SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (025)

 

25.

       Dereng ngantos setunggal wulan jumeneng dados Lurah, Jaswana ingkang samangke ngagem asma Ki Tambak Kapindho sampun ngecakaken kawicaksanan enggal kanthi ngewahi kawicaksanan ingkang sampun katetepaken dening Ki Tambak Kapisan. Jaman Ki Tambak Kapisan sasampunipun Ki Wungkul lengser saking kalenggahan minangka Bebau ing Sela lan kagantos anakipun, sesepuhing para Bebau lajeng kapasrahaken dhateng Bebau Tengah ingkang yuswanipun sepuh piyambak katimbang Bebau ing Padhukuhan sanesipun. Samangke dening Ki Tambak Kapindho sesepuhing Bebau Sakalurahan Tambak kapasrahaken dhateng Bebau Kidul, ingkang taksih kaprenah Pamanipun Nyai Lurah utawi Nyai Tambak Kapindho. Lajeng ki Bontot ingkang suwaunipun namung Kabayan ingkang jejibahanipun namung ambiyantu Bebau Kidul kainggahaken pangkatipun dados Jagabaya Desa ingkang mbawahi para Jagabaya ing padhukuhan sa Kalurahan. Bebau Tengah ingkang ngrumaosi sampun radi lunges ing yuswa, inggih namung saged nurut menapa ingkang dados kawicaksananipun Ki Tambak Kapindho. Namung ing salebeting batos nraos eman dene ingkang kapiji anyulihi piyambakipun kok Bebau Kidul ingkang miturut pamawasipun , kirang anjangkepi sarat masrut, jalaran Ki Bebau Kidul ingkang nami Ki Waruju menika katthah kawula ingkang ngraosi ingih jalaran taksih remen ngabotohan lan ngunjuk unjukan ingkang damel wuru. Makaten ugi kawicaksanan ingkang nginggahken pangkatipun Ki Bontot, ingkang yuswanipun boten kaot tebih kalihan yuswanipun Bebau Tambak. Ki Bontot menika ugi nggadhahi pakulinan ingkang kirang nocogi manahipun para kawula, awit remen meksa sinten kemawon murih nggega dhateng pamanggihipun kanthi ngugungaken kuwaosipun.

       Lan mila saestu sareng kawicaksananipun Ki Tambak Kapindho menika dipun cakaken, Ki Bebau Kidul menapa dene Ki Bontot lajeng malih slaganipun. Kekalihipun lajeng asring ngendel-endelaken dumeh sampun kasampiran panguwaos dening Ki Tambak Kapindho, lajeng remen tumindak sakajengipun piyambak. Ingkang makaten wau ndadosaken prihatosipun para Bebau, Para Sapukawating Kalurahan miwah para kawula ing Kalurahan Tambak.

       Ki Bau Tengah ingkang nyumerepi kedadosan ingkang saged nuwuhaken risaking tata reh parentah ing Tambak, boten wantun matur piyambak dhateng Ki Tambak Kapindho, nanging lajeng ngandharaken pamanggihipun dhateng Puranta, ingkang semahipun taksih kaprenah pulunanipun piyambak.

       “Menawi kula kalerenan anggen kula dados sesepuhing para Bebau menika estunipun malah kaleresan anakmas” criyosipun Bebau Tengah dhateng Puranta “awit kula piyambak inggih sampun rumaos sepuh, tenaga kula sampun kathah susutipun. Namung kemawon, menawi ingkang nggentosi kula menika Ki Bau Kidul, raosing manah kula kok kirang sreg. Jalaran anakmas Puranta piyambak mesthinipun ugi sampun uninga menggah tekunipun Ki Waruju ingkang kathah nyebal saking piwucaling agami ingkang dipun rasuk, kados dene anggenipun remen ngabotohan adu sawung, dhadhu kodhok ula, ngunjuk arak saha remen gontas-gantos selir kanthi boten mawi rikuh pakewuh makaten menika”.

       “Inggih Paman Bau” wangsulanipun Puranta angegongi panglocitaning Bebau Tengah “kajawi saking menika, kawicaksananipun Ki Lurah ingkang sanesipun ugi kula raosaken boten trep, inggih menika kanthi ngangkat drajatipun Ki Kebayan Bontot dados pangareping para Jagabaya. Kamangka awakipun piyambak sarta para kawula ing Tambak meh sedaya sampun sami sumerep menggah pakulinan ingkang boten sae ingkang asring katindakaken dening Ki Bontot”.

       “Bares kemawon Anakmas” Bebau Tengah wicanten malih “badhe atur pemut dhateng Ki Lurah, kula ajrih, kula kuwatos dipun wastani menawi boten lila masrahaken jejibahan minangka Sesepuhing Bebau menika. Saha kula ajrih menawi kula nampi suwanten ingkang damel sakiting manah kula. Nanging menawi kawicaksanan ingkang boten wicaksana menika boten kaleresaken murih leresipun, kula kuwatos Kalurahan Tambak ingkang sampun tumata awit katata kanthi premati dening Ki Tambak Kapisan badhe bibrah jalaran kawicaksananipun Ki Tambak Kapindho menika”.

       “Inggih Paman” Puranta suka wangsulan “mila kedah ingkang saged atur pemut dhateng Ki Lurah ing babagan menika, nanging Paman rak ugi pirsa bilih manut pranatan Kalurahan ingkang enggal menika, jejer kula namung kawula limrah, menawi badhe ngaturaken pamanggih magepokan kalihan tata rakiting parentah ing Kalurahan Tambak kedah mawi lantaran para-para ingkang sampun piniji, kados dene Bebau utawi Sapukawating Kalurahan. Malah kangge ndherek ing parepatan saben sepeken ing pendhapa Kalurahan kemawon kula ugi boten gadhah wewenang kangge ngaturaken pamanggih kajawi langkung rumiyin nitipaken pamanggih menika dhateng ingkang kasebat kala wau”.

       “Nanging ndika kedah emut lho anakmas” Bebau Tengah wicanten malih.

       “Emut bab menapa Paman?” Puranta pitaken.

       “Salah satunggal ingkang anjalari kula kalerenan saking Sesepuhing para Bebau menika boten saged kapisahaken kalih atur kula dhateng Ki Tambak Kapisan saderengipun lengser saking Kalurahan. Nalika samanten meh kemawon kula paben kalihan Bebau Kidul, jalaran kula dipun sujanani boten badhe sarujuk menawi Gus Jaswana ingkang kapasrahan Kyai Pantek lan mila estunipun ingkang wenang nampi Kyai Pantek menika menawi nurut Paugeran harak namung ndika Anakmas Puranta? Nanging jebul anakmas Puranta malah ngersakaken ingkang nggentosi ingkang Bapa, Ki Lurah ingkang samangke menika. Estunipun kula ngertos, menawi anggen ndika masrahaken kalenggahan Lurah menika kajawi kasurung raos percaya lan tresna dhateng Ki Lurah ingkang sak niki niku, ugi jalaran Anakmas ngeman menawi ngantos Kalurahan Tambak wonten dahuru, awit pangincimipun Bebau Kidul lan Kebayan Bontot ingkang ngumbar suwanten ing pundi-pundi nanging boten ngakeni, menawi ngantos mbenjang menawi ingkang gumantos Lurah dede Gus Jaswana, badhe damel kisruh ing Tambak mriki lan kula piyambak ugi nimbangi kanthi nyebar suwanten kados Ki Bau Kidul lan Ki Bontot, menawi badhe mbabati sok sintena ingkang damel kisruhing Kalurahan lan mila kula sampun nyiyagaken kekiyatan kalihan Ki Jagabaya jalaran kula sumerep menawi Ki Bebau Kidul lan Ki Bontot sampun nusun kekiyatan kangge damel kisruhing kalurahan”.

       “Inggih Paman kula ugi ngakeni bab menika” Puranta suka wangsulan “Kula kinten, Ki Waruju menapa dene Ki Bontot badhe mendha menawi kula purun ngalah, nanging jebul malah kados makaten kawusananipun. Kula pitados anggenipun Ki Lurah kagungan kawicaksanan-kawicaksanan ingkang boten wicaksana menika, boten awit kersanipun piyambak, nanging awit saking pambujukipun Ki Bebau Kidul lan Ki Bontot”.

       “Menika sampun cetha Anakmas” Bebau tengah wicanten kalih mesem “jalaran boten mokal menawi Ki Waruju menapa dene Ki Bontot menika taksih ngigid-igid dhateng Ki Tambak Kapisan lan para putranipun, dhateng kula ugi dhateng Ki Wungkul lan turun-turunipun, jalaran taksih dereng narimakaken pejahipun Ki Butulan kala rumiyin. Ki Waruju lan Ki Bontot nginten menawi pejahipun Ki Butulan jalaran paekanipun Ki Lurah, kula lan Ki Wungkul, menika ketitik saking sumebaring cariyos ngayawara ing wande-wande ingkang nyariyosaken bilih tiyang sepuhipun Ki Waruju menika rumiyin tiyang ingkang satuhu wicaksana. Kamangka kanyatanipun boten leres”.

