SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (25)

 

025.

        Ki Lurah inggih lajeng nusul lenggah ing tikar nyaketi Sukmana lan Ki Palir ingkang sampun linggih langkung rumiyin. Sami antawisipun Ki Lurah lan Ki Palir anggenipun ngulati Sukmana prasasat boten kedhep lan panyawangipun nedahaken raos kepengin ngertos dhumateng kedadosan kala dalu ingkang dipun lampahi Sukmana nalika nindakaken dhawuhipun Ki Lurah saprelu ngulat-ulati tiyang-tiyang ingkang sikep gegaman lan kendel ing wana sak leripun Dhusun Pangapitan.

        “Ingkang nembe mandhap saking pendhapa kala wau menapa Paman Dhangkal lan Paman Dungkul ta Bapa?” kados boten ngawaki menawi dipun gatosaken, Sukmana malah matur nyuwun pirsa dhateng Ki Lurah.

        “Iya, Pamanmu Dungkul lan Dhangkal karo kanca-kancane, sing olehe teka kene iki mau ngajak rembugan sing klebu wigati” wangsulanipun Ki Lurah “nanging sadurunge tak kandhakne apa wigatine Adhi Dungkul sakancane mau, aku kepengin takon marang kowe Sukmana”.

        “Inggih Bapa” atur wangsulanipun Sukmana.

        “Kapan lan ing ngendi kowe kepethuk Senapati Arya Sandi? Ya gene panjenengane ora mbok aturi pinarak ing Kalurahan?” Ki Lurah ndhawuhaken pamundhutipun pirsa.

        Mireng pandangunipun Ki Lurah makaten menika, gentos Sukmana ingkang ketingal bingung, boten mangertos kalihan ingkang dipun kersakaken Ki Lurah.

        “Nyuwun pangapunten Bapa” wekasan Sukmana matur “Senapati Arya Sandi menika sinten? Kula boten kepanggih kalihan panjenenganipun menika”.

        “Lho? Apa paraga sing paring rontal kanggo aku sing mbok gawa mau esuk ora dhawuh sapa panjenengane?” Ki Lurah mundhut pirsa malih “kowe kuwi kepiye ta Sukmana? mBesuk maneh nek dititipi apa-apa kuwi kudu ngerti sapa sing titip, ora kok waton gelem nggawa ngono kuwi. Ngertia Sukmana, sadurunge aku maca rontal sing mbok gawa mau, atiku banget sumelang semu kuwatir merga kahananmu sing banget nguwatiri. Kowe teka munggah pendhapa malah tekenan Tumbak Kyai Larih karo mripat merem, ora kandha apa-apa banjur niba ing jogan kaya patrape wong mendem Ketela Gendruwo. Mula banjur dening Pamanmu Palir kowe didhabyang-dhabyang mlebu ing paturon. Nanging sawuse aku nemu rontal sing ditaleni ing poking landheyane Kyai Larih, aku lagi krasa ayem, jebul rontal kuwi rontal dhawuh kanggo aku minangka Lurah ing Pangapitan kene, saka Senapati Arya Sandi sing uga jejuluk Ki Lurah Dhedhali…….”.

        “Inggih Bapa” dupi mireng Ki Lurah nyebat nami Dhedhali, Sukmana lajeng saged nyaut pangandikanipun Ki Lurah. Sukmana kemutan bilih tiyang ingkang badhe dipun rangket kala dalu nepangaken naminipun Dhedhali.

        “Inggih piye?” Ki Lurah mundhut pirsa.

        Sukmana lajeng matur, nyariyosaken ingkang dipun lampahi wiwit bidhal saking griya ngantos kepanggih kalihan tiyang ingkang nami Dhedhali. Inggih tiyang nyalawadi ingkang pantes dipun sujanani. Sukmana ugi lajeng nyariyosaken anggenipun perang tandhing kalihan Dhedhali ingkang pranyata sekti mandraguna, ngantos saged ngrebat Kyai Larih saking tanganipun lan ndadosaken piyambakipun boten emut menapa-menapa.

