SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (018)

 18.

Akeh-akeh nggone Rama Tumenggung ngendika, nelakake rasa ora lilane yen ing wewengkon kene kacondhokan papan kang nyawisake wong wadon palanyahan.  Dadi Rama Tumenggung cetha yen ora arep paring palilah marang Waraka golek pengasilan ing laladan kene sarana ngingu wong wadon palanyahan. Kabeh sing didhawuhake Rama Tumenggung pancen tinemu ing nalar lan jumbuh karo kanyatan. Mula kabeh dhawuhe Rama Tumenggung tak cathet sajroning ati. Sesuk utawa ing wektu sing pas, sawuse aku nitipriksa kahanan warunge Waraka, kabeh dhawuhe Rama Tumenggung bakal tak cakne kanggo mangsuli panyuwune Waraka murih oleh palilah bebadra warung sing manggon ing cedhak dalan prapatan Pasar Katumenggungan kuwi.

Esuke, kaya padatan aku mesthi luwih dhisik mlebu ing papan nyambut gawene para punggawa Katumenggungan sadurunge para punggawa padha teka. Lan padatan para punggawa kuwi olehe padha teka nindakne kuwajibane sawuse aku lungguh watara sapanginang ing papan kono. Nanging esuk iki jebul beda, ora kaya adate, Ki Suwela lan Makara jebul wis mapan ing panggonane nyambut gawe, wong loro kuwi katon lagi ketungkul anggone nandangi gaweyane dhewe-dhewe. Aku banjur nyedhaki Makara sing babar pisan ora weruh yen aku mara.

"Wis suwe ta Kakang anggon dika teka kene iki mau?" pitakonku sawise caket karo Makara.

"Oh, Gus Wanda ta?" Makara ndengengek karo nyawang praupanku, wong kuwi katon yen kaget "sampun sawatawis Gus, meh sareng kalih anggenipun abdi juru sapu rampung anggenipun ngeluti papan menika".

"Yen ngono ya meh bareng karo pletheking surya mau esuk ngono Kakang?" aku mesem karo nyawang praupane Makara.

"Inggih Gus, labet kala wau dalu kula dipun titipi Ki Waraka unjukan saking nagari Cempa, kapurih ngaturaken jengandika Gus Suwanda" karo wangsulan ngono kuwi, Makara njupuk barang sing dibuntel sutra cacah loro, banjur kandhane "menika ingkang setunggal radi alit menika unjukan saking Nagari Tegis, dene ingkang radi ageng menika unjukan wedalan Nagari Cempa, mangga Gus kula maturi nampi".

"nDika mentas saka warunge Ki Waraka ta Kakang?" pitakonku, sauntara sing jarene omben saka negara Tegis karo saka negara Cempa kuwi dening Makara diselehne ing meja ngarepku.

"Kala wingi sonten, sasampuning serap surya, semahipun Ki Makara dugi ing gubug kula, nyukakaken unjukan menika saha nedhi tulung supados kula matur dhateng jengandika Gus Suwanda" wangsulane Makara.

"Ki Waraka kongkonan bojone teka ing panggonan ndika, mung saprelu nitipne barang iki kanggo aku? lan njaluk tulung marang ndika supaya kandha marang aku ing babagan apa Kakang?" aku takon dening Waraka, Makara dikongkon apa.

"Namung dhapur atur sedhahan kok Gus" Makara wangsulan karo mesem "mangke dalu, Ki Waraka badhe wonten prelu sakedhik, inggih menika badhe nengeri tigang wulan anggenipun ngandheg semahipun ingkang angka tiga, lumantar kula Ki Waraka nyuwun wonten keparengipun Gus Wanda ngrawuhi adicara tengeran menika saha kasuwun paring pangestu dhateng Ki Waraka lan semahipun, murih anggenipun ngandheg kaparingan wilujeng, wilujeng ingkang ngandheg saha wilujeng ingkang dipun kandheg".

"Sing arep ditironi iki bojone Ki Makara sing angka telu?" aku takon "Lha kabeh bojone Ki Waraka kuwi ana pira?".

"Inggih Gus" wangsulane Makara "menika rak makaten, Ki Waraka menika semahipun wonten tiga, menawi seliripun inggih kathah. Saben semah lan seliripun, dening Ki Waraka kaparingan wande ingkang jangkep kalih isen-isen miwah ubarampenipun, lha wande ingkang mapan ing margi catur caket peken nika, kaparingaken dhateng semah ingkang angka tiga menika, benjing menawi Serat Palilah ingkang dipun tapak astani Gusti Tumenggung sampun njudhul, inggih Nyi Waraka ingkang angtka tiga menika ingkang badhe nglampahaken saha anenggani, Ki Waraka piyambak inggih badhe langkung kathah manggen ing griya lan wandenipun semah ingkang kapisan, ing Kitharaja mrika".

Aku lagi ngerti jebul Waraka, wong lanang sing umur-umurane katone ora pati akeh kaceke karo umur-umuranku kuwi duwe bojo telu lan selir sepirang-pirang. Ya lumrah wae, wong Makara sing umure meh padha karo umurku kaceka ya ora ana setahun, wektu iki uga wis duwe anak sing umure lagi sewulan. Ya mung aku wae, sing merga isih kepengin golek sangu urip sing luwih mapan, durung kober mikir arep omah-omah. Sauntara aku jagongan karo Makara, punggawa-punggawa Katumenggungan wiwit padha teka lan mapan ing panggonane dhewe-dhewe.

Karo nyangking omben saka Nyai Waraka angka telu, sing dititipne Makara, aku ngalih genti nyaketi papane Ki Suwela, wong tuwane Makara sing mau tekane bareng karo anake lanang.

"Sampun dipun aturi dening Makara Anakmas?" lagi wae aku teka ngarepe, Ki Suwela wis mapag nganggo pitakonan.

"Oh, sedhahan saking Ki lan Nyi Waraka mangke dalu menika ta Ki?" aku wangsulan karo mbalekne pitakonan.

"Inggih Anakmas" wangsulane Ki Suwela "manawi boten wonten pambeng ingkang wigatos, mangke dalu kula ugi badhe ndugeni sedhahan menika kok Anakmas".

"Inggih Ki" aku genti wangsulan "kula piyambak ugi makaten, badhe kula langaken muroih saged ndugeni sedhahan tigang wulanan ngandhegipun Nyai Waraka menika".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" Ki Suwela dumadakan ngaturke panuwun, aku dadi rada gumun banjur takon sajroning ati, ya gene yen aku ngelangne arep nekani ulemane Waraka, malah Ki Suwela sing matur nuwun?.

"Estunipun Waraka menika rak sampun kula anggep anak kula piyambak ta Anakmas?" Ki Suwela kaya ngerti sing lagi tak gagas.

"Ki Suwela sampun dangu anggenipun tepang kalihan Ki Waraka menika?" aku takon.

"Nama boten sampun dangu malih" Ki Suwela aweh wangsulan "Biyungipun Waraka ingkang nami Sunthi menika estunipun rak putra lembu peteng utawi selir ingkang sesidheman saking Gusti Tumenggung Jlampar?".

"Inggih Ki, Ki Waraka ugi sampun criyos dhateng kula babagan menika" wangsulanku nigas kandhane Ki Suwela.

"Lha biyungipun Sunthi ingkang nami Dirah ingkang dados garwa lembu petengipun Gusti Menggung Jlampar, menika sedherek kula sepuh tunggal bapa biyung kalih kula, mBok ayu Dirah anak angka setunggal dene kula yoga angka tigawelas, mBok ayu Dirah lajeng kapundhut selir dening Bendara Penatus ing Kitha Majapahit, gadhah yoga setunggal inggih pun Sunthi biyungipun Waraka menika,  lha Sunthi lajeng kapundhut selir dening Ki Wancu sodagar saking Nagari Cempa, nalika Ki Wancu nggelar dagangan ing Kitha Majapahit. Dados menawi dipun urutaken makaten, Waraka menika taksih kapernah putu kula piyambak" Ki Suwela nggenahne sesambungan antarane dheweke karo Waraka.

Aku dadi mbatin, ya gene Makara ora crita menyang aku babagan iki? Ora kandha yen temene ngono Si Waraka kuwi isih tiba ponakane dhewe, putune biyunge gedhe ?. Apa merga Makara sing ora bisa nyritakne urut-urutane?.

"Awit kula boten remen menawi kathah ingkang ngertos menawi kula menika taksih wonten sambetipun kalihan Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang estunipun taksih kaprenah kakang kula ipe, sanaosa sesambetan antawisipun kulawarga kula kalih kulawarganipun mBok Ayu Dirah, Sunthi menapa dene Waraka menika mlampah kados limrahipun tiyang ingkang taksih waris piyambak, nanging kula boten nate nyariyosaken sesambetan batih antawisipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar, dhateng sinten kemawon, malah ugi Keng Rama, inggih Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi boten uninga sambetipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar. Inggih nembe menika kula wantun blaka kalihan Anakmas Suwanda, jalaran Anakmas menika tuhu pangayoman sejati tumrap kula saha kulawarga kula".

"Inggih Ki, kula ngaturaken nedha nrima dene Ki Suwela sampun kepareng mblakakaken sambetipun Ki Waraka kalihan ndika Ki Suwela, jeneh Kakang Makara ugi babar pisan boten nate cariyos dhateng kula ing babagan menika" wangsulanku semu nuduhne panutuhku marang Makara.

"Kula ingkang lepat Anakmas" Ki Suwela wangsulan karo mesem "anggenipun Makara boten matur dhateng Anakmas Suwanda menika jalaran kula wongsal-wangsul meling dhateng piyambakipun, murih sampun ngantos ketrucut rembag, ingkang saged nuwuhaken wonten ingkang pirsa menawi Makara menika estunipun saged kawastanan taksih pulunanipun Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun surut ing kasedan jati".

"Inggih, inggih Ki, kula mangertos" wangsulanku karo manthuk-manthuk "estunipun kenging menapa Ki Suwela nyingidaken dhateng bebrayan bilih ndika menika maksih kapetang kadang ipenipun Gusti Tumenggung Jlampar ingkang samangke sampun seda jinempana ing angin menika Ki?".

"Sadaya menika inggih amargi saking kawontenan Anakmas, kula boten remen menawi awit kawontenan kula ingkang gesang salebeting kasekengan menika angirangi kawibawanipun Gusti Tumenggung Jlampar, menawi ngantos wonten ingkang sumerep menawi kula menika kapetang taksih kadang ipe kalih Gusti Tumenggung" Ki Suwela wangsulan karo mesem pahit.

 

ana candhake.

18.