       “Inggih Paman” Puranta suka wangsulan “badhea kados menapa, kula ugi kedah ngakeni menawi lahiripun kawicaksanan ingkang boten wicaksana menika, kula tumut udhu lan kedah tanggel jawab. Inggih awit saking menika, kula nyuwun pangestu dhateng Paman Bebau, kula badhe sowan ing ngarsanipun Kakangmas Jaswana, badhe atur pemut murih Kakangmas Jaswana wangsul malih ngambah margi ingkang sampun ginarisaken dening Bapa Raden Riyasa salebeting Kakangmas Jaswana ngayahi jejibahan mninangka Lurah ing Kalurahan Tambak mriki menika”.

       “Menika kula kinten inggih langkung prayogi Anakmas” tumanggapipun Bebau Tengah kalih mesem “nanging Anakmas kedah ngatos-atos, sampun ngantos kadenangan Ki Bebau Kidul menapa dene Ki Bontot. Awit menawi ngantos tiyang kalih menika ngertos bab menika, kajawi aturipun Anakmas Puranta dhateng Anakmas Jaswana badhe muspra tanpa gina, ugi saged ngundang memala tan wurunga kekalihipun badhe maeka murih Anakmas Puranta cilaka”.

       Saestu anuju satunggaling sonten ing wanci sabibaring serap surya, ing wekdal ingkang mirunggan, Puranta siyos sowan dhateng dalem Kalurahan. Ujubipun namung martuwi kasugenganipun ingkang raka inggih Ki Jaswana ingkang sampun jumeneng kanthi sebatan Ki Tambak Kapindho. Ki Lurah Tambak Kapindho sanget suka penggalihipun awit sowanipun Puranta menika. Kekalihipun lajeng sami jejagongan ingkang gayeng, jejagonganipun kakang kalih adhinipun. Inggih ing kalodhangan menika, Puranta lajeng ngaturaken murih Ki Lurah Tambak Kapindho kersa amirsani malih kawicaksanan enggal ingkang dipun cakaken. Kathah-kathah anggenipun Puranta ngaturaken bab prihatosing para Bebau, Para Sapukawating Kalurahan mandhapipun para kawula, awit slaganipun Ki Bontot lan Ki Bau Kidul ingkang dhemen tumindak kanthi akekudhung panguwaos lajeng damel kuciwaning para kawula.

       Midhanget aturipun ingkang Rayi makaten menika, Ki Tambak Kapindho lajeng ngendika :

       “Iya Dhimas, aku banget ngaturake panuwun marang Dhimas Puranta. Kabeh kang Dhimas kandhakake iki bakal tak gagas tak limbang lan tak timbang, yen merga kawicaksanan sing wis tak cakake bisa mbebayani tumrap karaharjane Kalurahan Tambak iya mesthi bakal tak suwak lan tak ganti nganggo kawicaksanan kang jumbuh karo kang dibutuhake dening Kalurahan lan kawula ing Tambak kabeh”.

       “Ngaturaken genging panuwun Kangmas” kantho raos marem Puranta ngaturaken panuwun dhateng Ki Tambak Kapindho.

       Sasampunipun kaanggep sampun cekap betahipun, Puranta lajeng pamitan badhe wangsul dhateng griyanipun malih. Ki Tambak Kapindho inggih lajeng nguntabaken wangsulipun Puranta ngantis dumugi regol ngajeng. Kalihan mlampah wangsul Puranta nggagas, bilih boten dangu malih para-para ingkang sami kacuwan awit kawicaksananipun Ki Tambak Kapindho, badhe tumuli mantun. Estunipun salebeting manah Puranta ugi kepengin daya-daya saged manggihi Bebau Tengah kangge ndumugekaken wartos ingkang dipun anggep ngremenaken menika, nanging gandheng kawontenan sampun radi dalu, Puranta lajeng murungaken anggenipun badhe bablas dhateng griyanipun Bebau Tengah. Ing batos badhe manggihi Ki Bau tengah ing dinten candhakipun kemawon.

       Nanging jebul petanganipun Puranta mleset, dinten enjingipun Puranta jebul repot magepokan kalihan anggenipun badhe nanem pantun ing sabinipun. Repotipun Puranta boten cekap setunggal dinten, nembe ing dinten katiga Puranta radi longgar. Lajeng enjingipun tata-tata badhe dhateng griyanipun Bebau Tengah.

       “Kula nuwun Gus” dumadakan nalika Puranta badhe menyat saking griyanipun wonten tamu tiyang kalih, inggih sapukawating Kalurahan ingkang asikep dedamel ingkang jangkep. Puranta radi ngungun manahipun. Lajeng pitaken menapa pikajengipun sapukawating kalurahan kekalih menika dumugi ing griyanipun kanthi asikep dedamel ingkang jangkep.

       “Nyuwun pangapunten Gus” wangsulanipun salah satunggal saking Sapukawating Kalurahan menika “kula namung sadremi nindakaken kuwajiban, inggih menika anglarapaken Gus Puranta ing sangajenging Parepatan Dhusun. Awit saking menika, murih saenipun sumangga Gus Puranta kula dherekaken bidhal sak niki ugi dhateng Pendhapa Kalurahan, sampun ngantos ndadak kula ngginakaken pamrawasa”.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (026)

 

26.

       Mireng wicantenipun saha sumerep sikepipun Sapukawating Kalurahan ingkang kados makaten kala wau, estunipun salebeting manahipun Puranta sanget ing boten remenipun. Wiwit alit ngantos diwasa, dereng nate wonten tiyang ingkang wicara keras dhumateng piyambakipun. Namung ing enjing menika tanpa wonten jawah tanpa wonten angin, dumadakan dipun getak mawi suwanten sangar dening laren nem-neman ingkang  namung sadarajating Sapukawat Kalurahan. Boten kraos kabekta saking runtiking manahipun, Puranta sampun ngepelaken tanganipun. Lan badhe gentos anggetak dhateng Sapukawating Kalurahan ingkang sampun tumindak degsura dhateng piyambakipun menika.

       Nanging dumadakan Puranta kengetan kalih piwucaling Biyungipun, inggih Nyai Lurah Sidhem ingkang nate paring piwucal menawi ngadhepi menapa kemawon kedah mawi nalar ingkang resik, sepen saking raos nesu. Awit menawi manah sampun kacondhokan raos kanepson, mangka adhakanipun ndadosaken nalar boten saged memikir kanthi leres. Awit saking menika, tangan ingkang sampun ngepel kala wau nunten dipun kendhoni malih lan kanthi suwanten ingkang alus Puranta pitaken dhateng Sapukawating Kalurahan kala wau :

       “Mengko dhisik Kisanak, ndika kadhawuhan supaya nglarapake aku ing parepataning Ki Lurah lan Para Bebau lan Sapukawating Kalurahan iki apa sing dadi jalarane?”

       “Sampun kekathahen rembag Ki Puranta” Sapukawating Kalurahan menika wangsulan mawi suwanten ingkang sengol “prakawis menapa ingkang dados jalaranipun ndika kalarapaken ing Parepataning Ki Lurah lan Para Bebau miwah Para Sapukawating Kalurahan menika dede prakawis kula. Ingkang baken kula kedah saged nglarapaken ndika mrika, sokur menawi ndika nurut kemawon dene menawi boten nurut, kula kekalih sampun kaparingan purba wasesa murih saged mbekta ndika dhateng Pendhapa Kalurahan enjing menika ugi”.

       “Yen pancen mangkono aku ora kabotan ndika irit menyang Pendhapa Kalurahan” Puranta wangsulan kanthi suwanten ingkang cetha “nanging aku tak pamit dhisik marang bojoku supaya ora rumangsa kelangan banjur nggoleki aku menyang ngendi-endi”.

       “Mangga Ki Puranta, nanging sampun dangu-dangu lan sampun nyobi badhe nglimpe lajeng nglungani kula” Sapukawating Kalurahan menika wicanten malih.

       “Senadyan dudu watake Puranta wedi ing kewuh lan tinggal glanggang colong playu, nanging yen ndika ora ngandel karo kandhaku ndika bisa ngetutne aku mlebu omah nemoni sisihanku!” wangsulanipun Puranta ingkang lajeng mlebet griya badhe madosi semahipun.

       Sapukawating Kalurahan wau boten semaur, nanging lajeng ngetutaken Puranta mlebet ing griya kanthi siyaga dedamelipun.

