SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 35

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

35.

Dening Marga wong papat sing wis anteng lungguh ora bisa obah kajaba mung plira-plirik thok kuwi banjur dijunjung ditumpangne neng watu - watu sing ana tengah kali, dijejer-jejer kaya reca. Bubar kuwi Rangga lan Marga banjur arep nerusne lakune, ya kuwi munggah satekukan maneh bakal teka papan sing mau awan ana wewayangan baya lan ana wong tuwa sing aweh pesen supaya nom-noman loro kuwi mara mrono wengi iki ing wanci sepi bocah. Sadurunge budhal ninggalne Gima sakancane, Rangga isih kober pamitan :

"Padha dikepenakne dhisik olehe padha lelungguhan ya? Aja kuwatir, neng kono kuwi ora bakal ana semut abang sing marani. Tak tinggal sedhela, mengko tak parani maneh".

Bubar muni ngono kuwi Rangga banjur aweh sasmita marang Marga nerusake olehe mlaku.  Ora nganti sapanginang, nom-noman loro wis tekan panggonan sing arep dituju. Rangga lan Marga milih mlumpat lan  mapan lungguh neng watu gedhe sing manggon tengah kali, ngongkang kedhung sing sajake banyune jero. Ora let suwe saka dhuwur gampeng, katon ana wewayangan sing mlaku nyedhaki papan kono. Wewayangan kuwi kaya ngleyang mencolot menyang watu sing ora adoh karo nggon sing dilungguhi Rangga lan Marga. Bareng ditamatke wewayangan kuwi jebul Kaki-kaki Tuwa awan mau.

"Ngaturaken kasugengan ing dalu punika Raden, kula pun Darim nyuwun pangapunten sampun kumawantun ngrawuhaken Raden ing papan punika" beda karo slagane dhek mau awan, wong tuwa sing nepungake awake dhewe kanthi jeneng Darim kuwi mbagekne Rangga lan Marga kanyhi tatakrama sing genep, malah uga migunakne basa krama.

"Awit pikantuk berkah saha pangestunipun Kaki Darim, lampah kula kekalih tansah manggih rahayu temah saged dumugi mriki, nuhoni dhawuhipun Ki Darim kala wau siyang" wangsulane Rangga ora kalah anggone ngajeni wong tuwa sing aneh kuwi.

"Sepisan malih kula nyuwun lumunturing sih pangaksami Raden, anggen kula sesongaran kala wingi estunipun namung awit lamuring paningal kula temah kula boten pitados bilih ingkang kula adhepi punika siswa gaib saking Korinipun Pangeran Surawiyata, inggih Raden Rangga putra Mataram ingkang tuhu luhuring budi" Ki Darim wangsulan klawan luwih alus.

"Boten dados punapa Ki Darim" wangsulane Rangga "ing mriki mila boten wonten Putranipun Panembahan Senapati ing Alaga, ingkang wonten nuwun inggih namung lare ingkang dolan klambrangan  radi tebih nilaraken griya. Nuwun sewu, menawi kaparengaken mugi kaprasajakna dhumateng kula Ki Darim punika estunipun sinten? saha wonten kersa punapa sampun kepareng nimbali kula kaliyan adhi kula ing papan ingkang sepen lan wingit punika?".

"Inggih Ngger" Ki Darim wangsulan "estunipun kula punika abdinipun Ingkang Eyang Buyut, nenggih Gusti Kanjeng Sultan Trenggana ing Demak, ingkang kapundhut dados siswa sinengker dening Ki Ageng Kebo Kenanga ing Pengging".

"Oo, dados Ki Darim punika taksih siswanipun Ki Ageng Pengging dhuk ing uni?. Pangabekti kula katur Kanjeng Eyang" Rangga lan Marga bareng-bareng nangkepake tangan ditumpangne dhadhane nindakne laku sembah kalbu minangka tandha atur bekti.

"Sampun makaten Raden, pancen miturut gelar wujud, kula punika tebih langkung sepuh tinimbang Raden, nanging mugi kaemutan kula punika namung darajating abdi, sanes trahing kusuma rembesing madu kados dene Raden punika. Dados kapeksa kula boten wantun nampi paringipun pangabekti saking Raden Rangga dhateng pun Darim, malah sembah kula mugi katampia Raden" Ki Darim nagkepne epek-epeke banjur ditemplekne pernah janggute.

"Inggih, Inggih Ki dhawah sami-sami" wekasan Rangga nanggapi "estunipun, pranataning jagad punika sampun cetha, lare anem ngajenana dhateng tiyang sepuh, tiyang sepuh ngasihana dhateng ingkang langkung anem. Prakawis drajat ing kalenggahan lampahing parentah, punika boten ajeg, ing rumiyinipun ingkang linahiraken minangka sutaning Nata miwah priyagung luhur, dereng kantenan menawi langgeng nglenggahi ing kaluhuranipun ingkang rumiyin tinitah dados yoganipun sudra sempali, boten kirang ingkang ing diwasanipun dados kajen kineringan awit kasampiran panguwaos . Kados ingkang sampun lumampah ing kulawarganipun Kaki miwah ing Kulawarga kula. Ki Ageng Kebo Kenanga rumiyinipun putra Adipati, wayah dalem kanjeng Sinuhun Prabu Brawijaya ing Majapahit, nuntenamijilaken admaja Lare klambrangan ingkang nama Karebet ingkang sarawunganipun inggih namung kaliyan para kawula alit, nanging awit kapitados dening Gusti Ingkang Maha Kawasa, Karebet nunten kajunjung dados Sultan Gung Binathara ing Pajang. Sami kaliyan lelampahanipun mbah-mbah kula ing dhusun Sela, Tiyang dhusun ingkang namung gesang tetanen, parandene dumugi Bapak kula, samangke nembe pinitados dening Gusti sinampiran panguwaos ing Nagari Mataram. Sok makatena, kula pitados bilih ing benjangipun duka kapernah canggah duka kapernah gantungsiwuripun, tamtu wonten trahing Panembahan Senapati ingkang namung daos kawula alit ingkang boten benten kaliyan kawula sanesipun. Kalebet kula ing titi wanci punika, ingggih ingkang namung lare klambrangan kumleyang kabur kanginan, labet nuhoni dhawuhipun mBah Juru, ingkang rumiyin namung Dhukun Dhusun, nanging samangke nembe ngemban kanugrahan kanthi sebatan Kanjeng Patih Mandaraka".

Dawa banget wangsulane Rangga sing nggenahne mungguh pangkat lan drajat kuwi ora langgeng kahanane, isih langgeng garising jagad yen ngalam donya iki nisine ana sing tuwa lan ana sing enom. Sing tuwa ora kena ngendelake dumeh tuwane, nanging wajib suka sih marang wong nom. Lan sing isih nom kudu eling marang kuwajibane kudu ngajeni marang sing tuwa, amarga ora suwe maneh si nom uga bakal dadi tuwa, lan mesthi lara atine yen disiya-siya lan disepelekne dening sing isih rosa.

"Inggih Ngger" Ki Darim wangsulan "sedaya dhawuhipun Raden Rangga punika estu nedahaken bilih Raden punika tuhu mustikaning para titah, ingkang sampun saged nglenggahaken samudayanipun jumbuh ing papan ingkang saktrepipun. Badhea kados punapa boten saged dipun selaki lan boten saged dipun singidaken, bilih Raden Rangga miwah Angger Marga punika tuhu satriya sejati lan sejatining satriya, ingkang kasatriyanipun mijil saking lelabetan memayu hayuning bawana murih rahayuning sanggya titah, boten mbenten-mbentenaken asal-usul, drajat-pangkat, kapitayan lan sanes-sanesipun".

"Sampun, kacekapana dumugi samanten rumiyin Ki" Rangga nigas tembunge Ki Darim "Inggih labet saking taksih kathahing prakawis ingkang kedah kula ayahi sarta kula rampungaken, boten kirang prayogi menawi ing wekdal kados punika memanjang rembagt ingkang makaten punika, benjang - benjang kemawon menawi wonten wekdal ingkang mirunggan saged dipun lajengaken. Samangke mugi kajarwanana punapa wigatosipun Ki Darim ngersakaken kula kaliyan sedherek kula punika dumugi ing papan mriki punika?".

