampun patutan yoga setunggal, Ki Butulan tepang kalihan Jatun, Sindhen ingkang griyanipun Jatisari, Sindhen kala wau sampun gadhah bojo, ingkang padamelanipun dados panjak, inggih manjaki semahipun menawi nuju tanggapan. Wiwitan anggenipun Ki Butulan tepang kalihan Sindhen Jatun saking Jatisari menika inggih langkung rumiyin Ki Butulan tepang kalihan Panjak Senu, sisihanipun Sindhen kala wau. Ki Butulan dados asring sanja dhateng griyanipun Senu ingkang taksih manggen tunggil sapekarangan kalihan marasepuhipun. Duka ingkang miwiti, dangu-dangu antawisipun Sindhen Jatun kala wau kalihan Ki Butulan wonten sambeting asmara. Kamangka kekalihipun sami-sami sampun gadhah sisihan lan malah sampun sami gadhah yoga. Sareng Panjak Senu mangertos menawi sisihanipun tumindak sedheng kalihan kancanipun piyambak, lan sampun dipun kandhani nanging malah wani. Wasana dening Ki Senu semahipun nunten dipun perak. Ki Panjak Senu lajeng kesah nilar Jatisari. Ki Butulan nunten gadhah lekas kepengin ngrabi Sindhen ingkang sampun dados warandha menika minangka semah angka kalih. Nanging Sinem, semahipun Ki Butulan boten purun menawi dipun wayuh, wekasan dening Ki Butulan lajeng dipun perak lan dipun wangsulaken malih dhateng Gunung Rambut. Yoganipun ingkang taksih nesep toya susu, ugi katut kabekta biyungipun. Ki Lurah ugi pirsa menawi sasampunipun gadhah semah Sindhen menika, Ki Butulan inggih taksih gadhah semah sanesipun, nanging boten kabekta wangsul dhateng Tambak, Nyai Butulan, utawi Jatun ingkang tilas Sindhen menika mila marengaken jaleripun rabi malih, kajawi ngrumaosi menawi yuswanipun langkung sepuh tinimbang ingkang jaler, panyuwunipun Nyai Butulan ingkang boten marengaken Ki Butulan mboyong semah-semah sanesipun dhateng Dhusun Tambak, ugi dipun tetepi.

       “Iya sawuse kuwi, Paman Bau duwe kersa apa maneh?” gandheng Ki Lurah ngrumaosi menawi kirang prayogi ngemut-emut langkung tebih bab lelampahaning gesangipun Ki Butulan, Ki Lurah nunten mundhut pirsa dhateng Ki Butulan menggah menapa ingkang dados jatining sedya.

       “Ingkang sepisan Ki Lurah” Ki Bebau Kidul lajeng matur “boten nama wadul lan boten jalaran kabekta saking raos meri, kula badhe matur dhateng Ki Lurah, bilih sampun kathah kawula-kawula saking pitung padhukuhan ingkang manunggal dhateng Kalurahan Tambak menika, ingkang sami dugi ing griya kula saprelu wadul, magepokan kalihan tandang grayangipun Adhi Wungkul inggih Adhi Bebau Sela, sadangunipun kaparingan purba wasesa dening Ki Lurah, minagka wakil lan anyulihi Ki Lurah”.

       “Iya Paman” Ki Lurah ketingal tanpa mawi menggalih paring wangsulan ngleresaken menapa ingkang dipun wadulaken Ki Bebau Kidul “aku dhewe ya wis meruhi gegayutan karo kabar sing ndika kandhakne mau. Ora liwat, aku ya nedha nrima banget marang ndika Paman Bebau Kidul, dene wis migatekne marang apa sing dadi wadulane kawula kang kacuwan atine. Sabanjure, tak jaluk marang Paman Bebau, aja was lan aja kuwatir mikirake babagan kuwi. Jalaran aku uga wis menggalih sarta wis oleh marga kanggo ndandani kahanan murih para kawula ora kebacut padha cuwa atine lan Kalurahan Tambak ora kebanjur-banjur dadi bubrah merga tumindak sing ora bener dening para pamonge”.

       “Dados Ki Lurah sampun uninga babagan menika?” Ki Butulan matur malih ketingal menawi boten nyana bilih Ki Lurah sampun pirsa magepokan kalihan ingkang dipun wadulaken. Waunipun Ki Butulan nginten menawi Ki Lurah badhe paring wangsulan nggorohaken wadulanipun, nanging jebul boten makaten.

       “Ora mung wis ngerti” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah salajengipun “nanging kaya sing wis tak kandhakne, aku ya wis oleh dalan kanggo ngatasi perkara kuwi. Sauntara Paman Bebau durung prelu ngerti cara apa sing arep tak cakne, mbok menawa sesuk utawa suk emben sajroning sepasar iki Paman Bebau lan kabeh Bebau, sapukawat lan paraga kang mangreh Desa bakal tak jarwani lan bakal tak prentah nindakne apa sing dadi putusanku”.

       “Inggih matur nuwun Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Bebau Kidul “sedaya dhawuhipun Ki Lurah badhe kula estokaken kanthi lila legawaning manah waton kangge damel karaharjaning Kalurahan Tambak lan kawulanipun sedaya”.

       “Iya Paman” Ki Lurah ngendika malih “mau ndika kandha nek sing ndika kandhakne iki mau kang kapisan, lha kang kapindho lan katelu sarta sateruse babagan apa?”.

       Ki Bebau Padhukuhan Sisih Kidul ketingal lajeng nata anggenipun lenggah malih, sasampunipun radi dangu nembe matur dhateng Ki Lurah, wedaling tembung kapireng las-lasan :

       “Ki Lurah, mila minangka Bebau ingkang mangayom ing saandhaping kawibawan jengandika Ki Lurah, kula sakalangkung ngrumaosi bilih kekocah saha kasaenan ingkang sampun jengandika paringaken dhumateng kula saestu boten kantenan kathahipun, mbok bilih kenging kaupamekaken inggih kados ilining toya lepen ingkang tumuju dhateng seganten. Nanging Ki Lurah, saben-saben kula manggih prakawis ingkang boten saged kula udhari piyambak, kula taksih wantun nyuwun sih kawelasan jengandika murih prakawis menika saged dipun udhari”.

       “Kuwi wis dadi kuwajibanku Paman” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah nigas rembagipun Bebau Kidul “merga aku iki lurah ndika, lan aku wis gelem nampa sampiran wujud panguwasa kanggo nglurahi Kalurahan Tambak kene. Dadi Paman Bebau aja kaduk ati bela panampa yen ana perkara sing mbutuhake aku kanggo aweh pambiyantu murih perkara kuwi bisa diudhari kanthi becik, Paman bebau malah wajib, tegese kudu ora kena ewuh pakewuh kandha marang aku murih padhanging babagan kang lagi peteng. Yen Paman Bebau ora gelem blaka karo aku kanthi pawadan rikuh lan ewuh sarta pakewuh, kuwi padha wae ndika arep nambahi dosa lan kaluputanku marang kang wis nyampirake pangwasa marang aku, ya iku Gusti Prabu Kanjeng Sultan Adiwijaya ing Pajang, munggahe marang Gusti Allah sing Maha Kawasa. Lan mesthi wae aku ora seneng yen Paman Bebau ora gelem blaka marang aku sing wis ndika akoni dadi Lurah nDika”.

       Kumlanthang pindha slaka dhawah ing jobinan pangandikanipun Ki Lurah dhateng Bebau Kidul, temah Bebau Butulan rumaos kasoran perbawanipun Ki Lurah Raden Riyasa.

 

Ana candhake.