       “Sirep, esuk iki aku ora ngerti ana apa, dumadakan kaya pasakitan aku ditimbali supaya ngadhep ing parepataning Ki Lurah karo Para Bebau lan Para Sapukawat ing Pendhapa Kalurahan” Puranta wicanten dhateng semahipun.

       “Gek ya ana apa ta Kakang? Jarene ndika wingenane lagi wae sowan marang Ki Lurah lan ditampa kanthi becik? Kok dumadakan Kakang guneman kaya mangkono?” Sirep rumaos boten sekeca manahipun mireng wicantenipun ingkang jaler makaten kala wau. Mila Sirep menika dening Puranta kawulang murih boten ngginakaken basa krama manawi wicanten kalihan piyambakipun, criyosipun murih boten wonten raos manawi drajatipun Sirep mapan ing sangandhapipun Puranta.

       “Mengko wae nek aku wis tekan Pendhapa Kalurahan rak ya ngerti sing dadi sebabe” wangsulanipun Puranta “ora liwat aku meling kowe neng omah sing ngati-ati, lan manawa nganti wayah bedhug aku durung bali kowe tak lilani ngungak aku menyang Kalurahan”.

       “Iya Kakang, muga-muga ora ana apa-apa” Sirep wangsulan kanthi suwanten ingkang nyingidaken raos kuwatos ing manahipun.

       Puranta lajeng asung sasmita dhateng Sapukawating Kalurahan ingkang ngetutaken lampahipun wau, dipun ajak bidhal dhateng kalurahan jumbuh kalihan jejibahan ingkang dipun emban dening Sapukawating Kalurahan kekalih menika.

       Sadumuginipun Puranta ing Pendhapa Kalurahan, ingkang dipun sumerepi Puranta boten wonten ingkang nggadhahi ulat padhang dhateng piyambakipun. Malah polatanipun Ki Tanbak Kapindho, inggih Ki Lurah Tambak, ketingal mbrabak abrit sajak ngampet ing dukanipun. Makaten ugi para Bebau lan para Pamong miwah para Sapukawating Kalurahan. Namung Ki Bebau Tengah ingkang ketingal surem, soroting mripatipun nedahaken raos welas ingkang tanpa alis, kabekta raos ajrih menawi Welas temahan lalis, dhateng Puranta.

       “Puranta kowe ngerti yen aku wis ngerti kabeh tumindakmu sing licik kanthi tutup sikepmu sing alus kuwi?” dumadakan dereng ngantos linggihipun katata kanthi sakeca Puranta sampun dipun dangu dening Ki Lurah mawi suwanten ingkang nedahaken menawi Ki Lurah nembe duka.

       “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” kanthi suwanten ingkang alon nanging cetha Puranta nyuwun pirsa dhateng Ki Lurah ingkang taksih kadangipun sepuh menika “bares kemawon kula boten mangertos kalihan dhawuh jengandika ingkang makaten menika. Menawi keparengaken mbok inggiha Ki Lurah paring dhawuh ingkang cetha!”.

       “Lemes ilatmu, manis lambemu, nanging aku wis ora kena mbok apusi maneh yen kowe nyingidake kekarepan sing nistha ing atimu” Ki Lurah ngendika malih suwantenipun cetha nedahaken bilih manahipun nembe benter “ora ana wong sing nyana yen Putrane Ki Tambak Kapisan ya putrane Raden Riyasa jebul dhemen ngliwati dalan sing ora pantes dilakoni dening manungsa sing duwe watak satriya, kanggo mujudne kekarepane. Minangka sedulurmu tuwa, aku wis mbudidaya aweh pamomong lan pangayoman marang kowe kanthi sabecik-becike, nanging tinemune kowe malah arep nlikung aku saka pungkuran, arep nyuduk gegerku saka mburi”.

       Puranta ingkang dereng mangertos bongkot pucuking ukara ingkang dipun dhawuhaken Ki Lurah, namung kendel. Awit Puranta ngertos menawi Ki Lurah nembe duka lan salah pandakwa dhumateng piyambakipun. Menawi ngantos kawangsulan tan wurunga inggih badhe mewahi kanepsonipun Ki Lurah Jaswana. Awit saking menika, Puranta lajeng milih kendel kanthi tumungkul. Mangke kemawon manawi sampun  kaparingan wekdal kangge wicanten badhe matur lan kanthi alon lan ngleresaken pandakwanipun Ki Lurah ingkang lepat menika.

       “Saiki ngene wae” Ki Lurah nglajengaken anggenipun ngendika “mumpung aku durung kebacut nesu lan isih gelem ngelingi nek kowe kuwi satemene isih sedulurku, sanadyan aku dilahirake dening Biyung sing isih trahing priyayi saka Pajang lan Biyungmu jebul mung sadrajating batur. Luwih becik yen kowe gelem ngaku, Dhuwung Kyai Pantek saiki mbok singidake menyang ngendi he?”.

       Kraos kaget manahipun Puranta, jebul piyambakipun kadakwa sampun nyingidaken Piyandel Kalurahan Tambak inggih Keris Kyai Pantek. Babar pisan Puranta boten ngreken panginanipun Ki Lurah dhateng Biyungipun kala wau.

       “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” kanthi suwanten ingkang kepireng kedher Puranta atur wangsulan “sampun malih kok nyingidaken Kyai Pantek, saemut kula nyenggol ukiranipun kemawon kula boten badhe wantun, jer menika sipat kandeking Kalurahan Tambak wiwit jaman rumiyin. Dados kula inggih boten mangertos ing pundi papanipun Dhuwung Kyai Pantek menika”.

       “Dadi kowe isih arep selak yen Keris Kyai Pantek wis mbok colong saka plangkane he?” Ki Lurah sansaya muntab mireng aturipun Puranta ingkang makaten menika “aku wis ngerti yen tekamu ing Kalurahan wingenane wengi sing jaremu mung merga kowe wis kapang bisa jejagongan kanthi mirunggan karo sedulurmu tuwa kae, jebul mung sikep kang lelamisan, kowe mung butuh arep madik ing ngendi dununge Kyai Pantek sing banjur mbok colong mau bengi kuwi. Ngertiya Puranta, sadurunge kowe diparani Sapukawating Kalurahan ing omahmu mau, ing parepatan esuk iki aku wis ngabarake marang Para Bebau, Para Pamong lan Para Sapukawating Kalurahan kabeh yen Kyai Pantek ilang saka papan plangkane.  Maune aku ora nggagas babar pisan kanggo ndakwa kowe, nanging jebul Paman Bontot lan Bebau Kidul luwih dening waskitha lan waspada. Paman Bebau Kidul apa dene Paman Jagabaya Bontot luwih dhisik wis ngerti saka sasmita sing ditampa saka pusakane dhewe-dhewe, yen Kalurahan Tambak iki kancam dening bebaya gedhe, jalaran ana sing nyidra Kyai Pantek kanggo ngrebut panguwasa saka tanganku. Lan luwih cetha maneh sawise paman Bebau Kidul lan Paman Jagabaya Bontot kaparingan ngerti dening pusaka piyandel peparinge Ki Butulan jaman semana, yen sing nyidra Keris Kyai Pantek kuwi ora ana liya kajaba sedulurku dhewe. Kowe ngerti sapa sedulure Ki Tambak Kapindho ya Jaswana iki nek dudu kowe, Puranta. He ?”.

       “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” sareng sampun boten kiyat ngempet anggenipun kepengin wicanten, Puranta lajeng nyela atur “dados anggen jengandika ndakwa dhumateng kula nyidra Kyai Pantek menika namung wewaton criyosipun Ki Bebau Kidul miwah Ki Jagabaya Bontot ingkang ngaken sampun nampi wangsit saking pusakanipun ingkang pusaka kasebat boten saged micara menapa-menapa menika?. Menapa wewaton ingkang makaten menika jumbuh kalihan nalar ingkang wening Ki Lurah? Cobi Ki Lurah kendel sakedhap kaparenga menggalih kanthi weninging pikir ingkang linandhesan sucining manah”.           

       “Piye?” Ki Lurah nggetak Puranta kanthi suwanten ingkang sakalangkung sora “kowe wis wani nggorohake ature Paman Bebau Kidul lan Paman Jagabaya Bontot sing olehe matur ora ngawur, nanging nampa pituduh sing mijil saka pusaka kuna tinggalane Ki Butulan sing biyen melu babad alas yasa Kalurahan Tambak iki?”.

