SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (036)

 

36.

Rikat sing wis arep ngadeg dadi murungake karepe, anjur bali lungguh kaya mau. Dheweke nyawang praupanku sajak nyethakne marang karepku sing wis menggak anggone arep bali. Aku tanggap banjur mbaleni anggonku kandha :

 

“Sepisan maneh aku njaluk pangapura kisanak, awit aku durung sumurup jebul ndika kuwi uga nggilut kapitayan sing padha karo kapitayanku sing wis arang gelem migatekake iki. Mula tak jaluk ndika gelema nyritakne ana kedadeyan apa sing disandhang dening anakku Rinten apa dene mantuku si Waraka”.

 

“Inggih saderengipun kula inggih nyuwun pangapunten Ki Kebayan” sawuse mikir sedhela Rikat banjur aweh wangsulan “mila suwaunipun kula boten ngertos menawi Rinten menika putranipun Ki Kebayan lan kula ugi boten mangertos bilih Ki Kebayan sampun kepareng malakramekaken Rinten kalihan Waraka. Kula nembe ngertos inggih nembe kalih dinten menika, nalika kula miring saking Bakul wedang ingkang manggen sacaketing griyanipun Waraka, ingkang ngraosi Waraka kalih semahipun ingkang angka tiga, inggih pun Rinten menika”.

 

“Piye Kisanak? Rinten kuwi bojone  Waraka sing angka telu?” aku kaget krungu kandhane Rikat mangkono mau.

 

“Leres Ki Kebayan” wangsulane Rikat “Waraka menika saderengipun palakrama kalihan Rinten mila sampun lan taksih gadhah semah cacah kalih ingkang dipun damelaken griya ing tengah-tengahing Kitha, lajeng Rinten ingkang jejer minangka semah ingkang kaping tiga, dipun damelaken griya ing pinggiraning kitha. Kajawi gadhah semah cacah tiga, Waraka ugi taksih ngingah wanita simpenan ingkang cacahipun langkung saking gangsal”.

 

“Aku durung pati bisa nampa klawan kabar sing ndika gawa iki Kisanak” Aku nyoba nyelani anggone crita si Rikat “jalaran, watara sewulan kepungkur Waraka lan Rinten sanja mrene lan Rinten uga ora crita apa-apa, mung nembung marang aku supaya nglilani sedulur kembare ya kuwi si Andalu dijak menyang kutha murih ngancani Rinten, jalaran wektu iki Waraka kerep lunga rada adoh nindakne laku dagang. Aku uga wis ngidini”.

 

“Leres Ki Kebayan” Rikat malah mbenerake kandhaku “Waraka menika tuhu tiyang ingkang julig, sanaosa wekasanipun Rinten ugi lajeng ngertos menawi Waraka gadhah semah cacah kalih salintunipun piyambake sarta gadhah selir ingkang kathah, nanging Rinten boten badhe saged menapa-menapa jalaran Waraka sampun ngajrih-ajrihi menawi ngantos Rinten wantun neka-neka badhe dipun lunasi. Kula inggih sampun sumerep sedherek kembaripun Rinten ingkang nami Andalu menika mila sampun manggen kempal kalihan mbakyunipun. Nanging boten kapurih ngancani kemawon, jalaran Andalu ingkang nggadhahi kasagedan ulah beksa menika badhe dipun ginakaken kangge makiyati anggenipun Waraka anggaota ingkang mapan boten tebih saking dalem Katumenggungan reh-rehanipun Gusti Tumenggung Jatikusuma, dados mangke kula suwun Ki Kebayan kersaa nglodhangken wekdal kajawi mertuwi Rinten ing Kitha, ugi kaparenga mirsani wande enggal ingkang ageng ingkang mapan ing caket peken, boten tebih saking dalem Katumenggungan”.

 

Aku mung bisa meneng ora bisa ngucap apa-apa krungu kandhane Rikat sing kaya ngono kuwi. Rikat uga banjur nutugne critane, yen satemene Waraka kuwi nyata wong sing julig, pinter macak dadi wong sing suci ngungkuli brahmana, uga kerep macak dadi wong sing seneng dana driyah marang wong sing mbutuhake pitulungan. Nanging kabeh mau nganggo petung sing bisa dijupuk bebathene. Sawuse rampung crita Rikat banjur pami bali, lan meling supaya aku gelem mbuktekne dhewe bener utawa lupute kabar sing dikandhakne kuwi.

 

Let sedina saka tekane Rikat, aku banjur ninggalkne omah kanthi sesidheman ngulat-ulati kahanan omahe Waraka lan golek kabar mungguh kaya apa panguripane Waraka. Jebul sing dikandhakne Rikat wingi, ora ana sing ora bener. Malah nalika dina candhake aku ngulat-ulati warung anyar sing dikandhakne Rikat wingi, jebul neng dalan prapatan cedhak pasar kuwi Waraka yasa papan panggaotan kajaba warung kanggo dodolan panganan uga nyawisake papan kanggo sukan-sukan, ngombe ciyu lan nenggak arak, mendem-mendeman uga nyawisake papan panglipur gelaran karawitan sing ngiringi para wanita sing pinter ulah beksa lan sing luwih nggilani maneh jebul Waraka uga yasa papan panggaotan wujud cecawis wadon palanyahan kanggo nuruti wong-wong sing dhemen ngumbar hawa nepsune”.

 

“Lha kakang Anggara banjur piye bareng nemoni kanyatan urip sing kaya mangkono kuwi?” dumadakan Rama Tumenggung sing maune mung kendel mirengake critane Ki Anggara banjur mundhut pirsa.

 

“Inggih menika ingkang ndadosaken abdi jengandika sansaya puteg salebeting manah Gusti” Ki Anggara atur wangsulan, saiki nganggo basa sing alus, kaya basane Kebayan sing ngadhep punggawa negara sing pangkate Tumenggung “ndelalah boten dangu saking anggen kula ngulat-ulati pagesanganipun Waraka saha anggenipun nggaota menika, Rinten kalih Waraka dipun tutaken Andalu sanja dhateng Bulak Pandhe. Kados padatan lare tetiga niku babar pisan boten nedahaken sampun nindakaken lampah gesang ingkang cengkah kalih piwulang ingkang kula sukakaken.  Nanging kula sampun ngertos piyambak kawontenan ingkang sanyatanipun. Waraka saha Rinten lajeng kula celuk, kula takeni sarta kula kandhani bilih piyambakipun menika jebul sampun ngawoni mripat kula. Ngapusi dhateng kula, nyepelekaken dhateng sedaya piwucal kula”.