Akeh-akeh nggone Rama Tumenggung ngendika, nelakake rasa ora lilane yen ing wewengkon kene kacondhokan papan kang nyawisake wong wadon palanyahan.  Dadi Rama Tumenggung cetha yen ora arep paring palilah marang Waraka golek pengasilan ing laladan kene sarana ngingu wong wadon palanyahan. Kabeh sing didhawuhake Rama Tumenggung pancen tinemu ing nalar lan jumbuh karo kanyatan. Mula kabeh dhawuhe Rama Tumenggung tak cathet sajroning ati. Sesuk utawa ing wektu sing pas, sawuse aku nitipriksa kahanan warunge Waraka, kabeh dhawuhe Rama Tumenggung bakal tak cakne kanggo mangsuli panyuwune Waraka murih oleh palilah bebadra warung sing manggon ing cedhak dalan prapatan Pasar Katumenggungan kuwi.

Esuke, kaya padatan aku mesthi luwih dhisik mlebu ing papan nyambut gawene para punggawa Katumenggungan sadurunge para punggawa padha teka. Lan padatan para punggawa kuwi olehe padha teka nindakne kuwajibane sawuse aku lungguh watara sapanginang ing papan kono. Nanging esuk iki jebul beda, ora kaya adate, Ki Suwela lan Makara jebul wis mapan ing panggonane nyambut gawe, wong loro kuwi katon lagi ketungkul anggone nandangi gaweyane dhewe-dhewe. Aku banjur nyedhaki Makara sing babar pisan ora weruh yen aku mara.

"Wis suwe ta Kakang anggon dika teka kene iki mau?" pitakonku sawise caket karo Makara.

"Oh, Gus Wanda ta?" Makara ndengengek karo nyawang praupanku, wong kuwi katon yen kaget "sampun sawatawis Gus, meh sareng kalih anggenipun abdi juru sapu rampung anggenipun ngeluti papan menika".

"Yen ngono ya meh bareng karo pletheking surya mau esuk ngono Kakang?" aku mesem karo nyawang praupane Makara.

"Inggih Gus, labet kala wau dalu kula dipun titipi Ki Waraka unjukan saking nagari Cempa, kapurih ngaturaken jengandika Gus Suwanda" karo wangsulan ngono kuwi, Makara njupuk barang sing dibuntel sutra cacah loro, banjur kandhane "menika ingkang setunggal radi alit menika unjukan saking Nagari Tegis, dene ingkang radi ageng menika unjukan wedalan Nagari Cempa, mangga Gus kula maturi nampi".

"nDika mentas saka warunge Ki Waraka ta Kakang?" pitakonku, sauntara sing jarene omben saka negara Tegis karo saka negara Cempa kuwi dening Makara diselehne ing meja ngarepku.

"Kala wingi sonten, sasampuning serap surya, semahipun Ki Makara dugi ing gubug kula, nyukakaken unjukan menika saha nedhi tulung supados kula matur dhateng jengandika Gus Suwanda" wangsulane Makara.

"Ki Waraka kongkonan bojone teka ing panggonan ndika, mung saprelu nitipne barang iki kanggo aku? lan njaluk tulung marang ndika supaya kandha marang aku ing babagan apa Kakang?" aku takon dening Waraka, Makara dikongkon apa.

"Namung dhapur atur sedhahan kok Gus" Makara wangsulan karo mesem "mangke dalu, Ki Waraka badhe wonten prelu sakedhik, inggih menika badhe nengeri tigang wulan anggenipun ngandheg semahipun ingkang angka tiga, lumantar kula Ki Waraka nyuwun wonten keparengipun Gus Wanda ngrawuhi adicara tengeran menika saha kasuwun paring pangestu dhateng Ki Waraka lan semahipun, murih anggenipun ngandheg kaparingan wilujeng, wilujeng ingkang ngandheg saha wilujeng ingkang dipun kandheg".

"Sing arep ditironi iki bojone Ki Makara sing angka telu?" aku takon "Lha kabeh bojone Ki Waraka kuwi ana pira?".

"Inggih Gus" wangsulane Makara "menika rak makaten, Ki Waraka menika semahipun wonten tiga, menawi seliripun inggih kathah. Saben semah lan seliripun, dening Ki Waraka kaparingan wande ingkang jangkep kalih isen-isen miwah ubarampenipun, lha wande ingkang mapan ing margi catur caket peken nika, kaparingaken dhateng semah ingkang angka tiga menika, benjing menawi Serat Palilah ingkang dipun tapak astani Gusti Tumenggung sampun njudhul, inggih Nyi Waraka ingkang angtka tiga menika ingkang badhe nglampahaken saha anenggani, Ki Waraka piyambak inggih badhe langkung kathah manggen ing griya lan wandenipun semah ingkang kapisan, ing Kitharaja mrika".

Aku lagi ngerti jebul Waraka, wong lanang sing umur-umurane katone ora pati akeh kaceke karo umur-umuranku kuwi duwe bojo telu lan selir sepirang-pirang. Ya lumrah wae, wong Makara sing umure meh padha karo umurku kaceka ya ora ana setahun, wektu iki uga wis duwe anak sing umure lagi sewulan. Ya mung aku wae, sing merga isih kepengin golek sangu urip sing luwih mapan, durung kober mikir arep omah-omah. Sauntara aku jagongan karo Makara, punggawa-punggawa Katumenggungan wiwit padha teka lan mapan ing panggonane dhewe-dhewe.

Karo nyangking omben saka Nyai Waraka angka telu, sing dititipne Makara, aku ngalih genti nyaketi papane Ki Suwela, wong tuwane Makara sing mau tekane bareng karo anake lanang.

"Sampun dipun aturi dening Makara Anakmas?" lagi wae aku teka ngarepe, Ki Suwela wis mapag nganggo pitakonan.

"Oh, sedhahan saking Ki lan Nyi Waraka mangke dalu menika ta Ki?" aku wangsulan karo mbalekne pitakonan.

"Inggih Anakmas" wangsulane Ki Suwela "manawi boten wonten pambeng ingkang wigatos, mangke dalu kula ugi badhe ndugeni sedhahan menika kok Anakmas".

"Inggih Ki" aku genti wangsulan "kula piyambak ugi makaten, badhe kula langaken muroih saged ndugeni sedhahan tigang wulanan ngandhegipun Nyai Waraka menika".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" Ki Suwela dumadakan ngaturke panuwun, aku dadi rada gumun banjur takon sajroning ati, ya gene yen aku ngelangne arep nekani ulemane Waraka, malah Ki Suwela sing matur nuwun?.

"Estunipun Waraka menika rak sampun kula anggep anak kula piyambak ta Anakmas?" Ki Suwela kaya ngerti sing lagi tak gagas.

"Ki Suwela sampun dangu anggenipun tepang kalihan Ki Waraka menika?" aku takon.

"Nama boten sampun dangu malih" Ki Suwela aweh wangsulan "Biyungipun Waraka ingkang nami Sunthi menika estunipun rak putra lembu peteng utawi selir ingkang sesidheman saking Gusti Tumenggung Jlampar?".

"Inggih Ki, Ki Waraka ugi sampun criyos dhateng kula babagan menika" wangsulanku nigas kandhane Ki Suwela.

"Lha biyungipun Sunthi ingkang nami Dirah ingkang dados garwa lembu petengipun Gusti Menggung Jlampar, menika sedherek kula sepuh tunggal bapa biyung kalih kula, mBok ayu Dirah anak angka setunggal dene kula yoga angka tigawelas, mBok ayu Dirah lajeng kapundhut selir dening Bendara Penatus ing Kitha Majapahit, gadhah yoga setunggal inggih pun Sunthi biyungipun Waraka menika,  lha Sunthi lajeng kapundhut selir dening Ki Wancu sodagar saking Nagari Cempa, nalika Ki Wancu nggelar dagangan ing Kitha Majapahit. Dados menawi dipun urutaken makaten, Waraka menika taksih kapernah putu kula piyambak" Ki Suwela nggenahne sesambungan antarane dheweke karo Waraka.

Aku dadi mbatin, ya gene Makara ora crita menyang aku babagan iki? Ora kandha yen temene ngono Si Waraka kuwi isih tiba ponakane dhewe, putune biyunge gedhe ?. Apa merga Makara sing ora bisa nyritakne urut-urutane?.

"Awit kula boten remen menawi kathah ingkang ngertos menawi kula menika taksih wonten sambetipun kalihan Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang estunipun taksih kaprenah kakang kula ipe, sanaosa sesambetan antawisipun kulawarga kula kalih kulawarganipun mBok Ayu Dirah, Sunthi menapa dene Waraka menika mlampah kados limrahipun tiyang ingkang taksih waris piyambak, nanging kula boten nate nyariyosaken sesambetan batih antawisipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar, dhateng sinten kemawon, malah ugi Keng Rama, inggih Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi boten uninga sambetipun kula kalih Gusti Tumenggung Jlampar. Inggih nembe menika kula wantun blaka kalihan Anakmas Suwanda, jalaran Anakmas menika tuhu pangayoman sejati tumrap kula saha kulawarga kula".

"Inggih Ki, kula ngaturaken nedha nrima dene Ki Suwela sampun kepareng mblakakaken sambetipun Ki Waraka kalihan ndika Ki Suwela, jeneh Kakang Makara ugi babar pisan boten nate cariyos dhateng kula ing babagan menika" wangsulanku semu nuduhne panutuhku marang Makara.

"Kula ingkang lepat Anakmas" Ki Suwela wangsulan karo mesem "anggenipun Makara boten matur dhateng Anakmas Suwanda menika jalaran kula wongsal-wangsul meling dhateng piyambakipun, murih sampun ngantos ketrucut rembag, ingkang saged nuwuhaken wonten ingkang pirsa menawi Makara menika estunipun saged kawastanan taksih pulunanipun Gusti Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun surut ing kasedan jati".

"Inggih, inggih Ki, kula mangertos" wangsulanku karo manthuk-manthuk "estunipun kenging menapa Ki Suwela nyingidaken dhateng bebrayan bilih ndika menika maksih kapetang kadang ipenipun Gusti Tumenggung Jlampar ingkang samangke sampun seda jinempana ing angin menika Ki?".

"Sadaya menika inggih amargi saking kawontenan Anakmas, kula boten remen menawi awit kawontenan kula ingkang gesang salebeting kasekengan menika angirangi kawibawanipun Gusti Tumenggung Jlampar, menawi ngantos wonten ingkang sumerep menawi kula menika kapetang taksih kadang ipe kalih Gusti Tumenggung" Ki Suwela wangsulan karo mesem pahit.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (017)

 

17.