       “Nuwun sewu lan nyuwun pangapunten Ki Lurah” kanthi suwanten ingkang sareh, Puranta suka wangsulan “menawi Ki Lurah pitados dhateng Ki Bebau Kidul lan Ki Jagabaya Bontot, menika mila boten kenging kapaiben utawi dipun lepataken, nanging menawi Ki Lurah boten pitados dhateng aturipun lare ingkang sanadyan linahiraken dening Kere ingkang Minggah Bale, nanging lare menika taksih turasipun Ki Tambak Kapisan, taksih anakipun Raden Riyasa lan Ki Lurah pilih nggega wicantenipun tiyang ingkang namung anakipun Tiyang ingkang pejahipun awit nglalu ing pakunjaran sarana ngendhat mawi iket ing usuking pakunjaran, jalaran boten wantun ndhadhagi wirang jalaran sampun tumindak kados dene tumindaking kewan, inggih menika badhe mrosa asmara anak kuwalonipun piyambak. Menika ingkang kapireng aneh lan boten pinanggih ing nalar……..”.

       “Setan alas, maling ora genah, wani-wani gawe pitnah marang wong sing wis ora ana, iki jalukanmu!” dereng ngantos rampung anggenipun wicanten Puranta, karumiyinan pambengoke Ki Waruju inggih Ki Bebau Kidul ingkang wicanten ngaten menika sarwi sinarengan mencolot lajeng andugang sirahipun Puranta.

       Boten nginten duginipun bilahi, kenging duganganipun Ki Bebau Kidul ingkang sakayangipun, Puranta rebah dhawah glangsaran ing joganing pendhapa Kalurahan. Nanging gandheng Puranta rumiyin nate katuntun ing reh kanuragan dening tiyang sepuhipun, boten dangu anggenipun dhawah ugi lajeng saged tangi, ngadeg sarwi pasang kuda-kuda, siyaga ngadhepi Ki Waruju ingkang sampun ngliga kerisipun. Lan boten tebih ing wingkingipun Ki Waruju, jebul Ki Jagabaya Bontot ugi sampun siyaga kanthi nggegem gaganging pedhangipun ingkang sampun dipun liga.

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (024)

 

24.

       Ki Lurah ketingal radi kejot, nanging lajeng sinamudana temah boten kawistingal kejoting penggalihipun. Malah lajeng nata anggenipun lenggah, lajeng ngandika dhateng para ingkang wonten ing pendhapa sajak boten nggagas kalihan aturipun Bebau Tengah kala wau.

       “Apa kang dadi panemune Ki Bau Tengah sing wewaton Paugeraning Kalurahan pancen bener” ngendikanipun Ki Lurah “samengko mbok menawa ana Bebau utawa Sapukawat liyane sing uga duwe panemu magepokan karo sing lagi dirembug iki mau?”

       Boten wonten ingkang atur wangsulan kalihan pandangunipun Ki Lurah ingkang makaten menika. Ki Lurah nunten paring dhawuh :

       “Yen pancen wis ora ana, saiki aku arep takon marang anakku lanang Puranta, saupama dheweke tak pasrahi Kyai Pantek Piandel Kalurahan Tambak sing saiki isih tak enggo iki, kira-kira kuwawa nampani apa ora?”.

       “Nuwun sewu Bapa, kenging menapa ingkang badhe dipun pundhuti pirsa malah Dhimas Puranta? Kamangka kula pun Jaswana ugi sumadiya menawi Bapa badhe amundhut pirsa?” saderengipun Ki Lurah mundhut pirsa dhateng Puranta, Jaswana langkung rumiyin nyuwun pirsa, kenging menapa dene ingkang badhe dipun tari purun menapa botenipun nampi Kyai Pantek dede piyambakipun.

       “Sadurunge aku takon marang Puranta, anakku Jaswana lan kabeh wae padha sumurupa yen wewaton Paugeran sing dikandhakne dening Ki Bau Tengah mau, mangka kang kapisan duwe wewenang nampa piyandel Kyai Pantek lan nggenteni aku dadi Lurah ing Kalurahan Tambak kene iki ya mung Puranta. Jalaran Nyai Lurah sing saiki isih ana lan durung disulihi wong liya, kuwi ora ana liya kajaba Biyunge Puranta sing duwe jeneng Sidhem. Dene Biyunge Jaswana sing aran Mirasih wis luwih dhisik mangayun ing ngarsaning Pangeran bareng karo lahire Jaswana biyen…….” Ki Lurah lajeng nyethakaken menggah sinten Nyai Lurah ingkang samangke menika.

       “Dados kula menika dede putranipun Biyung Bapa?” Jaswana munggel pangandikanipun Ki Lurah kalihan panyuwunan pirsa, praupanipun Jaswana ketingal mbrabak abrit. Salebeting manahipun babar pisan boten pitados menawi piyambakipun dede putranipun Nyai Lurah ingkang samangke taksih sugeng menika.

       “Nuwun sewu Bapa” saderengipun Ki Lurah paring wangsulan dhateng Jaswana langkung rumiyin Puranta nyela atur “estunipun kula sampun dipun cariyosi dening Biyung, inggih cariyos ingkang miturut Biyung cariyosipun Kere Munggah Bale ing Kalurahah Tambak menika. Lan Biyung ugi sampun pirsa ungeling Paugeran Kalurahan, inggih karana menika Biyung nate mundhut pirsa dhateng kula, menggah sepinten agengipun raos tresna kula dhateng Kangmas Jaswana. Nalika samanten kula matur bilih katresnan lan bekti kula dhateng Kangmas Jaswana menika ngungkuli raos tresna kula dhateng badan kula piyambak. Lajeng Biyung dhawuh dhateng kula, menawi estu makaten kula kedah saged ambuktekaken katresnan kula dhateng Kangmas Jaswana, sarana mbudidaya murih Kangmas Jaswana benjingipun saged jumeneng Lurah nutugaken jejibahanipun Bapa, sawanci-wanci Bapa lengser. Inggih awit saking menika, dinten niki ugi kula nyuwun dhateng Bapa, mugi Bapa kersa ngginakaken ungeling Paugeran Kalurahan Tambak ingkang ngandhap piyambak, inggih menika Lurah ingkang dereng lengser kasampiran panguwaos masrahaken kalenggahanipun dhateng sinten ingkang dipun kersakaken. Lan dumugi dinten menika, Bapa taksih jumeneng minangka Lurah ing Tambak mriki. Awit saking menika, kaparenga Bapa dinten menika masrahaken kalenggahan Lurah dhateng Kangmas Jaswana. Kanthi makaten gumantosing lurah ing Tambak menika boten cengkah kalihan Paugeran ingkang wonten”.

       Midhanget aturipun Puranta ingkang makaten menika, sapandurat Ki Lurah boten saged ngendika menapa-menapa. Namung ing socanipun ketingal kekembeng waspa. Titiyang sapendhapa sami kendel, njegreg kados-kados kaperbawan dening aturipun Puranta dhateng tiyang sepuhipun murih masrahaken kalenggahan Lurah dhateng Jaswana. Kamangka sampun cetha menawi manut paugeran ingkang wonten, mesthinipun Puranta ingkang wenang nggentosi tiyang sepuhipun manawi Ki Lurah sampun lengser.

       “Jaswana…..” sasampunipun kendel radi dangu ki Lurah lajeng nimbali Jaswana, putranipun ingkang ageng.

       “Inggih Bapa?” wangsulanipun Jaswana alon kalih nglirik ingkang rayi nenggih Puranta.

       “Kowe wis ngerti unining Paugeraning Kalurahan lan uga wis krungu apa sing dadi ature adhimu Puranta marang pun Bapa, mesthine kowe uga bisa weruh sepira gedhening katresnane sedulurmu kuwi marang awakmu. Samengko aku arep takon, kepriye mungguh panemumu?” Ki Lurah paring wangsulan kanthi mundhut pamanggihipun Jaswana.

       “Kados ingkang wongsal-wangsul kula aturaken dhateng Bapa” Jaswana atur wangsulan “menapa ingkang kadhawuhaken Bapa dhateng keng putra pun Jaswana, kula namung badhe nyendikani dhawuhipun Bapa. Namung kemawon, magepokan kalihan aturipun Dhimas Puranta dhateng Bapa kala wau, menawi ingkang nglandhesi atur kala wau awit kabekta raos mesakaken dhateng kula, kula kinten Jaswana dereng pantes menawi nampi sih kawelasan saking sinten kemawon, kalebet saking sedherek kula piyambak, ingkang pranyata sedherek namung tunggal Bapa nanging benten Biyung menika”.

       “Puranta…..” Ki Lurah lajeng ndangu dhateng Puranta.

       “Inggih Bapa?” kanthi suwanten ingkang cetha Puranta atur wangsulan.

       “Sadurunge panyuwunmu mau tak sembadani, aku uga kepengin krungu kowe aweh wangsulan marang pitakone Kakangmu lagi wae iki mau, saiki coba wangsulana kanthi cetha!” Ki Lurah lajeng dhawuh murih Puranta mangsuli pitakenipun Jaswana.