Wong tuwa sing rambute ora ana irenge kuwi manthuk-manthuk, mbenerake apa sing dadi kandhane Rangga. Mula banjur kandha klawan suwara sing ora pati banhter nanging cetha :

"Inggih Ngger, sadaya dhawuhipun angger mila leres. Nanging gandheng kaliyan kawontenan kula ingkang sampun sepuh kados makaten, mugi Angger kekalih kersa paring kalonggaran dhumateng kula, kaparengna kula kendel sakedhap saperlu ngemut-emut lan nglempakaken prakawis-prakawis ing angen-angen kula dhumateng Angger Rangga miwah Angger Marga, ingkang estunipun sampun radi dangu kula tengga ing Lepen Tuwung mriki awit saking pitedah ingkang kula tampi lumantar Ki Tanparupa".

"Inggih Ki sumangga" wangsulane Rangga karo nata lungguhe samekta ngrungokne apa sing arep dikandhakne dening wong tuwa sing umure wis atusan tahun akehe kuwi.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 34

 

34.

Rangga lan Marga sing ampingan watu gedhe ora adoh karo papane wong papat sing duwe niyat ora becik marang Kademangan Kedhungtuwung kuwi nggeget untu. Didelok saka tembung-tembung sing diucapne wong papat kuwi, cetha banget yen wong-wong kuwi sapukawate Kunthara sing kulina digunakne kanggo nindakne kadurjanan lan kadurakan ing Kedhungtuwung lan mbokmenawa uga ing papan liyane. Nanging Rangga lan Marga isih ngenteni tegese sasmita suwara pambaunge asu sing ngalup-alup karo suwarane manuk Tuhu sing ngganter sajak memelas merga ditinggal saba bojone.

"Kunthara aweh weruh yen wong Genengan ora suwe teka kene" dumadakan Gima ngandhakne unine sasmita sing ditampa "wektu iki wonge isih ana Gupit kumpul lan para warga sing lagi rondha, mengko nek wong Genengan wis dadi uber-uberan lan bisa ngilang saka pandulune wong-wong kana, Kunthara genti arep menyang Ngablak memanuki awake dhewe. Nanging ya kuwi, awake dhewe aja nganti niru lakone Gurit wingenane kae".

"Gurit kena apa Kang? gajege wong kuwi duwe kasekten sing punjul ingapapak ta? nganti wegah nyambut gawe bareng karo wong-wong kaya awake dhewe sing dianggep tembre iki?" Jagul takon.

"Wingi Gurit sing diparahi mbradhat Liyem, sedulur ipene Demang Kedhungtuwung, konangan lan kecekel" wangsulane Gima.

"Kecekel? Jare Gurit kuwi duwe aji panglemunan?" Jagul takon maneh.

"Nyatane Gurit kecekel, malah kabare ora bisa apa-apa ditaleni nganggo tampar lulup tangane" wangsulane Gima.

"Banjur Gurit diperes getihe dening wong-wong Kedhungtuwung murih gelem ngaku sapa wae kancane ya Kang?" Penthet genti sing takon.

"Ora" wangsulane Gima "Kunthara dudu wong bodho, sadurunge Gurit ditakoni neka-neka karo wong Kedhungtuwung, dening Kunthara Gurit dilunasi luwih dhisik".

"Dadi upama awake dhewe mengko nganti kecekel, mesthine ya bakal dipateni dhewe dening Kunthara kaya Gurit kuwi ya Kang?" Jagul takon.

"Awake dhewe ora bakal kecekel" wangsulane Gima karo semu nggetak. Kancane wis ora wani takon maneh.

Rangga karo Marga wis krungu kabeh sing dadi rerasanane wong papat kanca-kancane Kunthara kuwi.

"Piye Kakang?" Marga njawil Rangga karo takon.

"Wong papat kuwi kudu disinggahne luwih dhisik" wangsulane Rangga "mengkone bisa dienggo colok dening Ki Demang, kanggo madhangne Kedhungtuwung sing lagi peteng".

"Nanging sedhela maneh wis wayah sepi bocah?" Marga semaur kelingan karo olehe semayan karo Kaki-kaki Tuwa ing kali Tuwung mau awan.

"Mula awake dhewe kudu bisa tumindak kanthi kebat" wangsulane Rangga karo ngadeg banjur mlayu nyedhaki ngisor wit Widara sing dienggo jagongan Gima sakancane. Ora sranta Marga uga banjur nututi, dangan pecute wis kenceng neng gegemane.

"Genengan udan apa banjir?" lagi wae Rangga lan Marga teka ngisor wit Widara, wis dipapag nganggo basa sandi dening Gima. Jagul, Gena mButhil karo Penthet siaga neng papane dhewe-dhewe.

Sapandurat Rangga lan Marga ora wangsulan, merga ora mudheng karo basa sandi sing diucapne Gima.

"He aku takon Genengan udan apa banjir?" Gima takon semu nggetak "apa bedhidhing ora ana angine He?".

Rangga ngguyu, banjur aweh wangsulan :

"Iya, dening Lurahe kowe kabeh dikongkon melu aku".

"Piye ?" Gima kaget ora mudheng karo sing dikandhakne Rangga "lurahe sapa?".

"Goblog!" Marga sing genti nggetak "sing diarani Lurahe ya Kunthara, sing nek ora ana wonge padha kok jangkar kuwi".

"Mengko dhisik" Gima takon suwarane keprungu sareh "Lurahe ngongkon piye?".

"Aja kakehan omong" Rangga wangsulan "Gima, Jagul, Penthet karo mButhil dienteni Lurahe neng kidul sabrangan Kali Tuwung. Saiki, ayo!".

"Aja ngapusi" Gima semaur, batine mbenerne nek sing ngajak omong kuwi mesthi wong Genengan, ketitik wis ngerti marang dheweke "lagi wae Lurahe ngongkon aku supaya ngenteni neng neng ngisor Wit Widara kene".

"Kowe kuwi pancen ora pati bisa mikir kok" Marga semaur suwarane digawe atos "manuk tuhu sing mangsuli pambaunge asu mau aku, wengi iki Wangsa Semi karo anake wedok padha neng nggone Demang Kedhungtuwung, mas-masan lan berleyane digawa kabeh. Omahe dikongkon nunggu rewanhg-rewange".

"Dadi aku sakanca ora sida nyambut gawe wengi iki?" Gima takon, wong papat kuwi wis percaya nek sing ana ngarepe iki cetha nek wong Genengan sing nggawa kabar saka Kunthara.

"Ana gaweyan liyane sing luwih gedhe asile, luwih aji tinimbang mas berleyane Wangsa, luwih mencutake nek dibandhing karo Semi lan Rinem".

"He he he.... " Gima ngguyu seneng, banjur ngatag kancan-kancane "ayo ca, melu sedulur saka Genengan iki menyang Kidul Sabrangan Kalituwung".

Ora suwe Gima sakancane banjur gumrudug ngetutne Rangga lan Marga sing mlaku sajak kesusu. Tekan sabrangan, Rangga lan Marga ngajak Gima sakancane ngetutne lakune ngliwati gisik sangisore gampenge kali. Nalika lakune wong nem kuwi wis ngliwati telung tekukane kali, dumadakan Gima mandheg, kancane telu disasmitani supaya padha mandheg. Rangga lan Marga sing weruh yen Gima sakancane padha mandheg, uga melu mandheg. Saka kadohan keprungu suwarane manuk kedasih sing ngasih-asih, saben rong rambahan olehe muni mandheg, banjur dibaleni muni ngasih-asih maneh.

"Keparat sapa kowe satemene?"Gima nggereng karo nglolos pedhang sing cumanthel neng lempenge.  Gima lagi krasa yen wis kapusan. Suwara kedasih kuwi cetha yen sasmita sing dikirimne dening wong Genengan sing wis teka ngisor wit Widara, papan sing dening Kunthara dheweke sakanca dikongkon ngenteni.

"Aku wong Genengan kongkonane Lurahe" Marga nyoba wangsulan, sanadyan satemene wis ngerti nek Gima krungu suwara sasmita sing niru suwarane Kedasih kuwi.