Wengine tekane Waraka ing Dalem Katumenggungan ngadhep aku lan kabeh sing dikandhakne, ora kliwatan uga olehe wis aweh dhuwit sakanthong cilik marang aku, tak aturke marang Rama Tumenggung Jatikusuma. Ora mung sing dikandhakne Waraka wae sing dadi aturku marang Rama Tumenggung, nanging critane Makara sadurunge Waraka teka uga tak aturake pisan. Rama Tumenggung suwe ora enggal paring pituduh apa sing kudu tak tindakne magepokan karo panjaluk palilahe Waraka iki. Ketara yen tekane Waraka bebadra warung ing laladan kene iki, mbutuhake kawigaten mirunggan. Bareng wis sauntara lan sajak wis menggalih kanthi mateng, wekasan Rama Tumenggung wiwit paring dhawuh marang aku.

 

"Ngene ya Ngger" dhawuhe Rama Tumenggung alon "yen disawang sagebyaran, jenenge ana wong sing nindakne budidaya murih urip sing luwih becik, kuwi kena diarani barang sing lumrah, lan minangka wong tuwane kawula ing laladan kene, kudune awake dhewe iki melu anyengkuyung murih anggone wong sing mbudidaya kuwi bisa migunani, saora-orane tumrap wong sing nglakoni dhewe, munggahe migunani tumrap tangga teparone. Awit sumurupa Suwanda, barang sing luwih gawe sekele Sang Prabu ing Majapahit kuwi ora ana sing ngungkuli sekele penggalih dalem nalika uninga yen kawulane nandhang kurang sandhang apa dene pangan. Anane kawula bisa kurang sandhang lan pangan kuwi, sing akeh ora merga kawula mau kesed ora gelem tandang gawe, ora. Nanging luwih akeh sing jalaran saking ora anane gaweyan sing bisa ditandangi sing bisa ngasilake bebakalane sandhang klawan pangan. Mula sepisan maneh, yen ana kawula Majapahit sing gelem tumandang murih bisa madhang, luwih-luwih bisa mbeciki tata panguripane, kuwi kawula sing pantes oleh pangalembana".

"Menapa dhawuhipun Rama Tuemnggung menika saged kula pendhet dudutan bilih Rama Tumenggung sampun kepareng kula nyawisaken Serat Kekancingan, minangka tandha bilih anggenipun bebadra wande pun Waraka sampun pikantuk palilah saking Rama Tumenggung?" kanthi ngati-ati aku munjuk nyuwun pirsa.

"Mengko dhisik" Rama Tumenggung paring dhawuh maneh "tembungku durung rampung".

"Inggih Rama, nyuwun pangapunten".

"Iya, tak tutugne olehku kandha" Rama Tumenggung nutugne olehe paring dhawuh "ing ngarep keng slira matur manawa kajaba dodolan barang sing lumrah, lire bangsane panganan lan omben-omben sing bisa dipangan lan diombe dening sadhengah wong, Waraka uga dodolan omben-omben sing mung pantes diombe dening wong sing wis diwasa, yaiku panunggalane arak, tuwak, ciyu lan sapiturute. Iki sing kudu mbok pikirake, lire sanadyan mung sak mendem utawa wuru merga ngombe arak utawa ciyu, iku asring nuwuhake kisruhing kahanan, luwih-luwih yen nganti ana bocah sing durung diwasa wiwit jajalan mendem, kuwi luwih ora prayoga maneh, keng slira kudu ngerti yen omben sing dadi pakaremane wong akeh kuwi pancen sok ana guna lan paedahe, nanging yen olehe ngombe ora bener utawa sing ngombe dudu wong sing bener, kuwi babar pisan ora ana gunane kajaba mung bakal nuwuhake kapitunan tumrap sing ngombe lan uga wong sing ana sakiwa tengene".

"Nyuwun pangapunten Rama" aku nyela  matur "ingkang dipun kersakaken anggenipun ngunjuk boten leres lan tiyang ingkang boten leres, menika kados pundi cetahnipun?".

"Olehe ngombe ora bener, kuwi akeh sing wis ngecakne" Rama Tumenggung nggenahne dhawuhe "ngombe sing wis ngliwati wates mung merga dienggo pamer, dienggo gagah-gagahan ben diarani wong sing ora jirih lan sapiturute, kuwi salah siji tuladhane wong sing olehe ngombe ora bener. Dene wonge sing ora bener, ya iku wong sing ora kulina ngombe banjur merga saka pakewuh banjur nekad wani ngombe, temahane ya banjur mendem lan dadi geguyone wong akeh, malah ora arang wong sing ngono kuwi banjur diwadani lan diisin-isin murih wirang, ora ana critane wong sing diwewirang lan dipoyoki kuwi bisa nampa kanthi legawa, kaping pindho bocah sing durung cukup umure, merga kepengin enggal oleh pangakon wis gedhe, banjur nuduhne kuwanene ya iku wani nindakne sing kulina ditindakne wong diwasa, upamane ngombe bangsane arak lan tuwak kuwi. Iki cetha ora bener awit bisa gawe rusaking raga lan pikire bocah sing durung diwasa nanging nggege mangsa, kepengin diarani wis diwasa kuwi".

"Kaluhuran dhawuhipun Rama Tumenggung, lajeng kados pundi prayoginipun?" aku wis mudheng karo sing dikersakne Rama Tumenggung "menapa ingkang kedah kula lampahi magepokan kalih anggenipun nyuwun palilah pun Waraka menika?".

"Sawuse keng slira niti priksa kahanane warunge Waraka lan pranyata Waraka dodolan omben jinising arak utawa tuak lan sapanunggalane, Waraka kudu gelem gawe layang prajanjen, yen olehe ngedoli omben sing bisa marakne wuru kuwi mung kanggo wong sing bener lan uga anggone ngombe ing warung kono kudu kanthi cara sing bener. Yen sing ngombe wis katon wiwit mendem ora kena Waraka ngedoli maneh marang wong mau sanadyan wonge dhewe sing njaluk, kaping pindho Waraka ora dikeparengake ngladeni bocah sing durung cukup umure tuku omben sing bisa gawe wuru kuwi ing warunge. Yen nganti prajanjen iki diterjang, mangka Dalem Katumenggungan wenang, ngendheg olehe Waraka dodolan apa wae ing laladan kene" Rama Tumenggung paring wangsulan lan pituduh marang aku,  apa sing kudu tak tindakne magepokan anggone Waraka nyuwun palilah dodolan.

"Inggih Rama" aku matur "sedaya dhawuhipun Rama badhe kula estokaken kanthi sak sae-saenipun".

"Sabanjure" Rama Tumenggung isih paring dhawuh maneh "mau keng slira uga matur, yen Makara nyritakne yen Waraka saben wengi nggelar tontonan joged beksan sing Pesindhen lan Ledheke ayu-ayu tur ana uga sing nyambi gelem dadi papan panyuntaking napsu birahine wong lanang sing mbutuhake, malah aturmu mau uga ngandhakne kajaba sing nyambi dadi Pesindhen utawa Ledhek uga ana dicawisake wong wadon sing pancen makarya kanthi nyewakne ragane kanggo wong lanang sing mbutuhake?".

"Leres Rama kala wau Kakang Makara mila criyos makaten, nanging Waraka namung criyos menawi kangge nguri-uri budaya, piyambakipun ugi nggelar kagunaning gangsa ingkang kangge ngiringi para waranggana sesekaran" aku atur wangsulan blaka.

"Yen sing dikandhakne Waraka kuwi kanggo nguri-uri budaya, kuwi nyata yen becik" Rama Tumenggung bali ngendika maneh "nanging yen kongsi ana paraga pagelaran sing nyambi kaya sing dicritakne Makara, kuwi jenenge ora nguri-uri budaya nanging tumindak sing nedya gawe rusaking kabudayan luhur. Cakepaning tembang sing diunekne dening para waranggana kae, prasasat kabeh ngemu pitutur luhur, panuntunan marang wong-wong piye becike nglakoni urip murih manggih rahayu. Nanging, yen wong sing katone gelem dadi Waranggana utawa Ledhek, nanging duwe bebuden asor gelem dadi wadon palanyahan mangkono kuwi, cetha yen kuwi wong wadon sing kena digawe srana ngrusak kaluhuraning budayaning para leluhur sing nyata adiluhung".

"Nuwun sewu Rama" aku nyoba matur kanthi panemu sing rada beda "mila ing papan sanes, bab Waranggana utawi Tandhak ingkang nyambi makaten kala wau sampun limrah lan kaprah saha sampun boten dados wewadi malih".

"Sing keng slira aturake kuwi mula bener" Rama Tumenggung paring wangsulan "nanging Keng Slira kudu ngerti, tumindak sing kaya ngono mau yektine dudu tumindak lumrah, nanging tumindak sing ora genah, banjur dikaprahake. yen ing kana-kana ngono kuwi dianggep kaprah lan lumrah, nanging yen ing wewengkon kene, aku ora bakal nglilakne. Jalaran aku isih duwe nalar sing waras, wong  lanang sing dhemen nguja hawa nepsune karo wanita palanyahan kuwi padha karo wis ngidak-idak atine sisihane, wis nyidrani kasucening tresna saka bojone. Ora ana critane wong wadon lega atine yen ngerti sing lanang seneng-seneng ngumbar hawa nepsune karo wadon palanyahan, sing ana ya atine dadi lara sing angel tambanane. Karo maneh, wong lanang sing seneng ngono kuwi, mesthi ora bakal lila saupama bojone utawa anake wadon dicidra tresna dening wong lanang liyane, ngono kuwi nuduhne yen wong lanang sing kasebut mau klebu wong lanang sing dumeh menang. Nek dheweke legawa sisihane didadekne papan panyuntak hawa nepsune wong lanang liya, kuwi ora beda karo cara uripe kewan kae".

"Menika menawi ingkang nindakaken tiyang ingkang sampun gadhah semah Rama?" ora krasa aku ketrucut nyuwun pirsa "menawi tiyangipun taksih legan?".

"Kuwi pitakon sing temene pitakone wong nasar" Rama Tumenggung paring wangsulan karo suwara sing wiwit mendhuwur "pranataning kapitayan mbuh kuwi sing wujud agama utawa  kapitayan sing ana sadurunge ana agama sing teka ing Majapahit lan Tanah Jawa kene, mulangake yen cara kanggo ngilekne pangajakane napsu birahi kuwi sranane Rabi ora tumindak nasar ngono kuwi. Tak arani nasar sabab wong sing nindakne kuwi ngerti yen sing dilakoni barang sing sasar, nanging nekad ditindakne merga pancen ora kesasar malah kepara nasarake jiwa lan ragane marang juranging neraka".

ana candhake

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (016)

 16.

