SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (016)

 16.

Nitik saka sandhangan lan anggon-anggone wong sing jeneng Waraka iki katon nek wong sing turah bandha sugih donya. Klambine sing dienggo sutra ireng sing disulam nganggo benang mas, tangane kiwa tengen dinggonu gelang sing direka kaya naga sadriji jempolan gedhene. Isih nganggo kalung emas mawa bandhul mutiara. Ewa samono tata susilane pepak banget, sikepe kurmat lan nuduhake kurmate marang aku.

"Nyuwun pangapunten Raden, kula pun Waraka ingkang sampun kumawantun anyelani anggen jengandika nindakaken jejibahan, mugi diagungna ing pangaksamanipun dhateng kula" kandhane Waraka sawuse lungguh neng ngarepku.

"Ora luput Kisanak" wangsulanku kaya padatan yen nampa kawula ing Dalem Katumenggungan makili Rama Tumenggung "mapan wis dadi kuwajibanku nampa lan aweh leladi marang sadhengah wong sing mbutuhake rerigen saka Dalem Katumenggungan kene.  Nanging, aja dianggep aku tambuh, rumangsaku lagi iki aku kepethuk karo ndika, Ki Waraka. Ndika iki priyayi saka ngendi?".

"Nuwun sewu Raden, mila leres ingkang jengandika dhawuhaken menika, lakar nembe menika kula saged sowan ing ngarsa jengandika Raden" wangsulane Waraka mbenerake nggonku guneman "wekdal samangke abdi jengandika kula, ngiyup ing gubug sakilening Margi Catur utawi Prapatan Peken Katumenggungan, dene asal-usul kula saking Kitha Raja Majapahit, taksih kapetang wayahipun Raden Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun boten wonten".

"Dadi ndika kuwi isih wayahe Gusti Menggung Jlampar sawargi?" aku nggenahne katrangane Waraka.

"Pernahipun makaten Raden, biyung kula menika putra lembu petengipun Eyang Tumenggung Jlampar, lajeng biyung kapundhut selir dening Sodagar Wancu inggih Bapa ingkang ngukir jiwa raga kula, tiyang saking bumi Cempa, ingkang padamelanipun lampah dagang lan layar ngantos dumugi ing Majapahit mriki" Waraka wangsulan nggenahne sing dadi asal-usule.

Kanthi ngerteni asal-usule Waraka iki aku dadi ora gumun maneh karo kahanan warunge Waraka kaya sing lagi wae dicritakne Makara mau. Cetha yen Waraka kuwi sanajan mung metu saka bojo selir, nanging genah nek anake sodagar sugih sing kulina nganglang bawana. Pancen satemene tumrapku, sapa lan saka ngendi asal-usule Waraka kuwi dudu barang sing wigati, malah kanggo luwih baku kepiye mbudidaya supaya Waraka iki bisa ndadekne warunge ora mung mburu pengasilan kanggo awak-dheweke thok nanging supaya uga bisa murakabi wong-wong sing manggon ing sakiwa tengene warunge sarta aja nganti kanthi anane Waraka mbukak warung iki banjur ndadekne ora becik tumrap wong-wong ing katumenggungan kene. Kaya sing dicritakne dening Makara mau, sing jarene Waraka uga mbukak warung palanyahan .

"Ngene ya Kisanak Waraka" kandhaku sabanjure "satemene sadurunge ndika teka papan kene iki, mau lagi wae tak rembug karo Kakang Makara".

"Ingkang dipun rembag babagan ingkang pundi Raden? Menapa wonten sambung rapetipun kalih kula?" Waraka takon, suwarane sajak ngemu rasa kuwatir.

"Kakang Makara lagi wae crita marang aku, yen ing cedhak prapatan pasar, saiki ana warung anyar sing isen-isene pepak lan reja merga rina wengi akeh sing padha mara ing warung anyar kuwi" aku aweh wangsulan marang Waraka ngenani sing dadi rembugan antarane aku karo Makara, Waraka katon migatekne banget marang tembung-tembung sing tak ucapake "Kakang Makara kandha yen warung anyar sing ora tau sepi ing rina lan ing wayah wengi kuwi sing duwe priyayi saka Kutharaja Majapahit sing aran Waraka. Apa bener Waraka sing dikandhakne Kakang Makara kuwi ndika Kisanak?".

"Leres Raden" Waraka wangsulan "mila Ki Makara sampun wongsal-wangsul sanja ing wande kula menika".

"Dadi bener sing dikandhakne Kakang Makara marang aku kuwi mau?"

"Sepisan malih kula matur, leres Raden. Estunipun ing dinten kapisan kula wiwit bikak wande ing Magi Catur mrika, kula kepengin sanget sowan Gusti Menggung atur uninga menggah angen kula mbara kerja dhateng papan menika. Nanging dening Ki Makara dipun tuturi sampun kesesa anggen kula atur uninga dhateng Gusti Tumenggung, jalaran dereng kantenan menawi anggen kula mbikak wande menika saged mlampah. Samangke sasampunipun cetha menawi anggen kula eber-eber bikak wande menika saestu saged mlampah kanthi sae, nembe dening Ki Makara kula dipun emutaken murih enggal sowan lan atur uninga dhateng Gusti Menggung ngengingi anggen kula mbara kerja ing laladan menika" Waraka aweh wangsulan ngandhakne yen warunge bisa urip lan mlaku kanthi becik.

"Dadi anggon ndika teka kene iki mau mung saprelu ngabarake utawa kasarane arep kula nuwun yen ndika wis bebadra warung ana tlatah kene ngono?" aku takon.

"Nyuwun pangapunten Raden" Waraka wangsulan karo tangane ngrogoh kanthong ing gembolane "boten namung badhe kula nuwun Raden, kula ngertos menawi kula sampun tumindak lepat, awit tanpa palilah saking jengandika Raden utawi Gusti Tumenggung, kula sampun kumawantun pados sandhang kalihan tedha ing papan menika. Inggih awit saking menika Raden, sowan kula ing ngarsa jengandika Raden menika badhe nyuwuh lumunturing sih jengandika Raden saha Gusti Tumenggung, mugi paringa palilah dhateng kula ndherek gesang sahandhap jengandika Raden miwah Gusti Tumenggung, kaparengna kula pados sandhang klawan tedha mawi cara sadeyan kados ingkang sampun lumampah watawis setunggal wulan menika".

Durung nganti aku aweh wangsulan, dumadakan Waraka nyelehake kanthong sajak isi dhuwit ing ngarepku karo kandha :

"Nyuwun pangapunten Raden, menika wonten redana sakedhik mugi Raden kersa nampi tandha sih sarta kurmat kula dhateng Raden menika" muni ngono kuwi Waraka karo ngulungne kanthong isi dhuwit kuwi marang aku "salajengipun sampun dados tekad saha niyat kula, ing dinten-dinten salajengipun, pendhak wanci wulan purnama, badhe kula unjukaken ing ngarsa jengandika redana ingkang kula pendhet saking bebathen kula, minangka atur panarimah dhateng jengandika Raden".

"Mengjo dhisik Kisanak Waraka" kanthong sing diulungne Waraka ora enggal tak tampani "sawuse aku krungu nek warung ndika wis bisa mlaku kanthi becik kuwi aku melu seneng, lan mesthi wae ndika bakal nampa palilah saka Katumenggungan, ora saka aku utawa Rama Tumenggung pribadi, nanging wujud layang kekancingan saka Gusti Prabu ing Majapahit lumantar Rama Tumenggung Jatikusuma kang wis pinercaya dening Sang Prabu. Lan kanthi njudhule layang kekancingan kuwi, kajaba ndika kaparingan palilah nanging uga kapatrapan kuwajiban asok pajeng marang Negara, ora marang Rama Tumenggung luwih-luwih marang aku, ora. Nanging marang Negara sing gedhe cilike jumbuh karo unine paugeran sing wis ana, dadi mbuh wujud dhuwit apa sing ndika wadhahi kanthong kuwi luwih becik ndika singgahne dhisik, mengko wae lamun aku weruh kaya apa wujude warung sing ndika lakokne kuwi kaya apa, lagi aku bisa ngetung sepira gedhene kuwajiban sing kudu ndika aturake marang Negara".

"Ngaturaken ngenging panuwun Raden" wangsulane Waraka panggah ora ngudhunke kanthonge "mila leres dhawuh jengandika bilih kula kedah ngaturaken paos dhateng nagari, lan menika ugi sampun kula cawisi. Nanging kula ngertos bilih sadaya paos kalebet saking kula, menika mangke badhe kaunjukaken ing ngarsa dalem Kanjeng Sinuhun. Lha arta perak ingkang wonten ing kanthong menika, mila kula aturaken dhateng jengandika ing pangangkah mugi sageda angirangi cacahing wragad ingkang jengandika wedalaken kangge menggalihaken saha ngrigenaken para kawula ingkang sambat ing ngarsa jengandika Raden miwah dhateng Gusti Tumenggung".

"nDika aja kaya mangkono iku Kisanak Waraka" wangsulanku rada atos "aku durung weruh kaya apa wujude warung anggon ndika bebadra, mbok menawa ana saperangan sing kudu kasuwak jalaran ora jumbuh karo panguripane kawula ing laladan kene barang, ndika mesthi bakal gela lan cuwa lamun wis kadhung aweh redana marang aku, jebul ana perangan saka anggon ndika bakulan kudu disuwak...........".