Krungu wangsulane Marga Gima banjur aweh sasmita marang kanca-kancane supaya ngliga gamane dhewe-dhewe.

"Aku dudu bayi sing gampang kok apusi keparat" Gima nggereng karo siaga "mbuh sapa kowe satemene, wis wani ngapusi Gima ateges wis bosen urip".

Muni ngono kuwi Gima karo mencolot, ngarahne pedhange kanggo nyuduk dhadhane Marga. Penthet, Jagul karo Gena mButhil ora sranta, kabeh melu ngebyuk karo mbabitne pedhang sing ana tangane ngarah awake Rangga. Nanging nom-noman loro kuwi wis luwih dhisik waspada. Marga mletik memburi karo njungkir walik kaping pindho, panyuduke Gima luput malah Gima kegeret tenagane dhewe, meh wae kejongor mengarep merga pedhange sing mung ngenengi angin. Rangga mencolot nisih mangiwa, pedhang telu sing meh wae ngrajang awake bisa diendhani kanthi gampang.

"Sedhela maneh wayahe sepi bocah Dhi" Rangga ngelingne Marga.

"Iya Kakang, nek kepengin dolanan mengko wae nek ngono" wangsulane Marga karo ngguyu.

Gima lan kanca-kancane sing wis nesu merga pangrangsange ora oleh gawe, dadi sansaya nesu krungu tembung-tembung sing diucapne nom-noman loro sing dianggep ngece kuwi. Wong papat kuwi banjur bali pasang kuda-kuda, arep ngrangsang bocah nom loro sing ana ngarepe. Ora kaya dhek mau, Gima karo Jagul ngarahne pucuk pedhange menyang dhadhane Marga, Penthet karo Gena mButhil siaga arep ngrangsang Rangga.

Rangga lan Marga sing rumangsa wis ora duwe wektu rada dawa merga wancine wis meh sepi bocah, ora sabar maneh.  Rangga sing wis nyekeli teken Pring Kuninge kuwi aweh sasmita marang Marga. Mung sajroning wektu sing meh padha karo gebyaring that-thit, dumadakan Gima sakancane krasa pucuk pecute Marga wis nyenggol bangkekane sisih mburi. Wong papat kuwi kabeh tiba lungguh neng lemah, sila. Pedhang sing dicekeli padha ucul saka gegeman. Wong papat ora bisa ngobahne awake, Gima sakancane ora bisa ngetokne suwarane. Mung kari bisa ngobahne mripate sing plirak-plirik ora duwe daya apa-apa.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 33

 

33.

Tekan sabrangan Kali Tuwung, ora krasa Rangga lan Marga isih kober noleh mengidul.Sepi ora ana apa-apa sing sajak nyalawadi. Nom-noman loro kuwi nerusne laku, padhange rembulan mangsa ketiga prasasat kaya rina. Nadyan kiwa tengen dalan sing diliwati akeh sing wis bera, nanging sisa-sisane tanduran sing wis rampung dipanen kepadhangan sunaring rembulan katon endah nengsemake ati. Dumadakan  keprungu suwara pambaunge asu ajak, ngalup-alup, sajak ora adoh saka panggonane Rangga lan Marga, kapernah ana ngarepe. Miturut petung pangirane nom-noman loro kuwi kira-kira asu sing mbaung kuwi mau kira-kira ana limang pambalang manggon neng ngarepe. Rangga aweh sasmita supaya Marga waspada. Kekarone padha olehe wis ngempakne aji Sasra Pandulu, Sasra Pangrungu lan Sasra Panggraita.

"Ana suwara jangkah watara patang pembalang saka kene, nyedhaki awake dhewe" Rangga kandha nganggo suwara batin sing mung bisa dirungokne dening Marga dhewe.

"Sikil wolu Kakang" Marga wangsulan .

"Bener" Rangga nyauti rembug "sajake karo mlaku wong papat kuwi karo padha omong-omongan"

"Iya, banjur kepriye kepenake?" Marga takon.

Rangga nudingi watu gedhe sing manggon ora adoh karo dalan sing diliwati kuwi, mapan ana tengah tegalan.

"Awake dhewe ngenteni neng walike watu kuwi wae" kandhane Rangga mangsuli pitakone Marga.

"Apa ora luwih becik neng ngisor wit gedhe ngarep kuwi Kakang?" Marga takon maneh.

"Wit kuwi manggon ana pinggir dalan, nek awake dhewe umpetan neng pange utawa ing walike mesthi gampang kaweruhan, becike neng walike watu kuwi wae sing manggone ana tengah pategalan" wangsulane Rangga karo mlaku nyedhaki watu sing gedhene kira-kira sagajah kuwi. Marga tut wuri ana mburine.

Ora nganti sapanginang suwene nggone ngenteni, sing dienteni wis teka ngisor wit sing mau ditudingi Marga. Bener sing teka pancen wong papat kaya kaya sing dikandhakne Marga yen sing suwara jangkahe dirungokne mau ana sikil wolu. Wong papat kuwi mandheg, banjur salah siji kandha marang kancane :

"Awake dhewe mandheg kene dhisik, ngenteni wong Genengan, prentah sing tak tampa saka Kunthara, awake dhewe supaya ngenteni tekane wong Genengan ana ngisor wit Widara, malah nek bisa awake dhewe dikongkon supaya leren-leren dhisik neng kene".

"Iya" wangsulane kancane "aku mau ya krungu mung wae ora pati cetha dadi aku ya ora ngerti karo sing dikarepne anake lanang Ki Kahastha kuwi".

Wong papat kuwi banjur padha mapan golek panggonan lungguh dhewe-dhewe. Wong sing omong dhisik dhewe mau, gumuyu karo kandha :

"Lha wong durung cetha apa sing kudu ditindakne kok ya gelem budhal? Nek ora Gena apa ya tumon? ha ha ha ha".

"Lhah, olehku gelem budhal kuwi rak merga aku butuh sangu ta Kang?" wangsulane wong sing sijine mau "gek aku ya ngerti, budhale ora ijen nanging wong papat, klebu karo kowe. Dadi apa sing kudu tak lakoni rak bisa tak takokne menyang slirane?".

"Iya lho Kakang Gima" siji maneh sing melu omong "aku ya ora ngerti iki arep ndika jak menyang ngendi? wong budhalku mau ya sing ngajak si Gena mButhil kuwi, banjur aku ngampiri Si Jagul, jare Gena mButhil sing ngongkon ya ndika?. Dadi iki arep nyang ngendi lan kudu kepiye sing ngerti kanthi cetha ya mung ndika dhewe".

"Iya, iya" Wong sing diceluk nganggo jeneng Gima wangsulan sabar "saiki karo ngenteni tekane wong Genengan, padha rungokna gaweyan sing kudu kok tandangi bengi iki neng Kademangan Kedhungtuwung etan kono kuwi".

Wong telu kancane Gima padha meneng karo ngrungokne, Gima banjur nutugne kandhane :

"Kunthara wis weruh nek neng Dhukuh Ngablak ya kuwi Kedhungtuwung tembing lor kulon, ana bandha akeh sing duwe jenenge Wangsa Semi, dheweke kuwi wong tani sing ngrangkep dadi bakul keris, dadine ya klebu wong sing sugih. Wedhuse ora kepetung akehe, sapine ana rolas, kebo patlikur, nanging kuwi kabeh ora ana apa-apane yen ditandhing karo mas-masan lan berleyan singgahane".

"Banjur awake dhewe dikongkon njaluk kabeh mas-masan lan berleyan singgahane Wangsa Semi? Nek gak entuk, kaya padatan wong sak omah dientekne kabeh rak ngono ta?" Gena Mbuthil nyelani critane Gima.

"Ora" Gima wangsulan "aja diselani dhisik!".

"Ya wis, ndang ditutugne nek ngono".

"Semi bojone Wangsa kuwi, najan umure wis telung puluhan lima, nanging isih ketok semok lan seger awake. Dhasare wonge ya ayu pisan, dadi nek bisa Semi kudu dibradhat digawa mlayu".

"Kuwi pakone Kunthara?" Jagul genti takon.

"Kunthara mung omong, ora ngongkon nanging upama bisa mbradhat Semi, kuwi ora kanggo Kunthara" wangsulane Gima karo ngguyu.