Nitik saka sandhangan lan anggon-anggone wong sing jeneng Waraka iki katon nek wong sing turah bandha sugih donya. Klambine sing dienggo sutra ireng sing disulam nganggo benang mas, tangane kiwa tengen dinggonu gelang sing direka kaya naga sadriji jempolan gedhene. Isih nganggo kalung emas mawa bandhul mutiara. Ewa samono tata susilane pepak banget, sikepe kurmat lan nuduhake kurmate marang aku.

"Nyuwun pangapunten Raden, kula pun Waraka ingkang sampun kumawantun anyelani anggen jengandika nindakaken jejibahan, mugi diagungna ing pangaksamanipun dhateng kula" kandhane Waraka sawuse lungguh neng ngarepku.

"Ora luput Kisanak" wangsulanku kaya padatan yen nampa kawula ing Dalem Katumenggungan makili Rama Tumenggung "mapan wis dadi kuwajibanku nampa lan aweh leladi marang sadhengah wong sing mbutuhake rerigen saka Dalem Katumenggungan kene.  Nanging, aja dianggep aku tambuh, rumangsaku lagi iki aku kepethuk karo ndika, Ki Waraka. Ndika iki priyayi saka ngendi?".

"Nuwun sewu Raden, mila leres ingkang jengandika dhawuhaken menika, lakar nembe menika kula saged sowan ing ngarsa jengandika Raden" wangsulane Waraka mbenerake nggonku guneman "wekdal samangke abdi jengandika kula, ngiyup ing gubug sakilening Margi Catur utawi Prapatan Peken Katumenggungan, dene asal-usul kula saking Kitha Raja Majapahit, taksih kapetang wayahipun Raden Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun boten wonten".

"Dadi ndika kuwi isih wayahe Gusti Menggung Jlampar sawargi?" aku nggenahne katrangane Waraka.

"Pernahipun makaten Raden, biyung kula menika putra lembu petengipun Eyang Tumenggung Jlampar, lajeng biyung kapundhut selir dening Sodagar Wancu inggih Bapa ingkang ngukir jiwa raga kula, tiyang saking bumi Cempa, ingkang padamelanipun lampah dagang lan layar ngantos dumugi ing Majapahit mriki" Waraka wangsulan nggenahne sing dadi asal-usule.

Kanthi ngerteni asal-usule Waraka iki aku dadi ora gumun maneh karo kahanan warunge Waraka kaya sing lagi wae dicritakne Makara mau. Cetha yen Waraka kuwi sanajan mung metu saka bojo selir, nanging genah nek anake sodagar sugih sing kulina nganglang bawana. Pancen satemene tumrapku, sapa lan saka ngendi asal-usule Waraka kuwi dudu barang sing wigati, malah kanggo luwih baku kepiye mbudidaya supaya Waraka iki bisa ndadekne warunge ora mung mburu pengasilan kanggo awak-dheweke thok nanging supaya uga bisa murakabi wong-wong sing manggon ing sakiwa tengene warunge sarta aja nganti kanthi anane Waraka mbukak warung iki banjur ndadekne ora becik tumrap wong-wong ing katumenggungan kene. Kaya sing dicritakne dening Makara mau, sing jarene Waraka uga mbukak warung palanyahan .

"Ngene ya Kisanak Waraka" kandhaku sabanjure "satemene sadurunge ndika teka papan kene iki, mau lagi wae tak rembug karo Kakang Makara".

"Ingkang dipun rembag babagan ingkang pundi Raden? Menapa wonten sambung rapetipun kalih kula?" Waraka takon, suwarane sajak ngemu rasa kuwatir.

"Kakang Makara lagi wae crita marang aku, yen ing cedhak prapatan pasar, saiki ana warung anyar sing isen-isene pepak lan reja merga rina wengi akeh sing padha mara ing warung anyar kuwi" aku aweh wangsulan marang Waraka ngenani sing dadi rembugan antarane aku karo Makara, Waraka katon migatekne banget marang tembung-tembung sing tak ucapake "Kakang Makara kandha yen warung anyar sing ora tau sepi ing rina lan ing wayah wengi kuwi sing duwe priyayi saka Kutharaja Majapahit sing aran Waraka. Apa bener Waraka sing dikandhakne Kakang Makara kuwi ndika Kisanak?".

"Leres Raden" Waraka wangsulan "mila Ki Makara sampun wongsal-wangsul sanja ing wande kula menika".

"Dadi bener sing dikandhakne Kakang Makara marang aku kuwi mau?"

"Sepisan malih kula matur, leres Raden. Estunipun ing dinten kapisan kula wiwit bikak wande ing Magi Catur mrika, kula kepengin sanget sowan Gusti Menggung atur uninga menggah angen kula mbara kerja dhateng papan menika. Nanging dening Ki Makara dipun tuturi sampun kesesa anggen kula atur uninga dhateng Gusti Tumenggung, jalaran dereng kantenan menawi anggen kula mbikak wande menika saged mlampah. Samangke sasampunipun cetha menawi anggen kula eber-eber bikak wande menika saestu saged mlampah kanthi sae, nembe dening Ki Makara kula dipun emutaken murih enggal sowan lan atur uninga dhateng Gusti Menggung ngengingi anggen kula mbara kerja ing laladan menika" Waraka aweh wangsulan ngandhakne yen warunge bisa urip lan mlaku kanthi becik.

"Dadi anggon ndika teka kene iki mau mung saprelu ngabarake utawa kasarane arep kula nuwun yen ndika wis bebadra warung ana tlatah kene ngono?" aku takon.

"Nyuwun pangapunten Raden" Waraka wangsulan karo tangane ngrogoh kanthong ing gembolane "boten namung badhe kula nuwun Raden, kula ngertos menawi kula sampun tumindak lepat, awit tanpa palilah saking jengandika Raden utawi Gusti Tumenggung, kula sampun kumawantun pados sandhang kalihan tedha ing papan menika. Inggih awit saking menika Raden, sowan kula ing ngarsa jengandika Raden menika badhe nyuwuh lumunturing sih jengandika Raden saha Gusti Tumenggung, mugi paringa palilah dhateng kula ndherek gesang sahandhap jengandika Raden miwah Gusti Tumenggung, kaparengna kula pados sandhang klawan tedha mawi cara sadeyan kados ingkang sampun lumampah watawis setunggal wulan menika".

Durung nganti aku aweh wangsulan, dumadakan Waraka nyelehake kanthong sajak isi dhuwit ing ngarepku karo kandha :

"Nyuwun pangapunten Raden, menika wonten redana sakedhik mugi Raden kersa nampi tandha sih sarta kurmat kula dhateng Raden menika" muni ngono kuwi Waraka karo ngulungne kanthong isi dhuwit kuwi marang aku "salajengipun sampun dados tekad saha niyat kula, ing dinten-dinten salajengipun, pendhak wanci wulan purnama, badhe kula unjukaken ing ngarsa jengandika redana ingkang kula pendhet saking bebathen kula, minangka atur panarimah dhateng jengandika Raden".

"Mengjo dhisik Kisanak Waraka" kanthong sing diulungne Waraka ora enggal tak tampani "sawuse aku krungu nek warung ndika wis bisa mlaku kanthi becik kuwi aku melu seneng, lan mesthi wae ndika bakal nampa palilah saka Katumenggungan, ora saka aku utawa Rama Tumenggung pribadi, nanging wujud layang kekancingan saka Gusti Prabu ing Majapahit lumantar Rama Tumenggung Jatikusuma kang wis pinercaya dening Sang Prabu. Lan kanthi njudhule layang kekancingan kuwi, kajaba ndika kaparingan palilah nanging uga kapatrapan kuwajiban asok pajeng marang Negara, ora marang Rama Tumenggung luwih-luwih marang aku, ora. Nanging marang Negara sing gedhe cilike jumbuh karo unine paugeran sing wis ana, dadi mbuh wujud dhuwit apa sing ndika wadhahi kanthong kuwi luwih becik ndika singgahne dhisik, mengko wae lamun aku weruh kaya apa wujude warung sing ndika lakokne kuwi kaya apa, lagi aku bisa ngetung sepira gedhene kuwajiban sing kudu ndika aturake marang Negara".

"Ngaturaken ngenging panuwun Raden" wangsulane Waraka panggah ora ngudhunke kanthonge "mila leres dhawuh jengandika bilih kula kedah ngaturaken paos dhateng nagari, lan menika ugi sampun kula cawisi. Nanging kula ngertos bilih sadaya paos kalebet saking kula, menika mangke badhe kaunjukaken ing ngarsa dalem Kanjeng Sinuhun. Lha arta perak ingkang wonten ing kanthong menika, mila kula aturaken dhateng jengandika ing pangangkah mugi sageda angirangi cacahing wragad ingkang jengandika wedalaken kangge menggalihaken saha ngrigenaken para kawula ingkang sambat ing ngarsa jengandika Raden miwah dhateng Gusti Tumenggung".

"nDika aja kaya mangkono iku Kisanak Waraka" wangsulanku rada atos "aku durung weruh kaya apa wujude warung anggon ndika bebadra, mbok menawa ana saperangan sing kudu kasuwak jalaran ora jumbuh karo panguripane kawula ing laladan kene barang, ndika mesthi bakal gela lan cuwa lamun wis kadhung aweh redana marang aku, jebul ana perangan saka anggon ndika bakulan kudu disuwak...........".

"Dhuh Raden, mugi kauningana" Waraka nigas kandhaku karo nyembah "sanaosa kula tiyang limrah ingkang boten ngertos udanegara, nanging kula pitados kalih kawicaksanan jengandika ingkang nindakaken dhawuhipun Gusti Prabu lumantar Gusti Tumenggug, menika cetha menawi leresipun. Dados menawi anggen kula eber-eber menika kedah wonten ingkang dipun kirangi utawi dipun suwak babar pisan, kula lila legawa lahir trusing batos boten badhe cuwa, jer kula ngertos bilih sadaya kawicaksanan jengandika menika anjogipun boten wonten sanes kajawi murih saenipun pagesanganing kawula Majapahit kalebet kula".

Akeh-akeh olehe kandha Waraka marang aku, wekasane aku ora bisa nampik dhuwit perak sing ana kanthongan kuwi.  Bareng wis dirasa cukup ngandhakne karepe, Waraka banjur pamitan. Aku uga aweh kasaguhan sajroning kurang vsaka sepasar aku arep teka ing warunge, saprelu niti priksa kaya apa wujud dagangane Waraka kanggo srana nukulake layang kekancingan palilah olehe bebadra gawe warung ing papan kuwi.

