TEMBANG CEMPLANG (3)

 

dening: IMMIR

3.

Sidane olehe adang Murjiyem ora dipangan, merga sega olehe nggawa saka nggone Bu Mandhor wae wis turah dipangan wong loro. Bubar mangan padha omong-omongan crita apa-apa sing ditemoni dhek mau awan sing wis narik kawigatene dhewe-dhewe. Mak Yem nyritani anake wedok yen Bulik Nita kuwi olehe teka saka Jakarta lagi mau esuk, numpak mobil, sing nyopiri bojone dhewe, mobil siji ditumpaki wong loro.

"Lha anake apa ora eneng sing melu ?" Murjiyem nyelani critane mBokne.

"Durung duwe anak kok, malah kira-kira ya ora duwe anak" wangsulane Yang Yem "biyen karo bojo sing dhisik jarene Terekan, gogrok wetengan patang sasi. Terus karo bojo sing saiki wis setahun punjul ya durung ana tandha-tandha arep duwe anak".

"Bulik Nita kuwi olehe rabi wis ping pindho?" pitakone Murjiyem.

"Iya dhisik rak entuk Wong Walikukun sing nyambut gawe neng Jakarta, omah-omah rong tahun pisah. Banjur oleh bojo sing saiki iki, jarene asline wong Maospati ngono pa piye" wangsulane Mak Yem nggenahne lakone Bulik Nita.

"Lha anake Bu Mandhor ki liyane Bulik Nita sapa wae ta Mak?" Murjiyem genti takon liyane.

"Bu Mandhor ki ora duwe anak" wangsulane Yang Yem.

"Lha Bulik Nita kuwi?" Murjiyem ora mudheng karo wangsulane simboke.

"Kuwi critane ngene" Yang yem wiwit nggenahne critane maneh "Bu Mandhor kuwi biyen rak anak-anakane Mak Jah".

"Mak Jah sing duwe omah iki biyen?" Murjiyem nigas rembug.

"Iya" wangsulane Yang Yem "nanging sadurunge Mak Jah Bakul Tepo. Makmu iki rung teka kene, pas mungkar-mungkare Mak Jah dadi mbok-mbokane bocah nakal. Lha salah siji saka anak-anakane Mak Jah sing jenenge Tami kuwi dadi langganane Pak Mandhor. Suwe-suwe didadekne bojone dadi mBok Nom. Merga Pak mandhor wis duwe bojo lan duwe anak telu, sing mbarep wedok jenenge Karsi, saiki neng ngetutne bojone neng Irian, saiki wis ora tau tilik omah merga saking adohe. Nomer loro lanang Pak Lik Jimin sing saiki mbengkoni omahe Pak Mandhor kae, twerus sing ragil Bulik Nita sing nyambut gawe dadi Suster bocah neng Jakarta kuwi".

"Lha Bu Mandhor sing saiki kuwi biyen sawise dadi mBok Nom apa ya urip tunggal sakomah karo Bu Mandhor sing tuwa Yang?" Murjiyem takon.

"Ya Ora, wong karepe ngono Bu Mandhor sepuh ki ya emoh diwayuh. Nanging bareng ngerti nek Tami kuwi wis dadi lantaran slamete Pak Mandhor saka mati katut dibeleh jaman Ge kae, banjur Bu Mandhor diparani, dijak urip tunggal saomah, bareng-bareng ngladeni Pak Mandhor".

"Nylametne Pak Mandor piye ta mBok karepe? kok aku gak pati mudheng?"

"Biyen kuwi" Yang yem ndawakne critane "meh kabeh punggawa Kautanan, PNKA, lan sapiturute kuwi mesthi melu Pe Ka I, lha sing pinter-pinter kaya Pak Mandhor ngono kuwi mesthi dhapuk dadi penggedhene. Lha aturane dadi penggedhe Pe Ka I kuwi jaman semana ya akeh, salah sijine ora oleh duwe bojo kliwat saka siji. Sing nekad lan konangan dhuwurane, mesthi dipecat saka Pe Ka I ne. Oleh mbalik mlebu dadi Pe Ka I maneh nek wis bisa setor anggota anyar paling ora ya ana lima las nganti seket wong. Nek kelase Pak mandhor ya kudu oleh anggota selawe, lagi oleh mbalik dadi Pe Ka I maneh. Merga dilapurne karo Pak Taman, sing kepengin ngendhih palungguhane, nek wis wayuh, Pak Mandhor Takat banjur dieres saka Partai, carane saiki ya dipecat ngono wae".

"Wis dipecat kok saiki ijik entuk pensiun neh ?" Murjiyem nyelani takon maneh.

"Sik ta" Mak yem semaur karo nerusne critane "bayar pensiune Bu Mandhor nganti saiki kuwi rak pensiune leh dadi bojo Mandhor? Lha sing dipecat kuwi rak saka olehe dadi Pe Ka I ?. Mudheng?"

"He eh, he eh" Murjiyem manthuk- manthuk karo mesem "lha terus?".

"Maune Pak mandhor ya susah banget merga dipecat saka Pe Ka I kuwi, merga banjur didohi kanca-kancane malah keri-keri jarene dikabari jare nek mbesuk Pe Ka I wis menang, pak Mandhor arep dibeleh dhisik dhewe. Merga wedi, Pak Mandhor terus golek kanca anyar, ora melu Pe Ka I nanging terus njaluk pengayoman neng nggone Eyang Cip Kaliwowo karo neng nggone Pak Adi Gurit sing omahe wetan Pasar . Eyang Cip kuwi penggedhenePartai Bantheng, lha Pak Adi Gurit kuwi penggedhene Partaine wong agama jenenge En O. Sok-sok Pak Mandhor ya dolan neng nggone Pak Naib Dollah, wong Lintang mBulan sing wektu kuwi partaine wis dadi partai larangan"

Yang yem leren sedhela anggone crita merga kepengin nyang mburi arep nguyuh. Murjiyem ngenteni karo ora ngalih saka panggonane lungguh. Bareng wis rampung anggone nyang mburi, Yang Yem mbalik lungguh maneh, banjur nerusne crita :

"Kira-kira let karo tengah tahun saka anggone Pak Mandhor Takat saka Pe Ka I, mbledhos geger Ge sewidak lima kae. Pe Ka I kalah, wong-wong Pe Ka I sing dhek emben jare arep mbelehi wong-wong liyane kae, genti padha dicekeli. Jempolane ditaleni lawe, digawa nyang Gudhang Seng sing saiki dadi Gedhung Pancasila Kidul Pasar kae, banjur padha dikirim nyang pinggir alas Ngapit, teka kana padha ditugel gulune, klebu Pak Taman sing ngendhih palungguhane Pak Takat".