"Dhuh Raden, mugi kauningana" Waraka nigas kandhaku karo nyembah "sanaosa kula tiyang limrah ingkang boten ngertos udanegara, nanging kula pitados kalih kawicaksanan jengandika ingkang nindakaken dhawuhipun Gusti Prabu lumantar Gusti Tumenggug, menika cetha menawi leresipun. Dados menawi anggen kula eber-eber menika kedah wonten ingkang dipun kirangi utawi dipun suwak babar pisan, kula lila legawa lahir trusing batos boten badhe cuwa, jer kula ngertos bilih sadaya kawicaksanan jengandika menika anjogipun boten wonten sanes kajawi murih saenipun pagesanganing kawula Majapahit kalebet kula".

Akeh-akeh olehe kandha Waraka marang aku, wekasane aku ora bisa nampik dhuwit perak sing ana kanthongan kuwi.  Bareng wis dirasa cukup ngandhakne karepe, Waraka banjur pamitan. Aku uga aweh kasaguhan sajroning kurang vsaka sepasar aku arep teka ing warunge, saprelu niti priksa kaya apa wujud dagangane Waraka kanggo srana nukulake layang kekancingan palilah olehe bebadra gawe warung ing papan kuwi.

 

ana candhake.

16.

Nitik saka sandhangan lan anggon-anggone wong sing jeneng Waraka iki katon nek wong sing turah bandha sugih donya. Klambine sing dienggo sutra ireng sing disulam nganggo benang mas, tangane kiwa tengen dinggonu gelang sing direka kaya naga sadriji jempolan gedhene. Isih nganggo kalung emas mawa bandhul mutiara. Ewa samono tata susilane pepak banget, sikepe kurmat lan nuduhake kurmate marang aku.

"Nyuwun pangapunten Raden, kula pun Waraka ingkang sampun kumawantun anyelani anggen jengandika nindakaken jejibahan, mugi diagungna ing pangaksamanipun dhateng kula" kandhane Waraka sawuse lungguh neng ngarepku.

"Ora luput Kisanak" wangsulanku kaya padatan yen nampa kawula ing Dalem Katumenggungan makili Rama Tumenggung "mapan wis dadi kuwajibanku nampa lan aweh leladi marang sadhengah wong sing mbutuhake rerigen saka Dalem Katumenggungan kene.  Nanging, aja dianggep aku tambuh, rumangsaku lagi iki aku kepethuk karo ndika, Ki Waraka. Ndika iki priyayi saka ngendi?".

"Nuwun sewu Raden, mila leres ingkang jengandika dhawuhaken menika, lakar nembe menika kula saged sowan ing ngarsa jengandika Raden" wangsulane Waraka mbenerake nggonku guneman "wekdal samangke abdi jengandika kula, ngiyup ing gubug sakilening Margi Catur utawi Prapatan Peken Katumenggungan, dene asal-usul kula saking Kitha Raja Majapahit, taksih kapetang wayahipun Raden Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun boten wonten".

"Dadi ndika kuwi isih wayahe Gusti Menggung Jlampar sawargi?" aku nggenahne katrangane Waraka.

"Pernahipun makaten Raden, biyung kula menika putra lembu petengipun Eyang Tumenggung Jlampar, lajeng biyung kapundhut selir dening Sodagar Wancu inggih Bapa ingkang ngukir jiwa raga kula, tiyang saking bumi Cempa, ingkang padamelanipun lampah dagang lan layar ngantos dumugi ing Majapahit mriki" Waraka wangsulan nggenahne sing dadi asal-usule.

Kanthi ngerteni asal-usule Waraka iki aku dadi ora gumun maneh karo kahanan warunge Waraka kaya sing lagi wae dicritakne Makara mau. Cetha yen Waraka kuwi sanajan mung metu saka bojo selir, nanging genah nek anake sodagar sugih sing kulina nganglang bawana. Pancen satemene tumrapku, sapa lan saka ngendi asal-usule Waraka kuwi dudu barang sing wigati, malah kanggo luwih baku kepiye mbudidaya supaya Waraka iki bisa ndadekne warunge ora mung mburu pengasilan kanggo awak-dheweke thok nanging supaya uga bisa murakabi wong-wong sing manggon ing sakiwa tengene warunge sarta aja nganti kanthi anane Waraka mbukak warung iki banjur ndadekne ora becik tumrap wong-wong ing katumenggungan kene. Kaya sing dicritakne dening Makara mau, sing jarene Waraka uga mbukak warung palanyahan .

"Ngene ya Kisanak Waraka" kandhaku sabanjure "satemene sadurunge ndika teka papan kene iki, mau lagi wae tak rembug karo Kakang Makara".

"Ingkang dipun rembag babagan ingkang pundi Raden? Menapa wonten sambung rapetipun kalih kula?" Waraka takon, suwarane sajak ngemu rasa kuwatir.

"Kakang Makara lagi wae crita marang aku, yen ing cedhak prapatan pasar, saiki ana warung anyar sing isen-isene pepak lan reja merga rina wengi akeh sing padha mara ing warung anyar kuwi" aku aweh wangsulan marang Waraka ngenani sing dadi rembugan antarane aku karo Makara, Waraka katon migatekne banget marang tembung-tembung sing tak ucapake "Kakang Makara kandha yen warung anyar sing ora tau sepi ing rina lan ing wayah wengi kuwi sing duwe priyayi saka Kutharaja Majapahit sing aran Waraka. Apa bener Waraka sing dikandhakne Kakang Makara kuwi ndika Kisanak?".

"Leres Raden" Waraka wangsulan "mila Ki Makara sampun wongsal-wangsul sanja ing wande kula menika".

"Dadi bener sing dikandhakne Kakang Makara marang aku kuwi mau?"

"Sepisan malih kula matur, leres Raden. Estunipun ing dinten kapisan kula wiwit bikak wande ing Magi Catur mrika, kula kepengin sanget sowan Gusti Menggung atur uninga menggah angen kula mbara kerja dhateng papan menika. Nanging dening Ki Makara dipun tuturi sampun kesesa anggen kula atur uninga dhateng Gusti Tumenggung, jalaran dereng kantenan menawi anggen kula mbikak wande menika saged mlampah. Samangke sasampunipun cetha menawi anggen kula eber-eber bikak wande menika saestu saged mlampah kanthi sae, nembe dening Ki Makara kula dipun emutaken murih enggal sowan lan atur uninga dhateng Gusti Menggung ngengingi anggen kula mbara kerja ing laladan menika" Waraka aweh wangsulan ngandhakne yen warunge bisa urip lan mlaku kanthi becik.

"Dadi anggon ndika teka kene iki mau mung saprelu ngabarake utawa kasarane arep kula nuwun yen ndika wis bebadra warung ana tlatah kene ngono?" aku takon.

"Nyuwun pangapunten Raden" Waraka wangsulan karo tangane ngrogoh kanthong ing gembolane "boten namung badhe kula nuwun Raden, kula ngertos menawi kula sampun tumindak lepat, awit tanpa palilah saking jengandika Raden utawi Gusti Tumenggung, kula sampun kumawantun pados sandhang kalihan tedha ing papan menika. Inggih awit saking menika Raden, sowan kula ing ngarsa jengandika Raden menika badhe nyuwuh lumunturing sih jengandika Raden saha Gusti Tumenggung, mugi paringa palilah dhateng kula ndherek gesang sahandhap jengandika Raden miwah Gusti Tumenggung, kaparengna kula pados sandhang klawan tedha mawi cara sadeyan kados ingkang sampun lumampah watawis setunggal wulan menika".

Durung nganti aku aweh wangsulan, dumadakan Waraka nyelehake kanthong sajak isi dhuwit ing ngarepku karo kandha :

"Nyuwun pangapunten Raden, menika wonten redana sakedhik mugi Raden kersa nampi tandha sih sarta kurmat kula dhateng Raden menika" muni ngono kuwi Waraka karo ngulungne kanthong isi dhuwit kuwi marang aku "salajengipun sampun dados tekad saha niyat kula, ing dinten-dinten salajengipun, pendhak wanci wulan purnama, badhe kula unjukaken ing ngarsa jengandika redana ingkang kula pendhet saking bebathen kula, minangka atur panarimah dhateng jengandika Raden".

"Mengjo dhisik Kisanak Waraka" kanthong sing diulungne Waraka ora enggal tak tampani "sawuse aku krungu nek warung ndika wis bisa mlaku kanthi becik kuwi aku melu seneng, lan mesthi wae ndika bakal nampa palilah saka Katumenggungan, ora saka aku utawa Rama Tumenggung pribadi, nanging wujud layang kekancingan saka Gusti Prabu ing Majapahit lumantar Rama Tumenggung Jatikusuma kang wis pinercaya dening Sang Prabu. Lan kanthi njudhule layang kekancingan kuwi, kajaba ndika kaparingan palilah nanging uga kapatrapan kuwajiban asok pajeng marang Negara, ora marang Rama Tumenggung luwih-luwih marang aku, ora. Nanging marang Negara sing gedhe cilike jumbuh karo unine paugeran sing wis ana, dadi mbuh wujud dhuwit apa sing ndika wadhahi kanthong kuwi luwih becik ndika singgahne dhisik, mengko wae lamun aku weruh kaya apa wujude warung sing ndika lakokne kuwi kaya apa, lagi aku bisa ngetung sepira gedhene kuwajiban sing kudu ndika aturake marang Negara".