 

ana candhake.

16.

Nitik saka sandhangan lan anggon-anggone wong sing jeneng Waraka iki katon nek wong sing turah bandha sugih donya. Klambine sing dienggo sutra ireng sing disulam nganggo benang mas, tangane kiwa tengen dinggonu gelang sing direka kaya naga sadriji jempolan gedhene. Isih nganggo kalung emas mawa bandhul mutiara. Ewa samono tata susilane pepak banget, sikepe kurmat lan nuduhake kurmate marang aku.

"Nyuwun pangapunten Raden, kula pun Waraka ingkang sampun kumawantun anyelani anggen jengandika nindakaken jejibahan, mugi diagungna ing pangaksamanipun dhateng kula" kandhane Waraka sawuse lungguh neng ngarepku.

"Ora luput Kisanak" wangsulanku kaya padatan yen nampa kawula ing Dalem Katumenggungan makili Rama Tumenggung "mapan wis dadi kuwajibanku nampa lan aweh leladi marang sadhengah wong sing mbutuhake rerigen saka Dalem Katumenggungan kene.  Nanging, aja dianggep aku tambuh, rumangsaku lagi iki aku kepethuk karo ndika, Ki Waraka. Ndika iki priyayi saka ngendi?".

"Nuwun sewu Raden, mila leres ingkang jengandika dhawuhaken menika, lakar nembe menika kula saged sowan ing ngarsa jengandika Raden" wangsulane Waraka mbenerake nggonku guneman "wekdal samangke abdi jengandika kula, ngiyup ing gubug sakilening Margi Catur utawi Prapatan Peken Katumenggungan, dene asal-usul kula saking Kitha Raja Majapahit, taksih kapetang wayahipun Raden Tumenggung Jlampar, ingkang samangke sampun boten wonten".

"Dadi ndika kuwi isih wayahe Gusti Menggung Jlampar sawargi?" aku nggenahne katrangane Waraka.

"Pernahipun makaten Raden, biyung kula menika putra lembu petengipun Eyang Tumenggung Jlampar, lajeng biyung kapundhut selir dening Sodagar Wancu inggih Bapa ingkang ngukir jiwa raga kula, tiyang saking bumi Cempa, ingkang padamelanipun lampah dagang lan layar ngantos dumugi ing Majapahit mriki" Waraka wangsulan nggenahne sing dadi asal-usule.

Kanthi ngerteni asal-usule Waraka iki aku dadi ora gumun maneh karo kahanan warunge Waraka kaya sing lagi wae dicritakne Makara mau. Cetha yen Waraka kuwi sanajan mung metu saka bojo selir, nanging genah nek anake sodagar sugih sing kulina nganglang bawana. Pancen satemene tumrapku, sapa lan saka ngendi asal-usule Waraka kuwi dudu barang sing wigati, malah kanggo luwih baku kepiye mbudidaya supaya Waraka iki bisa ndadekne warunge ora mung mburu pengasilan kanggo awak-dheweke thok nanging supaya uga bisa murakabi wong-wong sing manggon ing sakiwa tengene warunge sarta aja nganti kanthi anane Waraka mbukak warung iki banjur ndadekne ora becik tumrap wong-wong ing katumenggungan kene. Kaya sing dicritakne dening Makara mau, sing jarene Waraka uga mbukak warung palanyahan .

"Ngene ya Kisanak Waraka" kandhaku sabanjure "satemene sadurunge ndika teka papan kene iki, mau lagi wae tak rembug karo Kakang Makara".

"Ingkang dipun rembag babagan ingkang pundi Raden? Menapa wonten sambung rapetipun kalih kula?" Waraka takon, suwarane sajak ngemu rasa kuwatir.

"Kakang Makara lagi wae crita marang aku, yen ing cedhak prapatan pasar, saiki ana warung anyar sing isen-isene pepak lan reja merga rina wengi akeh sing padha mara ing warung anyar kuwi" aku aweh wangsulan marang Waraka ngenani sing dadi rembugan antarane aku karo Makara, Waraka katon migatekne banget marang tembung-tembung sing tak ucapake "Kakang Makara kandha yen warung anyar sing ora tau sepi ing rina lan ing wayah wengi kuwi sing duwe priyayi saka Kutharaja Majapahit sing aran Waraka. Apa bener Waraka sing dikandhakne Kakang Makara kuwi ndika Kisanak?".

"Leres Raden" Waraka wangsulan "mila Ki Makara sampun wongsal-wangsul sanja ing wande kula menika".

"Dadi bener sing dikandhakne Kakang Makara marang aku kuwi mau?"

"Sepisan malih kula matur, leres Raden. Estunipun ing dinten kapisan kula wiwit bikak wande ing Magi Catur mrika, kula kepengin sanget sowan Gusti Menggung atur uninga menggah angen kula mbara kerja dhateng papan menika. Nanging dening Ki Makara dipun tuturi sampun kesesa anggen kula atur uninga dhateng Gusti Tumenggung, jalaran dereng kantenan menawi anggen kula mbikak wande menika saged mlampah. Samangke sasampunipun cetha menawi anggen kula eber-eber bikak wande menika saestu saged mlampah kanthi sae, nembe dening Ki Makara kula dipun emutaken murih enggal sowan lan atur uninga dhateng Gusti Menggung ngengingi anggen kula mbara kerja ing laladan menika" Waraka aweh wangsulan ngandhakne yen warunge bisa urip lan mlaku kanthi becik.

"Dadi anggon ndika teka kene iki mau mung saprelu ngabarake utawa kasarane arep kula nuwun yen ndika wis bebadra warung ana tlatah kene ngono?" aku takon.

"Nyuwun pangapunten Raden" Waraka wangsulan karo tangane ngrogoh kanthong ing gembolane "boten namung badhe kula nuwun Raden, kula ngertos menawi kula sampun tumindak lepat, awit tanpa palilah saking jengandika Raden utawi Gusti Tumenggung, kula sampun kumawantun pados sandhang kalihan tedha ing papan menika. Inggih awit saking menika Raden, sowan kula ing ngarsa jengandika Raden menika badhe nyuwuh lumunturing sih jengandika Raden saha Gusti Tumenggung, mugi paringa palilah dhateng kula ndherek gesang sahandhap jengandika Raden miwah Gusti Tumenggung, kaparengna kula pados sandhang klawan tedha mawi cara sadeyan kados ingkang sampun lumampah watawis setunggal wulan menika".

Durung nganti aku aweh wangsulan, dumadakan Waraka nyelehake kanthong sajak isi dhuwit ing ngarepku karo kandha :

"Nyuwun pangapunten Raden, menika wonten redana sakedhik mugi Raden kersa nampi tandha sih sarta kurmat kula dhateng Raden menika" muni ngono kuwi Waraka karo ngulungne kanthong isi dhuwit kuwi marang aku "salajengipun sampun dados tekad saha niyat kula, ing dinten-dinten salajengipun, pendhak wanci wulan purnama, badhe kula unjukaken ing ngarsa jengandika redana ingkang kula pendhet saking bebathen kula, minangka atur panarimah dhateng jengandika Raden".

"Mengjo dhisik Kisanak Waraka" kanthong sing diulungne Waraka ora enggal tak tampani "sawuse aku krungu nek warung ndika wis bisa mlaku kanthi becik kuwi aku melu seneng, lan mesthi wae ndika bakal nampa palilah saka Katumenggungan, ora saka aku utawa Rama Tumenggung pribadi, nanging wujud layang kekancingan saka Gusti Prabu ing Majapahit lumantar Rama Tumenggung Jatikusuma kang wis pinercaya dening Sang Prabu. Lan kanthi njudhule layang kekancingan kuwi, kajaba ndika kaparingan palilah nanging uga kapatrapan kuwajiban asok pajeng marang Negara, ora marang Rama Tumenggung luwih-luwih marang aku, ora. Nanging marang Negara sing gedhe cilike jumbuh karo unine paugeran sing wis ana, dadi mbuh wujud dhuwit apa sing ndika wadhahi kanthong kuwi luwih becik ndika singgahne dhisik, mengko wae lamun aku weruh kaya apa wujude warung sing ndika lakokne kuwi kaya apa, lagi aku bisa ngetung sepira gedhene kuwajiban sing kudu ndika aturake marang Negara".

"Ngaturaken ngenging panuwun Raden" wangsulane Waraka panggah ora ngudhunke kanthonge "mila leres dhawuh jengandika bilih kula kedah ngaturaken paos dhateng nagari, lan menika ugi sampun kula cawisi. Nanging kula ngertos bilih sadaya paos kalebet saking kula, menika mangke badhe kaunjukaken ing ngarsa dalem Kanjeng Sinuhun. Lha arta perak ingkang wonten ing kanthong menika, mila kula aturaken dhateng jengandika ing pangangkah mugi sageda angirangi cacahing wragad ingkang jengandika wedalaken kangge menggalihaken saha ngrigenaken para kawula ingkang sambat ing ngarsa jengandika Raden miwah dhateng Gusti Tumenggung".

"nDika aja kaya mangkono iku Kisanak Waraka" wangsulanku rada atos "aku durung weruh kaya apa wujude warung anggon ndika bebadra, mbok menawa ana saperangan sing kudu kasuwak jalaran ora jumbuh karo panguripane kawula ing laladan kene barang, ndika mesthi bakal gela lan cuwa lamun wis kadhung aweh redana marang aku, jebul ana perangan saka anggon ndika bakulan kudu disuwak...........".

"Dhuh Raden, mugi kauningana" Waraka nigas kandhaku karo nyembah "sanaosa kula tiyang limrah ingkang boten ngertos udanegara, nanging kula pitados kalih kawicaksanan jengandika ingkang nindakaken dhawuhipun Gusti Prabu lumantar Gusti Tumenggug, menika cetha menawi leresipun. Dados menawi anggen kula eber-eber menika kedah wonten ingkang dipun kirangi utawi dipun suwak babar pisan, kula lila legawa lahir trusing batos boten badhe cuwa, jer kula ngertos bilih sadaya kawicaksanan jengandika menika anjogipun boten wonten sanes kajawi murih saenipun pagesanganing kawula Majapahit kalebet kula".

Akeh-akeh olehe kandha Waraka marang aku, wekasane aku ora bisa nampik dhuwit perak sing ana kanthongan kuwi.  Bareng wis dirasa cukup ngandhakne karepe, Waraka banjur pamitan. Aku uga aweh kasaguhan sajroning kurang vsaka sepasar aku arep teka ing warunge, saprelu niti priksa kaya apa wujud dagangane Waraka kanggo srana nukulake layang kekancingan palilah olehe bebadra gawe warung ing papan kuwi.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (015)

 

15.