 

“Lha bareng ndika dukani ngono kuwi Waraka banjur kepiye Ki Kebayan?” Rama Tumenggung banjur mundhut pirsa maneh.

 

“Wekdal niku Waraka lajeng ndheprok nangis saha nyuwun pangaksami” Ki Kebayan Bulak Pandhe atur wangsulan “piyambakipun ngaken bilih piyambakipun sampun nglampahi kados ingkang kula dakwakaken sedaya, nanging piyambakipun ugi ngaken menawi anggenipun purun tumindak makaten kala wau awit dipun peksa dening priyagung Nagari Majapahit ingkang cinaket kalihan Gusti Prabu. Priyagung kasebat sanaosa naming pangkat Tumenggung nanging nggadhahi wewenang ngerehaken prajurit ingkang sakalangkung kathah. Saben dinten priyagung kasebat tansah mbudidaya mangun kekiyatan saking kawula alit, kojahipun Waraka kangge nggayuh drajat ingkang langkung inggil malih sarta murih sansaya caket kalih Kanjeng Sinuhun”.

 

“Sapa asmane priyagung kuwi Ki Kebayan?” Rama Tumenggung sajak kasengsem karo kandhane Ki Kebayan sing keri dhewe iki.

 

“Miturut cariyos saking Waraka,priyagung menika ngagem asma Raden Tumenggung Secayuda” Kebayan Bulak Pandhe atur wangsulan.

 

“Raden Secayuda?” Rama Tumengung njengkerutne palarapane.

 

“Leres Gusti” Ki Anggara mbenerake.

 

“Raden Tumenggung Secayuda kuwi ora aran punggawa maneh, nanging panjenengane kuwi isih kalebu sentana dalem, awit isih kaprenah pulunan karo Kanjeng Sinuhun, putra nak sanake Gusti Prabu, dadi ya pancen bener yen panjenengane nyata kecaket karo Gusti Prabu Kanjeng Sinuhun Brawijaya” Rama Tumenggung paring weruh mungguh cethane sapa sing diarani Ki Anggara wis meksa marang Waraka supaya ngapusi dheweke kuwi.

 

“Mila Waraka ugi criyos, sanaosa Tumenggung Secayuda menika sampun cinaket kalihan Sang Prabu nanging taksih rumaos ering kalihan jengandika Gusti Tumenggung Jatikusuma, mila lajeng mbudidaya murih panjenenganipun saged langkung moncer asmanipun ing ngarsanipun Sang Prabu tinimbang asmanipun adhi kula inggih Gusti kula pun Kunthing utawi Gusti Tumenggung Jatikusuma. Anggenipun marentahaken Waraka nindakaken panggaotan ingkang kados kula aturaken ing ngajeng menika, kajawi kangge nglempakaken redana kangge ngragati lan nyengkuyung gegayuhanipun Gusti Secayuda” Ki Anggara nutugne olehe kandha, banjur meneng sedhela ngenteni tumanggape Rama Tumenggung.

 

Nanging rama Tumenggung ora ngendika apa-apa kajaba mung manggut-manggut karo mirsani mangisor.

 

“Salajengipun Waraka sumpah ing ngajeng kula” gandheng Rama Tumenggung ora ngendika apa-apa Ki Anggara banjur nutugne olehe guneman “sanaosa piyambakipun mila sampun manunggal kalih Gusti Tumenggung Secayuda, nanging piyambakipun boten badhe mewahi raos sakitipun anak kula pun Rinten saha badhe anjagi kasucenipun pun Andalu. Waraka sagah badhe merak semah-semahipun sedaya sarta badhe paring kamardikan dhateng sedaya selir-seliripun, piyambakipun nyuwun inah tigang wulan kangge mujudaken ingkang dipun criyosaken ing ngajeng kula kala wau”.

 

“Ana sing banget tak anggep eman Kakang Anggara” Rama Prabu ngendika alon, nanging katon wis gawe kagete Ki Anggara.

 

“Eman kados pundi Gusti?” sajak ora sranta Ki Anggara banjur nyuwun pirsa.

 

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (035)

 

35.

Aku ora wani nyuwara, Rama Tumenggung uga mung kendel ora ngendika apa-apa, mung pasuryane katon nuduhne rasa sungkawa, kaya-kaya panjenengane uga melu ngrasakne apa sing lagi dirasakne dening Ki Anggara. Bareng wis rada sauntara anggone meneng anjetung, Ki Anggara banjur wiwit guneman maneh :

 

“Saben dina srawung karo Waraka sing solah bawane sarwa ngresepake atine, anakku si Rinten tuwuh rasa lan mambu ati marang bocah lanang sing jare lagi .nglakoni laku patobatan kuwi. Aku uga bisa maca, yen sejatine Waraka uga duwe krenteg nimbangi katresnane Rinten. Sing luwih ndadekne Rinten sansaya kapencut marang Waraka, kajaba bocah kuwi tindak tanduke sarwa ngajeni marang sapepadhaning wong lan kelakuwane sing becik, ya kuwi rasa bektine Waraka marang wong tuwane, mligine marang Biyung sing nggulawenthah dheweke wiwit cilik. Saben-saben ngarepake wulan Purnama, Waraka pamitan marang aku yen arep niliki biyunge, telung dina tilik biyung, Waraka mesthi wis bali maneh ing omah, karo nggawa crita rupa pitutur sing ditampa saka Biyunge banjur dicundhukne karo wewarahku, prasasat kabeh pitutur sing dikandhakne marang aku kuwi ora ana lupute babar pisan.

 

Gandheng aku weruh yen anakku Rinten banget kayungyun marang Waraka, mula bocah loro kuwi banjur tak lungguhne bareng ana ngarepku, tak takoni apa pancen kekarone wis padha manteb saupama dijodhokne lan nggebyur ing jagade bebrayan?.