"Lha kanggo sapa Kang?" Gena mButhil takon "lha Kunthara mung butuh mas karo berleyan thok?".

"Ora" Gima wangsulan "kaya dhapurmu ki ora tau ngrasakne wae ta Thil? Semi ki ya kanggo awake dhewe, wong papat iki. Paling sing kerep mengko ya kowe karo si Penthet kuwi, nek aku ngono wis gak patek butuh, kejaba nek dhong kepengin thok".

Wong telu kancane Gima padha ngguyu kabeh . Gima mbacutne kandhane :

"Iki sing wigati dhewe, Wangsa Semi kuwi duwe anak wedok sing isih prawan jenenge Rinem. Iki sing wajib digawa kanthi urip. Merga juwi dibutuhne dening Kunthara".

"Dadi mengko awake dhewe nyambut gawe bareng karo Wong Genengan Kang?" Penthet takon.

"Iya nanging ora bareng" wangsulane Gima "mengko nek wis wayah sepi uwong, Wong Genengan cacah loro ndhisiki mlebu Padesan, ora menyang Ngablak, nanging menyang Gupit. Wong loro kuwi ora dikongtkon nyolong apa-apa, mung gawe geger ben wong-wong Kedhungtuwung padha opyak nguber-uber wong loro kuwi. Mesthi wae, neng kono Kunthara kanthi carane sing julig bakal nylametne wong Genengan loro kuwi. Yen wis ngono, genti awake dhewe sing mlebu nyang Ngablak, nindakne gaweyan sing sabenere, dadi ora bakal akeh sing kudu diadhepi awake dhewe, sokur-sokur nek wong Ngablak katut pisan melu nguber Wong Genengan loro kuwi. Ngerti?".

"Lha barang-barange mengko klebu si Semi karo Rinem kuwi mengko digawa menyang ngendi Kang? menyang omahmu dhisik? Apa bablas digawa menyang Bulakbadher?" Jagul takon.

"Ora kabeh" wangsulane Gima "neng sakulone punthuk Bulakbadher kae rak ana Kali? Neng pinggire kali ya neng punthukan sisih kulon sing ana wite Sengon gedhe-gedhe kae ana guwa, jenenge Guwa Bandulan. Sesuk esuk awake dhewe bisa leren neng kana ngiras seneng-seneng karo Semi, sinambi tekane Kunthara".

"Lha nek ngene dadi cetha kabeh Kang" Jagul kandha karo ngguyu ngakak "ya wis karo ngenteni tekane wong Genengan sing tak kira olehe teka ya ngenteni nek wis nyedhaki tengah wengi, aku tak nggethak dhisik neng pasuketan kono kuwi".

"Iya, aku tak aweh tandha marang Kunthara nek awake dhewe wis tekan ngisor wit Widara ing Tegal bera iki". Wangsulane Gima sing banjur ngadeg, banjur tangane dicedhakne lambe.

"Aaaauuuuuuuuuuuuuuuuuuung..............." ana suwara asu ajag sing ngalub saka ngisor wit Widara  cedhak Tegal Bera. Suwarane ngumandhang nrabas sepine wengi nganti keprungu tekan padesan ing Kademangan kalipethuk, sanajan mung rada lamat-lamat. Bareng suwara pambaunge asu wis ilang, adoh saka padesan keprungu suwarane manuk tuhu, sing celuk-celuk, kaya lagi nggoleki manuk Kulik sing dadi bojone.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 32

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

32.

Panjagan ing Kademangan Kedhungtuwung luwih-luwih ing wanci bengi luwih dikencengi. Kabeh punggawa Kademangan, wiwit Demang, Bebau, Jagabaya lan sapiturute genti-genten padha nganglang, klawan numpak jaran ngubengi Kademangan lan ngendhangi cakruk-cakruk parondhan aweh panyengkuyung para sing lagi padha rondha. Saben cakruk kajaba ana warga sing rondha cacah wong lima, uga dikantheni prajurit kademangan siji. Kabar anane durjana sing mlebu Kademangan pancen ora keprungu maneh, nanging kahanan Kademangan isih katon nek tintrim semu medeni. Saben-saben suwarane manuk Kulik lan Tuhu sesahutan karo suwarane kedasih sing ngasih-asih, nambahi kahanan dadi sansaya tintrim. Luwih-luwih saka kadohan ora arang keprungu suwrane asu baung sing ngalub-alub, ndadekne mrinding githoke sing padha krungu. Kanggo nyuda rasa tintrim mangkono kuwi, saben-saben saka Regol Kademangan banjur ditabuh Kenthongan uluk-uluk aweh weruh yen para kang ngayahi jejibahan rondha isih padha siaga lan ora keturon ing papan parondhane. Kenthongan uluk-uluk sing sok disambung karo kenthongan dara muluk saka Regol Kademangan, ajeg disauti dening kenthongan kang padha dening gerdhu-gerdhu parondhan liyane, ndadekne sakademangan kabeh krungu yen Kademangan Kedhungtuwung ora tau turu.

Wengi kuwi, sadurunge wanci sirep bocah Rangga lan Marga wis blaka marang Demang Kedhungtuwung yen arep nemoni Kaki-kaki tuwa sing dhek mau awan nemoni lan ngongkon supaya Rangga lan Marga nemoni ing Kali Tuwung, kali sing dianggep angker lan gawat dening wong-wong ing Kedhungtuwung kono kuwi.

"Nuwun sewu Anakmas" Kandhane Ki Demang ing Pringgitan nalika sore mau Rangga lan Marga nembung pamitan arep menyang Kali Tuwung ing wanci sepi bocah mengko "tiyang sepuh ingkang badhe dipun panggihi Anakmas kekalih punika sinten? kok kula radi mrinding, gek-gek mangke sanes menungsa punika Anakmas".

"Makaten Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "kula piyambak inggih dereng mangertos sinten Kaki-kaki sepuh kala wau, nanging kula malah adreng kepengin sanget panggih murih kula mangertos sinten sejatosipun Kaki-Kaki kala wau, lan kula kepengin mangertos punapa ingkang dipun kersakaken dening Kaki-kaki sepuh kala wau. Kula pitados, piyambakipun punika upami tiyang inggih dede tiyang ingkang limrah, upami bangsa alus, kula kinten inggih bangsa alus ingkang boten lelembat ingkang dhemen ganggu damel dhateng jalma manungsa".

"Inggih Ngger" Demang Kedhungtuwung manthuk-manthuk "nanging bares kemawon, saupami kula ingkang kapurih dhateng lepen Tuwung, langkung-langkung ing wanci dalu, trus malih ing sakiduling sabrangan, kula pilih mopo kok Ngger".

"Punapa wonten bentenipun antawising Kidul Sabrangan kaliyan Ler Sabrangan Bapa?" Marga takon.

"Etunipun Anakmas" Demang Kedhungtuwung mangsuli pitakone Marga "sabrangan punika rak wates pasabanipun tiyang kaliyan pasabanipun bangsa alus ta Ngger?. Sabrangan mangandhap punika pasabanipun tiyang  dene pasabrangan manginggil punika laladanipun bangsa alus ingkang mbaureksa lepen Tuwung".

"Makaten Bapa?"

"Inggih Ngger" wangsulane Demang Kedhungtuwung kuwi.

"Lha ingkang ndamel pasabrangan dados wates punika sinten Ki Demang?" Marga takon maneh.

"Kula piyambak inggih boten ngertos Anakmas" Demang Kedhungtuwung sajak kerepotan mangsuli pitakone Marga "mbok bilih kemawon, kathah tiyang ingkang mangertos menawi ing saleripun pasabrangan punika boten nate sumerep bangsa alus ingkang ngatingalaken dhiri dhateng manungsa, benten kaliyan ing sakiduling pasabrangan ingkang hawanipun kemawon sampun kraos ngajrih-ajrihi, sanadyanta punika ing wanci siang".

"Inggih Ki Demang" Marga ora takon maneh, mung batine ngguyu anane wong-wong ngarani nek neng kidul sabrangan hawane medeni, kuwi rak amarga anane rasa wedi sing luwih dhisik mlebu neng atine wong-wong kono.