Nanging jebul pituture Rama Tumenggung sing gampang dirungokne lan bener yen dinalar kuwi pranyata angel olehe nindakne.  Jalarane ya mung sepele, wujude kesandhung dening rasa ewuh lan pekewuh, sing tundhone mung nguwohne rasa getun sing tanpa ana gunane. Merga sawuse aku diwenehi jimat sing bisa marakake kalis saka dayane arak dening Ki Suwela  kuwi, Makara karo Brosot lan Gathuk banjur nyebar kabar tekan ngendi-endi, yen aku iki duwe kakuwatan sing ngedab-edabi ing babagan ngombe omben panunggalane arak lan ciyu. Tata gelar kabar sing disebar kuwi ngunggulake jenengku, nanging uga ndadekne tuwuh panyana saka wong-wong yen sasuwene iki aku klebu wong sing kumalungkung ora pinter srawung, ketitik saben-saben ana pasamuwan sing ana adicara ngombe arak, aku ajek milih ora gelem ngombe. Mula kanggo ngilangne panyana sing ora bener kuwi aku duwe tekad "ndandani" kelakuwan kanthi ngilangne ambeg gumendhungku sarana gelem ngumpuli wong-wong sing dhemen ngombe arak.

Temenan, meh saben dina sawuse rampung nindakne jejibahan, Makara mesthi teka lan ngajak nekani papan-papan sing ing kono ana adicara ngombe arak, tuwak lan sapanunggalane. Aku ora bisa nulak apa sing dadi pangajake Makara kuwi, ujubku idhep-idhep nggladhi raga murih kulina lan bisa ngecakne srawung kanthi becik marang sapepadhaning wong.  Aju uga wiwit nyimpen arak-arak pilihan neng papan paleremanku, tak ombe yen nuju kalane nganggur kanthi ora nggunakne jimat pawehe Ki Suwela, kanggo nglatih raga, dadi ora njagakne katiyasane jimat. Welinge Biyungku sing ana ndesa uga pituture Kanjeng Ibu Nyi Menggung sing menging aku supaya ngedohi omben sing marakne wuru kuwi, wis ilang saka pangeling-elingku. Satemene aku ora duwe panemu yen welinge biyung sarta pituture Ibu Menggung kuwi luput, nanging gandheng karo kahanan sing kudu tak adhepi ing bebrayan gedhe, kapeksa weling lan pitutur kuwi kanggo sauntara arep tak sisihne dhisik. Mengko yen aku wis "bisa ngombe" kanthi becik, pakulinan ngombe arak utawa ciyu lan sapanunggalane kuwi ya bakal tak singkiri, ngombe-ngombe ngono kuwi mung arep tak tindakne samangsane dibutuhake wae. Nanging jebul, petunge nalarku sing keri iki mleset, malah wekasane kaya sing dikuwatirake Biyung apa dene Ibu Menggung, aku nemu cilaka merga omben sing marakne mendem iki.

"Gus Wanda sampun uninga?" nalikane sawijining esuk aku nyedhaki papane Makara nindakne jejibahane minangka abdi Dalem Katumenggungan, Makara takon.

"Apa kuwi Kakang ?" merga durung ngerti sing ditakokne Makara, aku genti mbalik takon.

"Ing sacaketing prasekawan peken, samangke wonten wande enggal, ageng ugi jangkep isen-isenipun" Makara nggenahne apa karepe.

"Durung Kakang" wangsulanku "sapa sing yasa? lan apa wae sing dadi isen-isene? muga-muga kanthi anane warung anyar kuwi bisa murakabi tumrap sing duwe lan tumrap tangga teparone".

"Mila makaten Gus, boten namung tangga tepalihipun kemawon ingkang sami ndugeni wande menika" kandhane Makara maneh "rinten dalu wande menika tansah ketingal reja, jalaran kathah tiyang ingkang nyaba, kajawi riang ingkang griyanipun sacaketing wande mriku, ugi kathah ingkang griyanipun tebih-tebih sami ndugeni wande wau, mliginipun para nom-noman anakipun tiyang ingkang sugih".

"Ya sokur ta nek papan kono dadi reja merga anane warung anyar kuwi" wangsulanku banjur tak tutugne nganggo pitakonan "apa wae sing dicawisne ing warung kuwi? mesthine bangsa sing mencutake lan disenengi wong akeh, yen ora mesthine ya ora bakal ndadekne wong-wong padha gelem saba mrono".

"Leres Gus" wangsulane Makara "estunipun wande menika boten namung wande limrah, nanging wande yasanipun tiyang sugih saking Kitha Raja Majapahit. Wande menika dumados saking griya tiga ageng-ageng, jejer saking ngajeng dumugi wingking. Griya ingkang ngajeng piyambak kangge nyawisititiyang ingkang mbetahaken nedha lan nginum, ing mriku wonten unjukan kopi, dhawet, dawegan lan sapiturutipun. Ugi wonten tetedhan manekawarni sekul lan lelawuhanipun, wonten gule, sate, pecel, rawon lan sanes-sanesipun".

"Warung sing genep tenan isen-isene" aku nyela rembug "dadi ora bakal mbalekne wong sing butuh nggoleki pakaremane".

"Inggih Gus" Makara nutugne kandhane "lajeng ing griyawingkingipun, kacawisaken maneka warni unjukan lan trambulipun, wiwit tuak, ciyu ngantos arak ingkang saking manca nagari wonten sedaya. Mila kathah nem-neman utawi tiyang ingkang kepengin nelakaken raos panuwun kanthi nyugata kanca rowangipun mawi adicara ngunjuk arak, sami ngajak kanca rowangipun dhateng wande menika, jalaran inggih ing mriku sampun jangkep, badhe ngersakaken unjukan kados menapa kemawon, sampun wonten jangkep kaliyan uba rampenipun. Awit ing sisihipun papan kangge ngunjuk menika ugi dipun gelar gamelan jangkep saledhek lan sindhenipun, ingkang ayu-ayu saha sekeca suwantenipun. dados menawi wonten tamu ingkang ngersakaken mbeksa ing mriku ugi saged dipun ladosi kanthi sak sae-saenipun".

Aku ora semaur, mung meneng karo nggambarake ing angen-angen kaya apa wujude warung anyar sing dikandhakne Makara iki. Genah nek sing yasa kuwi wong sing sugih tenan, olehe mbukak warung ora mung kanggo nyukupi kabutuhaning urip saben dinane, nanging tak kira wis wujud pambudidaya kanggo numpuk bandha nambahi kasugihane. Mesthine kanthi anane warung anyar iki bakal bisa aweh gaweyan marang wong liya sing ora mung siji loro, lan aku duwe pangarep-arep muga-muga sing nyambut gawe ing warung sing pepak kuwi bisowa wong-wong sing omahe ora adoh saka papan kono. Dadi anane warung iki temen-temen bisa aweh guna marang wong kono, ora wong adoh sing ditekakne kono. Dadi sing yasa warung kuwi bisa andum kabegjan marang wong sakiwa tengene, ora mung ngeruk bandhane wong kiwa tengene supaya nglarisne dagangan lan bebathene dipek dhewe.

"Lha lajeng niki Gus" Makara guneman maneh "niki ingkang langkung dados pamikat dhateng para nem-neman".

"Apa maneh kuwi?" aku takon.

"Para sindhen lan para ledhek ingkang kula aturaken wau ugi wonten ingkang saged kaagem dening para tamu ingkang ngersakaken lelipur sanesipun, lha kangge babagan menika griya ingkang wingking piyambak kacawisaken minangka papan kangge sesukan ingkang linadosan dening wanita-wanita ingkang dados ledhek utawi sindhen ingkang saged kaagem kala wau. Ing griya wingking piyambak niki, ugi wonten wanita-wanita dede ledhek lan dede sindhen, nanging kacawisaken wonten mriku mligi kangge ngladosi para tamu ingkang mbetahaken panglipuring manah" Makara nggenahne kahanane omah mburi dhewe saka warung kuwi.

Tak gagas iki sing aku ora mathuk lan ora sarujuk. Warung iki jenenge ora warung lumrah, nanging wis dadi warung palanyahan. Lan iki bisa mbebayani tumrap bebrayan. Kajaba bisa ndadekne wong lanang sing wis duwe bojo banjur gampang tumindak sedheng, uga bisa mulang nom-noman dadi wong lanang sing cluthak, seneng mbuwang asil olehe nyambut gawe kanggo seneng-seneng nguja hawa nepsu, mburu kasenengan sing mung sagebyaran. Yen kahanan ngono kuwi diumbar, tak kira bakal gedhe kapitunane tumrap warga sing manggon ing katumenggungan kene kabeh.  Awit dipagerana kanthi rapet pisan, wong sing wis kabidhung lan dikuwasani hawa lan napsu, mesthi bakal wani nekad. Malah ora mokal ketang kepingine nuruti hawa lan napsu banjur akeh sing ora ndulu kekuwatane, dhuwit sithik-sithik sing kudune kanggo nyukupi kabutuhaning kulawarga bisa muspra tanpa tanja merga digawa menyang warung palanyahan iki, malah yen ora ana sing digawa kangge sangu banjur nekad gelem colong jupuk barang sing dudu darbeke kanggo ngragati panyurung hawa nepsune.

"Nyuwun pangapunten Gus" lagi wae aku meneng nggagas sing dicritakne Makara ngono kuwi, dumadakan Sungsang, salah siji saka abdi Katumenggungan sing duwe jejibahan tunggu regol ngarep teka karo kandha marang aku.

"Iya, ana apa Sungsang?" pitakonku gupuh.

"Wonten tamu ingkang ngersakaken sowan jengandika Gus Wanda" wangsulane Sungsang.

"Sapa?" aku takon.

"Ngakenipun nami Waraka, warga enggal ing mriki, griyanipun sacaketing prasekawan peken Katumenggungan" Sungsang nggenahne sapa sing jarene tamu kuwi mau.

Aku meneng sedhela, gagasan sing ana angen-angenku ngira yen wong sing jare duwe jeneng Waraka kuwi wangune wong sing duwe warung anyar sing lagi wae tak rembug karo Makara iki mau. Mripatku genti nyawang Makara,  Makara males nyawang aku karo sorot mripat sing kaya-kaya mbenerake karo apa sing lagi tak gagas.

"Tak enteni ing pendhapa" wekasan aku kandha marang Sungsang "wong sing jeneng Waraka kuwi kandhanana!".

Sungsang mbalik mlaku tumuju regol ngarep.

 

ana cdandhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (014)

 13.