 

“Nyuwun pangapunten Bapa” mangkono wangsulane Waraka marang aku “mila leres bilih kula kepengin sanget saged gesang sesarengan kalihan Nimas Rinten, nanging kula ngrumaosi bilih saupami dipun ibarataken timbangan, antawisipun kula kalih Nimas Rinten menika ketawis menawi njomplang. Liripun, wiwit alit Nimas Rinten sampun nampi tuntunan saking jengandika Bapa Kebayan ing babagan cara gesang ingkang sae, lan kula kenging dipun upamekaken nembe sakedhik nampi piwucal saking Bapa Kebayan. Menapa sakintenipun pantes menawi kula kumawantun ngadeg dados gurulakinipun Nimas Rinten?”.

 

“Ora luput sing sira kandhakne kuwi Ngger” wektu iku aku aweh wangsulan “nanging ora kudu mangkono anggone ngecakne, jalaran sing jenenge ngelmu kuwi kelakone kanthi laku. Dadi sanadyan sliramu ngrumangsani yen durung akeh kawruhira ing babagan lakuning urip, nanging yen sliramu klakon dadi bojone si Rinten tak kira uga ora ana alane, jalaran ya kuwi mau, karo mlaku keng slira bisa nyampurnakne kawruh sing rumangsanira durung sampurna kuwi”.

 

“Ngaturaken genging panuwun Bapa” Waraka wangsulan kanthi kurmat banget marang aku “mila saestu kula sakalangkung tresna dhateng Nimas Rinten, menawi Bapa Kebayan sampun marengaken kula anjatukrama Nimas Rinten, kula naming saged ngaturaken panuwun ingkang tanpa pepindhan. Namung kemawon………”

 

“Namung apa maneh Ngger?” aku ora sabar nugel rembuge Waraka.

 

“Saderengipun kula nindakaken palakrami kalih Nimas Rinten ingkang tuhu kula tresnani menika, kaparengna kula nyuwun palilah saha pangestu dhateng Biyung, awit kula ngrumaosi bilih tanpa palilah saking Biyung mokal anggen kula mangun bebrayan kalih Nimas Rinten saged manggih kamulyaning gesang, malah kepara boten mokal badhe ndumugekaken kasangsayanipun gesang kula” Waraka nyethakne sing dikarepake.

 

Aku rumangsa luwih marem maneh krungu wangsulane Waraka sing mangkono kuwi. Awit wangsulane Waraka iku cetha nuduhne yen Waraka temen-temen bocah lanang sing weruh marang tata krama sarta bekti marang Biyunge. Mula cekaking crita, Waraka banjur dak kongkon bali dhisik saprelu njaluk pangestu marang wong tuwane. Dina kuwi uga Waraka banjur budhal bali menyang omahe wong tuwane, arep nindakne apa sing dikandhakne.

 

Sorene, Waraka wis bali maneh menyang Bulak Pandhe, tekane ora ijen, nanging dikancani dening paraga loro lanang wadon sing wis rada tuwa. Wong loro kuwi kandha yen dikongkon dening Biyunge Waraka saprelu ngaturake panuwun marang aku dene wis aweh palilah marang Waraka anjatukrama anakku Rinten. Lan minangka tandha tresna lan bektine marang aku, Biyunge Waraka masrahake kaya lumrahe srah-srahan sing digawa calon temanten lanang marang calon mara tuwane.

 

Sepasar candhake, Rinten klakon tak dhaupne karo Waraka kanthi climen. Sepasar candhake maneh, Waraka pamit nek arep mboyong Rinten menyang omahe, ora diboyong menyang omahe wong tuwane nanging diajak ngenggoni omah anyar sing jarene paweweh saka wong tuwane. Angone pamit Waraka babar pisan ora ninggal tata krama, dheweke kandha yen bakal kerep mara menyang Bulak Pandhe saprelu njaluk pituduh samangsa-mangsa sajroning nindakne bebrayan karo Rinten nemoni prakara sing ora bisa dirampungake, mligine sing gegayutan karo piwulange Rama Panembahan sing tau tak wulangake marang dheweke. Kanthi leganing ati, budhale Waraka lan Rinten tak pangestoni, kaya lumrahe wong tuwa sing dipamiti anak arep medhang lawang dhewe.

 

Kira-kira sewulan sawuse Rinten lan Waraka omah dhewe, nalika aku lagi arep budhal nindakne kuwajibanku minangka Kebayan ing Bulak Pandhe, dumadakan ana wong teka ing omahku. Ngakune duwe jeneng Rikat, saka Kutha Raja Majapahit, isih tanggane wong tuwane Waraka.

 

“Matur nuwun Kisanak” wangsulanku nalika wong kuwi nepungne jeneng lan panggonane “yen ndika ngersakne kepethuk Kebayan Bulak pandhe, ya aku iki wujude. Mula bener yen aku iki wong tuwane Rinten sing saiki wis dirabi dening Waraka. Banjur kisanak Rikat ngersakne apa dene kepengin ketemu karo aku?”.

 

“Inggih sepisan malih kula nyuwun pangapunten Ki Kebayan” Rikat wangsulan “boten ateges kula badhe ndherek nrambul ing prakawis ingkang dede prakawis kula, nanging gandheng lampah gesang kula menika nggilut kapitayan ingkang memper kalihan kapitayan ingkang dipun agem dening Ki Kebayan, kula wanton-wantunaken sowan Ki Kebayan lan badhe ngaturaken kabar ingkang kirang sae tumrap Ki Kebayan lan kulawangsanipun”.

 

“Coba ndika kandha sing cetha lan ora sah ndadak nganggo rambatan ukara sing angel digerba, ana kedadean apa sing ndika arani warta sing ora pati nyenengake kuwi?” aku takon karo suwara sing rada banter, jalaran bisa uga Rikat iki nggawa crita ngayawara sing tundhone mung arep golek-golek, supaya aku menehi dhuwit marang dheweke.

 

“Nyuwun pangapunten Ki Kebayan” Rikat wangsulan tatag “sampun kula kinten, menawi kula criyosaken menapa ingkang sampun kedadosan ingkang dipun alami dening putra ndika pun Rinten, ndika kathah boten pitadosipun kalihan atur kula. Inggih awit saking menika, kula namung badhe matur, mugi Ki Kebayan nglodhangken wekdal kersaa rawuh dhateng griyanipun putra mantu ndika pun Waraka, nanging sampun paring cecala langkung rumiyin, ing mriku mangke Ki Kebayan badhe uninga menapa ingkang sampun kedadosan magepokan kalihan ingkang dipun lampahi dening Rinten”.