"Kamangka Kaki-kaki sepuh ingkang ngersakaken Anakmas kekalih supados manggihi piyambakipun punika mapan ing tebih sanginggiling pasabrangan?, kula kinten punika dede bangsane jalma manungsa Ngger. Punapa boten saenipun Anakmas kekalih wurungaken kemawon anggenipun badhe tindak dhateng Lepen Tuwung punika? Kula kinten bebayanipun sakalangkung ageng katimbang pikolehipun ingkang namung badhe mangertosi sinten sejatosipun Kaki-kaki sepuh punika, Ngger" Demang Kedhungtuwung aweh pamrayoga supaya nom-noman loro kuwi ora sida menyang Kali Tuwung nemoni Kaki-kaki tuwa aneh sing dicritakne mau.

"Makaten inggih Ki Demang" Rangga sing banjur semaur "miturut kapitadosan kula, jagad ingkang katingal punika sedaya dening Gusti dipun cawisaken dhateng manungsa, lha cawisan kangge bangsa alus ingkang boten kasat mripat punika mapanipun inggih ing jagadipun piyambak, jagad ingkang boten saged katingalan mawi mripating manungsa limrah. Dados Lepen Tuwung punika inggih ing sakiduling sabrangan punapa salering sabrangan punika estunipun sedaya kacawisaken minangka pasabanipun manungsa. Awit saking punika, estu ndadosaken adrenging manah kula mangertosi sinten Kaki-kaki kala wau, menawi estu punika bangsanipun lelembat badhe kula emutaken murih boten remen ngganggu damel manungsa ingkang badhe saba ing jagadipun piyambak , dene menawi kaki-kaki kala wau bangsanipun manungsa kula inggih badhe nyuwun pirsa punapa ingkang dipun kersakaken dene sampun ngersakaken kula manggihi ing wanci sepibocah dalu punika".

"Anakmas boten ajrih kaliyan bangsanipun lelembat? emut Anakmas, lelembat punika wonten ingkang nggadhahi kasekten ingkang sakalangkung inggil" Demang Kedhungtuwung ngelingake Rangga lan Marga mungguh kaluwihane bangsa lelembut.

"Menawi kula tetep mapan ing jagad manungsa lan boten damel risak jagading bangsa lelembat, kula boten badhe ajrih Ki Demang. Awit saenipun manungsa punika boten ajrih dhateng sesamining titah, nanging ajriha dhateng ingkang nitahaken, asarana boten nerjang pepacuh lan tansah mbangutturut dhateng sedaya dhawuhipun, inggih kanthi sangu raos ajrih dhumateng Dzat Ingkang Nitahaken, inggih ingkang winastan ngreksa kasetyan dhateng manahipun, kala wau ingkang mahanani manungsa pikantuk pitulunganipun Gusti".

Sanajan durung ngerti karo apa sing dikandhakne Rangga, nanging Demang Kedhungtuwung kuwi wis bisa nampa karo karepe Rangga lan Marga. Mula iya banjur ora kandha apa-apa maneh, kajaba mung rupa pandonga :

"Inggih Ngger mugi-mugi Anakmas kekalih tansah kinayoman dening Gusti, tansah manggiha rahayu ing pundi-pundi".

Demang Kedhungtuwung banjur pamitan arep nindakne kuwajiban, nganglang kademangan murih ora ana bebaya sing nekani kademangan ing bengi kuwi. Rangga lan Marga uga kandha yen olehe arep menyang Kali Tuwung ora ngenteni nek wektune wis sepi bocah, nanging arep budhal rada sore, pamrihe ora nuwuhake paran pitakonan dening sing padha weruh, awit wong-wong bakal padha ngira yen lungane Rangga lan Marga ora arep menyang kali Tuwung, nanging arep mbantu Ki Demang njaga katentremaning padesan ing Kedhungtuwung kono.

Sawuse metu saka padesan lan tekan lurung sing tumuju kali Tuwung, Rangga mandheg sedhela karo kandha marang Marga :

"Wektune isih sore Dhi, kok dumadakan ana krenteg sajroning atiku, kepengin niliki tegal bera, tilasing papan tetmon awake dhewe karo wong Kluwihan wingenane kae ta?. Kepiye panumune Si Adhi?".

"Iki jenenge tumbu oleh tutup kakang" wangsulane Marga "awit aku mau meh wae matur marang kakang, yen dumadakan aku kangen karo papan sing kakang sebutake kuwi mau".

"Kok isa mangkono ya Dhi?" Rangga takon.

"Aku dhewe uga ora ngerti Kakang, becike awake dhewe menyang Tegal bera luwih dhisik, lagi yen wis wancine Sepibocah, awake dhewe menyang kali nuhoni njanji karo Kaki-kaki tuwa mau awan" wangsulane Marga sing banjur ngajak budhal menyang tegal bera.

Nom-noman loro kuwi tumuli klawan ngati-ati sarta ora tinggal kaprayitnaning batin, budhal menyang Tegalbera.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 31

 

31.

Rangga lan Marga meneng, wong loro suwe nggone ngulati pucuking gampeng sing mau dienggo lungguh wong tuwa sing aneh kuwi mau. Dumadakan Rangga ngetog kekuwatane, kaya mabur Rangga mletik mendhuwur, mudhune pas neng cedhake papan sing mau dienggo lungguh wong tuwa sing ilang musna kuwi mau. Marga nututi, kaya Rangga Marga uga mletik mendhuwur banjur ngadeg njenjeri Rangga. Nom-noman loro kuwi sansaya eram, jebul papan sing dilungguhi wong aneh kuwi mau papan sing ledhok lan kethukulan wit-witan lompong, dadi wong aneh mau lungguh lan ngadeg ana godhonging lompong sing isih seger.

"Sapa lan menyang ngendi parane Kaki-kaki mau ya Dhi?" Rangga grenengan takon marang Marga.

"Kuwi bisa diwangsuli sawise wayah sepi bocah mengko bengi Kakang" wangsulane Marga.

"Bener Dhi" Rangga nyauti "digagasa nganti mumet, ora bakal bisa weruh sapa Kaki-kaki aneh kuwi mau, saiki awake dhewe bali wae dhisik. Mengko ngarepne wayah sepi bocah, mrene maneh".

Nom-noman loro kuwi banjur bali mlaku nurut iline banyu kali. Karo mlaku Rangga lan Marga lagi krasa, jebul olehe mlaku munggah mau wis rada adoh, ngliwati pirang-pirang tekukan lan saben tekukan mesthi ana papan sing banyune jero utawa diarani kedhung. Dumadakan Marga mandheg karo nglolos pecut sing disabukne neng lempenge, Rangga melu mandheg lan mripate ngetutne panyawange Marga. Ing Kedhung  ngarepe jebul katon ana Baya sing dawane meh telung dhepa, lagi ngambang mripate sing abang katon mencorong ngingeti nom-noman loro kuwi.

"Arep ngapa Adhiku?" dumadakan Rangga takon karo ngguyu banter.

"Mung jaga-jaga Kakang" wangsulane Marga karo mripat tanpa kedhep nyawang Baya sing wiwit katon obah.

"nJagani nek ana wewayangan obah ya?" Rangga takon maneh isih karo ngguyu lirih "aja gampang tumindak tanpa nalar sing bening adhiku. Coba sawangen ana apa saliyane Baya sing lagi luwe kuwi?".

Marga ora semaur, mripate clilang-clileng nguwasi sakiwa tengene baya gedhe kuwi, ing kono katon iwak wader abang sing gedhene saepek-epek akeh padha nglangi ngiteri kedhung sing ana ngarepe kuwi.

"Wader-wader kuwi kabeh nyata Marga" Rangga ngandhani sedulur angkate "lan manawa liyane wader kuwi nyata, mesthi wader-wader kuwi ora bakal wani nglangi kalawan merdika ngono kuwi".

Bareng karo rampunge kandhane Rangga, baya gedhe sing mripate abang kuwi uga ilang ora ana tilase. Banyune kedhung tetep anteng kaya mau-maune. Marga mesem, pecute bali ditalekne bangkekan.

"Apa Kaki-kaki mau isih ana kene Kakang?" Marga takon.

