SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (106)

106.

        Bapa piyambak ugi lajeng mirsani kula, nanging ugi boten ngendika menapa-menapa. Ketawis menawi Bapa ngrantos tutuging atur kula. Wasana kanthi nata linggih langkung rumiyin, kula lajeng matur mawi suwanten ingkang saged kapireng dening sedaya ingkang wonten ing pendhapa :

        “Sapisan kula ngaturaken genging panuwun dhateng Ki Lurah Danara ingkang matur dhateng Bapa murih kula kapiji anyulihi ngayahi jejibahan minangka Lurah sadangunipun nindakaken kuwajiban winados mangke. Kula ugi ngaturaken panedha nrima dhateng Ki Sambirobyong ingkang ugi nyengkuyung menawi kula kapiji anyulihi Bapa kados ingkang kinersakaken Ki Bebau Sidamulya. Nanging, mugi kauningan ingkang saged ngukur sapinten kasagedan kula menika inggih namung kula piyambak. Lan ing babagan reh parentahing Dhusun, kula ngrumaosi kanthi tulusing manah, saestu seserepan kula taksih lebet tapaking meri, malah kenging kawastanan kula taksih wuta ing babagan reh parentahing dhusun. Inggih awit saking menika, murih boten ndadosaken kisruhing Kepuh Agal, kula nyuwun dhateng Bapa, mugi kula boten kaparingan dhawuh kados ingkang dipun aturaken Ki Bebau Sidamulya miwah Ki Bebau Sambirobyong kala wau Bapa”.

        Midhanget atur kula ingkang makaten kala wau, ketingal menawi Bapa sanget anyarujuki ketitik saking polataning wadana ingkang katingal bingar.

        “Sokur ta Pradapa yen kowe wis bisa ngukur marang kabisanmu dhewe” Bapa paring wangsulan kalihan mesem “panyuwunmu mesthi tak wujudi”.

        “Ngaturaken genging panuwun Bapa”

        “Sedulurku kabeh” Bapa lajeng ngendika dhateng sedaya ingkang sami linggih ing pendhapa “ndika kabeh wis padha krungu dhewe, Pradapa ora saguh saupama tak pilih supaya anyulihi sasuwene aku nindakne kuwajiban kang wigati iki. Mula panjalukku sing dhisik dhewe mau tak baleni maneh, ndika kabeh bisa nyarujuki ta?”.

        “Kepareng matur Ki Lurah” Ki Prawita salah setunggaling Sapukawat ingkang samangke sampun kalebet sesepuh, rumiyin duginipun ing Kepuh Agal menika sareng kalihan Rama Kyai Daka, ngangkat tanganipun nyuwun wekdal kangge ngaturaken pamanggih.

        “Mangga Ki Prawita, ndika kandhkane wae apa rerigen ndika!” Bapa wangsulan kalihan sareh.

        “Menawi nyatanipun Gus Pradapa mopo yen ta kadhawuhan ngemban jejibahan menika, inggih boten badhe wonten ingkang saged meksa, sanaosa estunipun kula pitados menawi Gus Pradapa saestu kuwawa nindakaken jejibahan menika” Ki Prawita nunten ngaturaken pamanggihipun “nanging kula gadhah pamanggih menawi sesulih kangge angesuhi Para Bebau sadangunipun Ki Lurah boten wonten, panggah kedah wonten”.

        “Kuwi panemu ndika Ki Prawita?” Bapa paring wangsulan “nyata kuwi panemu sing becik, nanging sapa sing pantes kapasrahan ngesuhi Para Bebau sasuwene tak tinggal mengko?”

        Ngendika makaten Bapa kalihan ngideraken pamirsanipun dhateng sedaya ingkang wonten ing pendhapa, dados dhawuh kala wau boten namung kangge Ki Prawita piyambak, nanging inggih kangge sedaya ingkang wonten. Tiyang-tiyang sami sawang-sawangan piyambak,  dereng wonten ingkang ngangkat tangan nyuwun wekdal kangge wicanten.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” Ki Pahang, Bebau ing Grojoganngubal ingkang kondhang tiyang ingkang meneng, awis sanget purun wicanten menawi boten wigatos sanget dumadakan ngangkat tangan kalihan matur, ingkang makaten menika ndadosaken ngungunipun ingkang sami sumerep, Sedaya sami ningali papanipun Ki Pahang, ketingal sami kepengin mangertos Ki Bebau Grojoganngubal badhe wicanten menapa. Namung Ki Lurah Danara anggenipun nyawang Ki Pahang ketingal menawi manahipun boten remen.

        “Kadhingaren ndika Ki Pahang?” Bapa ngendika kalihan mesem “ndika nduwe rerigen sing kepriye? Padatan ki nek sing guneman wong arang gelem guneman kuwi sok malah sing bisa gawe pepadhange wong akeh”.

        “Leres menika Ki Lurah”

        “Nggih leres sanget Ki Lurah”

        Tiang-tiang sami saur manuk, ngleresaken pangandikanipun Bapa.

        “Iya saiki tak jaluk padha meneng kabeh” Bapa mangsuli ingkang sami saur manuk “kareben Ki Grojoganngubal, ngandhakne sing dadi rerigene”.

        “Nyuwun pangapunten saderengipun Ki Lurah” Ki Bebau Grojoganngubal lajeng matur “anyambet atur saking panjenenganipun Ki Prawita, kula nggadhahi pamanggih ingkang sami kalihan Ki Prawita, lan mbok bilih saged kaagem minangka panimbang dening Ki Lurah, kula badhe ngaturaken menapa ingkang sampun kula sumerepi lan kula raosaken sadangunipun menika. Ingkang kula sumerepi, mila para Bebau ing Kepuh Agal menika sami-sami kagungan watak ingkang sae sedaya. Boten wonten ingkang kagungan cacat babar pisan. Namung kemawon, ing antawisipun Para Bebau ingkang wonten, boten wonten ingkang saged ingkang amapaki kalangkunganipun Ki Bebau ing Jangglengan. Inggih ing kasabaranipun, inggih ing kawicaksananipun saha ing kawasisanipun mranata kawula. Ketitik, sami-sami warga Kepuh Agal gesangipun warga ing Jangglengan langkung ketingal makmur tinimbang warga Kepuh Agal ing Dhukuh sanesipun kalebet ing Dhukuh wewengkon kula piyambak. Ugi arang sanget malah mbok bilih boten nate kedadosan, warga ing Jangglengan tukar padu kalih tangga tepalihipun utawi kalihan warga saking dhukuh sanes. Inggih andhedhasar ingkang kula sumerepi lan ingkang kula raosaken menika, mbok bilih boten klintu menawi Ki Lurah miji Ki Pawana murih angesuhi Para Kadang Bebau ing Kepuh Agal, sadangunipun Ki Lurah tindak nindakaken jejibahan winados menika”.

        “Tak kira pangrasa lan pandulu ndika marang Ki Jangglengan kuwi mung merga kegawa rasa seneng lan kurmat ndika wae, Ki Grojoganngubal” Ki Jongke ingkang linggih caket kalihan Ki Lurah Danara wicanten dhateng Ki Bebau Grojoganngubal kalihan suwanten ingkang inggil. Ki Jongke menika satunggaling Sapukawat ingkang caket kalihan Ki Lurah Danara awit piyambakipun ugi siswa tataran inggil ing paguronipun Rama Kyai Daka.

        “Sing ndika kersakne kuwi malah aku ora ngerti Ki Jongke” Ki Pahang wangsulan mawi suwanten ingkang limrah kemawon “sing dak aturake marang Ki Lurah kuwi miturut panemuku, adhedhasar sing tak weruhi lan tak rasakne, mesthi wae bisa bener lan bisa luput, nek bener ya sokur dene nek luput banjur lupute ana ngendi lan benere kepiye rak ngono ta Ki Jongke?”.