"Lha pak Mandhor slamet ora katut dibeleh ?" Murjiyem takon.

"Ya ora, wong Pak Mandhor Takat wis salin klambi" wangsulane Yang Yem "malah wonge kedhapuk melu nyatheti sapa-sapa sing dadi balane Pe Ka I. Nanging Pak Mandhor ki ya wong apik, wong wetanan kono kuwi akeh sing jane kesangkut, nanging karo Pak Takat diampingi ditutupi, dadi slamet ora katut digawa Siliwangi karo Banser, dadi slamet ora katut dibeleh".

Yang Yem meneng sedhela, nyandhak Kendhi sing semeleh neng dhuwur meja, banjur ngombe. Murjiyem ya ora takon, mula Yang yem ya banjur nerusne critane maneh :

"Ya merga kuwi Pak Mandhor banjur ngandhani sing wedok nek olehe rabi maneh entuk Tami kuwi jebul nggawa berkah keslametane, upama ora wayuh Pak Mandhor Takat mesthi ora dipecat saka Pe Ka I, lha nek ora dipecat mesthine wis katut dibeleh Siliwangi utawa Banser jaman geger sewidak lima kuwi. Mula Bu Mandhor banjur ngajak pak Mandhor marani Tami dijak kumpul dadi sak-omah, bareng-bareng ngladeni Pak Mandhor Takat. Tami ya seneng wae, kumpul marune, wong loro dadi rukun kaya sedulur wedok dhewe. Oleh setahun kumpul karo marune, Bu Mandhor banjur mbobot maneh lan metu wedok Bulik Nita kae. Lha Nita umur telung tahun Bu Mandhor tinggal donya, merga kenek masuk angin duduk, Tami banjur nglungsur sebutan dadi Bu Mandhor nganti saiki".

"Ooo ngono ta critane Mak?" kandhane Murjiyem sawuse mbokne rampung crita "layak, nganti saiki Pak Lik Jimin kae ya nganggep kaya marang mBokne dhewe nyang Bu Mandhor, sing ora ngerti mesthi ora ngira nek Pak Lik Jimin kae mung anak kwalon lho karo Bu Mandhor ki".

"Iya, ning jane ya ana wewadi sing wis dingereni wong akeh, antarane Pak Lik Jimin karo Bu Mandhor kuwi' Yang yem semaur rada alon.

"Wewadi apa Mak?" Murjiyem nguber pitakonan.

"Wis ora perlu tak critakne, ora becik" wangsulane Yang Yem cekak, banjur ngalih ngajak omongan liyane "saiki wis wengi, sesuk peteng awake dhewe kon nyang omahe Bu Mandhor. Ayo ndang turu sesuk ben ora krinan".

 

ana candhake.

 

TEMBANG CEMPLANG (2)

 

dening: IMMIR

2

Tekan omah lawange isih tutupan rapet, mretandhani yen simboke durung bali saka omahe juragane, sajake neng kana ana gaweyan sing akeh dadi Yang Yem (undang-undangane mBokne Murjiyem) durung  bisa bali. Murjiyem ya terus reresik awak, bar kuwi banjur menyang pawon olah panganan kanggo mengko bengi. Ngono kuwi isih disambi mbukak lawang kandhang pitik, nglebok-nglebokne pitike sing sa-awan diumbar saba sakarepe dhewe. Murjiyem kuwi bocah sing mung sekolah tekan kelas lima, munggah kelas nem banjur metu merga kasengsem ngrewangi golek butuh simboke. Wong tuwane lanang Murjiyem kuwi sapa, ya ora cetha, merga Yang Yem kuwi tekane neng Kedhungmileng  wis nggawa anak cilik umur rong tahun. Maune mondhok neng warunge Mak Jah, bareng Mak Jah mati Yang Yem banjur ngenggoni warunge Mak Jah sing manggon neng lemah duweke Desa. Mung ana kabar angin jarene Yang Yem kuwi asline saka Sragen, nyambut gawene neng warung wedang. Gandheng rupane rada nggambar, akeh wong sing padha seneng, ngajak guyon, ngajak dolananm ngajak lan liya-liyane. Wekasane Yang Yem banjur meteng, lan ora bisa ngerti sapa sing dadi bapakne anake. Kanggo nutup wirang, sabanjure Yang Yem banjur lunga ninggalne desane, golek gaweyan karo nggawa anake, ing wasana ditulungi Mak Jah, dikon ngrewangi olehe bakulan Tepo neng warunge. Mak Jah dhewe, kuwi ya ora cetha asal-usule, jaman nom-nomane tau dadi mbok-mbokane bocah nakal, ya kuwi jaman isih rame-ramene Te Pe Ka Kedunggalar dadi papan terminal kayu jati bulungan lan balokan duweke  Perhutani. Yakuwi kira-kira sa-aju undure-geger sewidak lima. Bareng Te Pe Ka  ngalih neng Banjarejo, kono sing maune akeh disaba wong sing cekel dhuwit dadi sepi. Usahane Mak Jah nyewakne kamar karo ngopeni bocah ayu sing nakal ya melu dadi mandheg. Mak Jah banjur nerusne nggone mregawe bukak warung Tepo neng kulon Stasiyun Kedunggalar. Bareng Mak Yem mati, olehe bukak warung diterusne Yang Yem, nanging warunge sansaya suwe dadi sansaya sepi, merga Stasiyun Kedunggalar ya malih sepi, sakjege  sepur jurusan Madiun-Sala diendheg. Lan sepur-sepur liyane arang sing mandheg neng stasiyun kono. Yang Yem banjur golek gaweyan liya, melu buruh tandur, matun, derep lan liya-liyane. Andilalah ana sanakane Mak Jah sing biyen dadi bojone Mandhor Tanam ing Perhutani, mbutuhake PRT. Yang Yem banjur ndherek dadi PRT neng omahe. Murjiyem sing wiwit cilik digawani turut ngendi-endi dening sim boke, klebu digawa neng sawah derep utawa ngasag, banjur nerusne gaweyane mbone kuwi nganti saiki.