       Puranta mesem lajeng njejegaken anggenipun linggih, tumunten wicanten:

       “Menawi kadangu menapa ingkang dados lelandhesan anggen kula ngaturaken panyuwunan dhateng Bapa kala wau, lelandhesanipun nuwun inggih katresnan sejati. Katresnan ingkang sejati boten badhe saged kapisahaken kalihan raos pitados dhateng ingkang dipun tresnani. Minangka kadang ingkang kaprenah nem lan kula ngraosaken sampun dipun mong dening Kangmas Jaswana kanthi tulusing katresnan, kula lajeng pitados menawi Kangmas Jaswana tuhu tresna dhateng kula. Makaten ugi kula, kula sakalangkung tresna lan bekti dhateng Kangmas Jaswana, dhateng Bapa, tuwin dhateng Biyung. Awit kula tresna lan bekti mila kula langkung pitados dhateng Bapa tuwin Biyung bilih sedaya ingkang kawucalaken dhateng kula tamtu piwucal ingkang sae ingkang badhe mbekta kasaenaning gesang kula. Sepisan malih kula ambali, bilih Biyung nate paring dhawuh dhumateng kula murih ambudidaya supados Kangmas Jaswana tembenipun saged nggentosi kalenggahanipun Bapa minangka Lurah ing Tambak mriki. Lan magepokan kalihan atur panyuwun kula dhateng Bapa kala wau, saestu kula pitados bilih Kangmas kiyat nampi jejibahan minangka Lurah menawi Bapa sampun lengser, tegesipun kiyat badhe nindakaken kuwajibaning Lurah kanthi sasae-saenipun, sae tumrap Kalurahan lan Kawula ing Tambak sedaya. Menika ingkang dados lelandhesan atur panyuwun kula kala wau Bapa. Dados tebih saking raos mesakaken awit saestu kula mangertos Kangmas Jaswana boten betah dipun mesakaken dening titah ingkang wujudipin namung sak kula menika”.

       “Yen pancen mangkono, aku minangka wong tuwamu lan minangka Lurah ing Tambak kene, bakal nuruti apa kang dadi panjalukmu” Ki Lurah paring wangsulan kanthi suwanten ingkang anteb. Kasambung paring dhawuh mawi suwanten ingkang sora, katujokaken dhateng sedaya ingkang nembe wonten ing Pendhapa :

       “Para sedulurku kabeh, aku njaluk wangsulan marang ndika kabeh, apa ndika kabeh bakal panggah setya lan bekti marang Kalurahan Tambak iki, saupama  Lurahe wis dudu aku maneh?”.

       “Kasetyan lan bekti kula dhateng Kalurahan Tambak boten badhe ewah Ki Lurah, ngantos benjing kukuding jagad” ingkang atur wangsulan Ki Bebau Tengah, ingkang kalajengaken nari para ingkang sami wonten Pendhapa sedaya : “Rak ya mangkono ta Sedulur kabeh?”.

       “Nggiiiiiiiiiih……” boten wonten setunggal-setunggala saking para ingkang wonten pendhapa ingkang boten semaur makaten menika.

       “Sabanjure aku njaluk paseksen ndika kabeh” Ki Lurah ngendika malih “dina iki uga, kalungguhan lurah sing sasuwene iki tak cekel, tak pasrahake marang anakku lanang Jaswana lan wiwit dina iki sing wenang nindakne jejibahan Lurah ing Kalurahan Tambak kene ya anakku lanang Jaswana. Apa ana saka ndika kabeh sing ora sarujuk marang kawicaksanan iki lan ora gelem dilurahi dening anakku lanang Jaswana?”.

       “Boteeeeeeeen……” ambata rubuh wangsulanipun tiyang sapendhapa.

       Ki Lurah lajeng nglolos dhuwung ingkang dipun agem, nuwun inggih Kyai Pantek lajeng kaparingaken dhateng Jaswana minangka tandha menawi Jaswana sampun jumeneng dados Lurah ing Tambak. Sasampunipun sepisan malih Ki Lurah Jaswana ngekahaken kasetyanipun Para Bebau, Para Sapukawating Kalurahan lan Para pamong sanesipun, pakempalan enjing menika lajeng bibar. Ingkang Kantun namung Raden Riyasa ingkang sampun boten dados Lurah malih, Jaswana ingkang sampun ngagem sebatan Ki Lurah Jaswana tuwin Puranta.

       “Ki Lurah lan sira Puranta……” Raden Riyasa nimbali putranipun kekalih.

       “Inggih Bapa” meh sareng Puranta lan Jaswana atur wangsulan.

       “Sawise kalungguhan Lurah tak pasrahake marang Ki Lurah Jaswana, sesuk esuk sadurunge pletheking surya aku karo Biyungmu bakal pangkat menyang Batapawon lan ora bakal bali maneh menyang Tambak kene” dhawuhipun Raden Riyasa dhateng yoganipun kekalih “mung welingku marang kowe ngger anak-anakku kabeh, kowe bocah loro kudu tansah rukun nganti kukuding jaman, aja nganti padha tukar padu gedhene nganti padha kerengan, padha reksanen dhewe-dhewe sedulurmu. Jaswana kudu ngreksa kaslametane Puranta lan Puranta kudu ngreksa kaslametane Jaswana. Ora ana ing antarane Jaswana lan Puranta sing tak lilani padha negakne siji lan sijine, ya negakne larane gedhene negakne marang patine. Jagad anekseni, Gusti Midhanget lan Maha Mirsani, yen nganti pawelingku iki ana sing nyidrani ing kono margane bakal lebur tanpa dadi” Raden Riyasa pamitan lan anilar wekas dhateng Ki Lurah Jaswana miwah Puranta.

       Kekalihipun inggih lajeng sami angestokaken dhawuh lan janji bilih badhe setya dhateng pawelingipun ingkang Bapa, kairing sumpah sok sintena ingkang amiwiti cidra mangka inggih piyambakipun ingkang badhe angrumiyini sirna.

       Raden Riyasa lajeng mlebet dhateng dalem Kalurahan,  Nyai Lurah inggih Sidhem kaparingan pirsa bilih dinten menika kalenggahan Lurah sampun kapasrahaken dhateng Jaswana. Nyai Lurah Sidhem ugi sampun nglenggana lan nampi wartos menika kanthi sukaning manah. Lan nalika Raden Riyasa dhawuh bilih badhe amiwiti gesang enggal ing Pratapan Batapawon, Sidhem inggih badhe ndherek. Enjingipun anyarengi mega abrit ing langit sisih wetan njudhul, Raden Riyasa pamitan kangge ingkang pungkasan dhateng putra-putranipun. Lurah Jaswana nguntapaken jengkaripun ingkang Bapa ngantos dumugi regol ngajeng. Dene Puranta lan Sirep, semahipun, ndherekaken jengkaripun Raden Riyasa ngantos tapel watesing Kalurahan, nembe mandheg anggenipun mlampah ndherekaken tiyang sepuhipun sasampunipun Raden Riyasa paring dhawuh murih Puranta lan semahipun wangsul dhateng griyanipun malih.

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (023)

 

23.

       Sapejahipun Ki Butulan mangka Padhukuhan iring Kidul, komplang boten wonten Bebaunipun. Jalaran yoganipun Ki Butulan ingkang mijil jaler ingkang nami Waruju nembe umur gangsal tahun. Kangge sawatawis wekdal kangge mangreh lan angesuhi Padhukuhan iring Kidul menika dipun rangkep dening Ki Bebau Tengah. Sareng sampun sekawan wulan, anyarengi kalihan sapeken anggenipun Ki Bau Tambak Tengah amboyong Puranti dhateng Tambak lan kasengkakaken minangka Nyai Bebau Tambak Tengah, kanthi pasarujukananipun para manca kaki saha para Bebau sanesipun tuwin para Sapukawating Dhusun Tambak, Ki Bontot, nuwun inggih rayinipun Ki Butulan ingkang alit piyambak, dening Ki Lurah Kapiji minangka Bebau Wakil ing Padhukuhan iring kidul mriku. Mila kawastanan Bebau Wakil, jalaran Ki Bontot anggenipun nindakaken kuwajiban minangka Bebau sadremi makili Waruju ingkang dereng diwasa. Mangke menawi Waruju sampun yuswa pitulas tahun, Ki Bontot kedah masrahaken kalenggahan Bebau dhateng Waruju lan Ki Bontot badhe kadadosaken Kabayan inggih menika Pamong ingkang kabawah dening Ki Lurah dene jejibahanipun ambiyantu Waruju ingkang sampun kasengkakaken minangka Bebau gumantos kalenggahanipun Ki Butulan ingih tiyang sepuhipun.