        “Aku ora ngrembug bener utawa luput Ki Bau” Ki Jongke gentos semaur “nanging pambiji ndika kuwi cetha nek mung arep murih senenging atine Guru nDika Ki Pawit sing ora liya wong tuwane Ki Pawana”.

        “Mongsa borong anggon ndika ngarani Ki Jongke” Ki Bebau Grojoganngubal lajeng wangsulan entheng “merga aku uga ora butuh pambiji saka ndika, aturku iki mau kagem Ki Lurah sing wis paring wektu marang aku kanggo ngaturake panemuku lan sepisan maneh ora kanggo ndika, ora liwat aku nedha nrima banget dene ndika wis migatekne apa sing dak aturake marang Ki Lurah iki mau”.

        Ki Jongke boten wangsulan malih, ketingalipun boten saged ngunggahi wicantenipun Ki Bebau Grojoganngubal. Ki Pahang lajeng nglajengaken aturipun dhateng Bapa :

        “Makaten atur kula Ki Lurah, nyuwun pangapunten dene kapeksa kaselanan rembag sanes. Sepisan malih kula nyuwun pangapunten”.

        “Iya Ki Pahang” Bapa paring wangsulan “mung mbesuk maneh yen lagi guneman karo wong kuwi aja dhemen ngladeni wong sing nyaru wuwus, merga ngono kuwi klebu laku sing degsura luwih-luwih yen sing mbok ajak rembugan kuwi wong pangkat utawa priyayi sing luwih tuwa umure ketimbang ndika”.

        “Inggih Ki Lurah” Ki Bebau Grojoganngubal ngrumaosi ing lepatipun “inggih labet cubluk sarta cupeting seserepan kula, temah kula boten kraos sampun dhawah ing lampah degsura. Mugi Ki Lurah kersa ngegungna sih samodra pangaksami dhateng kula”.

        “Iya, sabanjure sadurunge aku aweh wangsulan marang rerigen sing ndika wenehake marang aku” Bapa ngendika malih “aku kepengin krungu panemu saka Bebau lan Sapukawat sarta Sesepuh liyane. Mangga sedulurku kabeh, kepiye mungguh pamawas ndika marang rerigen saka Ki Pahang iki mau?”.

        “Nuwun sewu Ki Lurah” Ki Bebau Sambirobyong ingkang angrumiyini atur pamanggih “pambiji kula ingkang boten murih menapa-menapa, kajawi murih saenipun Kepuh Agal, Ki Pawana inggih Adhi Bebau Jangglengan mila inggih kados ingkang dipun aturaken Ki Grojoganngubal kala wau. Awit saking menika kula ndherek anyengkuyung kalihan atur sarta panyuwunanipun Adhi Pahang kala wau”.

        “Matur nuwun Ki Sambi” Bapa paring wangsulan “sabanjure kepriye sedulur liyane?”

        “Makaten ugi kula Ki Lurah” Ki Bebau Sidadadi matur “miturut pamawas kula mila leres ingkang dipun aturaken Adhi Pahang menapa dene Kakang Sambi kala wau, kula ndherek nyuwun mugi panyuwunanipun Adhi Pahang saged kaparengaken”.

        “Iya, iya sedulurku kabeh” Bapa lajeng ngendika “satemene upama Ki Pahang ora kandha, aku ya wis ngerti mungguh kapribaden uga anggone nindakne kuwajiban Ki Pawana marang para kawula ing Jangglengan, pancen ya kaya sing padha ndika kandhakne mau. Kang mangkono iku pancen ya aran lumrah, jalaran upama ora ana Ki Pawit, wong tuwane Ki Pawana sing wiwit pisanan anyengkuyung kanthi ngudhokne jiwa lan ragane kanggo nyengkuyung lekas mbabad alas yasa desa Kepuh Agal, aku ora ngerti embuh bisa maujud desa sing kaya ngene iki apa ora”.

        Bapa lajeng ngendika dhateng Ki Pawana :

        “Ki Jangglengan, ndika wis krungu sing dadi panemune sedulur-sedulur Bebau sing padha kepengin ndika dadi suhe para Bebau kabeh, mligine sasuwene Kepuh Agal tak tinggal nganti sawantara wektu mengko, saiki ndika kepriye?”.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” Ki Pawana lajeng matur “menawi menika sampun dados kersanipun Ki Lurah saha para kadang Bebau sanesipun, kula namung saged ngaturaken sendika lan nyuwun pangestu mugi kula saged nindakaken jejibahan menika kanthi saleres-leresipun. Nanging mugi kauningan Ki Lurah, kula boten saged mlampah piyambak, saged kula manawi para Kadang Bebau sanesipun ugi para Sapukawat lan para sesepuh kersa anyengkuyung kula, mliginipin sami kersa ngemutaken menawi kula lepat ing tumindak ing salebeting nindakaken jejibahan menika”.

 

 

Ana candhake.

       

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (105)

 

105.

        Kundur saking anyarekaken Biyung, Bapa lajeng nimbali para Bebau tuwin para Sapukawating Kepuh Agal sarta para sesepun sedaya murih mlempak ing Pendhapa. Boten ngantos sapanginang saking gumontanging suwanten thonthongan kalurahan kanthi wirama Daramuluk ambal kaping tiga kasambet kenthongan sekawan ambal kaping tiga, para ingkang tinimbalan sampun sami dumugi ing pendhapa Kalurahan, sumadia nampi dhawuh saking Bapa minangka Lurah Kepuh Agal. Nitik polatanipun saha jaiting praupan, ketingal menawi para ingkang sami tinimbalan menika, wonten tandha pitaken ing manahipun piyambak-piyambak. Kajawi menika, sedaya ugi sami ketingalan suntrut awit taksih nandhang susah jalaran sedanipun Biyung ingkang sampun kaanggep kulawarganipun piyambak.

        “Sedulurku kabeh” Bapa wiwit ngendika dhateng para ingkang sampun sami lenggah ing joganing pendhapa “mbok menawa ana pitakonan ing ati ndika kabeh, ya gene aku nyeluk ndika kanthi dadakan, kamangka ndika padha ngerti nek dina iki atiku lagi susah  jalaran lagi wae ditinggal kanggo selawase dening Nyai Lurah”.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” Ki Sudib inggih Ki Bebau Sidadadi ingkang linggihipun radi caket kalihan Bapa atur wangsulan “mila leres dhawuh jengandika menika, awit sanadyan kula lan para Bebau sanesipun tuwin para Sapukawat lan sesepuhing Kepuh Agal ugi sanget rumaos kecalan awit sedanipun Nyai Lurah, malah kathah para warga ingkang sami cariyos sisahing manahipun katilar seda Nyai Lurah menika kados-kados nglangkungi sedhihipun nalika tinilar pejah tiyang sepuhipun piyambak. Lan dumadakan Ki Lurah dhawuh murih kula sakanca marak ing ngarsa jengandika, menika cetha menawi sampun damel sar-saran salebeting manah kula sakanca, awit mokal menawi boten wonten prakawis ingkang sakalangkung wigatos, Ki Lurah paring timbalan ing salebeting suwasana dhuhkita menika”.

        “Iya Ki Sidodadi” Bapa paring pangandika malih “satemene rasa susah lan sedhih tininggal mati wong sing ditresnani lan diasihi kuwi lumrah, nanging sing lumrah kuwi dadi ora becik yen kebacut anggone ngecakne. Luwih-luwih banjur ngluputna kana-kene merga matine wong sing ditrenani kuwi mau lan kang luwih mbebayani maneh yen nganti banjur wani ora narimakake marang Sing Peparing Urip. Saiki mbalik marang anggonku wis nyeluk ndika kabeh supaya teka kene iki, satemene kurang luwih sepuluh dina kepungkur, aku dielingake dening jagad yen ana kuwajibanku marang Kepuh Agal sing durung tak rampungake. Emane, kuwajiban kuwi mung aku dhewe sing bisa lan oleh nglakoni dadi ora bisa direwangi sapa wae, klebu ndika kabeh sing ana pendhapa iki”.