"Ngaturaken ngenging panuwun Raden" wangsulane Waraka panggah ora ngudhunke kanthonge "mila leres dhawuh jengandika bilih kula kedah ngaturaken paos dhateng nagari, lan menika ugi sampun kula cawisi. Nanging kula ngertos bilih sadaya paos kalebet saking kula, menika mangke badhe kaunjukaken ing ngarsa dalem Kanjeng Sinuhun. Lha arta perak ingkang wonten ing kanthong menika, mila kula aturaken dhateng jengandika ing pangangkah mugi sageda angirangi cacahing wragad ingkang jengandika wedalaken kangge menggalihaken saha ngrigenaken para kawula ingkang sambat ing ngarsa jengandika Raden miwah dhateng Gusti Tumenggung".

"nDika aja kaya mangkono iku Kisanak Waraka" wangsulanku rada atos "aku durung weruh kaya apa wujude warung anggon ndika bebadra, mbok menawa ana saperangan sing kudu kasuwak jalaran ora jumbuh karo panguripane kawula ing laladan kene barang, ndika mesthi bakal gela lan cuwa lamun wis kadhung aweh redana marang aku, jebul ana perangan saka anggon ndika bakulan kudu disuwak...........".

"Dhuh Raden, mugi kauningana" Waraka nigas kandhaku karo nyembah "sanaosa kula tiyang limrah ingkang boten ngertos udanegara, nanging kula pitados kalih kawicaksanan jengandika ingkang nindakaken dhawuhipun Gusti Prabu lumantar Gusti Tumenggug, menika cetha menawi leresipun. Dados menawi anggen kula eber-eber menika kedah wonten ingkang dipun kirangi utawi dipun suwak babar pisan, kula lila legawa lahir trusing batos boten badhe cuwa, jer kula ngertos bilih sadaya kawicaksanan jengandika menika anjogipun boten wonten sanes kajawi murih saenipun pagesanganing kawula Majapahit kalebet kula".

Akeh-akeh olehe kandha Waraka marang aku, wekasane aku ora bisa nampik dhuwit perak sing ana kanthongan kuwi.  Bareng wis dirasa cukup ngandhakne karepe, Waraka banjur pamitan. Aku uga aweh kasaguhan sajroning kurang vsaka sepasar aku arep teka ing warunge, saprelu niti priksa kaya apa wujud dagangane Waraka kanggo srana nukulake layang kekancingan palilah olehe bebadra gawe warung ing papan kuwi.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (015)

 

15.

Nanging jebul pituture Rama Tumenggung sing gampang dirungokne lan bener yen dinalar kuwi pranyata angel olehe nindakne.  Jalarane ya mung sepele, wujude kesandhung dening rasa ewuh lan pekewuh, sing tundhone mung nguwohne rasa getun sing tanpa ana gunane. Merga sawuse aku diwenehi jimat sing bisa marakake kalis saka dayane arak dening Ki Suwela  kuwi, Makara karo Brosot lan Gathuk banjur nyebar kabar tekan ngendi-endi, yen aku iki duwe kakuwatan sing ngedab-edabi ing babagan ngombe omben panunggalane arak lan ciyu. Tata gelar kabar sing disebar kuwi ngunggulake jenengku, nanging uga ndadekne tuwuh panyana saka wong-wong yen sasuwene iki aku klebu wong sing kumalungkung ora pinter srawung, ketitik saben-saben ana pasamuwan sing ana adicara ngombe arak, aku ajek milih ora gelem ngombe. Mula kanggo ngilangne panyana sing ora bener kuwi aku duwe tekad "ndandani" kelakuwan kanthi ngilangne ambeg gumendhungku sarana gelem ngumpuli wong-wong sing dhemen ngombe arak.

Temenan, meh saben dina sawuse rampung nindakne jejibahan, Makara mesthi teka lan ngajak nekani papan-papan sing ing kono ana adicara ngombe arak, tuwak lan sapanunggalane. Aku ora bisa nulak apa sing dadi pangajake Makara kuwi, ujubku idhep-idhep nggladhi raga murih kulina lan bisa ngecakne srawung kanthi becik marang sapepadhaning wong.  Aju uga wiwit nyimpen arak-arak pilihan neng papan paleremanku, tak ombe yen nuju kalane nganggur kanthi ora nggunakne jimat pawehe Ki Suwela, kanggo nglatih raga, dadi ora njagakne katiyasane jimat. Welinge Biyungku sing ana ndesa uga pituture Kanjeng Ibu Nyi Menggung sing menging aku supaya ngedohi omben sing marakne wuru kuwi, wis ilang saka pangeling-elingku. Satemene aku ora duwe panemu yen welinge biyung sarta pituture Ibu Menggung kuwi luput, nanging gandheng karo kahanan sing kudu tak adhepi ing bebrayan gedhe, kapeksa weling lan pitutur kuwi kanggo sauntara arep tak sisihne dhisik. Mengko yen aku wis "bisa ngombe" kanthi becik, pakulinan ngombe arak utawa ciyu lan sapanunggalane kuwi ya bakal tak singkiri, ngombe-ngombe ngono kuwi mung arep tak tindakne samangsane dibutuhake wae. Nanging jebul, petunge nalarku sing keri iki mleset, malah wekasane kaya sing dikuwatirake Biyung apa dene Ibu Menggung, aku nemu cilaka merga omben sing marakne mendem iki.

"Gus Wanda sampun uninga?" nalikane sawijining esuk aku nyedhaki papane Makara nindakne jejibahane minangka abdi Dalem Katumenggungan, Makara takon.

"Apa kuwi Kakang ?" merga durung ngerti sing ditakokne Makara, aku genti mbalik takon.

"Ing sacaketing prasekawan peken, samangke wonten wande enggal, ageng ugi jangkep isen-isenipun" Makara nggenahne apa karepe.

"Durung Kakang" wangsulanku "sapa sing yasa? lan apa wae sing dadi isen-isene? muga-muga kanthi anane warung anyar kuwi bisa murakabi tumrap sing duwe lan tumrap tangga teparone".

"Mila makaten Gus, boten namung tangga tepalihipun kemawon ingkang sami ndugeni wande menika" kandhane Makara maneh "rinten dalu wande menika tansah ketingal reja, jalaran kathah tiyang ingkang nyaba, kajawi riang ingkang griyanipun sacaketing wande mriku, ugi kathah ingkang griyanipun tebih-tebih sami ndugeni wande wau, mliginipun para nom-noman anakipun tiyang ingkang sugih".

"Ya sokur ta nek papan kono dadi reja merga anane warung anyar kuwi" wangsulanku banjur tak tutugne nganggo pitakonan "apa wae sing dicawisne ing warung kuwi? mesthine bangsa sing mencutake lan disenengi wong akeh, yen ora mesthine ya ora bakal ndadekne wong-wong padha gelem saba mrono".

"Leres Gus" wangsulane Makara "estunipun wande menika boten namung wande limrah, nanging wande yasanipun tiyang sugih saking Kitha Raja Majapahit. Wande menika dumados saking griya tiga ageng-ageng, jejer saking ngajeng dumugi wingking. Griya ingkang ngajeng piyambak kangge nyawisititiyang ingkang mbetahaken nedha lan nginum, ing mriku wonten unjukan kopi, dhawet, dawegan lan sapiturutipun. Ugi wonten tetedhan manekawarni sekul lan lelawuhanipun, wonten gule, sate, pecel, rawon lan sanes-sanesipun".

"Warung sing genep tenan isen-isene" aku nyela rembug "dadi ora bakal mbalekne wong sing butuh nggoleki pakaremane".

"Inggih Gus" Makara nutugne kandhane "lajeng ing griyawingkingipun, kacawisaken maneka warni unjukan lan trambulipun, wiwit tuak, ciyu ngantos arak ingkang saking manca nagari wonten sedaya. Mila kathah nem-neman utawi tiyang ingkang kepengin nelakaken raos panuwun kanthi nyugata kanca rowangipun mawi adicara ngunjuk arak, sami ngajak kanca rowangipun dhateng wande menika, jalaran inggih ing mriku sampun jangkep, badhe ngersakaken unjukan kados menapa kemawon, sampun wonten jangkep kaliyan uba rampenipun. Awit ing sisihipun papan kangge ngunjuk menika ugi dipun gelar gamelan jangkep saledhek lan sindhenipun, ingkang ayu-ayu saha sekeca suwantenipun. dados menawi wonten tamu ingkang ngersakaken mbeksa ing mriku ugi saged dipun ladosi kanthi sak sae-saenipun".

Aku ora semaur, mung meneng karo nggambarake ing angen-angen kaya apa wujude warung anyar sing dikandhakne Makara iki. Genah nek sing yasa kuwi wong sing sugih tenan, olehe mbukak warung ora mung kanggo nyukupi kabutuhaning urip saben dinane, nanging tak kira wis wujud pambudidaya kanggo numpuk bandha nambahi kasugihane. Mesthine kanthi anane warung anyar iki bakal bisa aweh gaweyan marang wong liya sing ora mung siji loro, lan aku duwe pangarep-arep muga-muga sing nyambut gawe ing warung sing pepak kuwi bisowa wong-wong sing omahe ora adoh saka papan kono. Dadi anane warung iki temen-temen bisa aweh guna marang wong kono, ora wong adoh sing ditekakne kono. Dadi sing yasa warung kuwi bisa andum kabegjan marang wong sakiwa tengene, ora mung ngeruk bandhane wong kiwa tengene supaya nglarisne dagangan lan bebathene dipek dhewe.