       Let setengah tahun saking pejahipun Ki Butulan, Ki Lurah saestu anggarwa Emban Sidhem. Lan sebatan Emban nunten kasuwak, kagantos mawi sebatan Nyai Lurah. Nyai Lurah boten suda katresnanipun dhateng Jaswana, sanaosa sampun dados yoga kuwalonipun. Temah ngantos Jaswana ageng, ngertosipun inggih Nyai Lurah Sidhem menika Biyungipun. Awit mila katresnanipun Nyai Lurah dhateng Jaswana boten benten kalihan yoganipun piyambak, ingkang nami Puranta. Makaten ugi Jaswana ngantos akil diwasa tansah bekti dhateng Nyai Lurah lan sanget kasok tresnanipun dhateng Puranta, inggih adhinipun piyambak, sanadyan adhi namung tunggal Bapa seje Biyung.

       Lampahing wekdal boten nate mandheg, tahun gumanti tahun. Boten kathah ingkang saged kacariyosaken. Kajujug kawontenanipun Kalurahan Tambak ingkang sampun sansaya reja, sansaya wiyar padhukuhan-padhukuhananipun awit kathahing griya ingkang kawangun dening para warga, lan sansaya makmur pagesanganing para kawula. Para Bebau sampun sami nglungsuraken palenggahanipun dhateng anakipun, jalaran sampun sami sepuh. Kantun Bebau Tengah ingkang taksih panggah madeg dados bebau, inggih labet badanipun ugi taksih prakosa. Bebau Padhukuhan iring Kidul sampun kalenggahan dening Ki Waruju. Putranipun Ki Lurah kalih-kalihipun ugi sampun palakrama sedaya. Jaswana krama pikantuk kaprenah putunipun Ki Butulan, inggih ponakanipun Ki Waruju, ingkang nami Tayem. Lan Puranta ugi sampun Rabi pikantuk ponakanipun Ki Bebau Tengah ingkang nami Sirep. Ki Tambak Kapisan rumaos sampun lungse ing yuswa, mila lajeng amiji anakipun kekalih murih sami marak ing ngarsanipun. Anyarengi kalihan mlempakipun Para Bebau sakalurahan, Para Sapukawating Kalurahan lan para Pamong sanesipun, kados Jagabaya, Jagatirta, Pala Angon, Pala Kubur lan sanes-sanesipun.

       “Ngger anakku sakloron, Jaswana lan Puranta” sasampunipun sawatawis anggenipun sami marak Ki Lurah lajeng paring dhawuh dhateng ingkang putra kekalih “iki aku arep paring pangandika marang sira bocah loro, sineksenan para Bebau, Para Sapukawating Kalurahan lan para pamong liyane, magepokan karo dina mburine Kalurahan ing Tambak kene. Mula kowe Jaswana lan Puranta padha menenga sarta semaken apa sing bakal tak dhawuhake iki mengko, prelune mbesuk ora padha udur rebut bener sawuse aku ora ana”.

       “Inggih Bapa” Jaswana lan Puranta sami atur wangsulan sesarengan.

       “Aku banget rumangsa begja sajroning uripku iki, awit dening Gusti aku kaparingan anak loro lanang kabeh sing padha bekti marang wong tuwa lan tresna asih marang kabeh  kawula ing Tambak kene” Ki Lurah nglajengaken anggenipun ngendika “ngerti lan ngaweruhi pakulinanmu bocah loro sing tansah nurut marang piwulanging Agama lan Paugeraning Kalurahan, rasa bombong ing jero dhadhaku iki, sanadyan durung ngambah alaming pati nanging kaya-kaya wis ngrasakne kaendahaning suwarga. Lan kang mangkono mau, ngelingake aku marang janjiku jaman aku meguru marang Eyangmu Kyai Anisapurwa ing Pratapan Bata Pawon biyen”.

       “Bapa nate janji menapa dhateng Eyang Anisapurwa?” Jaswana nyela atur nyuwun pirsa dhateng Ki Lurah.

       “Aku nate janji yen aku bakal nyampurnakne ngelmu panembahku ing Batapawon kanthi njinglengi piwulange Eyangmu Kyai Anisapurwa lan marsudi sampurnaning pati uga ana ing Batapawon kana” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah dhateng Jaswana.

       “Lajeng kersanipun Bapa samangke kados pundi?” Jaswana lajeng nyuwun pirsa malih.

       “Telung dina kepungkur aku nampa dhayoh, ya iku Ki Yasawida, putrane Kyai Pabadara dadi isih wayahe Kyai Anisapurwa” kados boten maelu atur pitakenanipun Jaswana, Ki Lurah nglajengaken anggenipun ngendika “tekane Ki Yasawida kajaba mretinjo kaslametanku, uga nyaritakake yen sawise Kyai Anisapurwa seda nalika ngibadah Kaji ing Mekah rong puluh tahun kapungkur, Pratapan Batapawon banjur disuhi dening Kyai Pabadara. Kabar kaping pindho Ki Yasawida ngandhakake yen patang puluh dina kapungkur Kyai Pabadara wis kundur mangayun ing ngarsaning Gusti, lan sadurunge seda Kyai Pabadara ninggal wekas marang Ki Yasawida yen sasedane Ki Pabadara, Ki Yasawida supaya nggoleki aku menyang Kalurahan Tambak kene iki lan njaluk supaya aku nutugne jejibahane Kyai Anisapurwa lan Kyai Pabadara, mbengkoni Pratapan ing Batapawon. Gagayutan karo kuwi, dina iki aku nimbali kowe anakku sakloron lan para Bebau Sakalurahan, Para Sapukawating Kalurahan lan para pamong kabeh. Aku arep njaluk pamit bakal nganthi Biyungmu bakal tak ajak menyang Batapawon, nuhoni janjiku lan nindakne dhawuhe Kyai Pabadara lumantar wekas sing digawa Ki Yasawida kuwi”.

       “Menawi Bapa badhe jengkar saking Tambak lajeng angesuhi Pratapan Batapawon, lajeng kados pundi mangke kalihan Kalurahan Tambak menika Bapa?” Puranta ingkang wiwit wau namung kendel lajeng matur dhateng tiyang sepuhipun.

       “Kowe aja kaya wong bodho Puranta” Ki Lurah paring wangsulan dhateng Puranta “sadurunge aku budhal menyang Batapawon, Kalurahan Tambak kudu wis duwe Lurah anyar sing nutugne jejibahanku, dadi Kalurahan Tambak ora bakal komplang koncatan lurahe, ngerti?”.

       “Inggih kula ngertos Bapa” wangsulanipun Puranta ingkang kalajengaken atur panyuwun “kula ugi nglenggana menawi Bapa kasampiran kuwajiban anetepi janji dhateng Kanjeng Eyang Anisapurwa ingkang kedah dipun tindakaken. Inggih awit saking anggen kula anglenggana menika, kula suwun kaparenga Bapa tumunten amisuda Kadang kula sepuh nenggih Kangmas Jaswana, kajumengna minangka Lurah anyambet lan nutugaken jejibahan Lurah ingkang badhe dipun tilar dening Bapa dhateng Batapawon”.

       “Misuda Lurah kuwi gaweyan gampang Puranta” Ki Lurah paring wangsulan kalihan mesem “samangsa Keris Kyai Pantek tak pasrahake ya sing kapasrahan kuwi wis madeg dadi Lurah ing Tambak kene kang kudu digugu lan dituruti reh parentahe dening warga kang setya marang Kalurahan Tambak. Kamangka anakku kuwi loro, mula kudu ana salah siji sing gelem tak pasrahi wujude Keris Kyai Pantek kang dadi lambange Kalurahan Tambak iki”.

       “Kula kinten menika dede prakawis ingkang angel Bapa” Jaswana sumela atur “Bapa namung Kantun maringaken Keris Kyai Pantek dhateng kula pun Jaswana menapa dhateng adhi kula Dhimas Puranta, kula kinten sampun rampung. Manawi ta ingkang kaparingan Kyai Pantek menika kula, kula inggih boten badhe suwala”.

       “Leres menika Bapa” Puranta ugi numpangi rembagipun Jaswana “Paugeraning Kalurahan nyebataken bilih menawi wonten Lurah ingkang sampun lengser, jejibahan Lurah kedah kaparingaken dhateng salah satunggal saking putranipun Lurah ingkang lengser menika ingkang mijil kakung, menika ingkang sepisan lan kaping kalihipun ingkang sepuh piyambak. Dados sampun trep menawi Kangmas Jaswana menika Bapa piji kapurih nampi wujudipun Wangkingan Kyai Pantek, minangka tandha menawi Kangmas Jaswana sampun kajumenengaken dados Lurah ing Tambak mriki. Dene kangge ngawontenaken pahargyanipun saged dipun rembag wingking, kajumbuhaken kalihan kawontenan”.     