        Bapa kendel anggenipun ngendika, para ingkang sampi lenggah ing pendhapa ugi lajeng sami sirep, boten wonten ingkang kumecap, sadaya ngrantos dhawuh pangandika saking Bapa salajengipun. Kula puyambak ugi ngrantos dhawuh salajengipun, namung salebeting manah wonten raos nratab kaworan samar, menawi ngantos tinilar tindak dening Bapa. Jalaran kula rumaos puteg salebeting manah, sapisan inggih awit sedanipun Biyung lan ugi puteg menawi kemutan kedadosan-kedadosan nembe-nembe menika, langkung-langkung manawi kula sambung kalihan pangandikanipun Biyung saderengipun seda.

        “Nanging durung nganti pemuting jagad kuwi tak tindakne, kesusul Nyai Lurah gerah sing wekasan dadi lan sedane kuwi” Bapa nglajengaken anggenipun ngendika “saiki ngiras pantes tak enggo ndongakne Nyai Lurah murih sowane katarima dening Gusti, kuwajiban sing mung bisa tak tindakne dhewe kuwi arep tak lakoni. Tak wiwiti dina sesuk lan nganti pirang dina aku durung weruh. Sabanjure Kepuh Agal tak titipne marang ndika kabeh, mligine kanggo ngladeni apa sing dibutuhne para kawula ing Kepuh Agal kabeh, aja nganti sasuwene tak tinggal nindakne kuwajiban iki, kawula Kepuh Agal kaya kuthuk kelangan babone, kaya sapu sing ilang suhe. Kabeh kadang Bebau tak jaluk bisaa ngrampungake menawa ana prakara kang thukul ana dhukuhe dhewe-dhewe, kalamunta rumangsa isih kewuhan bisa njaluk rerigen marang para sapukawat, sesepuh lan uga bebau ing dhukuh liyane. Bakune aja nganti gawe kapitunane kawula ing Kepuh Agal kene. Piye sedulur kabeh ?”.

        Para Bebau lajeng sami umyeg rembagan kados suwantenipun tawon ingkang gumrunggung, awir sami rerembagan kalihan rowangipun ingkang linggih sacaketipun.

        “Nuwun sewu lan nyuwun pangapunten Ki Lurah” Ki Lurah Danara, ngangkat tanganipun asung sasmita bilih badhe matur.

        “Mangga, mangga Ki Bebau Sidomulya” Bapa mesem paring wangsulan dhateng Ki Lurah Danara “mbok menawa ndika duwe panemu utawa rigen sing becik magepokan karo sing tak kandhakne lagi wae iki mau?”.

        “Matur nuwun Ki Lurah” Ki Lurah Danara nata linggihipun lajeng wicanten “menawi wonten prakawis ingkang tuwuh ing Dhukuh, kula kinten Bebau ingkang kawogan kalihan dipun bantu para sapukawating Dhukuh badhe tumunten saged ngrampungi. Ingkang radi ewet menika menawi wonten prakawis ingkang kedadosanipun mekeh, liripun antawisipun warga Kepuh Agal nanging benten Dhukuh, menika sok anggenipun ngrampungaken radi repot menawi dede Ki Lurah ingkang paring putusan”.

        Mireng aturipun Ki Lurah Danara ingkang makaten menika, para Bebau sanesipun sami kendel kalihan ningali dhateng Bapa, makaten ugi para Sapukawating Dhusun miwah para sesepuh ugi sami kendel lan nyawang dhateng Bapa. Ing semu tiyang-tiyang menika nyengkuyung pitakenipun Ki Lurah Danara menika lan nyuwun murih Bapa kersa paring dhawuh wangsulan.

        “Ing ngarep wis tak kandhakne, Ki Danara lan Kadang Bebau kabeh” Kalihan mesem Bapa paring wangsulan “yen ora bisa dhewe, bisa nyambat bebau liyane. Dadi yen ana perkara sing tuwuh mekeh kaya sing ndika kandhakne mau, cetha yen salah siji saka Bebau utawa malah Bebau loro-lorone  ora bisa ngrampungake perkara kang ana, jalaran wis lumrah yen Bebau loro mau kabeh padha ngeboti wargane dhewe-dhewe. Lha yen wis mangkono, ya kudu nyambat Bebau lan Sapukawat sarta sesepuh Dhukuh saliyane dhukuh loro kuwi mau. Kanthi mangkono perkara bisa dirembug lan dirampungake kanthi becik”.

        “Nuwun sewu Ki Lurah” Ki Lurah Danara matur malih “menawi kula gadhah atur pamanggih kados pundi?”.

        “Kuwi sing tak arep-arep Ki Bau Sidamulya” .

        “Kula kinten, langkung sae malih menawi sadangunipun Ki Lurah nindakaken kuwajiban, Ki Lurah amiji ingkang putra pun Gus Pradapa kinen anyulihi Ki Lurah, ngiras pantes kangge gladhen Gus Pradapa dados benjang menawi sawanci-wanci gumantos Bapanipun boten kidhung malih” Ki Danara ngaturaken pamanggihipun.

        “Panemu ndika kuwi saklebatan becik Ki Bau Sidomulya” Bapa paring wangsulan “nanging bisa mbebayani tumrap Kepuh Agal, jalaran Pradapa kajaba upama woh-wohan ngono isih durung mateng, durung wayahe dipasrahi pakaryan sing abot lan mbutuhake kawicaksanan kang mirunggan”.

        “Menika leres Ki Lurah” Ki Danara matur malih “nanging menawi wonten ingkang ngamping-ampingi kula kinten boten badhe mutawatiri”.

        “Lha banjur sapa sing sakirane bisa dadi pangampinge Pradapa?”.

        “Nuwun sewu” Ki Danara matur kalihan mesem “estunipun Gus Pradapa menika asring kapasrahan jejibahan mranata para sinoman ingkang ndherek gladhen ing sanggaripun Bapa Guru Kyai Daka, menawi boten wonten ingkang ngampingi mila Gus Dapa ugi taksih asring bingung, nanging sareng kula ingkang angampingi, pranyata Gus Pradapa saged nindakaken jejibahan ingkang dipun pitadosaken dening Bapa Guru Kyai Daka kanthi sae, boten wonten ingkang anguciwani. Inggih kanthi mulat ingkang wonten ing sanggar menika kala wau, kula sagah saupami kapitados nindakaken kuwajiban angampingi Gus Pradapa”.

        Bapa boten tumunten paring wangsulan, malah ketingal palarapanipun dipun jengkerutaken, sajak menggalih menapa ingkang dados aturaken Ki Lurah Danara makaten menika. Malah lajeng Para Bebau sanesipun lan para sapukawating dhusun ugi Para Sesepuh sami klesak-klesik wicanten piyambak, kapireng gumarenggeng nanging boten cetha ukara menapa ingkang dipun ucapaken.

        “Kepareng matur Ki Lurah” Dumadakan Ki Sambi, inggih Bebau Sambirobyong ngangkat tanganipun nyuwun wekdal kangge matur.

        “Iya Ki Sambirobyong, ndika duwe panemu apa ing babagan iki?” Bapa wangsulan kalihan pandangu ngiras paring wekdal dhateng Ki Sambi kangge wicanten.

        “Kula sarujuk kalihan pamanggihipun Ki Lurah Danara” Bebau Sambirobyong ngaturaken pamanggihipun “inggih menika bab Gus Dapa kapiji dados sesulih jengandika Ki Lurah sadangunipun Ki Lurah nindakaken kuwajiban winados menika. Nanging panyuwun kula ingkang ngampingi Gus Dapa saenipun Ki Pawana inggih Ki Bebau ing Jangglengan. Sadaya ingkang wonten mriki sampun pirsa bilih Ki Pawana menika awis-awis ngendikan, nanging sauger ngendikan mesthi mentes tur uwos. Dhasar priyantunipun alus, lembah manah lan boten dhemen damel seriking sesami, menawi kadadosaken warangkanipun Gus Dapa, mila cocog sanget, kados tumbu oleh tutup”.