Ngancik wektu surup, olehe adang wis mateng kari olah lawuh, nyambel karo ndadar endhog, nanging mengko wae ngenteni tekane mBokne pisan. Murjiyem banjur mapan ngglethak neng amben, ngilangi rasa kesele. Dumadakan keprungu suwarane pit montor mandheg neng ngarepan, Murjiyem gageyan tangi, menyat saka ambene, mlaku menyang ngarep ngulati sapa sing lagi teka. Lawange omah dibukak, metu menjaba.

"Yem...." Simboke sapa aruh karo mudhun saka goncengan montor. Murjiyem nyedhak, ngiling-ilingi sapa sing nggonceng Simboke.

"Iki ta Yu anakmu ki?" Sing numpak motor mudhun karo njagangne motore, takon menyang Yang Yem.

"He eh, ya iki anakku sing jenenge Murjiyem kuwi, ayo bablas nyang omah wae" wangsulane Yangyem karo ngacarani dhayohe supaya bablas mlebu omah.

Yang Yem nyelehne gawane neng babragan pawon. Teris bali lungguh dhingklik dawa sing dientra dadi nggon ruang tamune. Murjiyem dhewe banjur ngurusi gawane simboke, buntelan sega karo lawuhan sing banjur ditata neng nggon ngge mangan. Bar kuwi agi arep nusul mboke nemoniu dhayohe.

"Iki Lho Yem, kowe diceluk Bulik Nita, iki lho ndang mrene dhisik" saka ruang tamu Yang Yem celuk-celuk.

"He eh, nggih Bulik" karo nyingkap slambu sing matesi ruang tamu karo nggon mangan, Murjiyem semaur banjur mapan lungguh neng sandhinge mBokne.

"Umurmu saiki iki wis pira Yem?" dhayoh sing jenenge Bulik Nita kuwi takon.

"Kirangan, nek Anik kanca kula sekolah nika sakniki mpun kelas kalih SMP" wangsulane Murjiyem karo ngeling-eling kira-kira umure wis pira.

"Em....... ya kurang luwih pat belas lima lasan nek ngono" Bulik Nita kaya omong marang awake dhewe.

"Lha enten napa ta Bulik?" Murjiyem manek-manekne takon.

"Anu, nek gelem arep tak jak golek gaweyan nyang Jakarta" wangsulane Bulik Nita "aku mau wis omong mBokmu, lha nyang mbokmu kon nari dhewe".

"Kula ngoten kantun Mak-e kok, nek kalih Mak-e angsal kula nggih purun mawon, malah kleresan" kandhane Murjiyem karo nglirik mBokne.

"Nek aku ngono wong tuwek ya kari sing nglakoni kok, ya sokur nek kowe gelem. Ning ya kuwi jenenge mbabu neng nggone wong kuwi aja dipadhakne melu mBokne dhewe" Yung Yem semaur.

"Ngene lho Yem" Bulik Nita nggenahne omonge "dhuwurane Paklikmu kuwi rak butuh Pembantu anyar, merga pembantune sing lawas mulih dadi manten terus karo bojone ora oleh dadi pembantu maneh wong kudu nginep neng kana. Mesthi wae dhuwurane Paklikmu banjur arep golek ganti. Lha nek kowe gelem, kowe arep tak lebokne dadi pembantune nggenteni Pembantu sing mulih kuwi. Bayare sasen, kira-kira ya pitung atus seketan. Piye?".

Krungu tembung sing keri dhewe sing nyebut angka pitung atus seket, pikirane Murjiyem dadi kiepencut banget, merga (wektu kuwi pen) nyambut gawe neng ndesa sedina mung bayaran limalas, ngono wae ora ajeg eneke. Mula nek bisa saben sasi bayaran pitung atus seket mendah senenge.

"Sandhangan kejaba nek pas riyaya, ya dijatah setahun ping pindho, mangan saben dinane bebas njupuk dhewe, turune neng kamar eneng kasure. Saben dina nek wayah longgar dicepaki Tivi sing neng disetel neng ruang mburi" Bulik Nita nambahi katrangane.

"Lha nyambut gawene kuwi apa Dhik? tulung digenahne pisan ben Yem ngerti" Yang Yem nyelani takon.

"He eh Yu" Bulik Nita wangsulan "iya Yem, nyambut gawene umbah-umbah, nganggo mesin cuci, nyetlika, resik-resik omah, nyapu, ngepel lan sapiturute. Karo paling sepuluh dina pisan ndherekne  blanja Majikan. Jatah prei rong tahun sepuluh dina nek dhong ngepasi riyaya, ning nek ora dijupuk, tegese milih ora mulih badan, sing sepuluh dina kuwi dietung dhewe, oleh bayar sing luwih akeh kira-kira pengaji sesasi".

"Piye Yem? Kowe gelem apa moh?" Yang yem nakoni anake maneh "dipikir dhisik, tetep neng ndesa ngasag sedina oleh gabah limang kilo apa milih melu Bulik Nita kerja nyang Jakarta?".

"Nggih Bulik kula purun" Murjiyem wangsulan terus omong nyang simbokne "sesuk celenganku tak dhudhae ya Mak? arep tak ngge tuku klambi anyar, mosok arep nyang Kutha kok ora salin?".

"Iya.. iya..." Yang Yem wangsulan karo ngguyu "mengko nek kurang tak tambahane".

"Ora sah tuku klambi Yem, sesuk nek karo neng pasar melu Bulik tak tukokne, miliha dhewe nggone Bu Sapawi apa nggone Bu Pram" Bulik Nita nyauti rembug "celenganmmu dienggo cekelan wae".

"Nggih Bulik, Matur nuwun" Murjiyem manthuk karo mesem, atine seneng.

"Ya wis ngono wae dhisik Yu" Bulik Nita ngomongi Yang Yem "aku tak balik dhisik, sesuk kowe karo Yem budhal sing esuk wae, dadi nek neng pasar ora kawanen. Wong olehe arep nyembeleh sapine jarene mengko Bar Ngisak".

"Iya, iya tak budhal peteng" wangsulane Yang Yem.

Bulik Nita pamitan Murjiyemkaro Simboke nguntapne tekan latar.

 

ana candhake.

 

 

 

 

TEMBANG CEMPLANG (1)

 

dening: IMMIR

1.