Nalika gendul pungkasan diiling isine menyang sloki, Makara wis dhingkluk ora nanggapi maneh,  lungguhe semendhe ing tembok mripate diremne, praupane mbrabak  abang nganti tekan kuping-kuping pisan. Sauntara Brosot karo Gathuk wis ora kuwat obah, kekarone  gumlethak neng jogan, mripate merem. Wong telu kuwi wis nemen banget anggone mendem. Mung kari aku karo Ki Suwela sing panggah kaya mau-maune.  Wekasane gendul pungkasan kuwi mung aku karo Ki Suwela sing ngombe arak sing ana jerone.

"Sampun cetha ta Nakmas?" Ki Suwela nakoni aku karo mesem "gampil sanget ta menawi ngersakaken murih boten wuru?".

"Inggih Ki" aku wangsulan karo mesem "nyata nggegirisi saestu sawabing kematipun Ki Suwela ingkang kaampilaken kula menika".

"Arak ingkang nembe kemawon telas niki dede arak limrah Anakmas" kandhane Ki Suwela sabanjure "menawi namung arak-arak ingkang kulina dipun segahaken ing pasamuwan tiyang kathah ngaten menika boten wonten sapraseketipun menawi katandhing kalih arakipun piyambak niki wau. Mila inggih limrah menawi lare tiga niku sampun sami klenger awit mendem, menawi namung arak limrah kemawon tartamtu Gathuk lan Brosot menika boten badhe kraos menapa-menapa, tiyang kekalihipun menika sampun kondhang kekiyatanipun menawi nginum ciu utawi arak, makaten ugi kalih pun Makara".

"Inggih Ki Suwela" wangsulanku karo noleh wong telu sing isih ora obah kabeh kuwi "langkung-langkung kula, menawi boten kaampilan kemat saking Ki Suwela, mbok bilih kemawon dereng ngantos kalih sloki tartamtu sampun njengkilang".

"Inggih awit saking menika Anakmas, mugi jengandika kepareng nampi talining sih saking kula dhateng anakmas Suwanda, ingkang wujud kemat ingkang jengandika agem kala wau" Ki Suwela banjur guneman maneh "sanaosa boten mbejaji nanging mbok bilih saged kaagem anakmas kangge srana menawi nuju ngrawuhi sedhahan saking para kawula ingkang mawi segahan arak".

"Kula namung saged ngaturaken genging panuwun Ki" wangsulanku "lajeng minangka srikawin saking kemat menika kula kedah ngaturi pinten dhateng Ki Suwela? Lan menapa ingkang kedah kula sirik murih kemat peparing ndika niki boten cabar?".

"Ealaaaah.... anakmas Suwanda" Ki Suwela mesem amba "kok kados kalih sinten kemawon lho? kula kalih Makara menika rak inggih abdi jengandika anakmas ta? Dados sampun menggalih prakawis srikawinipun barang ingkang boten mbejaji menika. Saestu anakmas Suwanda sampun kepareng ngagem pisungsung kula niku kemawon kula sampun rumaos mongkog salebeting manah, jer inggih namung menika ingkang saged kula aturaken dhateng anakmas Suwanda ingkang sampun kathah paring kadarman dhateng kula lan kulawarga kula. Dene sirikanipun menapa sadangunipun Anakmas Suwanda ngagem kemat menika? boten wonten ingkang kedah dipun sirik Ngger. Namung kemawon prayoginipun Anakmas sampun namung ngagem kemat menika kemawon, nanging inggih sanadyan saking sakedhik prayogi sanget menawi ugi anglatih dhiri, murih boten kidhung menawi ngunjuk arak".

"Inggih, Ki Suwela" wangsulanku karo nglolos salah siji kancing gelungku sing digawe saka mas, banjur tak ulungake marang Ki Suwela "sepisan malih kula namung saged ngaturaken panuwun dhateng Ki Suwela miwah Kakang Makara ingkang tuhu tresna dhateng kula, samangke mugi Ki Suwela ugi kepareng nampi tandha raos kurmat lan katresnan kula dhateng ndika, sampun kapirsanan menggah ajinipun nanging mugi karaosna bilih menika raosing kurmat lan tresna kula dhateng ndika Ki Suwela".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" karo polatan katon seneng Ki Suwela nampani pawewehku  banjur kandhane "peparingipun anakmas menika mugi saged dados jimat lan sageda mewahi kayuwanan kula sakulawarga. Estunipun Anakmas......".

"Inggih menapa Ki Suwela?"

"Estunipun kemat ingkang kula aturaken dhateng Anakmas Suwanda menika, radin-radin tiyang ingkang umuripun sapantaran kula sami nyimpeni, kalebet Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi kagungan, namung kemawon kagunganipun Gusti Tumenggung langkung ageng malih menggah daya lan kasiyatipun" .

"Ooo makaten inggih Ki Suwela?" wangsulanku karo manthuk-manthuk, jroning batin aku lagi rumangsa ngerti wewadine Rama Tumenggung sing selawase ora tau wuru nalika ngunjuk arak sanadyan sepira wae akehe.

Gandheng wektune wis rada wengi, aku ya banjur pamitan marang Ki Suwela. Ki Suwela nguntapne baliku nganti tekan regol ngarep, sauntara Makara isih semendhe ing tembok orea obah, ing sandhinge pating glinting Brosot karo Gathuk sing uga isih mendem.

Tekan dalem Katumenggungan aku dadi rada kaget kaworan gumun. Rama Tumenggung jebul lenggah ing pendhapa, ijen tanpa rowang, sauntara para abdi kang duwe jejibahan rondha, padha mlumpuk ing regol ngarep, Alon-alonan aku mlaku nyedhak banjur ngaturake bekti marang Rama Tumenggung lan mapan lungguh ing ngarsane.

"Kok nganti rada wengi nggonmu sanja ing omahe Suwela, ngrembug apa wae Ngger Suwanda?" Rama Tumenggung ndagu aku "gek iki aku kok mambu gandane arak singgahan, apa Suwela aweh suguhan arak marang keng slira?".

"Kasinggihan Rama" aku atur wangsulan, ditlemak kaya mangkono kuwi mau aku ya banjur matur apa anane. Wiwit aku teka nganti aku pamitan saka omahe Ki Suwela, ora ana sing kecicir, kabeh tak aturake marang Rama Tumenggung. Klebu bocah telu sing pating jengkilang mendem sawuse ngombe arak suguhane Ki Suwela lan katiyasanku sawise nggembol kemat olehe menehi Ki Suwela mau.

"Kados makaten menika lho Bapa, jimat ingkang dipun sukakne Ki Suwela dhateng kula, temah kula kalis saking wuru".

Rama Tumenggung manthuk-manthuk, jimatku olehe menehi Ki Suwela dicandhak banjur dipirsani sedhela banjur diselehne maneh.

"Keng slira ngerti kuwi barang apa Ngger?" Rama Tumenggung mirsani praupanku karo paring pandangu.

"Babar pisan kula dereng ngertos Rama" aku matur blaka.

"Sumurupa Suwanda" Rama Tumenggung paring dhawuh, olehe ngendika alon nanging ngemu perbawa "kuwi jimat yasan utawa jimat rekan sing digawe dening manungsa. Mula pancen ya ana guna lan dayane, nanging sanadyan olehe yasa barang kuwi biyen linandhesan ngelmu gaib, nanging ya mung winates ana sajroning ngelmu karang, tegese asil karangane bangsa kan tan kasat mata, ngelmu karang mono kena disanepakne boreh, tegese ora manjing sajroning jiwa, mung manggon ana raga perangan njaba, utawa banter-bantere ya mung teka sajroning kulit nangi panggah sajabaning daging. Dadi ya ora kena banget-banget dijagakne ing butuh, ora arang yen kapengkok ing pancabaya ubayane kerep ambalenjani".

"Tadhah duka Rama" aku matur nyelani dhawuhe Rama Tumenggung "inggih labet saking taksih cetheking kawruh kula, mugi Rama Tumenggung kepareng paring dhawuh murih cethanipun".

"Ngene ya ngger" Rama Tumenggung nutugne olehe ngendika "pancen barang sing mbok tampa saka Suwela kuwi nyata duwe daya, bisa ngalisake sok sapawa sing nggembol saka mendem nalikane ngombe omben sing bisa mendemi, ora mung arak wae, malah mbok menawa sanadyan sing diombe kuwi kecaruban upas pisan, yen nggembol jimat iki ora bakal mendem. Ya merga daya kekuwatan sing ana sajroning jimat kuwi, sok akeh sing banjur nuwuhake lali marang sing ndarbeni. Lali marang pangwasaning Hyang Agung, malah banjur duwe panganggep yen jimat kuwi sing bisa aweh slamet. Kamangka jimat kuwi mung barang yasane manungsa sing diselehi ngelmu, mung emane ngelmu sing diselehne neng kono ya mung ngelmu karang, karangane para lelembut, bisa jim setan lan sapiturute. Mula ora mokal yen ana kalane lagi kaparingan kabegjan dening Hyang Agung, sanadyanta ngombe upas pisan wong sing kabeneran nggembol jimat iki bakal slamet. Nanging nalikane mbarengi tumibane apes, jimat sing dipercaya bisa aweh kaslametan kuwi ora duwe daya apa-apa, sabab ngelmu sing ana jerone babar posan ora kuwawa ngadhepi kersaning Hyang Agung, satemah kena ingaran nalika kapengkok ing pancabaya ubayane mbalenjani. Temah sanadyan nggembol jimat, yen mbarengi tumibane apes panggah bakal nandhang kewirangan merga mendem ngombe arak sing dhasare pancen mendemi. Mula welingku marang keng slira, jimat kuwi kena wae mbok rawati, kena wae mbok gunakne, nanging aja banget-banget nggonmu percaya banjur mbok ngge sesongaran, pamer mrana -mrene yen keng slira bisa kalis saka dayaning arak lan omben sing nuwuhake mendem. Prayoga yen kapeksa wae jimat kuwi olehe nggunakne, kuwi wae aja nganti pegat nggonmu eling lan nyuwun pangayoman marang Hyang Siksma sing ngregem beja lan cilakaning manungsa".

"Inggih Rama, dhawuhipun Rama saestu badhe kula estokaken". atur wangsulanku karo sajroning ati mbenerake kabeh sing didhawuhne Rama Tumenggung. Lan aku kudu tansah eling yen manungsa kuwi kesandhangan, beja, cilaka, bungah, susah, lali sarta apes. Yen Hyang Suksma ngersakne manungsa kudu nyandhang salah siji saka sandhangan kuwi, mangka manungsa ora bisa suwala.

 

ana candhake.

13.