        Kawontenan ing pendhapa lajeng radi kosek, para sesepuh ketingalipun sarujuk kalihan pamanggihipun Ki Sambi, nanging wonten ugi saking para Sapukawat Kepuh Agal, mliginipun para ingkang dados siswanipun Rama Kyai Daka, ketingal menawi boten remen kalihan pamanggihipun Ki Sambi ingkang dipun aturaken Bapa menika. Kula lirik Ki Pawana Bebau Jangglengan namung kendel lan ndhingkluk kemawon. Benten kalihan Ki Lurah Danara ingkang praupanipun ketingal mbrabak abrit, kalihan ngulati papanipun Ki Sambi. Nanging Ki Sambi api-api boten sumerep, malah panyawangipun tumuju dhateng Bapa.

        “Nyuwun pangapunten Bapa” awit kula taksih kemutan kalihan pituturipun Bapa saderengipun Biyung seda kala dalu lan ugi welingipun Biyung tansah kepireng salebeting manah, kula lajeng matur dhateng Bapa.

        “Iya kowe arep matur apa Pradapa?” Bapa paring wangsulan lan mundhut pirsa dhateng kula.

        “Inggih Bapa” kula lajeng matur “saderengipun kula suwun dhateng Ki Lurah Danara, Ki Sambirobyong lan sedaya ingkang lenggah ing pendhapa mriki, keparenga sudi paring pangapunten dhateng kula, ingkang ambok bilih atur kula dhateng Bapa mangke boten jumbuh kalihan pamanggih ndika sedaya”.

        Kula kendel sakedhap, sinambi ngulati tiyang-tiyang ing pendhapa menika. Sedaya ketingal sami nyawang dhateng kula, boten wonten ingkang wicanten menapa-menapa.

 

 

Ana candhake

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (104)

 104.

        Anggen kula linggih langkung tumungkul amarikelu, ingkang dipun dhawuhaken Bapa mila kalebet ing nalar. Kaimbetan dhawuh saking Biyung nalika nglilir kala wau siang, ingkang kula pitados bilih dhawuhipun Biyung menika dede dhawuh ingkang limrah, nanging dhawuh gaib minangka sasmitaning jagad dhumateng kula. Kula taksih ngajeng-ajeng malih dhawuh saking Bapa, awit sadangunipun menika kula kathah nglirwakaken dhawuh pitutur saking Bapa.

        “mBok menawa jroning atimu ana pitakonan marang aku, ya gene aku dhisik ngidini malah kepara anjurung kowe melu sinau ulah kanuragan marang Bebau Danara lan Kyai Daka” Bapa saestu nglajengaken anggenipun paring dhawuh “sumurupa Pradapa, sinau ulah kanuragan kuwi becik kanggo kasarasaning raga lan uga mbok menawa ing tembene ana gunane. Lan kaya sing kerep diaturake Bebau Danara marang aku, sinoman ing Kepuh Agal kene kuwi becike kabeh padha melu gladhen kanuragan, jarene Danara kanggo njagani samangsa-mangsa ana parangmuka sing arep gawe kisruhe Desa kene para sinoman bisa mrantasi gawe. Beda maneh karo panemuku, yen sinoman kene padha sregep melu gladhen ulah kanuragan, kajaba awake dadi padha waras uga bisa ngrakete srawunge para sinoman karo padha sinomane, senadyan saka seje dhukuh yen kerep kepethuk bakal sansaya luwih raket, yen wis padha raket mesthine ora gampang dadi salah tampa sing bisa nuwuhake tukaran padha sinomane”.

        “Inggih Bapa”

        “Aku dhewe ya kerep kandha, ing babagan kanuragan aku iki pancen ora bisa apa-apa” Bapa ngendika malih “kuwi aku ora goroh, aku uga ora ngluputake lan ora gething marang wong sing dhemen nggegulang ulah kanuragan sing jarene kanggo njaga dhiri. Lan kanggo njaga dhiri aku uga wis duwe cara dhewe, ya iku kanthi laku becik, ora seneng gawe seriking liyan, dibarengi karo dhemen tetulung marang sapa wae kanthi ora nyawang drajat, pangkat, sugih, miskin, wis tepung apa durung lan sapiturute. Aku nduweni kapitayan, kanthi laku iki Gusti bakal paring pangayoman marang aku, sanadyan aku ora baud ing reh kanuragan”.

        “Nuwun sewu Bapa” kula nyobi nyela atur sakedhik “lajeng sambetipun kalihan sipat kandel agemanipun Bapa ingkang wujud Kyai Panyek menika kados pundi?”.

        “Kowe aja kleru tampa” Bapa paring wangsulan “mungguhku Kyai Pantek kuwi piranti sing bisa digunakne ing samubarang kang jumbuh karo kahanan sing diadhepi. Kyai Pantek kuwi Keris Pusaka, dudu duwekku nanging dhapur mung titipan. Kyai Pantek iku sing yasa empu sing gentur tapane gedhe prihatine, olehe yasa Keris kuwi dibarengi karo laku lan panuwunan marang Kang Maha Kawasa murih keris sing digawe kuwi bisa migunani marang sing nggunakne. Dadi nalika biyen kowe weruh Prajurit Mataram sagelar sepapan sing gawe mirise Kyai Daka lan Bebau Danara sakancane, sawise aku ngliga Kyai Pantek lan sing anyar iki kowe nyipati Raden Gunendra tiba nggeblag neng pendhapa dadi semapute, kuwi ora merga karepku, ya ora merga katiyasane Kyai Pantek, nanging kuwi saka pitulungane Gusti sing ngayomi aku saka tindak murang tatane wong-wong mau. Lan merga kabule pandonga saka empu sing yasa Kyai Pantek biyen”.

        “Dados Bapa boten saged mrentah Kyai Pantek utawi nyuwun murih Kyai Pantek paring pangayoman dhateng Bapa?” kula nyuwun pirsa malih.

        “Sepisan maneh tak kandhakne, Kyai Pantek kuwi wujude piranti, ora bisa diprentah lan ora bisa disuwuni pitulungan, bisane digunakne lan sabecik-becike panyuwunan iku mung marang Gusti. Lha gandheng Kyai Pantek kuwi yasane Empu sing cedhak karo Gusti, mula aja nganti Kyai Pantek kuwi digunakne dening wong sing dhemen nerjang piwulange Gusti, yen kongsi Kyai Pantek kuwi dikuwasani dening wong sing dhemen ndaga prentahe Gusti, banget mbebayani tumrap wong akeh. Mula ora saben wong dening sing kagungan Kyai Pantek iki dikeparengake ngampil. Malah aku uga nate didhawuhi dening Ki Jurudah lan Ki Prasanta, lamun ana wong sing meksa arep ngrebut Kyai Pantek saka pangawasanku lan aku ora bisa nggondheli, aku kadhawuhan mlayu menyang Sendhang Ngiyom nglarung pusaka kuwi murih ora dikuwasani dening wong liya. Mula sawayah-wayah aku wis katimbalan dening Gusti, Kyai Pantek iki rawatana sing becik, reksanen aja nganti ucul saka kowe, yen kapeksa-kapeksane tindakna dhawuhe Kyai Jurudah lan Kyai Prasanta marang aku sing keri dhewe mau, ya iku larungen Kyai Pantek ing telenge sendhang Ngiyom”.

        “Inggih Bapa” kula namung saged atur wangsulan kanthi cekak.

        “Matur nuwun Kyaine…….” Dumadakan kapireng suwantenipun Biyung ingkang kala wau angler anggenipun sare. Kula kalihan Bapa inggih lajeng sesarengan nyawang dhateng Biyung.