"Lha lajeng niki Gus" Makara guneman maneh "niki ingkang langkung dados pamikat dhateng para nem-neman".

"Apa maneh kuwi?" aku takon.

"Para sindhen lan para ledhek ingkang kula aturaken wau ugi wonten ingkang saged kaagem dening para tamu ingkang ngersakaken lelipur sanesipun, lha kangge babagan menika griya ingkang wingking piyambak kacawisaken minangka papan kangge sesukan ingkang linadosan dening wanita-wanita ingkang dados ledhek utawi sindhen ingkang saged kaagem kala wau. Ing griya wingking piyambak niki, ugi wonten wanita-wanita dede ledhek lan dede sindhen, nanging kacawisaken wonten mriku mligi kangge ngladosi para tamu ingkang mbetahaken panglipuring manah" Makara nggenahne kahanane omah mburi dhewe saka warung kuwi.

Tak gagas iki sing aku ora mathuk lan ora sarujuk. Warung iki jenenge ora warung lumrah, nanging wis dadi warung palanyahan. Lan iki bisa mbebayani tumrap bebrayan. Kajaba bisa ndadekne wong lanang sing wis duwe bojo banjur gampang tumindak sedheng, uga bisa mulang nom-noman dadi wong lanang sing cluthak, seneng mbuwang asil olehe nyambut gawe kanggo seneng-seneng nguja hawa nepsu, mburu kasenengan sing mung sagebyaran. Yen kahanan ngono kuwi diumbar, tak kira bakal gedhe kapitunane tumrap warga sing manggon ing katumenggungan kene kabeh.  Awit dipagerana kanthi rapet pisan, wong sing wis kabidhung lan dikuwasani hawa lan napsu, mesthi bakal wani nekad. Malah ora mokal ketang kepingine nuruti hawa lan napsu banjur akeh sing ora ndulu kekuwatane, dhuwit sithik-sithik sing kudune kanggo nyukupi kabutuhaning kulawarga bisa muspra tanpa tanja merga digawa menyang warung palanyahan iki, malah yen ora ana sing digawa kangge sangu banjur nekad gelem colong jupuk barang sing dudu darbeke kanggo ngragati panyurung hawa nepsune.

"Nyuwun pangapunten Gus" lagi wae aku meneng nggagas sing dicritakne Makara ngono kuwi, dumadakan Sungsang, salah siji saka abdi Katumenggungan sing duwe jejibahan tunggu regol ngarep teka karo kandha marang aku.

"Iya, ana apa Sungsang?" pitakonku gupuh.

"Wonten tamu ingkang ngersakaken sowan jengandika Gus Wanda" wangsulane Sungsang.

"Sapa?" aku takon.

"Ngakenipun nami Waraka, warga enggal ing mriki, griyanipun sacaketing prasekawan peken Katumenggungan" Sungsang nggenahne sapa sing jarene tamu kuwi mau.

Aku meneng sedhela, gagasan sing ana angen-angenku ngira yen wong sing jare duwe jeneng Waraka kuwi wangune wong sing duwe warung anyar sing lagi wae tak rembug karo Makara iki mau. Mripatku genti nyawang Makara,  Makara males nyawang aku karo sorot mripat sing kaya-kaya mbenerake karo apa sing lagi tak gagas.

"Tak enteni ing pendhapa" wekasan aku kandha marang Sungsang "wong sing jeneng Waraka kuwi kandhanana!".

Sungsang mbalik mlaku tumuju regol ngarep.

 

ana cdandhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (014)

 13.

Nalika gendul pungkasan diiling isine menyang sloki, Makara wis dhingkluk ora nanggapi maneh,  lungguhe semendhe ing tembok mripate diremne, praupane mbrabak  abang nganti tekan kuping-kuping pisan. Sauntara Brosot karo Gathuk wis ora kuwat obah, kekarone  gumlethak neng jogan, mripate merem. Wong telu kuwi wis nemen banget anggone mendem. Mung kari aku karo Ki Suwela sing panggah kaya mau-maune.  Wekasane gendul pungkasan kuwi mung aku karo Ki Suwela sing ngombe arak sing ana jerone.

"Sampun cetha ta Nakmas?" Ki Suwela nakoni aku karo mesem "gampil sanget ta menawi ngersakaken murih boten wuru?".

"Inggih Ki" aku wangsulan karo mesem "nyata nggegirisi saestu sawabing kematipun Ki Suwela ingkang kaampilaken kula menika".

"Arak ingkang nembe kemawon telas niki dede arak limrah Anakmas" kandhane Ki Suwela sabanjure "menawi namung arak-arak ingkang kulina dipun segahaken ing pasamuwan tiyang kathah ngaten menika boten wonten sapraseketipun menawi katandhing kalih arakipun piyambak niki wau. Mila inggih limrah menawi lare tiga niku sampun sami klenger awit mendem, menawi namung arak limrah kemawon tartamtu Gathuk lan Brosot menika boten badhe kraos menapa-menapa, tiyang kekalihipun menika sampun kondhang kekiyatanipun menawi nginum ciu utawi arak, makaten ugi kalih pun Makara".

"Inggih Ki Suwela" wangsulanku karo noleh wong telu sing isih ora obah kabeh kuwi "langkung-langkung kula, menawi boten kaampilan kemat saking Ki Suwela, mbok bilih kemawon dereng ngantos kalih sloki tartamtu sampun njengkilang".

"Inggih awit saking menika Anakmas, mugi jengandika kepareng nampi talining sih saking kula dhateng anakmas Suwanda, ingkang wujud kemat ingkang jengandika agem kala wau" Ki Suwela banjur guneman maneh "sanaosa boten mbejaji nanging mbok bilih saged kaagem anakmas kangge srana menawi nuju ngrawuhi sedhahan saking para kawula ingkang mawi segahan arak".

"Kula namung saged ngaturaken genging panuwun Ki" wangsulanku "lajeng minangka srikawin saking kemat menika kula kedah ngaturi pinten dhateng Ki Suwela? Lan menapa ingkang kedah kula sirik murih kemat peparing ndika niki boten cabar?".

"Ealaaaah.... anakmas Suwanda" Ki Suwela mesem amba "kok kados kalih sinten kemawon lho? kula kalih Makara menika rak inggih abdi jengandika anakmas ta? Dados sampun menggalih prakawis srikawinipun barang ingkang boten mbejaji menika. Saestu anakmas Suwanda sampun kepareng ngagem pisungsung kula niku kemawon kula sampun rumaos mongkog salebeting manah, jer inggih namung menika ingkang saged kula aturaken dhateng anakmas Suwanda ingkang sampun kathah paring kadarman dhateng kula lan kulawarga kula. Dene sirikanipun menapa sadangunipun Anakmas Suwanda ngagem kemat menika? boten wonten ingkang kedah dipun sirik Ngger. Namung kemawon prayoginipun Anakmas sampun namung ngagem kemat menika kemawon, nanging inggih sanadyan saking sakedhik prayogi sanget menawi ugi anglatih dhiri, murih boten kidhung menawi ngunjuk arak".

"Inggih, Ki Suwela" wangsulanku karo nglolos salah siji kancing gelungku sing digawe saka mas, banjur tak ulungake marang Ki Suwela "sepisan malih kula namung saged ngaturaken panuwun dhateng Ki Suwela miwah Kakang Makara ingkang tuhu tresna dhateng kula, samangke mugi Ki Suwela ugi kepareng nampi tandha raos kurmat lan katresnan kula dhateng ndika, sampun kapirsanan menggah ajinipun nanging mugi karaosna bilih menika raosing kurmat lan tresna kula dhateng ndika Ki Suwela".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" karo polatan katon seneng Ki Suwela nampani pawewehku  banjur kandhane "peparingipun anakmas menika mugi saged dados jimat lan sageda mewahi kayuwanan kula sakulawarga. Estunipun Anakmas......".

"Inggih menapa Ki Suwela?"

"Estunipun kemat ingkang kula aturaken dhateng Anakmas Suwanda menika, radin-radin tiyang ingkang umuripun sapantaran kula sami nyimpeni, kalebet Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi kagungan, namung kemawon kagunganipun Gusti Tumenggung langkung ageng malih menggah daya lan kasiyatipun" .

"Ooo makaten inggih Ki Suwela?" wangsulanku karo manthuk-manthuk, jroning batin aku lagi rumangsa ngerti wewadine Rama Tumenggung sing selawase ora tau wuru nalika ngunjuk arak sanadyan sepira wae akehe.

Gandheng wektune wis rada wengi, aku ya banjur pamitan marang Ki Suwela. Ki Suwela nguntapne baliku nganti tekan regol ngarep, sauntara Makara isih semendhe ing tembok orea obah, ing sandhinge pating glinting Brosot karo Gathuk sing uga isih mendem.