 

“Karep ndika kuwi kepiye? Ditakoni ora mangsuli karo wangsulan sing tak butuhne malah crita tekan ngendi-endi?” aku sansaya ora seneng karo carane Rikat guneman.

 

“Kula kinten sampun cetha ingkang dados atur kula Ki Kebayan” Rikat sansaya tatag anggone aweh wangsulan “borong anggen badhe ndika nanggapi, kersa tindak inggih sokur, dene boten inggih manga, bakenipun minangka tiyang alit ingkang tuwajuh nggilut piwucalipun Panembahan Kiswara pepundhenipun tiyang sepuh kula, kula sampun mbudidaya nyaosi pirsa dhumateng ndika Ki Kebayan. Samangke kaparenga kula nyuwun pamit badhe wangsul”.

 

Wangsulane Rika tiki cetha yen dheweke rumangsa kacuwan ngadhepi sikep sing tak tuduhne marang dheweke. Aku dadi getun dhewe, ya gene aku isih kasinungan rasa jubriya lan ngingu panyangka ala marang wong sing durung tau tak tepungi sing teka kanthi becik-becik ing omahku.

 

“mengko dhisik Kisanak Rikat” wekasane aku ngrumangsani yen rada keladuk nggonku guneman karo dhayohku iku “aja kesusu bali dhisik, ya aku nyuwun pangapura yen tangkebku marang ndika ora nuju prana, coba ndika kandhakne sawutuhe ana kedadeyan apa marang anakku Rinten lan mantuku Waraka?”.

 

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (034)

 

34.

Ki Anggara melu mesem, wangune wong kuwi bisa maknani eseme Rama Tumenggung. Banjur karo njejegne anggone lungguh, nutugne olehe crita :

“Maune Ki Suwela ora pati percaya karo apa sing tak kandhakne, punggawa dalem Katumenggungan kuwi banjur dheweke ngetokne kanthong sing kebak dhuwit mas, mbuh sepira cacahe. Karo kandha yen olehe ngersakne anakku Rinten lan Andalu arep didadekne selire Waraka lan Makara kuwi ora lelahanan, nanging bakal nganggo pitukon sing ajine ora sethithik lan sadurunge pitukon kuwi diparingake marang aku, aku ya arep diparingi bebungah sing wujude dhuwit mas sakanthong sing dicekeli kuwi”.

“Ya ora maido wong Suwela kuwi klebu wong sing sugih, luwih-luwih si Waraka sing jarene anake Sodagar saka negara Cempa kae, mesthi sugihe punjul saka ping satuse kaduwekanku” Rama Tumenggung nyelani rembug.

 

“Mula bener Dhi” Ki Anggara semaur “nanging rahayune aku isih kaparingan eling dening Hyang Maha Agung, yen aku nate nampa weca saka Bapa Guru ya Rama Panembahan Kiswara bebarengan karo si Adhi nalika samana”.

 

“Weca sing endi kuwi Kakang?” Rama Tumenggung nyelani takon.

 

“Ya weca utawa wejangan sing nganti saiki dikukuhi dening si Adhi sanadyan Si Adhi wis kegadhuhan pangkat sing ora cendhek saka ngersa Dalem Sang Prabu” Ki Anggara suka wangsulan “ya iku Rama Panembahan sanadyan selawase nglakoni gesang wadat, parandene paring dhawuh marang aku lan si Adhi supaya gelem nglakoni sing diarani palakrama, malah Rama Panembahan uga dhawuh sakehing ngelmu sing wis dilintirake marang awake dhewe ora bakal bisa dcakne kanthi sampurna yen awake dhewe ora gelem palakrama”.

 

“Iya Kakang” Rama Tumenggung nyambung rembug “lan nyatane Kakang Anggara apa dene aku uga wis nglakoni dhawuhe Rama Panembahan Kiswara kuwi, aku wis klakon ngrabi wong wadon sing saiki dadi Nyi Menggung lan Kakang Anggara uga wis mengku garwa sing dadi biyunge Rinten apa dene Andalu”.

 

“Wejangan sing kaping pindho” Ki Anggara nutugne anggone kandha “Rama Panembahan ora ngeparengake sok sapawa sing ana sambung ngelmune karo Rama Panembahan, nglakoni salah siji saka sing dadi pepacuhe ya iku : netesake kama marang wanita sing dudu sisihane sing dirabi kanthi nindakne paugeraning kapitayan kang dirasuk, sing angka loro ora dikeparengake anuruti branta marang wong kang duwe jinis sing padha, lanang karo lanang apa dene wadon karo wanita, kaping telu Rama Panembahan uga ora ngeparengake wayuh, tegese awake dhewe nganti duwe bojo luwih saka siji, kajaba yen sisihane wis kapundhut dening Gusti, dene jangkepe sing kaping papat dhawuhe Rama Panembahan biyen wong lanang sing duwe klangenan rupa wong wadon sing ora dirabi utawa sing diarani selir utawa garwa ampil, kuwi kena diarani wong lanang sing nistha bebudene”.

 

Ki Anggara leren sedhela anggone guneman banjur nyruput unjukane. Jroning atiku ngangen-angen apa sing lagi wae dikandhakne dening Ki Anggara kuwi. Lan aku dadi ngerti ya gene, Rama Tumenggung kuwi nganti saiki garwane panggah mung siji, ya iku mung Kanjeng Ibu, Nyai Menggung thok. Beda banget karo priyagung liyane sing kagungan pangkat sing padha malah akeh sing pangkate isih ana sangisore Rama Tumenggung nanging garwane pirang-pirang lan isih padha ngingu klangenan sing cacahe uga akeh.

 

“Sabanjure” Ki Anggara nutugne crita “Yen nganti awake dhewe ora nggugu lan nuruti apa sing dadi wecane Rama Panembahan, mangka Rama Panembahan suthik ndhaku awake dhewe minangka siswane, sakehing ngelmu sing tinampa saka Rama Panembahan bakal mbalik mungsuhi awake dhewe nganti awake dhewe nemu pati sing nistha, kang tembene bakal kumpul karo bangsane dhedhemit sing nasar, samangsa-mangsa awake dhewe wis tekan ing janjine”.