        “Sliramu wis tangi ta Nyai?” Bapa paring wangsulan kalihan mundhut pirsa dhateng Biyung “piye rasane sliramu? Wis rada entheng ?”.

        “Sampun Kyaine” Biyung matur kalihan mesem “sumerep busana ingkang ndika agem menika, kula lajeng mangertos bilih ndika sampun tata-tata paring tuntunan dhateng kula,  kula sampun siyaga ing dhiri sawega ing gati Kyaine, kantun nengga panuntun ndika. Boten langkung kula nyuwun pangapunten namung dumugi mriki anggen kula ngladosi ndika Kyaine lan sepisan malih kula ndherek titip anak kula pun Pradapa”.

        “Sliramu kuwi omong apa ta Nyai?” Bapa ketingal kejot lajeng sansaya nyaket dhateng Biyung. Nanging Biyung sampun boten wangsulan, malah mripatipun dipun tutup, astanipun dipun agem sedhakep tumumpang jajanipun. Bapa lajeng nyaketaken tutukipun ing talinganipun Biyung.

        “La ilaha illallah Muhammadur Rasululullah” kula mireng Bapa ngucapaken tembung menika alus lan ketingal Biyung nerokaken.

        Namung sakedhap netra Biyung ngedalaken napas ingkang pungkasan. Biyung pranyata sampun seda. Kados lare alit, kula ngrungkebi Biyung kalihan nangis, babar pisan kula dereng lila katilar seda dening Biyung. Bapa piyambak ketingal sanget anggenipun nandhang dhuhkita. Nanging taksih kober paring pangandika dhateng kula :

        “Pradapa mandhega nggonmu nangis, Biyungmu wis kakersakne Gusti ndhisiki aku lan kowe mangayun ing ngarsaNe. Apa sing dumadi ora bakal kelakon kajaba awit saka kersaNe, Gusti ora bakal kagungan kersa kajaba kanggo kabecikaning titah-E. Saiki aku lan kowe mung wajib ndedonga muga-muga padhanga dalan sing diambah Biyungmu, lepasana lakune anjog ing ngayunaning Gusti, tinampa sowane lan kaparingana papan sing luwih becik tinimbang nalika uripe. Tangismu kuwi sanadyan mbok menawa ora ngrerendheti lakune Biyungmu, nanging bisa ngaling-alingi rumasuking nugraha marang jiwa ragamu. Saiki biraten rasa susahmu, gedhekna sumarahmu marang Gusti, ngelingana kabeh titah kuwi kagungane Gusti lan yen wis wancine bakal bali marang Gusti”.

        “Inggih Bapa” wangsulan kula kalihan ngusapi sisa-saning luh.

        Bapa lajeng mapanaken Biyung kanthi leres inggih menika kaujuraken mangaler kados padatan menawi tiyang sampun seda. Lajeng dhawuh dhateng kula kapurih, nggigah para rewang kalurahan lan nyukani sumerep bilih Biyung sampun seda.

        Jebul nalika kula medal sampun kepapag dening para rewang kalurahan ingkang ngrantos sanjawining kori kalihan sami tetangisan. Pranyata nalika kala wau kula njerit kalihan nangis ngrungkebi Biyung, wonten salah satunggaling rewang kalurahan ingkang mireng lajeng mlajeng murugi papan patunggonipun Biyung temah ngertos menawi Biyung sampun seda. Lan rewang kala wau lajeng nggrobyag kanca-kancanipun nyukani sumerep bab sedanipun Biyung. Saweneh malih malah sampun murugi para magersari lan tangga tepalih. Boten dangu sampun kapireng thonthongan kalurahan dipun tabuh mawi irama dara muluk kajeng kasambet kenthong kaping sanga, minangka tengara kangge para warga bilih wonten tiyang pejah jalaran sakit limrah.

        Dalu menika dalem kalurahan sampun kebak tiyang ingkang sami nglayat, ngantos dumugi plataran saha pekarangan kebak dening tiyang. Biyung nunten sinucenan lan kaulesan nut tataning piwucal agami ingkang dipun rasuk dening Biyung, inggih menika agami piwucaling Kanjeng Nabi ingkang jumeneng Rasululullah. Layonipun Biyung kapapanaken ing tengahing pendhapa ing sanginggiling dhampar panjang, lajeng dipun sembahyangi dening Ki Kaum lan sekabatipun, Bapa lan lan kula ugi ndherek anyembahyangaken.

        Siangipun nembe layonipun Biyung dipun petak ing kuburan ingkang mapan ing wana sacaketing Dhusun, kados padatan manawi wonten warga Kepuh Agal ingkang pejah ugi kapetak wonten ing kuburan mriku. Ingkang ndherekaken layoning Biyung ngantos dumugi kuburan kathah sanget, kalebet para Bebau lan para sesepuhing dhusun ugi para sinoman meh sedaya ndherekaken, tiyang-tiyang menika gentosan tumut nggotong bandhosanipun Biyung. Malah boten sakedhik para pawestri ingkang boten ndherek dhateng kuburan, sami medal saking griyanipun sami ngadeg jejer ing pinggiring margi ingkang kaliwatan dening layonipun Biyung, para pawestri menika sami ngaturaken kurmat lan boten sakedhik ingkang tetangisan kados tinilar pejah tiyang sepuhipun piyambak. Makaten menika nami limrah, jalaran nalika Biyung taksih seger kuwarasan, asring tindak ngubengi dhusun, saprelu mbiyantu Bapa, paring pitulungan dhateng kawula ingkang mbetahaken pitulungan.

        Nuruti paweling saking Biyung jaman taksih sugeng, Bapa boten nyukani tandha menapa-menapa ing pasareyanipun Biyung. Rumiyin Biyung lan Bapa sami-sami gadhah panyuwunan, menawi Bapa ingkang seda rumiyin Bapa meling dhateng Biyung murih tiyang-tiyang boten damel tandha menapa-menapa ing  papan kangge metak saliranipun Bapa jalaran Bapa ngersakaken sasampunipun seda saged lepas purugipun wangsul dhateng asal kamulanipun. Biyung ugi lajeng nyuwun dhateng Bapa, menawi Biyung ingkang seda rumiyin murih kados pawelingipun makaten menika. Pramila sareng sampun rampung anggenipun mangsulaken siti, sedaya sami nilar pasareyanipun Biyung tanpa suka tandha menapa-menapa.

 

 

Ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (103)

103.

          Bapa lajeng dhawuh dhateng kula murih wangsul anenggani Biyung, awit Bapa kemutan menawi wonten kuwajiban dhateng kawula ing Kepuh Agal ingkang kedah tumunten dipun tandangi. Jebul Biyung inggih taksih kados wau, taksih sare. Nalika Paman Genter lan mBok Jayem kula takeni, ugi criyos menawi Biyung wiwit wau ugi dereng wungu babar pisan. Tiyang kalih, rewang dalem Kalurahan menika lajeng kula kengken murih kendel, gentos kula ingkang badhe nggentosi nengga sarenipun Biyung.