Jamane wis owah, yen kepengin nerusne urip ya kudu bisa ngetutne lakune jaman. Biyen nek wayah panen ngene iki Murjiyem mung pawitan arit karo keba tilas wadhah rabuk, isih bisa melu buruh derep neng sawahe wong-wong sing panenan. Jaman semana wong derep usume dhewe-dhewe, mbabat pari dhewe, diusungi dhewe banjur digebug dadi gabah, kabeh dilakoni dhewe. Gabahae ditimbang, sing derep diopahi sapra-sepuluh saka gabah oleh-olehane derep. Cara ngono kuwi saiki wis ora usum, wong derep sing biyen ngusungi pari menyang panggonane sing duwe sawah wis ora njamani jarene, saiki wong derep rombongan wong sepuluh utawa luwih awor dadi siji, tumandang bareng. Parine wis ora digebug utawa digepyokne , nanging digiling ngangge alat sing jeneng Hereg, utawa Dors, nanggo bulungan rodha sing mubenge sarana dipancal kaya wong mancal pedhal becak. Wiwit kuwi Murjiyem wis ora bisa melu buruh derep, golek bawon. Merga sing bisa melu rombongan kudu rosa lan trampil, lumrahe ya wong lanang-lanang sing isih rosa tenagane. Murjiyem sing ya butuh urip banjuur ngalih urip mandhiri, buruh marang awake dhewe, ora golek bawon, nanging trima ngasag, utawa nggreseki gogrokan pari sing keri ora katut dierit, merga lembut, turut kedhokan tilas rit-ritane wong derep. Paroi gresekan kuwi banjur diiles, didsadekne gabah.Entuk-entukane ya lumayan kena kanggo ngrewangi nutupi kabutuhane karo simboke. Bareng Hereg utawa Dhores pancal wis ditinggal, ganti dhores laku mesin, Murjiyem panggah dadi tukang ngasag, bedane saiki ora akeh turut kedhokan, nanging  nggreseki gabah sing kabur katut damen lan gabugan. Oleh-olehane ya lumayan. Sok-sok sing derep ana sing duwe rasa welas, banjur anggone mbuwang damene lan gabugane disengaja supaya gabah sing katut kebuwang luwih akeh, dadi oleh-olehane sing ngasag iya bisa luwih akeh. Nanging jebul cara sing ora bener ngene iki ya malah ndadekne kapitunane Murjiyem dhewe, merga wong-wong sing derep kuwi nyekel panguwasa : sapa sing oleh ngasagi, utawa nggreseki gogrogan gabah olehe derep. Banjur tuwuh kong kali kong antarane sing ngasag karo sing derep. Wong ngasag sing urik banjur nggawakne jajan utawa rokok kanggo sing derep, lha wong derep sing rakus banjur ngrenahne piye murih sing ngasag bisa oleh gresekan luwih akeh. Lan wis dadi kalumrahan, sing oleh ngasagi ya mung sing jarene bala dhewe. Lha Murjiyem, sing ora duwe bala neng ngendi-endi dening rombongan derep ditampik upama nembung arep melu ngasag. Jan-jane Murjiyem ya ngerti, ya gene dheweke ditampik lan ora oleh melu ngasag, nanging arep tiru-tiru kancane yaiku nggawakne jajan utawa nukokne rokok wong derep, dening simboke ora diolehi. Murjiyem banjur mbaleni nggreseki gogrogan pari sing ana tengah kedhokan sawah. Ora Murjiyem dhewe sing ngono kuwi, nanging kacane uga ana. Padha-padha gresek gogrogan pari sing oleh-olehane ora sepirowa, nanging ya kudu dilakoni ketang kepengin bisa nyambung anggone urip.

"Lho Yem, kowe mau ora melu rewang ta?" nalika Murjiyem lagi ketungkul njupuki gogrogan pari, dumadakan Lik Semi nyedhak karo takon.

"Ora Lik, lha rewang nggone sapa ta? mosok sasi Sela ana sing duwe gawe?" Murjiyem ndengengek, wangsulan karo takon.

"Lha nggone juragane mBokmu nyembeleh sapi, arep ngenekne dikir pidak ngono lho? mBokmu pa gak crita?" wangsulane Lik Semi karo pitakonan maneh.

"O, alaah, nggone Bu Mandhor ta?" Murjiyem wangsulan karo nglebokne asagane nyang njero senik "jik sesuk Lik, aku kon ngreangi isah-isah. Ora rewang kok, jare mBokku tenaga kasar kaya aku mengko ya diopahi padha karo umume wong nyambut gawe kok Lik".

"Lha iya, wong anake Bu Mandhor ki wis dadi wong gedhe kabeh" Lik Semi nyauti rembug karo nerusne nggone ngasag "pas aku budhal mau, Si Nita ya lagi teka saka Jakarta, numpak mobil sanak bojone. Nita ki nadyan wis dadi wong Kutha sing Sugih mblegedhu, ora sombong lho?!?".

"Iya ta Lik?" Murjiyem senggak.

"He eh, wong pas wonge mudhun saka mobil mau, ngerti nek aku liwat ya marani aku kok, terus aku disalami ditakoki arep derep nyang ngendi, aku ya semaur nek arep ngasag".

Murjiyem ngguyu Lik Semi ya melu ngguyu. Wong loro kuwi pancen saben dina awor olehe gresek gogrogan pari. Nek ngerti eneng sing lagi nderepne, sing ora ngerti diomongi.  Nanging ya kerep wae, olehe ngasag ora awor tunggal sawah, merga olehe weruh sawah sing dipanen sawuse padha-padha tekan sawah, lan padha-padha ora weruh neng ngendi papane kancane. Kaya dina kuwi mau, esuk tekan setengah ari Lik Semi ngasag neng sawahe mBah Soma Surip kulon kali, bar saka kono ngalih golek nggon ngasag liyane banjur kepethuk Murjiyem sing wiwit esuk ngasag neng sawahe mBah Dulmungin cedhak plasa dhoyong, wetan Tanggulasi. Bareng srengengene wis sansaya cendhek neng langit iring kulon, ora nganggo semayan, wong loro kuwi tata-tata arep mulih.

"Mulih saiki ta Lik?" Murjiyem nyedhaki Lik Semi karo takon.

"Iya, wong aku mengko arep mampir tokone Bu Siti, golek obat nyamuk" wangsulane Lik Semi.