 

“Kabeh sing ndika dhawuhne kuwi nyata bener lan aku isih eling lan bakal tak kukuhi nganti kukuding jagadku, sartane aku ora bakal sudi duwe anak lan turun sing wani nindakne pepacuhe Rama Panembahan Kiswara ya gurune dhewe kuwi Kakang” Rama Tumenggung ngendika nimbangi apa sing wis dicritakne dening Ki Anggara.

 

Kaya didhodhog rasane dhadhaku, krungu dhawuh pangandikane Rama Tumenggung sing mangkono iku. Kanthi mangkono, ateges nggonku arep ndadekne Andalu dadi selirku kaya sing dieguhne dening Ki Suwela kae bakal cabar lan ambyar. Luwih-luwih bareng saiki aku ngerti yen Andalu kuwi jebul putrane Wa Anggara, sedulur tuwa tunggal guru karo Rama Tumenggung. Rasane atiku pepes, pepenginanku bisa mengku Andaru bakal ora bisa kasembadan.

 

“Ya merga aku isih eling karo dhawuh sing diwecakne dening Rama Panembahan Kiswara kuwi, kanthi basa sing tak alus-alusake kapeksa aku ndaga apa sing dadi kersane Ki Suwela, sanadyan aku weruh yen Ki Suwela kuwi isih klebu agul-agul ing dalem Katumenggungan kene” Ki Anggara njangkepi wangsulane.

 

“Lha nanging nyatanipun samangke Nyi Rinten sampun dados garwanipun Ki Waraka, garwa ingkang angka tiga, kados pundi menika Wa?” aku ketrucut nibakne pitakonan marang Ki Anggara.

 

“Iya kuwi piye Kakang?” Rama Tumenggung ngimbuhi pitakonan “malah kabar sing tak tampa, jare putraku si Rinten saiki malah wis nggarbini?”.

 

Ki Anggara unjal ambegan landhung, banjur karo suwara sing ngemu rasa sungkawa aweh wangsulan :

 

“Ya kuwi sing tak kandhakne yen aku wis kapusan mau Dhi. Sepasar sawuse tembunge ki Suwela tak tulak, Waraka teka ing Bulak Pandhe. Ujube olehe teka nemoni aku kuwi, jalaran rumangsa wis kakehan dosa marang Hyang Agung, ya kuwi dumeh kasinungan bandha sing akeh, dheweke wis nindakne laku ora prayoga, ya iku ngingu selir sing sapirang-pirang cacahe. Banjur Waraka kandha yen dina kuwi kabeh selire wis dibalekne marang wong tuwane dhewe-dhewe lan diangoni bandha sing cukup, Waraka dhewe arep nglakoni laku tobat sarana ngenger lan suwita marang aku”.

 

“Waraka sing jare isih kaprenah wayahe Tumenggung Jlampar, anake Sodagar sugih saka negara Cempa kuwi nyuwita marang Kakang Kebayan Bulak Pandhe? Kakang Anggara ya kersa nampa pasuwitane?” Rama Tumenggung mundhut pirsa karo ngincangne imbane.

 

“Pancen saewuhan dhewe Adhi” wangsulane Ki Anggara “mesthine si Adhi uga isih kemutan marang dhawuhe Rama Panembahan kang nyebutake akeh wong becik sing nggadhuh ati semuci suci sing temahan kabecikane ora manjing ana jiwane, dene lakune wong kang mangkono iku ya iku ora percaya marang pangwasane Gusti sing wenang aweh pituduh marang wong ala temahan dadi wong becik, adhakane wong mangkono iku gampang ora ngandel marang liyan, dhemen sujana marang wong sing arep tumindak becik……”.

 

“Cekake rembug pasuwitane Waraka banjur ndika tampa?” Rama Tumenggung nigas rembuge Ki Anggara.

 

“Bener Dhi” Ki Anggara wangsulan “Waraka tak tampa dadi siswaku lan wiwit tak wulang ngelmu kasampurnaning urip. Sasuwene ngenger ing omahku, tindak tanduk lan solah bawane Waraka nuduhake yen dheweke temen-temen lagi nglakoni patobatan. Sakehing kasenenganing Donya kabeh disingkur, malah mangan ngombe saben dinane iya saka olehe mbanting raga meres kringet nyambut gawe ing sawah lan pategalan. Kasenengan ngombe arak lan ciyu wis ditinggal, saben bengi mung ana gothakan nindakne laku samadhi nyaket marang Hyang Suksma. Kanca-kancane akeh sing padha teka ngendhangi, nanging kabeh tinampa dening Waraka karo wangsulan yen dheweke saiki wis milih laku dadi kawulane Gusti, lan arep urip sing akeh nyedhake marang Gusti tinimbang mikirake kadonyan sing nduweni sipat ora langgeng. Samono uga sikepe marang anakku Rinten apa dene Andalu, sanajan maune Waraka jarene kayungyun kepengin ngepek Rinten dadi selire, nanging saiki wis beda sikepe. Anane mung ngajeni lan kurmat banget marang anak-anakku sing jarene anake wong sing wis nuntun dheweke ngambah dalan lan manjing urip sing kebak katentreman. Meh kabeh wong sa desa Bulak Pandhe padha seneng marang Waraka, jalaran bocahe sing seneng srawung nanging ora ninggal tata Susila, sarwa ngajeni lan dhemen tetulung marang sapadha-padhane urip. Ngono kuwi lumaku kira-kira meh setahun”.

 

Ki Anggara leren olehe crita, malah banjur katon ndhegleng sajak ngrasakne getun.

 

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (033)

33.

Sauntara Ki Anggara ngrahabi pasugatan sing wis cemawis,  Rama Tumenggung paring dhawuh marang aku supaya ndelok kahanane Makara, Lancur lan Tayu.

“Wong-wong sing ana latar mau coba ungaken Ngger, tinimbang dadi pikiran sing ora ana gunane wong-wong kae kongkonen bali wae, kuwi nek wis padha bisa ngadeg, nek durung ya mengko nek wis padha bisa tangi konen bali. Aku durung bisa nemoni, merga isih ana tamu sing luwih wigati”.

 

“Inggih Rama” wangsulanku banjur alon-alon mundur arep menyang plataran ngarep.

 

Lagi tekan pendhapa, jebul Tayu karo Lancur lagi lungguh neng panggonan sing mau dienggpo jagongan karo aku, sauntara Makara ora katon.

 

“Lha kakang Makara neng endi Ki Tayu?” aku nakoni Tayu, merga pas aku tekan pendhapa sing nyawang luwih dhisik marang aku Tayu, Lancur isih ndhingkluk dadi ora ngerti yen aku mara.