Nalika gendul pungkasan diiling isine menyang sloki, Makara wis dhingkluk ora nanggapi maneh,  lungguhe semendhe ing tembok mripate diremne, praupane mbrabak  abang nganti tekan kuping-kuping pisan. Sauntara Brosot karo Gathuk wis ora kuwat obah, kekarone  gumlethak neng jogan, mripate merem. Wong telu kuwi wis nemen banget anggone mendem. Mung kari aku karo Ki Suwela sing panggah kaya mau-maune.  Wekasane gendul pungkasan kuwi mung aku karo Ki Suwela sing ngombe arak sing ana jerone.

"Sampun cetha ta Nakmas?" Ki Suwela nakoni aku karo mesem "gampil sanget ta menawi ngersakaken murih boten wuru?".

"Inggih Ki" aku wangsulan karo mesem "nyata nggegirisi saestu sawabing kematipun Ki Suwela ingkang kaampilaken kula menika".

"Arak ingkang nembe kemawon telas niki dede arak limrah Anakmas" kandhane Ki Suwela sabanjure "menawi namung arak-arak ingkang kulina dipun segahaken ing pasamuwan tiyang kathah ngaten menika boten wonten sapraseketipun menawi katandhing kalih arakipun piyambak niki wau. Mila inggih limrah menawi lare tiga niku sampun sami klenger awit mendem, menawi namung arak limrah kemawon tartamtu Gathuk lan Brosot menika boten badhe kraos menapa-menapa, tiyang kekalihipun menika sampun kondhang kekiyatanipun menawi nginum ciu utawi arak, makaten ugi kalih pun Makara".

"Inggih Ki Suwela" wangsulanku karo noleh wong telu sing isih ora obah kabeh kuwi "langkung-langkung kula, menawi boten kaampilan kemat saking Ki Suwela, mbok bilih kemawon dereng ngantos kalih sloki tartamtu sampun njengkilang".

"Inggih awit saking menika Anakmas, mugi jengandika kepareng nampi talining sih saking kula dhateng anakmas Suwanda, ingkang wujud kemat ingkang jengandika agem kala wau" Ki Suwela banjur guneman maneh "sanaosa boten mbejaji nanging mbok bilih saged kaagem anakmas kangge srana menawi nuju ngrawuhi sedhahan saking para kawula ingkang mawi segahan arak".

"Kula namung saged ngaturaken genging panuwun Ki" wangsulanku "lajeng minangka srikawin saking kemat menika kula kedah ngaturi pinten dhateng Ki Suwela? Lan menapa ingkang kedah kula sirik murih kemat peparing ndika niki boten cabar?".

"Ealaaaah.... anakmas Suwanda" Ki Suwela mesem amba "kok kados kalih sinten kemawon lho? kula kalih Makara menika rak inggih abdi jengandika anakmas ta? Dados sampun menggalih prakawis srikawinipun barang ingkang boten mbejaji menika. Saestu anakmas Suwanda sampun kepareng ngagem pisungsung kula niku kemawon kula sampun rumaos mongkog salebeting manah, jer inggih namung menika ingkang saged kula aturaken dhateng anakmas Suwanda ingkang sampun kathah paring kadarman dhateng kula lan kulawarga kula. Dene sirikanipun menapa sadangunipun Anakmas Suwanda ngagem kemat menika? boten wonten ingkang kedah dipun sirik Ngger. Namung kemawon prayoginipun Anakmas sampun namung ngagem kemat menika kemawon, nanging inggih sanadyan saking sakedhik prayogi sanget menawi ugi anglatih dhiri, murih boten kidhung menawi ngunjuk arak".

"Inggih, Ki Suwela" wangsulanku karo nglolos salah siji kancing gelungku sing digawe saka mas, banjur tak ulungake marang Ki Suwela "sepisan malih kula namung saged ngaturaken panuwun dhateng Ki Suwela miwah Kakang Makara ingkang tuhu tresna dhateng kula, samangke mugi Ki Suwela ugi kepareng nampi tandha raos kurmat lan katresnan kula dhateng ndika, sampun kapirsanan menggah ajinipun nanging mugi karaosna bilih menika raosing kurmat lan tresna kula dhateng ndika Ki Suwela".

"Ngaturaken genging panuwun Anakmas" karo polatan katon seneng Ki Suwela nampani pawewehku  banjur kandhane "peparingipun anakmas menika mugi saged dados jimat lan sageda mewahi kayuwanan kula sakulawarga. Estunipun Anakmas......".

"Inggih menapa Ki Suwela?"

"Estunipun kemat ingkang kula aturaken dhateng Anakmas Suwanda menika, radin-radin tiyang ingkang umuripun sapantaran kula sami nyimpeni, kalebet Gusti Tumenggung Jatikusuma ugi kagungan, namung kemawon kagunganipun Gusti Tumenggung langkung ageng malih menggah daya lan kasiyatipun" .

"Ooo makaten inggih Ki Suwela?" wangsulanku karo manthuk-manthuk, jroning batin aku lagi rumangsa ngerti wewadine Rama Tumenggung sing selawase ora tau wuru nalika ngunjuk arak sanadyan sepira wae akehe.

Gandheng wektune wis rada wengi, aku ya banjur pamitan marang Ki Suwela. Ki Suwela nguntapne baliku nganti tekan regol ngarep, sauntara Makara isih semendhe ing tembok orea obah, ing sandhinge pating glinting Brosot karo Gathuk sing uga isih mendem.

Tekan dalem Katumenggungan aku dadi rada kaget kaworan gumun. Rama Tumenggung jebul lenggah ing pendhapa, ijen tanpa rowang, sauntara para abdi kang duwe jejibahan rondha, padha mlumpuk ing regol ngarep, Alon-alonan aku mlaku nyedhak banjur ngaturake bekti marang Rama Tumenggung lan mapan lungguh ing ngarsane.

"Kok nganti rada wengi nggonmu sanja ing omahe Suwela, ngrembug apa wae Ngger Suwanda?" Rama Tumenggung ndagu aku "gek iki aku kok mambu gandane arak singgahan, apa Suwela aweh suguhan arak marang keng slira?".

"Kasinggihan Rama" aku atur wangsulan, ditlemak kaya mangkono kuwi mau aku ya banjur matur apa anane. Wiwit aku teka nganti aku pamitan saka omahe Ki Suwela, ora ana sing kecicir, kabeh tak aturake marang Rama Tumenggung. Klebu bocah telu sing pating jengkilang mendem sawuse ngombe arak suguhane Ki Suwela lan katiyasanku sawise nggembol kemat olehe menehi Ki Suwela mau.

"Kados makaten menika lho Bapa, jimat ingkang dipun sukakne Ki Suwela dhateng kula, temah kula kalis saking wuru".

Rama Tumenggung manthuk-manthuk, jimatku olehe menehi Ki Suwela dicandhak banjur dipirsani sedhela banjur diselehne maneh.

"Keng slira ngerti kuwi barang apa Ngger?" Rama Tumenggung mirsani praupanku karo paring pandangu.

"Babar pisan kula dereng ngertos Rama" aku matur blaka.

"Sumurupa Suwanda" Rama Tumenggung paring dhawuh, olehe ngendika alon nanging ngemu perbawa "kuwi jimat yasan utawa jimat rekan sing digawe dening manungsa. Mula pancen ya ana guna lan dayane, nanging sanadyan olehe yasa barang kuwi biyen linandhesan ngelmu gaib, nanging ya mung winates ana sajroning ngelmu karang, tegese asil karangane bangsa kan tan kasat mata, ngelmu karang mono kena disanepakne boreh, tegese ora manjing sajroning jiwa, mung manggon ana raga perangan njaba, utawa banter-bantere ya mung teka sajroning kulit nangi panggah sajabaning daging. Dadi ya ora kena banget-banget dijagakne ing butuh, ora arang yen kapengkok ing pancabaya ubayane kerep ambalenjani".

"Tadhah duka Rama" aku matur nyelani dhawuhe Rama Tumenggung "inggih labet saking taksih cetheking kawruh kula, mugi Rama Tumenggung kepareng paring dhawuh murih cethanipun".

"Ngene ya ngger" Rama Tumenggung nutugne olehe ngendika "pancen barang sing mbok tampa saka Suwela kuwi nyata duwe daya, bisa ngalisake sok sapawa sing nggembol saka mendem nalikane ngombe omben sing bisa mendemi, ora mung arak wae, malah mbok menawa sanadyan sing diombe kuwi kecaruban upas pisan, yen nggembol jimat iki ora bakal mendem. Ya merga daya kekuwatan sing ana sajroning jimat kuwi, sok akeh sing banjur nuwuhake lali marang sing ndarbeni. Lali marang pangwasaning Hyang Agung, malah banjur duwe panganggep yen jimat kuwi sing bisa aweh slamet. Kamangka jimat kuwi mung barang yasane manungsa sing diselehi ngelmu, mung emane ngelmu sing diselehne neng kono ya mung ngelmu karang, karangane para lelembut, bisa jim setan lan sapiturute. Mula ora mokal yen ana kalane lagi kaparingan kabegjan dening Hyang Agung, sanadyanta ngombe upas pisan wong sing kabeneran nggembol jimat iki bakal slamet. Nanging nalikane mbarengi tumibane apes, jimat sing dipercaya bisa aweh kaslametan kuwi ora duwe daya apa-apa, sabab ngelmu sing ana jerone babar posan ora kuwawa ngadhepi kersaning Hyang Agung, satemah kena ingaran nalika kapengkok ing pancabaya ubayane mbalenjani. Temah sanadyan nggembol jimat, yen mbarengi tumibane apes panggah bakal nandhang kewirangan merga mendem ngombe arak sing dhasare pancen mendemi. Mula welingku marang keng slira, jimat kuwi kena wae mbok rawati, kena wae mbok gunakne, nanging aja banget-banget nggonmu percaya banjur mbok ngge sesongaran, pamer mrana -mrene yen keng slira bisa kalis saka dayaning arak lan omben sing nuwuhake mendem. Prayoga yen kapeksa wae jimat kuwi olehe nggunakne, kuwi wae aja nganti pegat nggonmu eling lan nyuwun pangayoman marang Hyang Siksma sing ngregem beja lan cilakaning manungsa".

"Inggih Rama, dhawuhipun Rama saestu badhe kula estokaken". atur wangsulanku karo sajroning ati mbenerake kabeh sing didhawuhne Rama Tumenggung. Lan aku kudu tansah eling yen manungsa kuwi kesandhangan, beja, cilaka, bungah, susah, lali sarta apes. Yen Hyang Suksma ngersakne manungsa kudu nyandhang salah siji saka sandhangan kuwi, mangka manungsa ora bisa suwala.

 

ana candhake.