        Kalihan linggih nenggani Biyung, angen-angen kula klambrangan dumugi pundi-pundi. Wonten raos sakedhik kirang pitados kalihan ingkang dipun ngendikakaken Bapa, mliginipun ing bab kanuragan lan kebatosan. Bapa taksih nyimpen raos boten pitados dhateng Kyai Daka lan Ki Bebau Danara. Kamangka ing kanyatanipun Rama Kyai Daka lan Bebau Danara menika kula tingali sakalangkung anggenipun bekti dhateng Bapa sarta ugi anggenipun marsudi murih sansaya majengipun Kepuh Agal mliginipun Dhusun Sidamulya ingkang dados tanggel jawabipun Ki Danara, ketingal menawi estu-estu tulus lahir batin.  Lan malih sampun kaping kalih menika Bapa ngalang-alangi anggen kula mbudidaya nambah kasekten ing bab ulah kanuragan. Ingkang kapisan Bapa sampun ngalang-alangi anggen kula badhe nampi Aji Bledheg Saleksa saking Rama Kyai Daka ingkang kaping kalih kula kapenggak nampi aji saking Raden Gunendra. Pawadanipun sami, Bapa boten pitados dhateng Rama Kyai Daka lan Raden Gunendra. Malah Bapa mastani menawi Rama Kyai Daka, Bebau Danara lan Raden Gunendra menika kalangkunganipun namung ing babagan ngapusi tiyang. Menapa pandakwanipun Bapa menika leres? Menapa malah boten kosok balen?, Sanaosa kula wau sampun mbuktekaken piyambak, Raden Gunendra sampun ngaken kawon kalihan Bapa lan Raden Gunendra boten saged ngecakaken aji jaya kawijayanipun ing ngarsanipun Bapa. Nanging kula nggadhahi panginten sedaya menika kala wau boten awit saking kasektenipun Bapa, nanging awit saking perbawanipun Kyai Pantek. Wiwit rumiyin kula dereng nate sumerep Bapa nedahaken kasudiran lan kadibyanipun ing babagan ulah kanuragan. Malah kula ugi asring mireng Bapa ngendika ing sangajengipun para Bebau lan para sinoman bilih panjenenganipun menika dede prajurit lan boten baud ulah kanuragan. Sarta malih menapa bathinipun tumrap Raden Gunendra menawi estu badhe ngapusi Bapa kanthi badhe nurunaken Aji ingkang dipun gadhuh dhumateng kula?.

        “Pradapa…….” Angen-angen kula sakala buyar, dumadakan Biyung nglilir saking anggenipun sare, lajeng nimbali kula mawi suwanten alon ingkang nedahaken menawi saliranipun taksih ringkih.

        “Inggih Biyung?” gurawalan anggen kula atur wangsulan sarwi sansaya nyaketaken anggen kula linggih “kula wonten sandhingipun Biyung, Biyung ngersakaken menapa?”.

        “Aku mung butuh kaslametanmu Ngger” wangsulanipun Biyung panggah mawi suwanten ingkang ringkih “kowe ana sajroning bebaya, mung Bapamu kang piniji dening Gusti bisa ngayomi kowe. Kowe aja nganti adoh-adoh karo Bapamu, ing lahir ya ing batinmu ya Ngger, sumurupa ing jagad iki ora ana sing katresnane marang kowe ngluwihi Bapa lan Biyungmu, aja gampang kegiwang tembung manis saka wong lamis sing pengin kowe kajengkang banjur api-api dadi rowang, aja kaya iwak lele sing bodho gampang keblethuk marang pangan sing katon empuk sing wekasane mung bisa ngalumpruk mlebu wuwu lan ora bisa metu, mung kuwi sing dadi pawelinge Biyung marang kowe”.

        “Inggih Biyung” wangsulan kula kalihan salebeting manah wonten raos kaget, kados-kados Biyung saged mangertos menapa ingkang nembe kemawon kula angen-angen.

        Kula badhe matur malih dhateng Biyung, nanging wurung. Biyung sampun wangsul sare malih, napasipun nedahaken bilih panjenenganipun mila sampun sare saestu. Inggih awit saking dhawuh saking Biyung ingkang makaten menika kula lajeng mbudidaya nyupekaken sedaya dhawuh-dhawuh saking Rama Kyai Daka menapa dene saking Raden Gunendra, ingkang magepokan kalihan anggenipun badhe maringaken aji jaya kawijayan dhumateng kula ingkang sampun dipun alang-alangi dening Bapa. Kula ugi kedah mupus angen-angen kula dados tiyang ingkang nggadhahi kalangkungan ing ulah kanuragan kanthi nggadhuh aji jaya kawijayan ingkang nggegirisi katiyasanipun.

        Ing wanci dalunipun, Bapa ingkang padatan anggenipun rawuh ing patunggonipun Biyung nggentosi kula menawi sampun ngancik wanci tengah dalu, dalu niki rawuh radi gasik. Wonten ingkang katingal benten anggenipun ngrasuk ageman. Dalu niki Bapa ngagem surjanipun ingkang kalebet rasukan bedhemen, makaten ugi sinjangipun ugi sinjang ingkang awis-awis dipun agem kajawi menawi nuju angrawuhi adicara ingkang wigatos. Bapa ugi ngagem wangkingan ing lempeng kanan, kula boten pangling bilih ingkang dipun agem Bapa menika Dhuwung Kyai Pantek.

        “Aja ngalih dhisik Pradapa” dhawuhipun Bapa kalihan mapan lenggah “aku arep kandha marang kowe sethithik, nanging kalebu wigati”.

        “Inggih Bapa” wangsulan kula kalih nglirik papanipun Biyung sare.

        “Aja samar Biyungmu ora bakal kebribenan merga anane suwara sing arep tak kandhakne marang kowe iki” sanaosa boten kula aturaken, Bapa sampun tanggap kalihan pikajeng kula, lajeng paring dhawuh makaten.

        “Inggih Bapa”

        “Aja kowe nganggep aku ngundhat-undhat yen aku mengko mbaleni pituturku marang kowe sing nyatane durung bisa mbok cakne nganti dina iki” Bapa miwiti ngendika “jalaran iki banget wigati tumrapmu kanggo mecaki lakuning urip sing isih adoh lan dawa”.

        “Inggih Bapa” kula atur wangsulan kalihan tumungkul, kula nginten menawi Bapa badhe paring dhawuh ingkang sakalangkung wigatos.

        “mBok menawa nganti saiki kowe durung bisa ngandel marang apa sing tak kandhakne ngenani Bebau Danara, Kyai Daga lan sing lagi wae iki Raden Gunendra” Bapa nutugaken anggenipun paring dhawuh “kang mangkono kuwi jalaran saka sasmita sing mbok gadhuh durung lantip, isih kethul, temah kowe gampang kegeret dening pepenginan kang ora tinemu ing nalar nanging tansah mbidhung ati jalaran kapanjingan nafsu sing tenane mung bakal anjog ing rasa getun sawise kelakon. Aku kandha menawa Danara, Daka lan Gunendra kae mung seneng apus-apus, seneng ngapusi kancane, ngapusi mungsuhe uga ngapusi marang awake dhewe, wekasan woh-wohane iya banjur kapusan dening wong-wong sing saiki masanggrah ing Alas Patalan sing uga seneng apus-apus kanggo nggayuh angen-angene nggone arep mukti wibawa mbaudhendha anyakrawati ngratoni Tanah Jawa tanpa ngliwati laku sing jumbuh karo pranatan sing digarisake dening Gusti nut lakuning kapitayan sing jarene dirasuk. Kowe kudu ngerti, yen satemene wong-wong sing sasuwene iki tansah ngebang-ebang marang kowe arep diwenehi aji jaya kawijayan linuwih kuwi, satemene wong-wong kae merga melik kepengin bisa nguwasani Keris sing saiki tak enggo iki. Wong-wong kae padha kapusan karo ujar sing ora bener sing ngandhakne sing sapa wonge kanggonan Kyai Pantek, bakal nduweni kekuwatan sing bisa kanggo ngalahake Gusti Panembahan Senapati ing Mataram, jalaran Kyai Pantek iki biyene tau diagem dening Kanjeng Sultan Adiwijaya ing Pajang nalika paring tuntunan ulah kanuragan marang Raden Sutawijaya lan Pangeran Benawa. Kamangka Pusaka Dalem Kanjeng Sultan Pajang kuwi ya pirang-pirang sing jinise luwih aji tinimbang Keris sing tak enggo iki, sing pusaka-pusaka mau saiki wis dadi kagungan Dalem Panembahan Senapati, kaya Tumbak Kyai Pleret sing biyen tau diagem nyuwargakne Adipati Arya Penangsang ing Jipang, Keris Kyai Sengkelat, Keris Kyai Nagasasra Sabukinten lan isih akeh maneh tunggale”.