"Padha nek ngono, aku ya arep mampir toko kok, karo mBokku kon nukokne sabun ngge umbah-umbah" kandhane Murjiyem "ayo nek ngono selak kewengen mengko".

Gabah oleh-olehane nggone ngasag digendhong, wong loro mlaku tut wuri, Lik Semi neng ngarep Murjiyem neng mburi. Karo mlaku wong loro kuwi ora mandheg-mandheg anggone omong-omongan, wiwit olehe padha nyritakne asile  nggone nyambut gawe, kenengt dienggo nyopak butuh ora tetukon beras, malah keneng ngge tuku lawuhane pisan, nganti tekan ngomong tangga-tanggane sing ketoke uripe adoh luwih kepenak tinimbang wong loro kuwi nanging nyatane ya isih akeh sing padha sambat bab kurange.

"Wong-wong sing sambat ngana kae jane ya ora tenanan Lik" kandhane Murjiyem mangsuli omongane Lik Semi.

"Ora tenanan piye lho Yem? wong nyatane jare utange ya akeh, sing neng Bank, sing neng Koperasi sing neng Tokone Wong Sugih, ngono lho? Angur awake dhewe iki ora duwe utang, merga ora ana sing ngandel nek bisa nyaur" Lik Semi semaur karo ngguyu. Murjiyem ya melu ngguyu, kandhane :

"Tegese sing disambatne beda karo sing disambatne awake dhewe,merga butuhe awake dhewe ngene iki ya beda karo butuhe wong-wong kae, iya pa ra?".

"Nek kuwi ya genah ta Yem" wangsulane Lik Semi rada banter "lha wong sing dibutuhne wong-wong kae, piye olehe bisa nggedhekne kalung sing dienggo, piye bisane pit montore bisa ganti sing modhel anyar, piye carane ngapiki omah. Lha nek awake dhewe? butuhe sesuk bisa mangan wae kuwi wis cukup, neng neh kok arep nggedhekne kalung emas, lha wong arep nggagas bisa tuku kalung wae ya ora wani, kuwatir nek diguyu jingklong liwat kok".

Wong loro bali ngguyu bareng, guyu sing tulus, guyune wong sing nggeguyu awake dhewe . Guyune wong cilik sing saben-saben ana pilihan didhaku jare sedulure, ning nek wis rampung pilihan ya bali kaya adate, dilalakene.

ana candhake.

 

GEGURITAN (2)

 TAHAJUD

Arakku kutah, kesampe nalikane aku njogedi kendhangane Kaki-kaki bisu sing ngiringi gendhingane wadon palanyahan ngidungake tembang kasetyan.

Tujune isih nisa ing sajadah sing teles kesiram, tak sesep-sesep

ketang kangenku bisa wuru klawan eling asmaMu.

Sepet!!

Bingung nggonku metung

Iki rasa apa?

arak apa lebu ?

aku ora bisa turu

aku ora bisa wuru.

Gusti aku mung bisa nyadhong sih wilasaMu.

Kedunggalar, 30 Juni 2021.

GEGURITAN (1)

  LAYANG KANGEN 

 (kanggo ni made siti asih sing banget tak tresnani sing saiki embuh ana ngendi). 

tanpa adangiyah,

swara batinku tak suntak wantah

bareng lan liwate kedasih sing ngasih-asih ing wuwungan omah,

critamu lan critaku jaman semana 

bali katon cetha

Ah,

ora ana balung

ora ana eri

otot lan daging wae

isih digoleki

Ya gene esemmu pecah

kamangka kedasih wis adoh abure

ninggal ati sing sansaya garing

kepanggang rasa kapang

marang ayang-ayang sing gampang ilang?.

Kedunggalar, 30 Juni 2021.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (51)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

51

Marga kaget, gumun campur seneng ditekani gurune ing papan paprangan kuwi, gage-gage nom-noman kuwi nyaket arep ngaturne bekti. Nanging sepira kagete Marga, lagi wae dheweke arep menyat dumadakan Ki Tanparupa wis ilang saka pandulune. Wong tuwa sing mulang muruk ing reh kanuragan lan kabatinan marang Marga liwat impen-impene kuwi musna tan kasumurupan menyang ngendi parane. Mung suwarane sing banjur keprungu aweh tutur marang muride :

"Ngger Marga, aja kok terusne nggonmu arep nguber titah sing wis niyat bali marang alame, sumurupa kowe bisa ngalahne titaah-titah saka alam liya kuwi amarga kowe tetep setya netepi jiwa kamanungsanmu, mangka menawa kowe nguber titah-titah sing wis keplayu bali menyang alam asale, kowe genti bakal kena dikalahake lamun titah-titah kuwi netepi jiwa kalelembutane. Mung kuwi welingku, aja kongsi kok lelekne. Saiki awat-awatana Rangga sing lagi ngadhepi Raden Sentani,  aku tak nguwasi apa sing arep ditindakne dening Nagaburik karo Raden Bintulu sing uga lagi nguwasi nggone perang tandhing Rangga  lan Sentani".

"Ngaturaken sewu gunging panuwun Bapa" Marga wangsulan "awit saking sedaya pitedahipun Bapa. Boten langkung keng putra namung saged ngestokaken dhawuh".

mBaleni critane Pangeran Singasari sing dipondhong lan digawa mlayu dening Tumenggung Sudirenglaga. Pranyata Pangeran Singasari tuhu Prajurit sing sekti mandraguna, klebon wisa sing mbebayani pancen bisa nglumpuhake tenagane, metengne pandulune, nanging wisane Dumungkuning lan Ketonggengireng ora kuwawa nguwurake nalare Senapati Agung Mataram kuwi. Ngerti yen ana sing mbudidaya nylametake jiwane, Pangeran Singasari banjur takon saka pondhongan :

"Sing mondhong lan nggawa mlayu aku iki sapa?" .

"Punten dalem sewu Pangeran" Tumenggung Sudirenglaga semaur karo terus mlayu "kula pun Sudirenglaga".

"Aku arep kok gawa menyang ngendi Tumenggung?  yen ndelok rasaning awakku, katone dina iki aku kudu tumeka ing pati kena gegamane Sentani sing tumanduk ing bau kanan keringku. Sadurunge aku mati Tumenggung, prentahna marang para prajurit Mataram supaya bareng ngranjab Sentani saka kadohan, yen ora wong kae bisa gawe kapitunane prajurit Mataram kabeh" Pangeran Singasari isih kober aweh prentah.