Tekan dalem Katumenggungan aku dadi rada kaget kaworan gumun. Rama Tumenggung jebul lenggah ing pendhapa, ijen tanpa rowang, sauntara para abdi kang duwe jejibahan rondha, padha mlumpuk ing regol ngarep, Alon-alonan aku mlaku nyedhak banjur ngaturake bekti marang Rama Tumenggung lan mapan lungguh ing ngarsane.

"Kok nganti rada wengi nggonmu sanja ing omahe Suwela, ngrembug apa wae Ngger Suwanda?" Rama Tumenggung ndagu aku "gek iki aku kok mambu gandane arak singgahan, apa Suwela aweh suguhan arak marang keng slira?".

"Kasinggihan Rama" aku atur wangsulan, ditlemak kaya mangkono kuwi mau aku ya banjur matur apa anane. Wiwit aku teka nganti aku pamitan saka omahe Ki Suwela, ora ana sing kecicir, kabeh tak aturake marang Rama Tumenggung. Klebu bocah telu sing pating jengkilang mendem sawuse ngombe arak suguhane Ki Suwela lan katiyasanku sawise nggembol kemat olehe menehi Ki Suwela mau.

"Kados makaten menika lho Bapa, jimat ingkang dipun sukakne Ki Suwela dhateng kula, temah kula kalis saking wuru".

Rama Tumenggung manthuk-manthuk, jimatku olehe menehi Ki Suwela dicandhak banjur dipirsani sedhela banjur diselehne maneh.

"Keng slira ngerti kuwi barang apa Ngger?" Rama Tumenggung mirsani praupanku karo paring pandangu.

"Babar pisan kula dereng ngertos Rama" aku matur blaka.

"Sumurupa Suwanda" Rama Tumenggung paring dhawuh, olehe ngendika alon nanging ngemu perbawa "kuwi jimat yasan utawa jimat rekan sing digawe dening manungsa. Mula pancen ya ana guna lan dayane, nanging sanadyan olehe yasa barang kuwi biyen linandhesan ngelmu gaib, nanging ya mung winates ana sajroning ngelmu karang, tegese asil karangane bangsa kan tan kasat mata, ngelmu karang mono kena disanepakne boreh, tegese ora manjing sajroning jiwa, mung manggon ana raga perangan njaba, utawa banter-bantere ya mung teka sajroning kulit nangi panggah sajabaning daging. Dadi ya ora kena banget-banget dijagakne ing butuh, ora arang yen kapengkok ing pancabaya ubayane kerep ambalenjani".

"Tadhah duka Rama" aku matur nyelani dhawuhe Rama Tumenggung "inggih labet saking taksih cetheking kawruh kula, mugi Rama Tumenggung kepareng paring dhawuh murih cethanipun".

"Ngene ya ngger" Rama Tumenggung nutugne olehe ngendika "pancen barang sing mbok tampa saka Suwela kuwi nyata duwe daya, bisa ngalisake sok sapawa sing nggembol saka mendem nalikane ngombe omben sing bisa mendemi, ora mung arak wae, malah mbok menawa sanadyan sing diombe kuwi kecaruban upas pisan, yen nggembol jimat iki ora bakal mendem. Ya merga daya kekuwatan sing ana sajroning jimat kuwi, sok akeh sing banjur nuwuhake lali marang sing ndarbeni. Lali marang pangwasaning Hyang Agung, malah banjur duwe panganggep yen jimat kuwi sing bisa aweh slamet. Kamangka jimat kuwi mung barang yasane manungsa sing diselehi ngelmu, mung emane ngelmu sing diselehne neng kono ya mung ngelmu karang, karangane para lelembut, bisa jim setan lan sapiturute. Mula ora mokal yen ana kalane lagi kaparingan kabegjan dening Hyang Agung, sanadyanta ngombe upas pisan wong sing kabeneran nggembol jimat iki bakal slamet. Nanging nalikane mbarengi tumibane apes, jimat sing dipercaya bisa aweh kaslametan kuwi ora duwe daya apa-apa, sabab ngelmu sing ana jerone babar posan ora kuwawa ngadhepi kersaning Hyang Agung, satemah kena ingaran nalika kapengkok ing pancabaya ubayane mbalenjani. Temah sanadyan nggembol jimat, yen mbarengi tumibane apes panggah bakal nandhang kewirangan merga mendem ngombe arak sing dhasare pancen mendemi. Mula welingku marang keng slira, jimat kuwi kena wae mbok rawati, kena wae mbok gunakne, nanging aja banget-banget nggonmu percaya banjur mbok ngge sesongaran, pamer mrana -mrene yen keng slira bisa kalis saka dayaning arak lan omben sing nuwuhake mendem. Prayoga yen kapeksa wae jimat kuwi olehe nggunakne, kuwi wae aja nganti pegat nggonmu eling lan nyuwun pangayoman marang Hyang Siksma sing ngregem beja lan cilakaning manungsa".

"Inggih Rama, dhawuhipun Rama saestu badhe kula estokaken". atur wangsulanku karo sajroning ati mbenerake kabeh sing didhawuhne Rama Tumenggung. Lan aku kudu tansah eling yen manungsa kuwi kesandhangan, beja, cilaka, bungah, susah, lali sarta apes. Yen Hyang Suksma ngersakne manungsa kudu nyandhang salah siji saka sandhangan kuwi, mangka manungsa ora bisa suwala.

 

ana candhake.

13.

Nalika gendul pungkasan diiling isine menyang sloki, Makara wis dhingkluk ora nanggapi maneh,  lungguhe semendhe ing tembok mripate diremne, praupane mbrabak  abang nganti tekan kuping-kuping pisan. Sauntara Brosot karo Gathuk wis ora kuwat obah, kekarone  gumlethak neng jogan, mripate merem. Wong telu kuwi wis nemen banget anggone mendem. Mung kari aku karo Ki Suwela sing panggah kaya mau-maune.  Wekasane gendul pungkasan kuwi mung aku karo Ki Suwela sing ngombe arak sing ana jerone.

"Sampun cetha ta Nakmas?" Ki Suwela nakoni aku karo mesem "gampil sanget ta menawi ngersakaken murih boten wuru?".

"Inggih Ki" aku wangsulan karo mesem "nyata nggegirisi saestu sawabing kematipun Ki Suwela ingkang kaampilaken kula menika".

"Arak ingkang nembe kemawon telas niki dede arak limrah Anakmas" kandhane Ki Suwela sabanjure "menawi namung arak-arak ingkang kulina dipun segahaken ing pasamuwan tiyang kathah ngaten menika boten wonten sapraseketipun menawi katandhing kalih arakipun piyambak niki wau. Mila inggih limrah menawi lare tiga niku sampun sami klenger awit mendem, menawi namung arak limrah kemawon tartamtu Gathuk lan Brosot menika boten badhe kraos menapa-menapa, tiyang kekalihipun menika sampun kondhang kekiyatanipun menawi nginum ciu utawi arak, makaten ugi kalih pun Makara".

"Inggih Ki Suwela" wangsulanku karo noleh wong telu sing isih ora obah kabeh kuwi "langkung-langkung kula, menawi boten kaampilan kemat saking Ki Suwela, mbok bilih kemawon dereng ngantos kalih sloki tartamtu sampun njengkilang".

"Inggih awit saking menika Anakmas, mugi jengandika kepareng nampi talining sih saking kula dhateng anakmas Suwanda, ingkang wujud kemat ingkang jengandika agem kala wau" Ki Suwela banjur guneman maneh "sanaosa boten mbejaji nanging mbok bilih saged kaagem anakmas kangge srana menawi nuju ngrawuhi sedhahan saking para kawula ingkang mawi segahan arak".

"Kula namung saged ngaturaken genging panuwun Ki" wangsulanku "lajeng minangka srikawin saking kemat menika kula kedah ngaturi pinten dhateng Ki Suwela? Lan menapa ingkang kedah kula sirik murih kemat peparing ndika niki boten cabar?".

"Ealaaaah.... anakmas Suwanda" Ki Suwela mesem amba "kok kados kalih sinten kemawon lho? kula kalih Makara menika rak inggih abdi jengandika anakmas ta? Dados sampun menggalih prakawis srikawinipun barang ingkang boten mbejaji menika. Saestu anakmas Suwanda sampun kepareng ngagem pisungsung kula niku kemawon kula sampun rumaos mongkog salebeting manah, jer inggih namung menika ingkang saged kula aturaken dhateng anakmas Suwanda ingkang sampun kathah paring kadarman dhateng kula lan kulawarga kula. Dene sirikanipun menapa sadangunipun Anakmas Suwanda ngagem kemat menika? boten wonten ingkang kedah dipun sirik Ngger. Namung kemawon prayoginipun Anakmas sampun namung ngagem kemat menika kemawon, nanging inggih sanadyan saking sakedhik prayogi sanget menawi ugi anglatih dhiri, murih boten kidhung menawi ngunjuk arak".

"Inggih, Ki Suwela" wangsulanku karo nglolos salah siji kancing gelungku sing digawe saka mas, banjur tak ulungake marang Ki Suwela "sepisan malih kula namung saged ngaturaken panuwun dhateng Ki Suwela miwah Kakang Makara ingkang tuhu tresna dhateng kula, samangke mugi Ki Suwela ugi kepareng nampi tandha raos kurmat lan katresnan kula dhateng ndika, sampun kapirsanan menggah ajinipun nanging mugi karaosna bilih menika raosing kurmat lan tresna kula dhateng ndika Ki Suwela".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" karo polatan katon seneng Ki Suwela nampani pawewehku  banjur kandhane "peparingipun anakmas menika mugi saged dados jimat lan sageda mewahi kayuwanan kula sakulawarga. Estunipun Anakmas......".