        Bapa kendel sakedhap anggenipun ngendika, sanaosa kula estunipun dereng patos mudheng kalihan dhawuhipun Bapa menika, nanging kula boten sumela atur babar pisan. Ngrantos dhawuh salajengipun, mbok menawi mangke dangu-dangu saged nampi kanthi sae dhawuhipun Bapa menika.

        “mBok menawa kowe durung pati ngerti marang apa sing tak kandhakne iki mau” kados saged maos tulising manah kula, Bapa nglajengaken anggenipun paring pangandikan “nanging muga-muga yen pituturku iki mengko wis rampung, kowe bakal ngerti dhewe”.

        “Inggih Bapa” wangsulan kula cekak.

        “Yen kowe lan luwih aku wis percaya marang Gunendra lan Kyai Daka, kowe lan aku gampang diapusi maneh  dituduhi sulapane ngelmu semu sing yen katempuh ing pancabaya banjur mbalenjani, kaya dene Aji palsune sing ora pasah nalika dicakne marang waluh olehmu ngundhuh lan tedhas nalika mbok cocok karo erine sembaga. Merga aku lan kowe wis kadhung percaya, ora bakal mikir golek cara kanggo ngerteni aji sing dikandhakne kuwi mau asli utawa palsu. Anane mung ngandel lan percaya, apa pakone bakal dituruti. Wangune wong-wong kae ya bisa maca, aku sing wis tuwa iki angel saupama diiming-imingi apa wae mula banjur nggunakne kowe. Kowe sing dipameri arep diwenehi aji jaya kawijayan sing dhasare banget mbok pengini. Sawuse kowe madhep manteb nggonmu percaya marang wong-wong kae kowe bakal wani nekad saupama dikongkon apa wae sanadyan kudu nyidrani aku, wong tuwamu dhewe iki. Upamane kowe dikongkon nyolong Kyai Pantek, kuwi mesthi bakal mbok lakoni kanthi senenging ati, kowe ora bakal nggagas tumindak kuwi dosa marang Gusti, dene kowe wani nerjang wewalerE. Ora rumangsa luput marang wong tuwamu sing pituture mbok terjang, ya iku pitutur aja dhemen njupuk sing dudu duweke. Uga ora rumangsa dosa marang awakmu dhewe, kang mung merga kepengin marang barang sing katon melok kang sejatine semu, kowe tega ngongkon tenagamu kanggo tumindak dosa. Kang mangkono iku jalaran pancen panggraitaning sasmitamu isih kethul, kamangka wis wiwit biyen aku prentah supaya kowe dhemen nggegulang kalbu, nglelinthing ati, kanthi nggedhekne laku prihatin, nyuda nggonmu dhemen sesukan, nambahi melek ing wayah bengi, nyegah turu ing wanci awan, mranata tutuk sipaya ora nguja panjaluke wadhuk, nata lambe ora dhemen guneman sing sakepenake, nggladhi lathi murih omong-saomong bisa nyenengne atine sing padha krungu”.

        Kados dinodhog raosing dhadha kula. Awit sadaya ingkang dipun dhawuhaken Bapa mila saged kula tampi mawi manah ingkang suci.

 

 

Ana candha

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (102)

102.

        Kalihan nyipta menawi sampun wancinipun kula pejah, kumlembar ing angen-angen kula kalihan sasmita gaib ingkang dipun tampi dening Biyung bilih kula ing salebeting bebaya ageng kados ingkang dipun andharaken Bapa ingkang jalaranipun kula kapencut dhateng ingkang dipun sanepakaken Peksi Podhang Pita. Kajawi menika ugi wonten sapletik raos kangge nglepataken Bapa ingkang sampun damel wirangipun Raden Gunendra, kamangka sanaosa taksih trahing kusuma ewa dene rawuhipun Raden Gunendra ing Kepuh Agal menika kanthi sedya sae dhateng kula lan rawuhipun ugi kanthi boten tilar tata krama. Samangke kula ingkang badhe dados korban awit saking dukanipun Raden Gunendra.

        Dumadakan kula kraos kados dipun jorogaken mangering jalaran mripat kula merem, kula boten sumerep sinten ingkang njorogaken, kula kinten inggih Raden Gunendra ingkang sampun kula mangertosi badhe damel cilaka kula.

        “Dheg! Braaaag” kula mireng suwanten gumuruh, kados wit gedhang rebah dhumawah dhateng empyak. Sepisan malih kula kontal, dhawah kalenggak ing jogan pendhapa, radi tebih geseripun saking papan kula wau, nanging boten ngraosaken sakit babar pisan. Alon-alon kula tangi ngadeg kalihan mbikak mripat. Ingkang sepisanan ketingal ing panyawang kula, Bapa nembe jumeneng kalihan astanipun sampun ngasta Wangkingan Kyai Pantek ingkang ketingal mencorong semu ijem warninipun. Lan ing ngarsanipun Bapa watawis gangsal jangkah, ketingal Raden Gunendra ngathang-athang ing jogan, astanipun ugi taksih nyepengi ukiraning Dhuwungipun ingkang sampun dipun liga. Nanging ketingal menawi Raden Gunendra nembe kantaka, ketitik saking netranipun ingkang merem kados tiyang nembe sare lan boten obah babar pisan.

        “Kowe ora apa-apa Pradapa?” kalih mundur sajangkah temah caket kalihan kula, Bapa mundhut pirsa kawontenan kula.

        “Kula boten menapa-menapa Bapa” atur wangsulan kula lajeng nyuwun pirsa “menika wau wonten kedadosan menapa Bapa?”.

        “Aja takon dhisik, saiki jupukna banyu genthong sasiwur gawanen mrene, tak enggone mungu Raden Gunendra sing sajake rada angler olehe sare” Bapa malah dhawuh dhateng kula.

        Kula inggih lajeng dhateng pengkeran, nyandhak siwur nyidhuk toyanipun genthong badhe kula aturaken dhateng Bapa, ingkang ngendikanipun badhe kangge mungu Raden Gunendra.

        “Cipratana sampeyane Raden Gunendra kuwi nganggo banyu sing mbok gawa banjur, balia neng mburiku kene!” Bapa paring dhawuh malih.

        Mawi tangan, sukunipun Raden Gunendra kula ciprati toya, lajeng kula mundur ngadeg ing sawingkingipun Bapa, mripat kula boten kedhep tansah ngulati Raden Gunendra. Boten watawis dangu Raden Gunendra ngebahaken sukunipun, lajeng wungu, mapan lenggah. Menawi nitik saking guwayaning wadana miwah sunaring netranipun, ketingalan menawi Raden Gunendra nembe ngraosaken sayah ing saliranipun. Dhuwung ingkang dipun asta lajeng dipun lebetaken dhateng wrangkanipun malih. Lajeng kalihan nindakaken lampah sembah kalbu, Raden Gunendra ngendika :

        “Ngaturaken sewu gunging panuwun awit paringipun kamirahan dhateng kula, temah kula dereng kakintun dhateng Yamaniloka, Ki Lurah. Lan mugi wontena sih wilasa jengandika, kaparenga paring gunging samodra pangaksami dhumateng kula ingkang sampun kumawantun tumindak nrucak ing ngarsa jengandika Ki Kepuh Agal”.