 

“Ketingalipun sampun wangsul Gus” wangsulane Tayu, Lancur melu ndengengek nyawang aku.

 

“Kok ketingale kuwi piye ta? Apa olehe lunga ora pamit ?” aku negesi takon.

 

“Kalawau nalika kula tulungi saking anggenipun kantaka, kula ajak dhateng pendhapa boten kersa, sareng pirsa menawi Adhi Lancur dereng tangi, lajeng madosi kagunganipun dhuwung, nanging boten kepanggih, lajeng kesah tanpa pamit” Tayu nyritakne sing wis kedadeyan.

 

“Dadi Kakang Makara karo Ki Lancur sawise tiba mau kober ora eling ta?” aku genti takon maneh.

 

“Inggih Gus” sing wangsulan malah Lancur “kula piyambak boten ngertos sangkan paraning bilahi, nalika meh kemawon dhuwungipun Ki Makara njebol dhadha kula dumadakan kula sumrepet lajeng boten eling, naming lamat-lamat kula taksih sumerep jengandika nampel pedhang ing tangan kula lajeng nyurung pundhak kula temah kula dhawah ing siti”.

“Menawi kula radi langkung cetha anggen kula ningali Gus” Tayu mbumboni rembug “kala wau, nalika kula sumerep Adhi Lancur keseser mengsah Ki Makara estunipun kula badhe suka pambiyantu, ngrencangi Adhi Lancur murih boten kenging katuweg dhuwungipun Ki Makara, nanging jebul karumiyinan jengandika ingkang lankung cukat katimbang srikatan ingkang nyamber walang, ngrebat keris saking astanipun Ki Makara saha pedhang saking tanganipun Adhi Lancur. Saestu babar pisan kula boten nyana menawi Gus Wanda menika jebul kagungan kadigdayan ingkang nggegirisi kados makaten wau”.

 

Aku dadi ora mudheng karo kandhane Tayu lan Lancur kuwi. Aku dhewe mau ya ora weruh sangkane, ngerti-ngerti Ki Anggara sing durung tau tak tepungi wis ngadeg ana antarane Makara karo Lancur, lan wis kasil ngrebut gegamane wong loro kuwi. Kok saiki malah Tayu lan Lancur kandha yen sing ngrebut gegamane Makara lan Lancur kuwi mau aku. Aku dadi rada bingung.

 

“Mengjo dhisik Ki Tayu lan Ki Lancur” sawise meneng sedhela aku banjur takon “ndika sakloron apa ora weruh tekane Wa Anggara mau?”.

 

“Kula sumerep sasampunipun jengandika ngrebahaken Adhi Lancur miwah Ki Makara lajeng wonten tiyang ingkang wicanten dhateng Gus Wanda, nanging kula boten ngertos menapa ingkang dipun aturaken, lajeng ngertos-ngertos kula sumerep Gusti Tumenggung sampun wonten mriki, paring dhawuh dhateng tiang kala wau sarta jengandika murih dhateng panirat wingking” Tayu aweh wangsulan .

 

“Menawi kula bares kemawon boten sumerep Gus” Lancur melu wangsulan “awit kula sampun semaput lan boten eling menapa-menapa. Kula ugi rumaos gumun, awit boten nyana babar pisan bilih jengandika menika saged kanthi gampil damel kula lan Ki Makara rebah semaput tanpa nandhang tatu babar pisan”.

 

“nDika sakloron apa uga durung tau wanuh karo Wa Anggara, tamu sing lagi teka mau?”

 

“Dereng Gus, mila kula nembe sepisan menika sumerep piyambakipun” wangsulane Tayu.

 

Satemene aku kepengin ngandhakne marang wong loro kuwi yen aku babar pisan ora tumindak apa-apa, lan sing dikandhakne wong loro kuwi ora bener, merga sing dikira aku mau tenane ngono Wa Anggara, nanging ora sida. Merga kanggo aweh weruh marang Tayu apa dene Lancur, murih wong loro kuwi bisa percaya, mbutuhne wektu sing rada suwe, sauntara wektu iku  ing panirat mburi Ki Anggara karo Rama Tumenggung lagi ngendikan sing aku kepengin ngerti isine. Mula aku milih nyumenekake dhisik anggonku arep nggenahake marang wong loro kuwi yen tenane aku ora kaya sing dkandhakne mau.

 

“Ki Tayu lan Ki Lancur” kandhaku sabanjure “perkara anggone Kakang Makara lan Ki Lancur kantaka mau bisa dirembug ing liya wektu, saiki sing prelu dak kandhakne marang ndika sakloron, Rama Tumenggung dina iki lagi nampa tamu sing nggawa perkara sing wigati banget, dadi durung bisa nampa atur palapuran saka awake dhewe. Mula prayogane, ndika sakloron bali wae, awit aku ya kadhawuhan ndherek nemoni Wa Anggara ing panirat mburi”.

 

“Inggih Gus” Tayu aweh wangsulan “mangga menawi jengandika badhe wawan pangandikan kalihan Gusti Tumenggung tuwin tamu ingkang nembe dugi wau, kaparenga kula kalih Adhi Lancur, wangsul”.

 

Sawuse wong loro kuwi ninggakne pendhapa, aku bali menyang panirat nusul Rama Tumenggung lan Wa Anggara sing lagi jejagongan.

 

“Kaya sing dak aturake marang Angger Wanda ing ngarep” Ki Anggara miwiti guneman maneh, sawuse aku lungguh ing papan sakawit “Punggawa Dalem Katumenggungan sing rawuh ing pondhokku mau awan kuwi Ki Suwela, wong tuwane Ki Makara sing mau tak pisah anggone gelutan karo kancane”.

 

“Lha tekane Suwela neng daleme Kakang Anggara kuwi, nggawa dhawuh saka Dalem Katumenggungan apa karepe dhewe?” Rama Tumenggung nyelani rembug, nakokne mungguh jejere Ki Suwela sing mertamu marang daleme Ki Anggara.