"Punten dalem sewu Pangeran" wangsulane Tumenggung Sudirenglaga, sing wektu kuwi nggone mlayu wis tekan regole Padhepokan Banyugurih "Gusti Pangeran kula aturi ngleremaken panggalih langkung rumiyin, prakawis Sentani sampun wonten ingkang badhe ngrampungi".

"Sapa? Sapa sing bisa menang  mungsuh  Sentani sing duwe kasekten sing nggegirisi? Aku wae klakon digawe kaya ngene, yen ana sing wani maju ngadhepi, aja oleh maju ijen, tan wurunga bakal nemoni lelakon kaya aku" Pangeran Singasari suwarane nuduhne kuwatiring atine.

Tumenggung Sudirenglaga ora kober wangsulan maneh, merga wis munggah neng pendhapane Padhepokan, dipapag dening Ki Guru Sukirna sing uga banjur ngerti apa sing kudu ditindakne magepokan karo kahanane Pangeran Singasari. Senapati Agung sing wis tanpa daya kuwi diglethakne ing lincak cilik, banjur diupakara nut lan carane Ki Guru Sukirna. Dimen sing ditambani ora kober kelah lan polah, dening Ki Guru Sukirna luwih dhisik digawe bisa turu kepati, sarana dipijet jempolan tangane.

Sawuse masrahake Pangeran Singasari sawutuhe marang Ki Guru Sukirna, Tumenggung Sudirenglaga banjur pamitan arep bali menyang papan palagan maneh. Jalaran Tumenggung Sudirenglaga uga kepengin ngerti kaya apa dadine yen Sentani perang tandhing mungsuh Rangga. Tumenggung sing wis suwe ngabdi ing Mataram kuwi ngerti yen Sentani nduweni kasekten sing ngeab-edabi, uga duwe kaluwihan bisa ngereh bangsa lelembut kanggo ngrewangi dheweke, nanging Sudirenglaga uga weruh yen Rangga kuwi putrane Panembahan Senapati, sing kasektene ora bisa diukur sepira jerone, ora keneng ditaker sepira akehe. Perang tandhing iki mesthi luwih rame tinimbang perang tandhinge Sentani lan Singasari mau.

Pangirane Tumenggung Sudirenglaga ora luput, Raden Sentani sing maune duwe pangira yen Rangga kuwi bocah lumrah klakon ketanggor. Wis ora bisa dietung akehing jurus sing dicakne kanggo nglumpune mungsuhe sing dicakne Raden Sentani, parandene bebasan ora bisa nggigrikne wulu kalonge Rangga. Pedhang Pusakane Raden Sentani ora kuwawa njebol pager sing dicakne Rangga sing mung wujud teken bongkotan pring kuning sing mung sadriji jempolan gedhene limang kilan dawane. Pedhange Raden Sentani ora bisa mbusikne kulite Rangga, malah bola-bali Raden Sentani kudu ngempet lara, merga pisan pindho balung kentole kober kampiran thuthukan teken bongkotan pring kuning sing dicekeli Rangga.

Nalika ana kalodhangan sethithik, Raden Sentani mlumpat memburi banjur matak aji pamungkase. Sakala ilang wujude Raden Sentani, ing kono dumadakan ana Ula meh sabongkoting glugu gedhene, ngakak galak nyander-nyander karo nyemburake wisa sing ampuhe kagila-gila. Semburaning wisa sing bisa diendhani Rangga, nampeg watu kumalasa sing meh sakebo gedhene, dadi kobong banjur ambyar dadi sawalang-walang. Giris sing padha weruh. Para Tumenggung lan Prajurit Mataram sing mau padha ngadeg ngupengi sing perang tandhing, padha mlayu mundur, ngedoh, kuwatir yen nganti kena semburan lan sabetaning buntute Ula gedhe jilmanane Raden Sentani. Mung Marga sing ora ngedoh, nanging tangane kenceng nggegem dangan pecute, siaga nadhahi yen ana bebaya sing ngampiri.

Ngadhepi pangamuke Ula daden-daden panjilmane Raden Sentani, Rangga banjur kelingan karo welinge Ibune ya Dewi Semangkin, nalika dheweke arep dikanthi ingkang Rama Panembahan Senapati menyang Mataram biyen.

"Kulup Rangga" ngono welinge Dewi Semangkin nalika samana "miturut dhawuh sing tak tampa saka Eyangmu sawargi ing sajroning pasupenan, Ibu ora nyumelangake kaslametanmu, merga aji jaya kawijayan sing kok gadhuh wis cukup kanggo mbetengi uripmu saka bebaya. Mung siji welinge Eyangmu, kowe kudu ngati-ati yen nganti nemoni Naga Sekti sing pinuja puja dadi sesembahane wong-wong sing duwe karep njongkeng kawibawane Ramamu ing Mataram".

Eling pawelinge Ibune sing mangkono iku, Rangga banjur nggagas sedhela yen sing dikarepne Naga Sekti sing pinuja-puja lan dadi sesembahane wong-wong sing arep njongkeng kawibawan Mataram kuwi, atake Ula daden-daden iki?. Nggagas mangkono kuwi, ndadekne Rangga kepengin mbuktekne bener utawa orane gagasan sing liwat ing angen-angene. Sawise mencolot memburi rada ngadohi Ula sing lagi nyander-nyander kuwi, Rangga ngrapal aji Makbudul Mudamir peparinge ingkang Paman Pangeran Benawa, dirangkepi karo aji Kasaratul Mutamaridin peparinge Kyai Saepullah, dipunjerake marang sajroning teken sing digegem nganggo tangane tengen. Sakala Teken bongkotan Pring Kuning kuwi katon murup kalawan pega sing kuning rupane. Rangga banjur mencolot maju, arep ngepruk sirahe Ula gedhe kuwi nganggo tekene.

Jebul solahe Rangga isih kalah cepet karo Raden Bintulu sing amping-amping alam parayangan. Ngerti yen Rangga ngrapal aji sing nggegirisi kuwi, Raden Bintulu mencolot Sentani sing isih wujud Ula gedhe, disaut digawa mlayu manjing alam prayangan. Sauntara Ki Nagaburik sing uga duwe rasa kuwatir lan miris marang aji sing dicakne Rangga, melu nggeret lan ngajak mlayu mantune bareng karo Raden Bintulu. Sakala Ula gedhe ilang saka pandulu, banjur ing awang-awang keprungu suwara sesumbar :

"Heh Tanparupa, aku ngakoni dina iki muridmu luwih unggul tinimbang muridku, nanging titenana mbesuk mesthi ana wektune, muridku bakal males marang muridmu. Wis Tanparupa, aku bali dhisik, saiki muridku durung bisa mbedhah Mataram, nanging mbuh kapan wektune Mataram mesthi bedhah dening Trah Sri Girindrawardana".