       Ki Lurah katingal manthuk-manthuk, nanging ngantos radi dangu boten tumuli paring wangsulan.

       “Nuwun sewu Ki Lurah, menapa kula pun Jaladri Bebau Padhukuhan Tengah kaparengaken matur?” dumadakan Bebau Tengah nyilak sepining kawontenan matur dhateng Ki Lurah.

       “Iya Ki Bebau” Ki Lurah paring wangsulan kanthi suwanten ingkang sareh “ora mung ndika wae sing kena ngandhakne panemune ing kene, sanadyan sapa wae sing ana pendhapa iki duwe wewenang ngandhakne panemune waton jumbuh karo Paugeraning Kalurahan lan bisa madhangake prakara ora nambahi ruweting pamikir”.

       “Ngaturaken genging panuwun Ki Lurah” Ki Bebau Tengah nglajengaken anggenipun matur “boten ateges kula badhe mancasi, namung kula kepengin anjangkepi ungeling Paugeran ingkang kala wau dipun aturaken dening Gus Puranta”.

       “Nuwun sewu Ki Bau” dumadakan Ki Bebau Kidul nenggih Ki Waruju nigas aturipun Bebau Tengah kanthi suwanten ingkang sora “Paugeran Kalurahan menika sampun jangkep, dados boten prelu ndika jangkepi malih. Atur ndika niku saged kados ingkang kadhawuhaken Ki Lurah nambahi ruweting pamikir……”.

       “Mengko dhisik Ki Bau Kidul” Ki Bebau Tengah gentos nigas rembag “ndika kuwi Bebau sing durung suwe madege, dadi ndika kudu ngerti tatacarane guneman ing pasamuwan. Ing kene aku ora guneman karo ndika, nanging aku matur marang Ki Lurah, sing wenang maido utawa nampa aturku iki Ki Lurah dudu ndika Ki Bau Kidul”.

       “Ampun sumekehan dumeh sampun dangu nggen ndika dadi Bebau Ki Bau Tengah” Ki Bebau Kidul gentos mangsuli rembagipun Ki Bebau Tengah “amergi Bebener menika boten kudu mapan ing pamanggihipun Bebau ingkang sampun dangu anggenipun dados Bebau mawon………”

       “Cukup!!!” Ki Lurah ngendika kanthi sora medhot anggenipun Bebau Kidul gineman. Sadaya lajeng sami kendel, tumungkul ningali siti, rumaos kasoran kalihan perbawanipun Ki Lurah Raden Riyasa.

       “Coba ndika tutugne tembung ndika sing durung rampung mau Ki Bau Tengah!” sasampunipun kawontenan dados sepen, Ki Lurah nunten paring dhawuh dhateng Ki Bau Tengah “marang liyane tak jaluk padha meneng dhisik, kena guneman lan ngetokne panemune yen wis rampung anggone guneman Ki Bau Tengah”.

       “Nuwun inggih Ki Lurah” Ki Bau Tengah lajeng matur malih “ingkang kula kajengaken njangkepi paugeran ingkang kaaturaken Gus Puranta kala wau, nuwun inggih ungeling Paugeran Kalurahan ingkang kaserat ing sangandhapipun perangan ingkang dipun aturaken Gus Puranta kala wau, nuwun inggih ingkang nyebataken langkung utami menawi kawiyosaken dening Nyai Lurah ingkang boten wonten ingkang nyulihi malih. Kados nalika lelampahan kula dhuk rumiyin, sanaosa Kula gadhah sedherek sepuh, nanging boten kawisuda dados Bebau jalaran Biyungipun sedherek kula sepuh kala wau sampun boten wonten lan wekdal kula dipun kepyakaken dados Bebau rumiyin ingkang kasebat minangka Nyai Bebau tengah menika Biyung kula”.

       Jaswana lan Puranta sami pandeng-pandengan piyambak, jalaran kekalihipun dereng saged mangertosi pikejengipun Bebau tengah menika.

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (022)

 

22.

       Ki Lurah pirsa menawi Sapukawat menika ajrih menawi kadukan, inggih labet saking Sapukawat-sapukawat ingkang taksih nem menika dereng kulina wicanten ing sangajenipun tiyang kathah. Pramila Ki Lurah nunten ngendika kanthi aris, alus :

       “Aja kesusu nggonmu gunemen Prakas, Iya jenengmu Prakas ta? Prakas anake Ki Prana?”

       “Inggih Ki Lurah” wangsulanipun Sapukawat kala wau sampun boten glagepan malih.

       “Ya wis saiki kandhawa apa sing kedaden tumrap Paman Butulan sing ana jero Pakunjaran?” Ki Lurah lajeng paring dhawuh malih kanthi suwanten ingkang kapireng sabar.

       “Nuwun sewu Ki Lurah, kula wau rak nembe dugi nggentosi Kakang Dirja ingkang jagi wiwit kala dalu, dening Kakang Dirja kula dipun sanjangi menawi Ki Butulan wiwit kala wingi dereng nedha. Criyosipun Kakang Dirja, wau Kakang Dirja nyobi nyukani sekul kalih wedang dhateng Ki Bebau Kidul, nanging malah Ki bebau Kidul ngamuk-ngamuk boten kantenan, Kakang Dirja dipun tempiling menapa. Mila lajeng ngengken kula, mengke menawi sampun boten kepireng Ki Bebau Kidul misuh-misuh supados kula ingkang nyukakaken sekul dhateng Ki Bebau Kidul. Sareng sawatawis dangu, sampun boten kapireng malih suwantenipun Ki Butulan ingkang misuh-misuh lan ugi boten kepireng piyambakipun ngamuk nyadhuki gebyog pakunjaran. Kula tengga ngantos radi dangu panggah sepi, mila kula inggih lajeng wantun mlebet pakunjaran badhe nyukakaken sekul kalih wedangipun Ki Bebau Kidul. Nanging sepinten kageting manah kula? Sareng kula caketi Ki Bebau Kidul sampun nggantung, gulunipun dipun jiret piyambak mawi iket ingkang dipun tangsulaken dhateng usuk. Nalika kula demek, jebul sampun boten ambegan, kula lajeng mlajar mriki criyos dhateng Ki Jagabaya ingkang lajeng kadhawuhan matur piyambak dhateng Ki Lurah menika” Sapukawat ingkang nami Prakas menika matur kawontenan ingkang wonten ing Pakunjaran.

       Sakala Ki Lurah dados kejot, boten sranta lajeng jumeneng kalih ngendika dhateng para Bebau lan sedaya ingkang wonten ing pendhapa :

       “Angel anggonku arep percaya karo sing dikandhakne Prakas iki mau. Luwih becike ayo sedulur kabeh padha didelok bebarengan kaya apa kahanane Paman Bebau Kidul”.

       Lan tanpa ngentosi wangsulanipun para ingkang wonten ing Pendhapa, Ki Lurah ngrumiyini njangkah tumuju Pakunjaran. Para Bebau lan Para Sapukawating Dhusun, ugi lajeng sami tut wuntat.

       Ki Lurah rumaos kejot saestu, menapa ingkang dipun aturaken Prakas prayata leres. Kawontenanipun Ki Bebau Kidul ketingal nggegirisi, gumantung ing usuk kanthi gulu dipun tangsuli mawi iketipun piyambak. Ing ngandhapipun wonten dhampar ingkang sampun ngglempang. Dados saged dipun titik bilih anggenipun ngendhat Ki Bau Kidul menika kala wau kanthi ancik-ancik dhampar alit menika lajeng dipun jejak temah ngglempang lan Ki Bau kajiret gulunipun. Mripatipun Ki Bau ketingal mlilik mendelik, lidhahipun melet ketingal angajrihi dhumateng sok sintena ingkang mirsani.

       “Ki Bau Sela……” Ki Lurah lajeng nimbali Ki Wungkul.

       “Inggih Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Bau Sela.

       “Tulung ndika prentahne marang para sapukawat murih yasa tandhu kanggo ngusung layone Paman Bebau Kidul bali menyang omahe. Mengko awake dhewe kabeh padha ngiringi, aku dhewe kang bakal aweh katrangan marang Bibi Bebau Kidul ngenani larah-larahe nganti kedadeyan kang kaya mangkene iki” Ki Lurah lajeng ndhawahaken prentah dhateng Ki Bebau Sela.

       “Sendika ngestokaken dhawuh Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Bebau Sela lajeng bidhal ngatag para sapukawat murih damel tandhu kados ingkang dipun dhawuhaken dening Ki Lurah. Ki Bebau Sela piyambak ugi lajeng tumandang sareng-sareng kalihan para sapukawat ingkang dipun atag.

       “Lan ndika Ki Bau Tengah” salajengipun Ki Lurah paring dhawuh malih dhateng Bebau Padhukuhan Tengah, nenggih Ki Jaladri.