"Inggih menapa Ki Suwela?"

"Estunipun kemat ingkang kula aturaken dhateng Anakmas Suwanda menika, radin-radin tiyang ingkang umuripun sapantaran kula sami nyimpeni, kalebet Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi kagungan, namung kemawon kagunganipun Gusti Tumenggung langkung ageng malih menggah daya lan kasiyatipun" .

"Ooo makaten inggih Ki Suwela?" wangsulanku karo manthuk-manthuk, jroning batin aku lagi rumangsa ngerti wewadine Rama Tumenggung sing selawase ora tau wuru nalika ngunjuk arak sanadyan sepira wae akehe.

Gandheng wektune wis rada wengi, aku ya banjur pamitan marang Ki Suwela. Ki Suwela nguntapne baliku nganti tekan regol ngarep, sauntara Makara isih semendhe ing tembok orea obah, ing sandhinge pating glinting Brosot karo Gathuk sing uga isih mendem.

Tekan dalem Katumenggungan aku dadi rada kaget kaworan gumun. Rama Tumenggung jebul lenggah ing pendhapa, ijen tanpa rowang, sauntara para abdi kang duwe jejibahan rondha, padha mlumpuk ing regol ngarep, Alon-alonan aku mlaku nyedhak banjur ngaturake bekti marang Rama Tumenggung lan mapan lungguh ing ngarsane.

"Kok nganti rada wengi nggonmu sanja ing omahe Suwela, ngrembug apa wae Ngger Suwanda?" Rama Tumenggung ndagu aku "gek iki aku kok mambu gandane arak singgahan, apa Suwela aweh suguhan arak marang keng slira?".

"Kasinggihan Rama" aku atur wangsulan, ditlemak kaya mangkono kuwi mau aku ya banjur matur apa anane. Wiwit aku teka nganti aku pamitan saka omahe Ki Suwela, ora ana sing kecicir, kabeh tak aturake marang Rama Tumenggung. Klebu bocah telu sing pating jengkilang mendem sawuse ngombe arak suguhane Ki Suwela lan katiyasanku sawise nggembol kemat olehe menehi Ki Suwela mau.

"Kados makaten menika lho Bapa, jimat ingkang dipun sukakne Ki Suwela dhateng kula, temah kula kalis saking wuru".

Rama Tumenggung manthuk-manthuk, jimatku olehe menehi Ki Suwela dicandhak banjur dipirsani sedhela banjur diselehne maneh.

"Keng slira ngerti kuwi barang apa Ngger?" Rama Tumenggung mirsani praupanku karo paring pandangu.

"Babar pisan kula dereng ngertos Rama" aku matur blaka.

"Sumurupa Suwanda" Rama Tumenggung paring dhawuh, olehe ngendika alon nanging ngemu perbawa "kuwi jimat yasan utawa jimat rekan sing digawe dening manungsa. Mula pancen ya ana guna lan dayane, nanging sanadyan olehe yasa barang kuwi biyen linandhesan ngelmu gaib, nanging ya mung winates ana sajroning ngelmu karang, tegese asil karangane bangsa kan tan kasat mata, ngelmu karang mono kena disanepakne boreh, tegese ora manjing sajroning jiwa, mung manggon ana raga perangan njaba, utawa banter-bantere ya mung teka sajroning kulit nangi panggah sajabaning daging. Dadi ya ora kena banget-banget dijagakne ing butuh, ora arang yen kapengkok ing pancabaya ubayane kerep ambalenjani".

"Tadhah duka Rama" aku matur nyelani dhawuhe Rama Tumenggung "inggih labet saking taksih cetheking kawruh kula, mugi Rama Tumenggung kepareng paring dhawuh murih cethanipun".

"Ngene ya ngger" Rama Tumenggung nutugne olehe ngendika "pancen barang sing mbok tampa saka Suwela kuwi nyata duwe daya, bisa ngalisake sok sapawa sing nggembol saka mendem nalikane ngombe omben sing bisa mendemi, ora mung arak wae, malah mbok menawa sanadyan sing diombe kuwi kecaruban upas pisan, yen nggembol jimat iki ora bakal mendem. Ya merga daya kekuwatan sing ana sajroning jimat kuwi, sok akeh sing banjur nuwuhake lali marang sing ndarbeni. Lali marang pangwasaning Hyang Agung, malah banjur duwe panganggep yen jimat kuwi sing bisa aweh slamet. Kamangka jimat kuwi mung barang yasane manungsa sing diselehi ngelmu, mung emane ngelmu sing diselehne neng kono ya mung ngelmu karang, karangane para lelembut, bisa jim setan lan sapiturute. Mula ora mokal yen ana kalane lagi kaparingan kabegjan dening Hyang Agung, sanadyanta ngombe upas pisan wong sing kabeneran nggembol jimat iki bakal slamet. Nanging nalikane mbarengi tumibane apes, jimat sing dipercaya bisa aweh kaslametan kuwi ora duwe daya apa-apa, sabab ngelmu sing ana jerone babar posan ora kuwawa ngadhepi kersaning Hyang Agung, satemah kena ingaran nalika kapengkok ing pancabaya ubayane mbalenjani. Temah sanadyan nggembol jimat, yen mbarengi tumibane apes panggah bakal nandhang kewirangan merga mendem ngombe arak sing dhasare pancen mendemi. Mula welingku marang keng slira, jimat kuwi kena wae mbok rawati, kena wae mbok gunakne, nanging aja banget-banget nggonmu percaya banjur mbok ngge sesongaran, pamer mrana -mrene yen keng slira bisa kalis saka dayaning arak lan omben sing nuwuhake mendem. Prayoga yen kapeksa wae jimat kuwi olehe nggunakne, kuwi wae aja nganti pegat nggonmu eling lan nyuwun pangayoman marang Hyang Siksma sing ngregem beja lan cilakaning manungsa".

"Inggih Rama, dhawuhipun Rama saestu badhe kula estokaken". atur wangsulanku karo sajroning ati mbenerake kabeh sing didhawuhne Rama Tumenggung. Lan aku kudu tansah eling yen manungsa kuwi kesandhangan, beja, cilaka, bungah, susah, lali sarta apes. Yen Hyang Suksma ngersakne manungsa kudu nyandhang salah siji saka sandhangan kuwi, mangka manungsa ora bisa suwala.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (013)

 

13.

Bareng aku teka wong loro kuwi banjur padha ngadeg mapagne, aku digandheng Ki Suwela banjur dilungguhne neng babut si digelar, nyangga dhampar wadhah jejeran gendul isi arak-arak kuwi.  Sawuse aku lungguh, Makara ngadeg menyat ngalih metu saka omah liwat lawang iringan, embuh menyang ngendi aku ora ngerti parane. Merga olehe pamit mung karo mesem muni dipun rantos sekedhap nggih Gus ngono. Maune aku arep takon nanging Makara kebacut metu saka omah.

"Makara sampun criyos dhateng kula, bilih jengandika Gus Dapa ngersakaken sinau kados pundi caranipun murih saged boten wuru nalikanipun ngunjuk unjukan panunggalanipun arak" Ki Suwela guneman nalika weruh aku ora noleh-noleh nyawang papan lungane Makara.

"Mila leres makaten Ki" aku wangsulan karo nyawang praupane Ki Suwela "awit bares kemawon, kula kepengin sanget saged anyrawungi sadhengah tiyang kanthi margikaning manah, kamangka sadangunipun menika, gandheng kula boten nate nginum unjukan panunggalanipun arak, kula lajeng dados kikuk lan kidhung menawi anuju wonten ing adicara ingkang ing mriku wonten pasegahan ingkang rupi arak".

"Menika tuhu leres lan ambeg ingkang wicaksana Anakmas" Ki Suwela wangsulan karo mesem amba "awit nalaripun tiyang kathah menika sok boten sami, wonten ingkang menawi anggenipun atur pasegahan rupi arak menika dipun tampik liripun boten dipun unjuk dening ingkang dipun segahi, inggih boten ngraos cuwa malah lajeng gadhah dudutan menawi ingkang dipun aturi menika mila boten ngunjuk unjukan ingkang makaten menika. Nanging ugi kathah ingkang gadhah pamanggih bilih tamu langkung-langkung priyagung ingkang nampik dipun segahi arak, menika dipun anggep ngremehaken dhateng ingkang nyegahi lan tamu utawi priyagung menika lajeng dipun wastani tiang ingkang nggadhuh watak kumenthus ngendelaken dumeh nggadhuh drajat ingkang inggil".

"Inggih awit saking menika Ki Suwela" wangsulanku nimbangi rembug "dupi kula sumerep Kakang Makara ingkang sanadyan anggenipun ngunjuk arak sampun ngliwati wates suprandene panggah boten wuru, kula lajeng kepengin saged kados Kakang Makara menika. Awit rumiyin kula nate nyobi nglangga arak, namung setunggal sloki, nanging sirah kula sampun kraos kliyengan malah lajeng ngraosaken lemes ing sakujuring badan, kula lajeng kapok dugi sapriki boten wantun ngombe unjukan ingkang makaten menika".