        “Dados kajawi kula boten mangertos menawi Ki Dhedhali ingkang badhe kula kendharat nanging wurung menika jebul Senapati Arya Sandi, kula ugi boten mangertos anggen kula saged dumugi ing Pendhapa Pangapitan ingkang dhawuhipun Bapa kala wau, kula mlampah kalihan merem, teteken Tumbak Kyai Larih, dugi-dugi lajeng rebah kados tiyang mendem Ketela Gendruwo lan kula ugi boten mangertos wontenipun rontal ingkang cinancang ing landheyanipun Kyai Larih” Sukmana mungkasi anggenipun cariyos.

        “Eeeeeng……” Ki Lurah manggut-manggut lajeng paring dhawuh “yen mangkono olehmu tekan pendhapa parak esuk mau, merga dituntun nganggo ngelmune Senapati Arya Sandi, sing nyata jeroning kadigdayane ora bisa dijajagi”.

        “Mila saestu leres Bapa, kula sampun mbuktekaken menawi Ki Lurah Dhedhali nyata sekti mandraguna” Sukmana mewahi rembag.

        “Aja maneh kok mung sak kowe ta Sukmana?” Ki Lurah ngendika malih “mbok wong sa Pangapitan maju bareng ora bakal kuwawa mapaki kadigdayane Lurahing Prajurit Teliksandi Mataram, Putra wuragile Gusti Patih Mandaraka kuwi”.

        Sukmana lan Ki Palir sami anggenipun manthuk-manthuk eram. Sukmana rumaos keduwung dene boten nginten babar pisan menawi tiyang nami Dhedhali ingkang dipun adhepi kala dalu jebul tetuwangganipun Prajurit teliksandi Mataram ingkang ugi putranipun Patih Mandaraka.

        “Lajeng suraosing dhawuh ing rontal kala wau kalebet dhawuh ngemu wewados menapa boten Kakang?” sareng sampun sawatawis radi dangu Ki Palir lajeng matur nyuwun pirsa.

        “Kanggo awakmu apa dene Sukmana kena diarani ora wadi, malah kepara awakmu wong loro kudu melu ngaweruhi” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah “mula saiki arep tak waca sepisan maneh, padha melua ngrungokne”.

        Ki Lurah lajeng mbikak gulungan rontal lajeng dipun waos isinipun ingkang sinawung ing Asmaradana :

Saka kene datan tebih

ana klilipe mataram,

Nagalanang sesinglone,

welingku marang Ki Lurah

diage sumurupa

ana dom sumurup banyu

aneng desa pangapitan.

 

“Mangkono iku kang dadi surasaning rontal saka Senapati Arya Sandi, Adhi Palir lan kowe Sukmana.”

“Inggih Bapa” Sukmana atur wangsulan “saemut kula, kala dalu Senapati Arya Sandi inggih wicanten dhateng kula, bilih ing Dhusun Pangapitan mriki mila sampun wonten mata-pitaning mengsah ingkang mbudidaya murih kisruhing Pangapitan, namung kemawon Panjenenganipun boten blaka sinten telik sandining mengsah ingkang mlebet ing Pangapitan menika”.

“Nyuwun pangapunten Kakang” gentos Ki Palir ingkang munjuk atur “kula kok lajeng ngraosaken kirang sekeca ing salebeting manah menika ta?”

“Kurang kepenak merga apa Dhi?” Ki Lurah ndangu dhateng Ki Palir.