 

“Nek tak nalar, kuwi saka karepe dhewe, nanging bareng nyandhak lan nyangking kalungguhanku minangka Kebayan Desa sing digandhengake karo kalenggahane Angger Suwanda minangka sesulihe Gusti Tumenggung Jatikusuma, aku dadi ora pati ngandel karo sing dikandhakne Ki Suwela marang aku, awan mau. Mula aku ya banjur daya-daya nakyinake menyang Dalem Katumenggungan iki” Ki Anggara atur wangsulan “jalaran, sing didhawuhne Ki Suwela mau kuwi, beda adoh karo watak wantune Gusti Tumenggung Jatikusuma”.

 

“Lha Suwela ngandhakake apa marang Kakang Anggara?” Rama Tumenggung mundhut pirsa maneh.

 

Ki Anggara unjal ambegan landhung kaping telu, banjur wiwit semaur :

 

“Kanggo atur wangsulan marang pitakone Adhi Kunthing iki, tak undurne maneh critaku, murih luwih cetahne”

 

“Ora apa-apa Kakang, dimundurne ya kena, waton bisa nambahi cethane apa sing wis kedadeyan tumrap Kakang Anggara utawa Desa Bulak Pandhe sing dadi tanggung jawabe Kakang Anggara” tumanggape Rama Tumenggung marang ki Anggara.

 

“Tenane ngono, watara setahun kepungkur aku iki rak kapusan ta Dhi?”

 

“Kapusan sing kepiye Kakang?”

 

“Kapusan magepokan karo anakku wadon sing siji, ya si Rinten” Ki Anggara atur wangsulan kanthi nyritakne lelakone “sadurunge kapusan, aku rak ya diparani dening Ki Suwela, nanging wektu kuwi, Ki Suwela ora nyangking asmane Gusti Tumenggung lan kalungguhane minangka punggawa Dalem katumenggungan. Ki Suwela nembung anakku wadon loro-lorone, Rinten karo Andalu. Rinten ditembung arep diselir dening putune Ki Suwela, sing jarene uga isih kaprenah wayahe Gusti Tumenggung Jlampar, jenenge Waraka sing dadi sodagar sugih dhewe sa Majapahit lan anakku si Andalu ditembung arep dipundhut selir dening putrane Ki Suwela, sing jenenge Makara, ya wong sing mau tukaran neng plataran mau”.

 

“Banjur Kakang Anggara kepiye?” Rama Tumenggung nyela wuwus.

 

“Sanadyan nalika kuwi atiku runtik, merga wis diremehne dening Ki Suwela, nanging isih bisa tak peper kanepsonku” Ki Anggara atur wangsulan “ora tak kandhakne yen aku ngukuhi piwulange Bapa Guru, nanging tak wangsuli kanthi sabar, yen aku ora bisa masrahake anakku wadon marang sapa wae sing kepengin ngepek anakku dadi selire, lan upama ana sing nekad meksa aku supaya nglilani anakku wadon dadi selir, mangka bakal tak kukuhi nganti tumetese getih kang pungkasan”.

 

“nDika wangsuli ngono kuwi Suwela banjur kepiye?” Rama Tumenggung mundhut pirsa karo semu mesem.

 

 

Ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH VI (032)

 

32.

Wiwitane aku bingung arep omong apa, nanging aku banjur kelingan yen iki mau lagi wae Ki Anggara wis murungake anane kedadeyan raja pati utawa saora-orane raja tatu, awit anggone kerengan Makara karo Lancur. Mula karo nata lungguhku, aku ngimbuhi rembug :

 

“Saestu kula pun Suwanda ugi ngaturaken panuwun dhumateng jengandika Wa Anggara, ingkang sampun kepareng misah anggenipun kerengan Kakang Makara lan Ki Lancur, ingkang kekalihipun sampun mandi gegaman. Ambok bilih Wa Anggara boten enggal rawuh saha misah kekalihipun, kula kinten salah satunggal saking tiyang kalih wau tartamtu sampun dumugi pejah”.

 

Ki Anggara mesem amba, banjur matur marang Rama Tumenggung :

“Nyuwun pangapunten Gusti Tumenggung, kula radi cubriya salebeting manah, sareng kula mangertosi jalaranipun tiyang kekalih kala wau sami kerengan”.

 

“Mengko dhisik Kakang Anggara, sing ndika ajak guneman iki adhi ndika dhewe,  dadi tak suwun Kakang Anggara njabel anggone nganggo basa krama marang aku, ndika kuwi sedulurku tuwa wakile Bapa Guru sing mung kagungan siswa loro ndika karo aku, dadi tak suwun sepisan maneh ndika kersaa nggunakne basa ngoko marang aku, adhimu ya Si Kunthing iki” Rama Tumenggung ngendika marang Ki Anggara, ndadekne aku ngerti yen jebul Ki Anggara iki sedulur tunggal guru karo rama Tumenggung, lan Rama Tumenggung kuwi asma jaman isih timur jebul Kunthing. Layak mau kanthi gampang bisa ngrebut gegaman sing digoceki Makara apadene Lancur sarta kanthi ora mbutuhne wektu sing suwe kanggo gawe lumpuhe wong loro kuwi, sanadyan lumpuhe sajak ora mbebayani marang jiwane.

 

“Saiki, ndika wangsuli aku tak takon!” Rama Tumenggung nutugne anggone ngendika “apa Kakang Anggara wis luwih dhisik anggone rawuh ing pendhapa Katumenggungan sadurunge Lancur lan Makara kuwi padha tukaran?”.

 

“Ngene ya Dhi” Ki Anggara wangsulan “tenane nek aku matur basa krama marang si Adhi kuwi, ora merga apa-apa, nanging aku ngelingi si Adhi kuwi kagungan sandhangan sing kudu diajeni dening sandhangan sing tak enggo. Lire, dening Sang Prabu Adhi Kunthing kaparingan busana Tumenggung kanthi asma Jatikusuma, sauntara kuwi sandhangan sing tak enggo sing tenane warisan saka wong tuwaku biyen, olehku bisa nganggo iya awit saka palilah dalem Sang Prabu ing Majapahit. Yaiku sandhangan sing rupa Kebayan ing dhukuh Bulak Pandhe, dadi yen aku basa krama marang si Adhi kuwi merga sandhanganku majibake aku basa marang busana sing diagem si Adhi, iya Gustiku Tumenggung Jatikusuma. Mula ana kalane aku sok nganggpo basa ngoko sok ana kalane aku nganggo basa krama marang si Adhi. Dadi tak suwun aja kaduk ati bela panampa, manawa ing ngarepe wong akeh utawa ing pasamuwan aku mesthi nganggo basa krama marang si Adhi, beda yen lagi jagongan dhewe kaya saiki iki, sanadyan ing kene ana Raden Bagus Suwanda, aku wani nganggo tembung ngoko jalaran Raden Bagus Suwanda kuwi kena taka rani ponakanku dhewe, kajaba yen Gus Wanda ora kersa tak dhaku ponakan, aku panggah kanthi senenging ati bakal nggunakne basa krama marang si Adhi lan Angger Suwanda”.