Suwara banter sing uga mlebu ing kupinge kabeh wong sing ana kono kuwi, ora diwangsuli karo sing disebut nganggo jeneng Tanparupa kuwi, sing banjur keprungu malah suwarane wong mituturi Rangga lan Marga :

"Rangga lan Marga, dina iki pedhut peteng sing nutupi Kademangan Jatipethuk wis sirna. Sing omong karo mlayu kuwi mau Lelembut utawa kena diarani Dhedhemit, mung wong sing bakal dadi balane dhedhemit sing gelem percaya karo sing diomongne Lelembut. Wis cukup Rangga loan Marga, terusna nggonmu ngayahi wajib. Aku bali menyang papanku".

Rangga lan Marga mung manthuk-manthuk karo nindakne sembah Kalbu. Tumenggung Sudirenglaga, Tumenggung Jaya Kartika, Tumenggung Dibyanegara lan para prajurit liyane padha nyedhak aweh kurmat marang Raden Rangga putra dalem Panembahan Senapati kuwi. Sing oleh pakurmatan banjur kandha alon karo mesem :

"Kakang-kakang para Tumenggung lan prajurit Mataram kabeh, paprangan wis rampung Raden Sentani wis digawa minggat gurune menyang alaming lelembut, kari para pandhereke padha openana sing becik. Wektu iki Paman Singasari isih diusadani dening Ki Guru Sukirna ing padhepokane, dimen luwih cepet waluyane aku titip marang Kakang Tumenggung Sudirenglaga, iki aku duwe watu kumala supaya diaturne marang Bapa Guru Sukirna kanggo mbuwang wisa ing ragane Paman Singasari. Lan tulung bektiku karo bektine Adhi Marga aturna marang Bapa Guru Sukirna banjur pamitna pisan aku bocah loro arep nerusne laku, ngupadi Sendhang Mustikaning Warih ing sukuning Gunung Mahendra".

Bub ar muni ngono kuwi Rangga ngulungne watu kumala sing bunder kaya endhog marang Tumenggung Sudirenglaga. Banjur njawil Marga diajak mlaku ninggal papan kono.

 

SIGEG.

tlas sinerat ing sanggar maladi hening 19 Dulkangidah Jimakir 1954, Kurup Salasiyah, Windu Sengara, mangsa Kasa, Wuku Wuye, Padangon Gigis, Padewan Bathara Yamadipati, Paringkelan Mawulu.

29 Juni 2021 Jam 07:39 WIB.

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (50)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

50

Amerga kesusu ngguyu bungah, Raden Sentani ora kober nyegah Tumenggung Sudirenglaga sing mlayokne Pangeran Singasari. Ana rasa getun sethithik ing atine sing ora enggal tumandang nancepne pedhange menyang jantunge Senapati Mataram nalikane Dumungkuning lan Ketonggengireng kasil namakne wisane marang mungsuhe. Nanging rasa getun kuwi enggal disuwak, merga Raden Sentani luwih percaya yen sedhela maneh Pangeran Singasari bakal dadi layon sing gosong ragane kelebon wisane Ketonggengireng lan Dumungkuning sing cepet nggone nggremet nurut getih lan ngendheg keteg jantung.  Raden Sentani ora kober ndedawa angen-angen nggambarake kahanane Pangeran Singasari maneh, bareng ing ngarepe katon ana bocah nom-noman sing nyedhak, sajak teteg ora wedi marang dheweke babar pisan.

"He, sapa kowe lan ana apa kowe mrepegi aku he?" Raden Sentani takon semu gumun. Nanging sajroning atine uga ana rasa kepencut ndulu, dedeg piadege nom-noman sing bagus rupane lan resik pakulitane kuwi.

"Aku Rangga Sentani" wangsulane Rangga karo mesem, sengaja anggone nyebut jenenge Sentani mung njangkar wae, perlune kanggo nggugah kanepsone sing diadhepi "aku nyedhaki ndika mung arep ngandhani, ya gene ndika ora duwe isin".

"Piye?" Raden Sentani nggetak "nek ndelok sandhang panganggomu cetha nek kowe dudu tunggale prajurit Mataram, nanging ya gene kowe wani njangkar marang aku? lan ndakwa yen aku ora duwe isin? sejatine kowe kuwi sapa ? Aja gawe nepsuku bocah ora genah".

"Mau wis tak wangsuli, jenengku Rangga, aku cantrik anyaran ing Padhepokan Banyugurih. Cetha?" wangsulane Rangga tatag "aku ora ndakwa, nanging omong apa nyatane, ndika sing ngaku jare Trah Majapahit, nanging nyatane wis gawe kuceme jeneng Majapahit, ketitik saka trekah ndika sing licik, trekah ndika sing nyidrani paugeran perang tandhing, ndika nyeluk kanca ora mung siji nanging sapirang-pirang sing ora wani nuduhne raine, ndika ajak ngrubut Senapati Mataram sing nyata satriya utama mau. Apa ndika arep selak nek tak arani ora duwe isin?".

Sapandurat Raden Sentani ora bisa kumecap, atine kaget kaworan gumun dene ana menungsa lan isih nom-noman pisan sing bisa weruh yen dheweke wis nekakne prajurit-prajurit saka alam gaib kanggo ngrubut Pangeran Singasari. Lan kanthi lancaqng nom-noman kuwi wis wani ngarani yen dheweke ora duwe isin. Raden Sentani mesthi wae ora kepengin wong sing ana kono padha ngerti marang apa sing dikandhakne dening nom-noman jeneng Rangga sing ngaku Cantrike Ki Guru Sukirna kuwi. Mula banjur wangsulan karo ngguyu banhter kanggo nutupi  tindak licike :

"Aja mung langap-langap waton bisa ngucap kowe Rangga, ing kene ora ana perang tandhing, nanging perang antarane Trah Majapahit musuh Mataram. Lan kowe kudu ngerti prajurit-prajurit gaib sing wis mateni Senapati Mataram sing jeneng Singasari kuwi wis aweh tenara marang Senapatimu yen arep melu ngramekne peperangan, nanging disepelekne dening Singasari. Bareng ditandangi tenan saiki nyatane Singasari klakon mati. Arep ngapa kowe? ora trima karopatine senapati Mataram sing gumendhung kuwi? he?".