"Aku ora ngerti Dhi" wangsulane Rangga karo ngajak nerusne mlaku ing pinggiring kali kuwi "aku ya ora ngerti sapa sing sengaja nuduhne dolanane marang awake dhewe iki mau. Saelingku, sing seneng gawe rerupan aneh-aneh ngonoi kuwi mau, mung Ki Tunggul sing omahe pinggir segara lor kana. Nanging Ki Tunggul kuwi wis suwe anggone mati, sadurunge aku ditimbali dening Kanjeng Rama supaya mlebu kasatriyan ing Kuthagedhe".

Karo terus mlaku ngetutne Rangga, Marga nggagas, yen dudu wong tuwa aneh mau, ateges ana wong liya sing embuh apa karepe, sing cetha tansah ngulatne apa sing ditindakne karo sedulur angkate kuwi. Marga uga banjur kelingan karo critane wong Kedhungtuwung sing kandha yen Kali Tuwung iki kali sing angker lan gawat.  Nanging Marga uga banjur mikir, gawat lan angkere Kali iki genah merga ana sing gawe, supaya wong-wong padha ora wani saba menyang kali iki, supaya wong-wong uga ora ngaweruhi yen ing kiwa tengene Kali kene iki, kerep dienggo leren dening wong-wong sing seneng tumindak ganggu gawe lan melik darbeking wong liya.

"Uwis, ora sah digagas ora ana gunane" kaya bisa maca isi atine Marga, Rangga aweh pitutur "lha nek wis cetha arep gawe cilakane awake dhewe wae lagi ditandangi. Saiki coba, aja kaya wong sing lagi ketiban guna dhesthi ngono kuwi, cakna Sasrapandulu lan Sasrapangrungumu rangkepen karo sasrapanggraitamu, supaya awakmu bisa bali pulih kaya Marga sadurunge ketemu Kaki-kaki tuwa mau".

Marga kaget karo sing dikandhankne Rangga ngono kuwi, ora kesuwen Marga mletik mendhuwur, jungkir walik neng awang-awang banjur bali ngadeg jejeg karo ngepelne tangane. Ana watu item sing gedhene meh sak kebo neng pinggir kali kuwi, diparani banjur ditibani kepelane. Sakala watu kuwi sumpyur dadi sawalang-walang. Banjur mencolot memburi karo jungkir walik, lan mandheg ing ngarepe Rangga.

"Ora nyana lan ora ngira jebul Kaki-kaki tuwa mau wis gawe kuwuring nalarku, Hm........." Marga grenengan dhewe.

"Nalarmu wis meh pulih saka kuwur kuwi mau Adhiku" Rangga nyauti grenengane Marga "nanging durung wutuh, gage buwangen rasa seneng ndakwa marang wong liya mung wewaton ing pangira-ira sing ora cetha, dimen kuwur kuwi enggal sirna saka sarandhuning nalarmu, Marga".

Kaya didhodhog dhadhane, Marga banjur lungguh mapan sila ing lemah. Mripat duremne, napas ditata, epek-epeke ditangkepne , ditemplekne pulung atine. Alon-alon lambene ngetokne suwara saka dhasaring atine : "Gusti mugi anulungana kula paringana sadya lepat lan dosa kula".

Rangga mapan lungguh njejeri Marga, pundhake adhine angkat kuwi diepuk-epuk, karo ditakoni :

"Piye Dhi?" saiki apa sing kok rasakne?".

"Matur nuwun kakang, aku wis pulih" wangsulane Marga karo mesem, Rangga weruh sunaring mripate Marga pancen wis bali kaya padatane.

"Srengengene wis sansaya endhek ing imbang kulon" Rangga banjur kandha maneh "ayo enggal-enggal bali, selak digoleki Ki Demang mengko".

"Ayo Kakang" wangsulane Marga karo ngadeg.

Tekan sabrangan sing wingi diliwati, Rangga lan Marga banjur munggah, nurut lurung cilik sing tumuju Kademangan Kedhungtuwung. Lakune digelak cepet murih ora kedhisikan lakune srengenge sing selak kepengin leren ing waliking mega abang ing cakrawala sisih kulon.

"Saking tindak pundi kemawon niki wau Anakmas?" nalika Rangga lan Marga ngenggoki regol Kademangan, jebul Demang Kedhungtuwung lagi ana kono, sing banjur mbagekne tekane nom-noman loro kuwi.

"Waunipun kepengin ningal-ningali pategilan lan pasabinan Ki Demang" wangsulane Rangga karo mesem "nanging boten siyos".

"Awit boten wonten taneman ingkang saged dipirsani inggih Anakmas?" Demang Kedhungtuwung takon karo ngimbangi melu mesem "pancen ing mangsa ketiga ngaten punika, boten kathah siti ingkang saged dipun tanemi, awit boten wonten toya".

"Oh, boten awit saking punika kok Ki Demang" Marga sing genti wangsulan.

"Lha wit saking punapa?" Demang Kedhungtuwung bali takon.

"Sareng sumerep beningipun Lepen Tuwung lan jebul taksih kathah kedhungipun, langkung-langkung hawanipun ingkang asrep nyegeraken badan, lajeng krasan dolanan lan adus dhateng mriku sinambi ningali ulam-ulam lepen ingkang slira-sliri ketingal asri" wangsulane Marga .

"Anakmas kekalih wau siram ing lepen mriku?" Ki Demang takon sajak kaget.

"Inggih Ki" Rangga sing mangsuli "namung bluron sakedhap, slulup ing dhasaring kedhung ingkang toyanipun asrep sanget, nanging inggih boten dangu,lajeng mentas lan niningali Kutuk lan badher miwah ulam-ulam sanes ingkang slira-sliri nglangi ingkang katingal asri".

Demang Kedhungtuwung kuwi mung manthuk-manthuk, sajake rumangsa sansaya eram marang nom-noman loro sing durung suwe ditepungi kuwi.

 

ana candhake.

SENDHANG ,MUSTIKANING WARIH IV 30

 

30.

Ing Gandhok kulon, Rangga lan Marga lagi wae rampung nindakne kuwajiban awan, yaiku manembah marang Gusti nut lan kapitayane. Wektu kuwi wis sauntara srengenge ngglewang mangulon, panase durung krasa suda mlah kena diarani nedheng-nedhenge panas, apa maneh ora ana angin sing tumiyup, ndadekne akeh wong sing padha lukar sandhangan, mung saperlu supaya bisa nyuda wetune kringet sing mili saka awake.  Dumadakan Rangga ngadeg, karo muni marang sedulure angkat :

"Becike awan iki awake dhewe metu saka kene dhisik Dhi" .

"Menyang ngendi Kakang?" Marga takon .

"Aku kepengin weruh kahanan Kademangan Kedhungtuwung iki ing wanci awan" wangsulane Rangga "awake dhewe nyoba nyawang Kademangan iki saka njabaning padesan, mumpung wektune isih awan lan nedheng-nedhenge nyuntak panase, tak kira neng pasawahan lan pategalan sing ngubengi padesan ing Kademangan iki ora ana wong sing  nyambut gawe, dadi lakune awake dhewe mengko ora ndadekne paran pitakonane wong-wong sing padha weruh".

Nom-noman loro kuwi banjur mlaku metu ninggalne Gandhok papan palerenane. Nalika lakune tekan regol ngarep, neng kono akeh prajurit kademangan sing padha leren, nanging panggah ora ninggal ing reh kaprayitnane. Nalika Rangga lan Marga arep metu saka plataran Kademangan, Bebau Krajan sing uga kumpul karo para prajurit gita-gita nututi .

"Badhe tindak pundi Adhi?" pitakone Bebau kuwi karo aweh kurmat.

"Nyuwun pangapunten Ki Bau" wangsulane Rangga "namung badhe medal sakedhap, ningali pategilan lan Pasabinan ing sakupengipun padhusunan Krajan mriki kemawon kok".

"Inggih mangga menawi makaten, kula wastani wonten punapa-punapa?" Bebau Krajan mesem.