“Inggih Kakang” Ki Palir atur wangsulan “sanaosa ing rontal ingkang jengandika waos kala wau ugi kados ingkang sampun dipun cariyosaken dening Angger Sukmana, Ki Lurah Dhedhali boten nyebataken sinten pawongan ingkang nglampahaken dom sumuruping toya dhateng Dhusun Pangapitan menika, nanging manah kula wicanten bilih ingkang dipun kersakaken dening Senapati Arya Sandi menika boten sanes inggih kadang-kadang kula piyambak, inggih menika Kakang Dungkul menapa dene Kakang Dhangkal lan rencang-rencangipun ingkang kala wau ngadhep lan matur ing ngarsa jengandika Kakang Lurah.”

“Ora tak selaki Dhi” Ki Lurah ngendika malih “maune aku ya duwe rasa ora kepenak yen kudu ngira sing tak dhaku minangka adhi-adhiku sing wis nindakne laku dom sumuruping banyu ing Pangapitan. Nanging rasa ora kepenak kuwi wiwit ilang nalika aku krungu apa sing dikarepake Dungkul lan Dhangkal sawise ngadhep aku lagi wae iki mau. Apa Adhi Palir babar pisan ora krungu sing dadi rembug antarane aku karo Adhi Dungkul lan Adhi Dhangkal lan kanca-kancane iki mau?”

“Nyuwun pangapunten Kakang” Ki Palir atur wangsulan “sanaosa boten jangkep, kula ugi mirengaken cariyos ngayawara ingkang dipun criyosaken dening rencangipun Kakang Dungkul ingkang nami Ki Batasigar kala wau. Kula ugi mireng anggenipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal kumawantun adol gendhung, nggiri-nggiri Kakang Lurah kala wau. Inggih awit saking menika kula rumaos boten sekeca manah kula, jebul sedherek-sedherek kula kados makaten menika. Kamangka duginipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal ing Pangapitan mriki ingkang lajeng jengandika paringi kamukten menika sesarengan kalihan kula……”

“Si Adhi aja kaduk ati bela panampa ing babagan iki” Ki Lurah nigas aturipun Ki Palir ingkang dereng rampung, kalihan suwanten sareh “ana unen-unen, ndhog pitik sapatarangan kae dadine kuthuk sok ora padha. Luwih-luwih awakmu wis tau ngucapake sumpah yen ora bisa dipisahake maneh karo Desa Pangapitan lan wis wegah dadi kawula ing Brendhilan Desa papanmu lahir. Lan si Adhi kudu percaya yen aku minangka kakangmu lan minangka Lurah ing Pangapitan kene ngerti lan percaya yen si Adhi iki dudu Dungkul lan dudu Dhangkal, nanging Palir sing nduweni jiwa sing beda karo sedulur-sedulure tunggal Bapa. Dadi kipatna rasa ora kepenak sing saiki mapan ana atimu kuwi Dhi”.

“Inggih Kakang” Ki Palir atur wangsulan “boten langkung inggih ngestokaken dhawuh lan ngaturaken genging panuwun awit kawicaksanan jengandika menika. Lan sepisan malih kula ambali prasetya kula, badhea putung kinarya bebalang, lebur kinarya sawur bebasanipun, sauger kangge kamulyaning Pangapitan pun Palir boten badhe suwala”.

Kawontenan ing Pringgitan lajeng sepen sawatawis, awit Ki Lurah ugi boten tumuli paring dhawuh malih sasampunipun Ki Palir ngambali anggenipun prasetya. Lan Ki Palir ugi boten nyambet wicantenipun.

“Nuwun sewu Bapa” Sukmana mecah sepening kawontenan kalihan matur dhateng tiyang sepuhipun.

“Iya ana apa Sukmana?” Ki Lurah paring wangsulan kalihan mundhut pirsa menapa ingkang dipun kajengaken Sukmana.

“Bares kemawon, kula taksih dereng mangertos underaning perkawis ingkang nembe kemawon dipun dhawuhaken Bapa saha Paman Palir” Sukmana atur wangsulan kalajengaken nyuwun pirsa “estunipun cariyosipun Paman Dungkul lan Paman Dhangkal menika kados pundi ta Bapa?”.

 

 

ana candhake