"Menika leres Anakmas" Ki Suwela guneman karo ngguyu lirih "estunipun anggen jengandika kliyengan sasmpunipun ngunjuk rumiyin menika, namung jalaran saking dereng kulina kemawon. Menawi dipun ambali sasampunipun raos kliyenganipun ical, boten badhe kliyengan malih, malah lajeng saged mewahi daya kekiyatan. Saged kliyengan utawi ngantos wuru menika menawi anggenipun ngunjuk nglangkungi ingkang sampun dipun unjuk, upami boten inggih boten badhe kliyengan menapa malih wuru. Upaminipun menawi ingkang pungkasan anggenipun ngunjuk sasloki, menawi ngunjuk malih namung sasloki inggih boten badhe kraos menapa-menapa kajawi nambahi segering salira, menawi ngantos kalih sloki inggih badhe ngraosaken kados nalika sepisanan ngunjuk menika".

"Dados makaten inggih Ki Suwela?" aku lagi mudheng karo sing dikandhakne Ki Suwela "manawi makaten murih kiyat kados Kakang Makara ngaten menika kedah dipun gladhi mbaka sakedhik inggih Ki?".

"Mila makaten Anakmas" Ki Suwela mesem amba "nanging menika radi dangu cak-cakanipun, menawi Makara menika kajawi sampun linatih anggenipun nginum, ugi kula gadhuhi gembolan kemat ingkang nggadhahi daya kekiyatan boten badhe wuru menawi ngunjuk arak sanadyan nglangkungi wates".

Ki Suwela ngetokne barang sing gedhene sadriji jempolan, dawane kira-kira telung nyari dibuntelk nganggo mori rupane putih, banjur diselehne neng ngarepku karo kandha :

"Kados menika wujudipun, Anakmas. Menawi jengandika kersa, kemat menika saged jengandika agem. Dene dayaning kemat menika inggih kados ingkang sampun kula aturaken wau, Anakmas saged ngunjuk arak ingkang kados menapa kemawon wujudipun lan sepinten kemawon cacahipun, bebasan ambok sagenthong dipun unjuk ijen ing wekdal sapalenggahan Anakmas boten badhe ngraosaken menapa-menapa".

"Makaten inggih Ki Suwela?" aku ora pati percaya karo sing dikandhakne Ki Suwela kuwi, nanging aku ora wani blaka.

"Inggih Anakmas" wangsulane Ki Suwela wangune ngerti yen batinku nggorohne karo apa sing dikandhakne "mangke saged dipun cobi, ing dhampar menika wonten arak ingkang cacahipun kalih welas gendul. Mangke saged kangge pacoban, Anakmas Wanda kula aturi ngagem utawi nganthongi kemat menika rumiyin. Niki wau Makara nembe nimbali rencangipun ingkang sampun kulina nginum arak, nanging boten nate mbekta kemat kados kemat ingkang makaten menika. Mangke, kula jengandika, saha Makara lan rencangipun ingkang nembe dipun purugi, sareng-sareng nelasaken arak ingkang wonten dhampar menika. Mangke Anakmas Suwanda saged pirsa piyambak menapa ingkang kelampahan. Menawi ngantos Anakmas alitipun ngliyeng agengipun ngantos wuru menawi ngunjuk arak menika, kula sagah kapatrapan pidana saawrat-awratipun".

Aku manthuk-manthuk, jroning batin rumangsa getun dene mau wis nggorohake apa sing dikandhakne Ki Suwela. Kemat sing mau diselehne neng ngarepku banjur tak jupuk lan tak lebokne ing jero gembolanku. Pas kuwi mbarengi tekane Makara sing ditutne bocah nom-noman loro sing uga wis tau tak tepungi sadurunge. Yaiku Brosot anake Kebayan Driya karo Gathuk anake Molang Wirya. Nom-noman loro kuwi pas Wuyungan duwe gawe nyewu uga katon melu teka ana kana.

Kanthi sikep sing kurmat nom-noman loro kuwi genti-genti atur bekti marang aku lan Ki Suwela, banjur mapan lungguh njejeri Makara karo ndhingkluk amarikelu, sajak pekewuh merga lungguh sapajagong karo aku.

Ki Suwela katon ngedhepi Makara, aweh sasmita apa aku ora ngerti. Makara sing tanggap karo karepe wong tuwane banjur wiwit guneman :

"Kaya sing wis tak kandhakne mau Brosot karo kowe Gathuk, wengi ki bakal tak buktekne ing ngarepmu bocah loro, yen anggonku ngemum unjukane Gus Wanda ing omahe Wuyungan kae, temen-temen ngemum. Ora kaya sing mbok kandhakne nek Gus Wanda kuwi nom-noman kacangan sing mung wani nglangga banyu kendhi utawa nyruput wedang kopi".

"Nyuwun pangapunten Gus, kula kekalih estunipun namung gujengan salebetipun nembe mendem. Saestu kula kekalih nyuwun pangapunten" Gathuk nugel rembuge Makara asok kaluputan lan njaluk pangapura marang aku.  Aku ora wangsulan mung mesem karo manthuk-manthuk minangka sasamita yen aku ora nesu.

"Bengi iki, wis tak cepakne rolas gendul arak lawas simpenane Bapa Ki Suwela warisan saka mbah buyutku biyen, dadi mung kacek sethithik karo arak sing disuguhne Wuyungan pas nyewu wong tuwane kae. Arak iki tak unjukne ing ngarsane Gus Wanda, minangka atur panuwunku dene aku wis dikeparengake ngemum unjukane ing omahe Wuyungan kae, lan murih regeng maneh aku karo Bapa uga arep ndherekne anggone ngunjuk Gus Wanda lan kowe bocah loro wis tak suwunake palilah Gus Wanda murih dikeparengake ndherek ngombe" Kandhane Makara nutugne olehe nyethakne karepe.

"Ngaturaken genging panuwun Gus Wanda" Gathuk karo Brosot bareng-bareng ngaturne panuwun marang aku. Aku mung wangsulan karo mesem. Aku wiwit ngerti apa karepe Makara lan Ki Suwela wengi iki. Pancen bener-bener julig sing babar pisan ora ngawistarani.

"Menika makaten Anakmas" Ki Suwela banjur guneman maneh "gandheng arak-arak ingkang wonten menika kalebet arak singgahan lami, prayoginipun inggih kedah saged katelasaken ing dalu menika murih boten kedangon anggenipun kanginan pramila sengaja niki wau namung kula pendhetaken ingkang wonten ing guci alit kemawon, dados namung wonten kalih welas gendul".

 

"Inggih Ki Suwela" aku keseret melu ngrewangi kajuligane Ki Suwela lan Makara kanthi guneman ing ngarepe Brosot lan Pethuk, api-api ngerti lan mbenerne karo sing dikandhakne  Ki Suwela "inggih kula ngaturaken genging panuwun, murih saged telas mangke awakipun piyambak, mliginipun kula supados dipun rencangi dening Brosot lan Gathuk ingkang dipun dugekaken dening kakang Makara menika".

Ki Suwela mesem katon nek lega, samono uga karo Makara. Brosot lan Gathuk wola-wali ngaturake panuwun marang aku lan marang Ki Suwela.

Adicara ngombe arak singgahan lawas kuwi nuli kawiwitan, cangkir siji wis dicawisake kanggo gentenan ngombe arak singgahan kuwi, diwiwiti saka aku banjur disusul Ki Suwela lan Makara. Brosot lan Gathuk tiba oleh giliran keri dhewe. Diwiwiti saka gendul kapisan nganti entek banjur disusul gendul kapindho lan sabanjure. Ing kene aku klakon bisa mbuktekne kabeh apa karo sing dikandhakne dening Ki Suwela mau. Nalika wis nyandhak wiwit ngiling arak ing gendul kang kaping lima, tak sawang Makara wiwit mbrabak abang praupane,  Gathuk lan Brosot wiwit wani guneman sing ora karu-karuwan, mratandhani nek padha wis wiwit mendem. Sauntara aku, babar pisan ora krasa apa-apa, weteng uga ora krasa mbeseseg kaya lumrahe wong kakehan ngombe banyu kendhi ngana kae. Malah neng awak krasa sansaya seger. Ki Suwela nyawang aku karo mesam-mesem, aku nimbangi lan nuduhne yen wis ngandel lan percaya karo apa sing dikandhakne Ki Suwela mau.

 

ANA CANDHAKE

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (012)

12.

Jebul Makara olehe kasep nggone teka ing papan pagaweyane ora pati kawanen, malah kepara kena diarani ora kasep merga sing tekane luwih awan tinimbang Makara uga ana. Tapet-tapete yen mentas mendem kakehan ngombe arak, babar pisan ora ana. Malah esuk kuwi Makara katon luwih seger lan luwih sumunar cahyane. Mangkono uga solah bawane uga luwih trengginas ora klentrang-klentreng kaya wong yen lagi kurang turu ngana kae.Suwarane keprungu gandhang tak rungokne saka papanku nyambut gawe, Makara lagi omong-omongan karo kancane.

"Elho? ora sida kasep teka ndika Kakang Makara?" Makara tak cedhaki banjur tak takoni "apa mau ora sida leren turu? Nanging katone ndika tambah seger lan sumringah lho?".