Nom-noman loro kuwi milih mlaku mengulon, ngliwati dalan sing tau diambah pas arep nemoni Panembahan Timur lan Janggan Kumala ing tegalan Bera kae. Bener kaya apa kandhane Rangga, neng pategalan lan Pasawahan kuwi ora katon ana wong padesan sing nyambut gawe. Dadi  lakune nom-noman loro kuwi ora krasa risi awit panyawange wong sing meruhi. Nalika lakune nom-noman loro kuwi tekan kali Tuwung, kekarone padha mandheg. Kayu-kayu gedhe sing mageri kiwa tengene kali, nuwuhake hawa seger sing kepenak dirasakne neng awak.

"Adhi kelingan karo sing dikandhakne prajurit jaga regol pas awake dhewe bali saka tetemonan karo wong sing ngaku saka Paguron Kluwihan kae?" dumadakan Rangga sing lungguh neng padhas pinggir kali karo sikile dikum neng banyu kuwi takon.

"Iya Kakang, wonge gumun dene awake dhewe wani adus lan reresik awak neng kali kene iki" Marga wangsulan karo nyawang wader pari sing nglangi slira-sliri neng ngarepe sajak ora wedi.

"Dadi miturut wong-wong sakiwa tengene kali iki, kali sing jeneng Kali Tuwung iki klebu Kali sing gawat, sing ndadekne wong-wong ora wani sakepenake adus utawa saba neng kali kene. Kira-kira apa sing ndadekne kali iki diondhangake yen kali sing gawat?" Rangga takon setengah mbedheki marang Marga.

"Sing sepisan kira-kira neng Kali iki isih ana kewan bangsane Baya utawa Ula Gedhe sing mbebayani tumrap wong sing saba neng kali iki. Kaping pindho nek ora mangkono, ana wong sing seneng nganggit crita yen Kali iki ditunggu dening bangsane Wewe Gombel, gendruwo lan sapiturute. Ya awit percaya anane Gendruwo, Wewe lan sapiturute kuwi, wong - wong akeh sing ora wani saba mrene, kamangka bisa wae papan sing adhem lan asri iki dudu wewe gombel sing kerep nunggoni, nanging malah dadi papan palerenane wong-wong sing ora kepengin diweruhi wong liya yen dheweke leren utawa mapan ana kene" Marga wangsulan mbadhe cangkrimane sedulure angkat.

"Bener Dhi" wangsulane Rangga "ya merga saka kuwi, kepiye panemumu saupama awake dhewe dolan dhisik, nurut ngunggahi kali iki? mBok menawa awake dhewe bakal oleh kawruh sing nengsemake, merga nek nitik critane wong-wong sing duwe tegal utawa sawah neng kiwa tengene Tegal Bera , luwih teteg yen anggone nyabrang kali iki milih neng sabrangan ngisor sing kapernah rada lor kulone desa. Kanthi mangkono sing gawat lan angker kuwi mapan neng dhuwur ora neng ngisor. Kepiye upama awake dhewe nyoba dolan njurut kali iki mendhuwur?".

"Tak kira kuwi ya nyenengake Kakang" panyaute Marga "nanging sadurunge suruping surya awake dhewe kudu wis tekan dalem kademangan maneh, ben ora gawe bingunge Ki Demang".

Nom-noman loro kuwi banjur wiwit, ngunggahi iline kali. Kekarone padha pencolotan ngliwati watu-watu gedhe sing akeh tinemu ing sela-selane banyu sing mili. Lagi kira-kira anggone padha pencolotan nurut iline kali mangan wektu sapanginang, dumadakan nom-noman loro kuwi dikagetake karo sesawangan sing aneh sing tinemu ana ngarepe. Watu-watu sing ana ngarepe nom-noman loro kuwi, sing maune arep diliwati dumadakan kaya ketiban barang atos, padha sumpyur dadi cilik-cilik, ambyar neng kiwa tengene. Rangga lan Marga kaget, awit nalika  nom-noman loro kuwi ngetrepne Aji Sasrapanggraitane, ora kasumurupan anane bebaya sing ngancam keselametane.

"Heh...heh...heh......" dumadakan saka dhuwur gampenging kali keprungu suwara gumuyu, guyune wong sing wis tuwa. Gageyan Rangga lan Marga tumoleh marang pernahe suwara guyu.

"Ora perlu diterusne nggonmu arep ngunggahi iline kali Tuwung iki bocah bagus" jebul sing gumuyu kuwi wong lanang sing wis tuwa, rambute digelung munggah, ora kasasapan iket lan liyane, rupane wis putih kabeh sak ler wae ora ana irenge, lan nalika ngomong ngono kuwi, katon yen wong tuwa kuwi wis ora duwe untu. Ompong.

"Nuwun sewu Kaki" Rangga aweh kurmat karo nindakne sembah kalbu "kula kalih adhi kula nyuwun pangapunten menawi anggen kula kekalih dolanan ing lepen punika dipun anggep lepat".

"He he he, ora ana sing wenang ngluputne wong sing dolan neng kali kene iki Gus, amerga kali iki pancen ora ana menungsa sing wenang ndhaku nek kuwi duweke. Kali iki kagungane Gusti lan dicepakne kanggo menungsa lan titahe kabeh" wangsulane wong tuw kuwi panggah karo ngguyu ngekek.

"Menawi dede kagunganipun Kaki, kenging punapa kaki menging kula kekalih nginggahi lepen punika?" Genti Marga sing takon kanthi kurmat.

"Aku ora menging, merga pancen aku ya ora duwe wewenang kanggo menging . Aku mung kandha, nek olehmu arep ngunggahi kali iki luwih becik nek ora sah ditutugne, merga miturut aku ora ana gunane. Sanajan kok unggahi nganti tekan sumbere pisan, ing kali iki ora ana wangsulan sing bisa mangsuli pitakon sing ngreridhu atimu" wong tuwa kuwi wangsulan karo ngobahne sikile sajak arep ninggalne papane "nanging nek ora nggugu karo sing tak kandhakne ya ora apa-apa, lan babar pisan ora ana sing bisa ngluputake marang wong sing ora nggugu kandhaku mau".

"Nuwun sewu, Kaki" Rangga takon karo suwara sing alus "suwara sing dikirimne ora nganggo lambe, nanging nganggo kekuwataning hawa murni saka dhasaring jantunge "sinten sayektosipun ingkang kula adhepi punika? keparenga blaka lan prasaja dhateng kula?".

Dumadakan wong tuwa kuwi ilang sajroning sakedhepan. Sing ditinggal mung suwara guyune sing mung bisa dirungokne nanggo Aji Sasrapanggraitane nom-noman loro kuwi :

"Bares wae, aku durung ngerti sapa  sing tak adhepi, nanging yen iki sing aran Raden Rangga lan Marga, siswane Ki Tanparupa, mesthi bisa nampa suwaraku iki. Nek kepengin ngerti sapa aku, temonana aku neng papan iki mengko bengi sawise wayah sepi bocah".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 29

 

29.

Demang Kedhungtuwung anggone ngrungokne critane Rangga lan Marga wiwit wiwitan nganti pungkasan ora ana sing kliwatan. Kabeh tembung sing dicapne Rangga sing gentenan Marga, mlebu ing kupinge bablas rumesep neng angen-angene. Sanadyan tenane wis suwe Demang Kedhungtuwung ngendhem rasa jubriya lan sujana marang Kunthara apa dene Ki Kahastha, nanging ya meksa ana rasa kaget bareng Rangga lan Marga nyritakne olehe Kunthara regejegan karo Prajurit sing njaga Kartagentho lan Jayaglegek sarta critane Rangga perkara banyu ngandhut racun sing saiki diseleh ana ngarepe Demang Kedhungtuwung kuwi.

"Langkung prayogi malih kula kinten menawi Ki Demang ugi ndangu Prajurit kalih ingkang kula aturaken kalawau" kandhane Rangga sawuse Ki Demang meneng sauntara. Meneng merga krasa kodheng pikire ngrasakne apa sing wis ditindakne Kunthara.

"Inggih Ngger" wangsulane Demang Kedhungtuwung sing banjur ngadeg nyedhaki kenthongan bonggol pring ori sing gumantung ing pojoking pringgitan kuwi. Kenthongan dithuthuk ping telu, dibaleni kaping pindho. Ora suwe neng pringgitan kuwi banjur teka wong sing dhek mau ngandhani Rangga lan Marga neng Gandhok Kulon supaya nusul menyang Pendhapa.