Rangga mesem ngece, kandhane :

"Sakarepmu ndika arep kandha apa, mung siji sing perlu ndika ngerteni, Pangeran Singasari ora nganti tumekeng pati merga kena upase dhemit Ketonggeng karo Dhemit Ula srayanmu kae, sedhela maneh Pangeran Singasari mesthi bisa ngetokne wisane dhemit loro kuwi saka sarirane. Karo ngenteni baline Pangeran Singasari mrene, apa kira-kira kowe wani ngadhepi yen aku kepengin nyoba sepira dhuwure kasektenmu? Yen kowe wedi, kowe kena ngajak dhemit-dhemit sanakanmu kanggo bareng ngrubut aku".

Kaya ditamplek praupane rasane Raden Sentani krungu panantange Rangga sing nyata ngremehake kasektene ngono kuwi. Getihe kaya umub saking nesune. Ujare sugal :

"Keparat kowe!, bocah wingi sore wani sumbar nantang Raden Sentani. Tak ajangi jembar bocah setan, ayo majuwa, miliha sasenengmu endi peranganing awakku sing arep kok terjang, ora arep tak endhani. Yen nganti kliwat ping sepuluh nggonmu nerjang ragaku, kowe bisa ndadekne aku tiba neng lemah, tak sembah dlamakanmu".

"Aja kumalungkung Sentani, piye upama diwalik wae? Ayo nerjanga mrene, tak wenehi wektu seket jurus yen ndika bisa ngrubuhne aku, angur aku mati nglalu neng ngarepanmu" wangsulane Rangga sansaya ngece.

"Tak wujudi pepenginanmu Rangga, ora perlu nganti seket jurus. Kowe isih bisa ngadeg kaya saiki iki sajroning tandhing karo aku pitung jurus, tak guroni kuwandhamu" Raden Sentani wangsulan dibanjurne tata-tata pasang kuda-kuda arep nerjang Rangga.

Ora adoh saka papane Rangga lan Raden Sentani arep adu kaprawiran, Marga lagi ibut ngadhepi pangrubute wadya bala saka alam gaib, prajurit kirimane Ki Nagaburik saka Grojogan Jambetelu sing wujud maneka warna ula mandi, weling, welang, dumung, bandhotan, cabe lan liya-liyane. Uga manekawarna kewan gegremetan mawa wisa bangsane Klabang, Kalajengking, Ketonggeng sing sakepel-kepel gedhene, gegremetan siluman kongkonane Raden Bintulu saka Kedhunggasrong. Marga sing wis ngerti yen sing diadhepi dudu ula lan gegremetan sabaene, kajaba wis mageri awake karo aji Panawa Wisa peparinge Ki Tanparupa, uga bali munjerne aji Al-Janul Mudamiroh peparinge Kyai Saepullah marang cemethine. Kanggp ngilangi rasa gila ndulu wewujudan sing nggegilani, Marga nalekne ikete kanggo nutupi mripate. Kanggo ngawruhi papan lan obahe mungsuh Marga ngecakne Aji Sasrapanggraita.

Ora mung puluhan ula lan gegremetan sing ngrubut Marga, nanging luwih saka atusan akehe. nDadekne solahe Marga ngganjret kaya kitiran, wis makaping-kaping pucuking upat-upat ula kuning ing cemethine Marga mbledhos lan nuwuhake pletikan geni. Kang mangkono mau awit upat-upat sing ngenani lan wis gawe mencelate mbuh Ula mbuh gegremetan siluman. Ora akeh sing weruh apa sing ditindakne Marga satemene, malah akeh prajurit sing padha gumun weruh Cantrik Padhepokan Banyugurih, sing mau wis bisa ngendhangake Ki Trenggilingwesi sing sektine ora karuwan kuwi pencolotan karo dolanan pecute. Mung para Tumenggung lan prajurit sing wis akeh kawruhe sing bisa weruh lan ngerti yen Marga lagi perang dikrubut  prajurit siluman ula lan gegremetan mawa wisa.

Senapati saka Kedhunggasrong lan saka Grojogan Jambetelu, sing wis bisa gawe tatu ing anggane Pangeran Singasari,  meruhi akehing wadya sing kontal kanthi tatu abot kena pecutane Marga gelem ora gelem dadi miris. Liuwih-luwih bareng kekarone maju bareng kaya sing dicakne marang Pangeran Singasari mau jebul ora tumama marang ragane Marga, awit dayane aji Panawa Wisa. Dumungkuning karo Ketonggengireng banjur bebarengan mencolot rada ngadoh kanggo ngetrapne ajine sing luwih dhuwur. Nanging Marga luwih prayitna, ngerti senapatining mungsuh arep ngecakne ajine, dening Marga didhisiki klawan nyabetne pecute. Ketiban pecut sing linambaran Aji Aljanul Mudamiroh, siluman ula lan siluman Ketonggeng kuwi mencelat, sarandhuning awake kaya diobong rasane. Sauntara senapati loro kuwi ora kuwat obah, prajurit-prajurite sansaya akeh sing sambat ngaruara ketiban gegamane Marga.  Wasana merga ngeman prajurite sarta ngeman ragane dhewe, senapati loro kuwi banjur aweh sasmita marang wadya baline diajak mundur mlayu bali menyang alame, ninggal alaming jalma manungsa sing yegtine dudu panggonane.

Kaya mendhung kesapu ing angin, para siluman kuwi mlayu ninggalne Marga sing isih kukuh nyekeli pecute. Marga ngira menawa mungsuh-mungsuhe ora ngunduri perang, nanging rumangsane lagi nata kekuwatan ing alam panglemunan. Mula Marga uga banjur kepengin  mburu, pecute disabukne bangkekan maneh banjur nangkepake epek-epeke, ditumpangne dhadha, nedya mbesut raga angragasukma. Nanging Marga banjur murungne sedyane bareng ana angin sumilir ngusap awake. Nalika mripate dibukak, jebul  katon Ki Tanparupa ngadeg ana ngarepe.

 

ana candhake.