"Kala wau dumugi griya kula inggih lajeng tilem kok Gus" wangsulane Makara karo mesem "gandheng tilem kula boten wonten ingkang ngresahi, inggih lajeng bleg-sek ;an saged ngraosaken tuwuk nalika kula tangi".

"O ngono?" aku nimbangi eseme "malah aku sing kebablasen durung turu nganti seprene, lha wong lagi wae arep mapan kedadak Gusti Menggung wis tata-tata arep budhal menyang negara, dadi aku ya ora sida turu".

"Inggih?" Makara wangsulan karo nyawang aku "nanging jengandika boten katingal menawi arip lho Gus, malah kepara ketingal seger".

"Nek kuwi ya ora nggumunake" wangsulanku karo mesem "jeneh wong olehku melek mau bengi kuwi mung melekan lumrah, ora kambon omben sing marakne wuru kae babar pisan, ya beda karo ndika sing kudu ngalingi pengapesanku banjur aweh pangayoman kanthi ngentekne jatah sing kudune jatahku, upama larihan mau bengi ora ana ndika, aku ora bisa nggambarake kaya apa dadine awaku ing esuk iki".

"Walah mandhak namung makaten kemawon kok wongsal-wangsul dipun dhawuhaken ta Gus- Gus" karo ngguyu lirih Makara wangsulan "malah menawi kagagas kanthi saestu, dede kula ingkang ngalingi jengandika Gus Wanda, nanging malah kula ingkang nampi kanugrahan saged ngemum unjukan jengandika ngantos tuwuk".

Punggawa Dalem Katumenggungan sing olehe nyambut gawe cecaketan karo papanku jagongan karo Makara padha pating plenggong, katone durung padga ngerti  sing lagi tak rembug karo Makara iki.

"Critane ki ngene lho kanca-kanca" Makara guneman ngandhani kanca-kancane sing pating plenggong ora mudheng karo sing lagi wae tak omong "mau bengi kuwi aku rak nampa kanugrahaning Bathara?"

"Kanugrahane Bathara? Ki Makara?" salah siji saka wong sing ana kono takon.

"Iya, aku oleh kalodhangan bisa ngemum unjukane Gus Suwanda nganti saktuwuke" Makara nutugne olehe guneman "mau bengi kuwi, sanakanku si Wuyungan Blantik Kebo Pajaringan kae rak nyewu wong tuwane? nanggap wayang pisan, banjur Bagus Suwanda tak dherekne mrana".

"Lha banjur?" kancane Makara sumela takon.

"Mesthi wae Wuyungan rumangsa seneng lan marem awit karawuhan Gus Suwanda, putra angkate Gusti Menggung. Mula banjur ngetokne pasuguhan sing mirunggan, arak sagenthong ditokne kanggo ngurmati rawuhe Gus Suwanda. Para tamu melu seneng, merga padha ngerti nek arak sing ditokne Wuyungan kuwi simpenane mBah Buyute, sing embuh wis pirang puluh tahun suwene, arak sagenthong dileboni anak kidang lan anak menjangan, banjur dipendhem nganti pirang-pirang puluh tahun. Lagi diwetokne mau bengi kuwi, merga karawuhan priyagung saka Katumenggungan kene".

"Waaa, nek ngerti ndika ndherekne Gus Wanda, jathuka aku rak nusul" kandhane kancane makara nyelani rembug "jeneh aku ora oleh uleman, sing oleh malah wong tuwaku nanging ora bisa budhal merga lagi keneng panastis".

"Ngerti yen ana omben sing langka ngono kuwi mau, aku banjur nembung marang Gus Wanda supaya aku dikeparengake ngemum unjukane, ketang welase karo aku Gus Wanda ngeparengake kabeh unjukan sing katur panjenengane tak ombe, mula olehku ngombe ya rada sawatara akehe".

"Sing kebangeten kuwi tenane rak aku?" aku banjur melu nrambul gunem "lha wong mung ngombe arak wae, jebul aku iki ora wani. Merga wiwit biyen aku durung tau weruh rasane, jalaran pancen dening biyungku neng ndesa kana aku diweling aja nganti ngombe tunggalane arak ngono kuwi, dadi aku mau bengi kuwi bares wae wedi nek nganti aku mendem lan dadi guyone wong akeh. Tujune mau bengi kuwi ki ana Kakang Makara sing saguh dadi tamengku, upama ora kira-kira embuh dadine karo awakku, kira-kira ya mendem neng omahe Wuyungan dadi guyonane bocah-bocah cilik merga mutah cecek gumlethak neng lemah".

Wong-wong sing krungu olehku guneman padha meneng, sajake duwe rasa pekewuh menawa arep nanggapi karo apa sing tak kandhakne kuwi.

Bengine aku pamitan marang Rama Tumenggung nek arep sanja ing omahe Ki Suwela. Kaya padatan Rama Tumenggung Jatikusuma paring weling supaya aku ora ninggal kaprayitnan lamun jagongan karo Ki Suwela lan anake lanang, Makara. Olehku sanja ing omahe Ki Suwela kuwi mung prelu sepele, ya iku arep njaluk warah marang Makara supaya bisa kaya dheweke anggone kuwat ora nganti mendem menawa nuju ngombe arak utawa ciyu. Aku mula kepengin banget bisa ngumpuli kabeh kanca-kanca apa dene kawula ing sakiwa tengene dalem Katumenggungan kanthi wutuh. Kalebu kepengin bisa nimbangi samangsa-mangsa kudu ngadhepi suguhan arak utawa ciyu. Aku ngerti yen nalikane aku ora gelem ngombe nalika disuguhi arak ing pasamuan ngana kae, ora ana wong sing kawetu maido marang aku, nanging aku wedi karo wewayanganku dhewe, kuwatir yen nganti ana sing mbatin yen olehku ora gelem ngombe inuman sing bisa marakne wuru kuwi, merga kasurung rasa angkuhku. Kamangka aku ora kepengin ana wong sing duwe pangira yen aku iki wong sing angkuh utawa wong sing duwe watek gumedhe sing seneng ngrenmehake sapepadhaning wong. Babagan iki temene uga nate tak aturake marang Rama Tumenggung lan Ibu Nyai Menggung. Nanging Rama Tumenggung babar pisan ora mrayogakne aku supaya sinau ngombe arak utawa ciyu. Malah Panjenengane dhawuh, ora ana tunane nek mung dikira gumedhe mung sabab nampik suguhan arak ing pasamuwan, merga Rama Tumenggung kagungan panemu kaya panemune Biyungku sing ana ndesa, ngombe arak utawa inuman sing bisa ndadekne wuru kuwi luwih gedhe kapitunane tinimbang kabecikane. Kamangka aku ya weruh dhewe yen mung perkara ngunjuk inuman bangsane arak ngono kuwi, Rama Tumenggung prasasat ora ana sing bisa nandhingi mungguh kakuwatane, enteka pirang-pirang guci ora bakal Rama Tumenggung wuru. Nanging kanyatane, pituture marang aku ya ngono kuwi mau. Malah Nyai Menggung sing uga tresna lan asih banget marang aku, paring dhawuh :

"Ngene lho Ngger, awakmu kuwi wis becik-becik ora tepung karo arak utawa Ciu. Dadi wis bener kaya sing didhawuhne ramamu mau, aja wedi nek mung dikira kumalungkung mung sabab nulak disuguhi arak. Jalaran dununge angkuh, gumedhe lan kumalungkung kuwi ora manggon neng kono, nanging manggon ing darma bhektimu marang negara lan Sang Prabu, lumantar nggonmu aweh leladi marang kawula Majapahit kang uga kawulane Sang Prabu. Jumbuh karo jejibahanmu sing didhawuhne ramamu marang awakmu. Yen anggonmu aweh leladi kuwi becik ora mbedak-mbedakne kawula siji lan sijine, linandhesan kukum adil kang mijil saka suka rilaning ati, mangka kumalungkung, gumedhe utawa angkuh kuwi bakal sirna saka atimu. Kosok baline yen olehmu ngladeni kawula Majapahit mung sasenengmu dhewe, mangka kuwi ora bisa mbok aling-alingi yen nyatane kowe pancen wong sing kumalungkung ngendelne dumeh lagi kasampiran panguwasa".

Mula bener apa sing dingendikakne Ibu lan Rama Tumenggung marang aku kuwi, nanging bareng aku weruh kadibyane Makara sing babar pisan ora mendem sawuse ngentekne pirang-pirang cangkir arak, aku temen-temen kepengin bisa kaya dheweke. Aku ngagas yen alane wong ngombe arak utawa ciyu kuwi manggon ing pas mendem sing banjur ilang nalare ngana kae. Mula nadyanta ngombe nek ora nganti mendem kuwi ora ana alane, malah kepara bisa nuduhne kabecikane, bisa ngumpuli sanak mitra ing pasamuwan. Mula wengi kuwi aku budhal sanja ing omahe Ki Suwela saprelu sinau kepiye carane ngombe arak sing becik sing ora ndadekne wuru.

Jebul Makara lan wong tuwane wis ngerti yen tekaku wengi kuwi mung kepengin sinau carane ngombe arak. Ketitik aku wis dicawisi gendul jejer-jejer ditata neng dhuwur dhampar. Gendul-gendul kuwi kabeh kebak isi arak. Sauntara Ki Suwela apa dene Makara isih lungguh anteng ing sacedhake.

 

ana candhake.