"Sapa sing isih ana kene Krama?" Demang Kedhungtuwung nakoni sing lagi wae mlebu Pringgitan.

"Taksih kathah Ki Demang, Ki Kedhungori, Ki Kaliumprik, Jagabaya Sekayu lan taksih wonten malih, ketingalipun nembe Jagabaya Sumpring ingkang sampun wangsul" wangsulane wong lanang setengah tuwa kuwi.

"Ana prajurit Kademangan sing katon teka apa ora?" Demang Kedhungtuwung takon maneh.

"Dhateng plataran tuwin pekarangan ketingal kathah prajurit ingkang siaga klawan gegaman Ki, ingkang kajibah njagi durjana ingkang sampun dados bebandan ing Gandhokwetan lan ing gothakan caket longkangan ketingalipun ugi radi kathah" Krama wangsulan .

"Saiki Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan aturna mrene, karo aturana supaya ngajak prajurit loro sing wiwit mau esuk njaga durjana sing ana gothakan cedhak longkangan".

"Inggih Ki" Krama banjur metu, arep nindakne pakone bendarane.

Ora suwe sabanjure, Bebau Krajan karo Jagabaya Sekayu mlebu Pringgitan ditutne Prajurit loro sing mau regejegan karo Kunthara. Wong-wong kuwi banjur mapan lungguh neng klasa madhep marang Demang Kedhungtuwung karo Rangga lan Marga.

"Jebul kowe ta Rikat sing mau esuk njaga tawanan sing ana cedhak Longkangan?" Demang Kedhungtuwung nakoni salah siji saka prajurit sing lagi wae mlebu kuwi.

"Inggih Ki Demang, kula kaliyan Adhi Sangir, nanging samangke dipun kancani malih kaliyan kanca prajurit sanesipun wonten sedasa" wangsulane Prajurit sing jeneng Rikat kuwi .

"Coba kowe bocah loro rada nyedhaka mrene, aku arep takon" Demang Kedhungtuwung prentah supaya prajurit loro kuwi nyedhakne lungguhe.

"Nuwun Inggih sendika" wangsulane Rikat karo Sangir, sing banjur rada maju anggone lungguh.

"Anakmas Rangga lan Anakmas Marga wis crita perkara anggonmu wis regejegan karo Kunthara mau esuk" Demang Kedhungtuwung miwiti kandha "sing arep tak takokne marang kowe bocah loro, perkara iki kowe wis crita karo sapa wae?"

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Rikat wangsulan sajak ngati-ati "netepi dhawuhipun Adhi Rangga dhateng kula kala wau enjing, boten wonten lan boten badhe wonten ingkang kula criyosi kajawi namung Ki Demang, nanging gandheng jebul Adhi Rangga lan Adhi Marga sampun matur dhateng Ki Demang langkung rumiyin, kula kinten inggih boten perlu kula matur dhateng Ki Demang malih".

Bebau Krajan lan Jagabaya Sekayu padha lirik-lirikan, ketok nek padha olehe ora ngerti karo sing dirembug Demang Kedhungtuwung karo Rikat lan Sangir.

"Ora ngono" Demang Kedhungtuwung mangsuli kandhane Rikat "murih perkara iki luwih cetha, saiki kabeh sing wis kok ngerteni critakna neng kene, kareben bebaune Krajan karo Jagabaya Sekayu uga padha ngerti".

"Inggih Ki Demang" Rikat wangsulan karo nata lungguhe "estunipun nalika Ki Kunthara dugi, nembe kemawon kula nggentosi jaga".

Rikat banjur nyritakne olehe wis engkel-engkelan karo Kunthara sing kepengin aweh jamu marang tawanan loro sing ngglethak merga tatu-tatune sing nemen, neng jero gothakan. Amarga Rikat karo Sangir ngukuhi prentah sing ditampa dening Bebau Kedhungori lan Kaliumprik lumantar prajurit jaga sing digenteni, wusana banjur dadi padu lan rada regejegan anatarane Rikat lan Sangir karo Kunthara. Sabanjure Rikat uga nyritakne perkara jamu sing digawa Kunthara sing keri neng dhingklik sing banjur ditemu Rangga lan dicoba marang tikus sing ana jero krangkeng.

"Namung punika ingkang saged kula aturaken Ki Demang" Rikat mungkasi critane.

Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan sing melu ngrungokne  critane Rikat banjur manthuk-manthuk lagi ngerti dhudhuk selehe perkara ya gene dheweke ditimbali menyang pringgitan bareng karo Rikat lan Sangir.

"Sawuse Angger Rangga lan Angger Marga lunga, apa ora ana wong sing teka lan takon-takon marang kowe bocah loro?" Demang Kedhungtuwung takon maneh.

"Inggih meh kemawon kesupen Ki Demang" Sangir genti sing wangsulan "nembe kemawon, sarampungipun Ki Demang ngawontenaken pirembagan ing pendhapa , saderengipun wangsul Ki Jagabaya Sumpring kober mampir ing papan kula jagi. Piyambakipun taken, punapa bumbung gadhahanipun Ki Kunthara kantun ing mriku?".

"Banjur wangsulanmu?" Demang Kedhungtuwung nigas gunem karo takon.

"Nyuwun pangapunten, kula sampun wicara dora dhateng Ki Jagabaya" wangsulane Sangir.

"Dora sing kepiye?" Demang Kedhungtuwung nguber pitakonan.

"Kula matur bilih kula boten mangertos. Waunipun Ki Jagabaya sajak boten pitados kaliyan wangsulan kula, malah lajeng duka-duka meh kemawon kula badhe dipun pisakit, nanging boten siyos sasampunipun  Kang Rikat tumut guneman, menawi Ki Jagabaya boten pitados lajeng kaaturan nggledhah sandhangan kula lan sandhanganipun Kang Rikat. Menawi Ki Jagabaya ngersakaken badhe nggledhah dhateng salebeting gothakan, dening Kang Rikat kula dikengken supados matur dhateng Ki Jagabaya Sekayu murih nekseni anggenipun Ki Jagabaya Sumpring mlebet dhateng gothakanipun tawanan kalih punika" Sangir nggenahne anggone wis dora marang Jagabaya Sumpring.

"Banjur kowe wong loro digledhah?" Demang Kedhungtuwung takon karo mesem.

"Boten Ki Demang" wangsulane Sangir "Ki Jagabaya lajeng ngalih, mawi nilar pangincim : Awas yen nganti kowe ngapusi! namung criyos makaten lajeng kesah".

Demang Kedhungtuwung ngguyu lirih, banjur kandha marang Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan :

"Baune Krajan karo Jagabaya Sekayu, ndika wong loro wis krungu dhewe karo apa sing dicritakne Rikat apa dene Sangir iki mau, dadi ora perlu aku mbaleni crita kuwi marang ndika wong loro".

"Inggih Ki Demang" Jagabaya Sekayu wangsulan "samangke sansaya cetha sinten-sinten ingkang damel dolanan murih Kedhungtuwung dados wewah kisruhipun".

"Pancen mangkono, uga sansaya cetha yen Kademangan kene iki temen-temen wis kisruh lan cetha ora gampang dipadhangake kajaba awake dhewe mbudidaya sing temen-temen lelandhesan rila legawa ngurbanake kabutuhan pribadi kanggo kabecikane Kademangan Kedhungtuwung kene" Demang Kedhungtuwung nanggapi kandhane Jagabaya Sekayu.

"Lajeng punapa ingkang kedah kula tindakaken Ki Demang?" Bebau Krajan genti matur.

"nDika wong loro tak jaluk padha sing ngati-ati, golek sisik melik. Para pangembating Kademangan iki golekana lan pisahna sapa sing luwih tresna marang Kademangan Kedhungtuwung lan sapa sing mung nguber kasenengane dhewe temah ora kabotan gawe kapitunane kawula lan Kademangan Kedhungtuwung" Demang Kedhungtuwung wangsulan ngiras aweh prentah marang wong loro sing dadi andhahane kuwi "nanging ya kuwi, aja nganti tinggal kaprayitnan lan kawaspadan. Den udi murih bisa kena iwake nanging ora nganti buthek banyune".

Bebau Krajan lan Jagabaya manthuk-manthuk ngiyani.

 

ana candhake