       “Inggih Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Jaladri.

       “nDika tak prentah gawe luwangan ing kuburan kidul Desa, kanggo papan palereman kang pungkasan tumrap Paman Butulan”.

       Ki Jaladri ugi lajeng bidhal ngayahi jejibahan ingkang kadhawuhaken Ki Lurah, kanthi marentahaken dhateng para sinoman sapukawat ing dhusunipun. Boten dangu, tandhu sampun samekta. Layonipun Ki Bebau Kidul dipun andhapaken lan dipun gotong mawi tandhu kabekta wangsul dhateng griyanipun ing Padhukuhan sisih kidul.

       Boten maiben menawi Nyai Butulan lajeng nangis ngglolo lan gero-gero boten kantenan nalika ngertos menawi ingkang jaler sampun pejah jalaran lampus dhiri ing Pakunjaran. Jalaran wiwit kala dalu Nyai Butulan tansah melang-melang manahipun awit ngentosi ingkang jaler boten tumunten wangsul, kamangka kesahahipu ingkang pamit dhateng kalurahan kanthi dipun kancani yoganipun estri pun Puranti. Samangke sareng wangsul sampun wujud layon. Lan anakipun estri ugi boten katingal.

       “Ya aku sing njaluk pangapura Bibi” dhawuhipun Ki Lurah dhateng Nyai Butulan anyarengi Layonipun Bebau Kidul dipun suceni lan dipun upakara kanthi samurwatipun dening Ki Kaum lan para sekabatipun “satemene aku wis mbudidaya murih kabeh bisa lumaku kanthi becik. Nanging tekdiring Gusti Sing Maha Adil wis nggarisake yen lelakone kudu mangkene iki”.

       Ki Lurah lajeng nyariyosaken lelampahan wiwit Ki Bebau Kidul lan Puranti dumugi ing Kalurahan manggihi Ki Lurah, kasambet anggenipun Ki Bebau ingkang salah tampi kalihan wangsulanipun Ki Lurah lajeng malah nglepataken Puranti sarta badhe amejahi lan mrosaasmara Puranti ing waliking gegrumbulan tapel wates antawisipun Padhukuhan Kidul lan Padhukuhan Tengah, ingkang lajeng kadenangan dening Ki Bau Sela lan Ki Bau Tengah lan wekasan Ki Bebau Kidul kapeksa kalebetaken ing Pakunjaraning Dhusun.

       “Dadi anggonku dhawuh marang Ki Jagabaya supaya Paman Butulan kalebokne ing Pakunjaran kuwi merga Paman Bebau ora gelem guneman apa-apa kajaba mung misuh-misuh karo nguman-uman sing ngajak guneman. Malah aku dhewe katut dipisuh-pisuhi lan diidoni barang. Mula kapeksa Paman Butulan tak kongkon ndhelikne menyang Pakunjaran luwih dhisik, karepku mengko nek wis lerem lagi arep tak ajak rembugan. Nanging jebul kedadeyane kaya mangke iki” Ki Lurah mungkasi anggenipun paring cariyos dhateng Nyai Butulan.

       “Inggih Ki Lurah” atur wangsulanipun Nyai Butulan kalih taksih mbrebes mili “boten nginten babar pisan menawi Ki Butulan jebul nggadhahi trekah ingkang kados makaten, lajeng anak kula Puranti samangke kados pundi Ki ?”.

       “Iya Bibi” Ki Lurah paring wangsulan “gandheng wingi sore kuwi Nini Puranti sambat ora wani bali menyang omah kene jalaran wedi yen Bibi nesoni dheweke, mula banjur tak kongkon bali menyang Jatisari kanthi diterne para Sapukawating Kalurahan. Malah kabar sing tak tampa, mau bengi kuwi Nini Puranti ditiliki Bapake ya Ki Senu sing mretinjo menyang Jatisari lan sing luwih wigati maneh, anak wadon ndika kuwi mau bengi wis ketemu jodhone lan awit kersane Ki Lurik lan Ki Senu wis klakon diijabne karo Wong Lanang sing uga dadi pilihane Puranti dhewe”.

       “Anak kula Puranti kala dalu sampun dipun dadosaken manten Ki Lurah? Lajeng kalih sinten?” Nyai Butulan ketingal radi kaget.

       “Bener Bibi, nanging ya mung minangka tali kasaguhan kang manut adat lan paugeraning agama, dene olehe ngramekne mbesuk ngenteni dina sing becik. Wong Lanang sing dadi jodhone Nini Puranti kuwi ya iku Ki Jaladri, Bebau ing Padhukuhan Tengah, sing sawise diijabne ya banjur bali maneh menyang Tambak lan yen wis ana dina sing prayoga bakal bali maneh menyang Jatisari kanggo mboyong Puranti kang bakal sinengkake dadi Nyai Bebau Padhukuhan Tengah” Ki Lurah paring wangsulan kanthi gamblang dhateng Nyai Butulan.

       Sanaosa wekdal menika Nyai Butulan salebeting dhuhkita jalaran pejahipun Ki Butulan, suprandene wonten raos bingah salebeting manah mireng menawi anakipun estri sampun pikantuk jodho satunggaling Bebau ing Tambak. Nanging Nyai Butulan lajeng enget kaliyan cariyosipun Puranti bilih lare jaler ingkang ketingalipun remen dhateng Puranti menika namung gadhah panggaotan minangka Berah Pangenipun Ki Bau Tengah. Mila Nyai Butulan lajeng nyuwun pirsa malih dhateng Ki Lurah :

       “Nanging criyosipun Puranti lare jaler ingkang mabet ati dhateng Puranti menika namung satunggaling tiyang ingkang padamelanipun namung Buruh Pangonipun Ki Bebau Tengah menika Ki Lurah?”.

       “Kawruhana Bibi” Ki Lurah ingkang samun pirsa menawi Nyai Butulan sampun boten mbrebes mili malih lajeng paring wangsulan kalih mesem “jalaran Ki Jaladri kepengin nodhi sepira katresnane Puranti marang dheweke, Ki Jaladri ora ngaku menawa dheweke kuwi Bebau ing Tambak, nanging malah mung ngaku yen mung dadi pangone. Puranti lagi ngerti yen Ki Jaladri kuwi jebul Bebau ing Tambak, ya sawise kepethuk wingi sore kuwi”.

       Nalika samanten anyarengi Ki Jaladri dugi saking pakuburan badhe matur bilih anggenipun damel papan kangge metak layonipun Ki Bau sampun samapta. Boten sranta Ki Lurah lajeng nimbali Ki Bebau Tengah menika murih nyaket kalihan dipun ngendikani :

       “Ki Jaladri, anggon ndika dadi manten wis tak critakne marang Bibi Butulan, ayo saiki ndika ngaturake bekti marang Biyung Maratuwa ndika iki!”

       Ki Bebau Tengah radi kaget mireng dhawuhipun Ki Lurah makaten menika, nanging lajeng emut menawi Puranti menika yoganipun Nyai Butulan. Mila inggih kanthi radi semu isin, Ki Jaladri lajeng nyaket Nyai Butulan ngaturaken bekti :

       “Nyuwun pangapunten  Nyai Bebau, kula Jaladri ngaturaken Pangabekti”.

       “Inggih Ki Bau dhawah sami-sami” Nyai Butulan paring wangsulan kanthi manah ingkang mongkog dene sampun gadhah mantu satunggaling Bebau ing Tambak ingkang gagah prakosa lan taksih mudha.

       “Ki Bau Tengah……” Ki Lurah nimbali Ki Bau Tengah malih.

       “Wonten dhawuh Ki Lurah? Inggih kepareng matur bilih kangge pasareyanipun Ki Bebau Kidul sampun samapta sawanci-wanci dumugi mrika boten badhe nguciwani” atur wangsulanipun Ki Jaladri.

       “Iya, aku durung nakokne bab kuwi, nanging ya sokur yen pancen wis samekta ing gati. Aku mau arep aweh tutur kuwi lho…….mBesuk maneh nek ngaturi Bibi Butulan, ndika kuwi kudu sing bener, wiwit mau bengi kuwi Bibi Butulan wis dadi Biyung Maratuwa ndika lan ndika kudu ngerti kalungguhane Biyun Maratuwa kuwi ora beda karo Biyunge dhewe” Ki Lurah paring pitutur dhateng Ki Bebau Tengah.

       “Inggih ngestokaken dhawuh Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Jaladri ingkang lajeng matur dhateng marasepuhipun “nyuwun pangapunten Biyung, kula yoga ndika Jaladri kala wau klintu anggen kula ngaturi Biyung”.

       Nyai Butulan mesem, nalika samanten anyarengi Ki Kaum ingkang atur sasmita menawi layon sampun saged kabidhalaken.

 

Ana candhake