 

“Matur sewu gunging panuwun Wa” aku gage nyauti rembuge Ki Anggara “saestu kula rumaos bombing ing salebeting manah menawi Wa Anggara kepareng ngrengkuh kula minangka pulunan, sanaosa kula naming lare ingkang dipun panggih lan dipun pupu dening Rama Tumenggung”.

 

“Iya, iya Kakang Anggara, arepa kaya apa si Suwanda iki wis dadi putraku dadi iya keneng diarani uga putrane Kakang Anggara” Rama Tumenggung numpangi rembug “saiki ndika wangsuli pitakonku sing maul an ya gene Kakang Anggara duwe rasa jubriya marang sing lagi padha tukaran?”.

 

“Mau awan macak sore” Ki Anggara wiwit guneman mangsuli pandangune Rama Tumenggung “ing Bulak Pandhe aku karawuhan punggawa Katumenggungan, sing kekudhung asmane Angger Suwanda lan Gusti Tumenggung, kamangka anggone kekudhung kuwi adoh banget karo kanyatan sing dadi watak wantune Gusti Tumenggung sing wiwit cilik wis tak ngerteni. Mula sawuse Punggawa Katumenggungan kuwi pamitan, aku ya daya-daya arep sowan Gusti Tumenggung ngaturake bab iki. Nanging nalika aku kanthi sesidheman mlebu pakarangan dalem Katumenggungan, aku weruh yen Angger Suwanda lagi nampa tekane punggawa sing uga duwe sesambungan cedhak karo punggawa sing lagi wae rawuh ing omahku mau. Mula aku banjur nyoba nguping anggone rerembugan Angger Suwanda karo punggawa kuwi, nanging jebul olehe padha rermbugan babar pisan ora nyenggol karo perkara sing tak gawa. Banjur ana punggawa loro sing rawuh maneh, sing lelorone jebul wis semayan karo Angger Suwanda arep mara king ngarsane Gusti Tumenggung, sing weksane dadi padudon antarane punggawa loro sing lagi teka kuwi karo punggawa sing mau teka dhisik malah wekasane banjur dadi padha panase nganti padha nggunakne gegamane dhewe-dhewe”.

 

Ki Anggara leren sedhela anggone guneman, merga ana Bibi abdine kanjeng Ibu Nyai Tumenggung sing mara ngladekne unjukan. Rama Tumenggung Jatikusuma katon njengkerutne palarapane, ketara yen apa sing dikandhakne Ki Anggara banget ndadekne kawigatening penggalihe.

 

“Nuwun sewu Wa” alon-alon aku nyelani rembug sawuse atur sasmita marang rama Tumenggung yen akua rep guneman lan rama Tumenggung mbales kanthi asung sasmita ngeparengake “menapa punggawa ingkang rawuh ing dalemipun Wa Anggara menika Ki Suwela?”.

 

“Bener Ngger, sing rawuh pancen Ki Suwela wong tuwane Ki Makara sing mau tak rebut kerise lan tak gawe lumpuh awake, ya merga kuwi sing ndadekne tuwuh rasa jubriya ing atiku sing dadi sabab anggone Ki lancur kerengan mungsuh Ki Makara iki mau” Ki Anggara mangsuli apa sing dadi pitakonku.

 

“Dados Wa Anggara menika Kebayan Bulak Pandhe, tiyang sepuhipun Andalu saha Rinten semahipun Ki Waraka sodagar sugih yoganipun sodagar saking nagari Cempa menika?” aku bali nggenahne, awit pancen aku durung tau srawung karo Ki kebayan Bulak Pandhe sing jebul isih sedulur tunggal guru karo rama Tumenggung Jatikusuma.

 

“Bener Ngger, aku wong tuwane Andalu, apa keng slira wis wanuh karo anakku wadon kembarane Rinten bojone Waraka kuwi?” Ki Anggara banjur nakoni aku bab sesambungan antarane aku karo Andalu.

 

“Inggih Wa” aku wangsulan blaka “kula mila nate panggih kalihan Andalu kaping sepisan nalika Ki Waraka gadhah damel nengeri tigang wulan anggenipun nggarbini semahipun inggih pun Rinten. Nalika samanten Andalu ngladosi kula ing ulah beksa, lan sasampunipun menika inggih dereng nate kepanggih malih”.

 

“Mengko dhisik” dumadakan rama Tumenggung ngendika nigas anggonku rembugan karo Ki Anggara “iki lagi padha ngrembug apa? Aku kok malah dadi bingung dhewe, merga aku ora ngerti bongkot lan pucuke sing lagi padha dirembug. Coba Kakang Anggara, ndika baleni saka wiwitan supaya aku bisa mudheng, nanging sadurunge manga diunjuk lan diincipi dhisik omben lan panganan yasane adhimu wadon, biyunge Suwanda sing diladekne bocah emban iki mau”.

Ki Anggara mesem amba, banjur ngranggeh cangkir sing ana ngarepe, kopine disruput banjur ditututi karo genti njupuk wajik klethik sing wis disuguhne.

 

“Ya sing gedhe pangaksama ndika Adhi” karo nyuwil wajik sing dijupuk Ki Anggara atur wangsulan marang Rama Tumenggung “iki mau jalaran aku kegeret karo sing dipundhutake pirsa dening Angger Suwanda, mula becike tak balenane anggonku matur marang si adhi Ya Gustiku Tumenggung Jatikusuma, tak wiwitane saka kawitan”.

 

“Iya Kakang” Rama Tumenggung paring wangsulan “nanging sadurunge kuwi, prayoga luwih dhisik ayo padha diunjuk banyu panas lan cemilan sing wis diladekne iki”.

 

“Inggih Wa, manga karahabana sawontenipun kanthi mardikaning panggalih” aku melu numpangi rembug, ngacarani marang ki Anggara.

 

 

Ana candhake.