        “Sampun paring dhawuh makaten menika Raden” Bapa paring wangsulan kalihan suwanten sabar lan sareh “sadaya ingkang sampun kedadosan niki wau estunipun inggih awit kula lan jengandika Raden nembe supe kemawon. Supe menawi manungsa menika kagadhuhan nalar saha tutuk dening Gusti Ingkang Maha Kawasa, inggih mesthinipun sarana nalar lan lathi sadaya prakawis saged dipun rampungaken kalihan rembagan ingkang sekeca. Nanging inggih awit kadereng dening supe kala wau, temah prakawis sepele kemawon nuwuhaken kedadosan ingkang kados makaten menika. Estu Raden, kula boten maiben menawi jengandika runtik ing penggalih jalaran raos cuwa ingkang Jengandika Raden ndakwakaken kacuwaning penggalih jengandika kala wau awit saking pokal kula. Nanging kula ugi boten purun dipun lepataken, awit menapa ingkang sampun kula lampahi kala wau sadremi suka pangayoman dhateng nyawanipun anak kula pun Pradapa”

        “Inggih Ki Lurah” Raden Gunendra ngendika malih “kula sampun mangertos menapa ingkang jengandika dhawuhaken menika, sepisan malih kula ngaturaken panuwun saha nyuwun pangaksami. Samangke kaparengna kula nyuwun pamit badhe wangsul, lan mugi sineksenan prasetya kula dhateng jengandika. Ing benjang menawi ngantos dumados perang antawisipun Mataram kalihan Patalan, kula badhe nilar glanggang payudan menawi ngantos sumerep Ki Lurah utawi Adhi Pradapa ngedali yuda mbebela Mataram”.

        “Inggih Raden, menawi jengandika ngersakaken kundur dhateng Patalan, kula namung saged ndherekaken mawi panuwunan mugi raharja tindak jengandika. Lan jengandika sampun kesupen kalihan janji jengandika dhateng kula kala wau saderengipun wonten gojeg antawisipun kula lan jengandika” wangsulanipun Bapa kalihan mesem semanak.

        “Janji ingkang pundi menika Ki Lurah?” Raden Gunendra ketingal radi mlengak.

        “Janji bilih jengandika badhe rawuh mriki malih ing dinten kaping pitung dasa kapetang wiwit dinten menika”

        “Oh, mugi kasupekna janji ingkang menika Ki Lurah lan kula suwun jengandika kepareng anganggep bilih kula boten nate matur babagan menika” Raden Gunendra lajeng ngaturaken sembah kalbu, kasusul jumeneng lajeng tindak medal saking pendhapa, mrepegi titihanipun, Kuda Teji ingkang cinancang ing plataraning kalurahan. Boten dangu sampun boten ketingal malih, namung suwantenipun tracaking kuda ingkang sansaya dangu kapireng sansaya alon nilar Dhusun Kepuh Agal.

        Boten kula sumerepi jebul Bapa sampun mrangkakaken malih Pusaka Kyai Pantek ingkang kala wau dipun liga. Lan sareng suwanten tracaking kapalipun Raden Gunendra sampun boten kapireng malih, Bapa lajeng ndangu kula :

        “Pradapa saiki tak jarwani apa sing wis kedadean lagi wae iki mau”.

        “Inggih Bapa”.

        “Sawuse ora bisa gawe pecahe woh waluh sing mbok selehne dhampar mau, kudune Gunendra ngerti yen bakal kawiyak anggone ngapusi aku, nanging Gunendra ora gelem ngrumangsani malah nekad nantang ngongkon nodhi ajine sing jarene jeneng Aji Mahesasakecu mau, lha bareng kewirangan merga nyatane epek-epeke tedhas mbok codhos karo eri sembaga, dheweke sansaya nesu. Kowe arep dipupuh nganggo kepelane, nanging kowe tak jorogne temah luput, wonge banjur ngunus kerise arep dienggo nyuduk dhadhaku, katujune Gusti isih ngayomi uripku, Gunendra tak agar-agari Keris Kyai Pantek tiba klumah banjur semaput mau. Rahayune Gunendra tumuli ngrumangsani marang tumindake yen kleru papan anggone ngecakne” Bapa ngendika paring katrangan ngengingi kedadosan ingkang boten kula sumerepi jalaran kula merem awit sampun nginten badhe dumugi pejah jalaran badhe kapupuh dening Raden Gunendra.

        “Nyuwun pangapunten Bapa” kula nyuwun pirsa malih “Bapa dhawuh menawi Raden Gunendra sampun klintu papan anggenipun ngecakaken, menika wedinipun kados pundi Bapa?”.

        “Kuwi ngene, wong bisa kapusan kuwi jalarane merga pancen wonge dhewe seneng diapusi” Bapa paring wangsulan “sanadyan wong mau ora seneng ngapusi liyan. Dene wujude wong sing seneng diapusi kuwi yaiku wong sing luwih percaya marang barang kang ngayawara tinimbang percaya marang piwulange Gusti. Kaya aku dhewe iki sithik akeh ya isih ngono kuwi, kajaba yen pas ora lali. Tenane ngono Raden Gunendra anake Tumenggung Dibyaningrat patutan karo wong wadon sing biyen tau dipacangake karo aku nanging wurung tak rabi kuwi, satemene ya duwe kaluwihan olah kanuragan, nanging sing luwih akeh diduweni Raden Gunendra kuwi ya wujud aji-aji pangapusan kuwi mau. Jaman biyen ing pasar-pasar sakupenge Kutha Pajang, saben wayah dina pasaran, akeh bakul jamu nanging sing diedol ya mung banyu kali sing ora ana gunane. Akeh wong sing tuku banjur padha kapusan, merga saking pintere si bakul nggone ngapusi sing padha tuku. Bakule nuduhne pangeram-eram, rupa-rupa, nanging satemene pangeran-eram kuwi ya mung barang sing semu. Kang katon ana satemene dudu. Lha sing ditindakne Kyai Daka, Bebau Danara sarta Raden Gunendra kuwi ya ora beda karo sing ditindakne bakul-bakul jamu sing dodolan banyu kali mau. Gandheng aku iki sok ora seneng kapusan, mula aku banjur ngerti yen satemene tekane Raden Gunendra mrene iki mau mung arep ngapusi aku”.

        “Manawi makaten menapa Aji Paluwaja tuwin Aji Mahesasakecu ingkang badhe dipun gadhuhaken dhateng kula menika kalebet Aji ingkang semu Bapa?” kula matur nyuwun pirsa malih.

        “Sumurupa ya Ngger” Bapa paring wangsulan “aji-aji sing dikandhakne Gunendra apa dene Kyai Daka lan Danara kuwi kae kabeh anane mung ana angen-angene wong telu kuwi. Sing diarani Aji Bledheg Saleksa sing jarene arep diturunake marang kowe kae, cetha yen ora ana nyatane. Kaya sing wis tak kandhakne biyen, Kyai Daka kuwi tau krungu nek ana Aji sing jenenge Aji Sasrabirawa ya kuwi agemane Pangeran Handayaningrat, banjur Kyai Daka ngentha-entha laku sing asile dijenengne Aji Bledheg Saleksa. Upama laku sing ditempuh Kyai Daka rada bisa nyaketi laku sing ditempuh dening Pangeran Handayaningrat jaman semana, kira-kira aji sing dijenengne Bledheg Saleksa kuwi nadyan sithik ya nduwe kemanden, nanging katone laku sing ditempuh Kyai Daka kadohan karo laku sing ditempuh Ki Gedhe Pengging Sepuh, dadi upama duwe kemanden manggone ya mung neng angen-angen wae. Semono uga karo Aji sing dijenengne Paluwaja mau, kanyatane ora kuwawa gawe benthete waluh sing lagi wae mbok undhuh. Dene Aji sing jarene Aji Mahesasakecu, kuwi kira-kira arep niru aji sing diagem Sawargi Kanjeng Sultan Pajang sing kabare uga wis diturunake marang Raden Sutawijaya lan Pangeran Benawa, sing aran Aji Lembusekilan. Saiki sing luwih baku kowe kudu weruh Pradapa, anane Aji apa wae kuwi tuwuh sawise ngudi ngelmu. Lan Ngelmu iku kelakone kanthi laku, mula aja mung nyawang nugraha sing ditampa dening wong sing kondhang duwe kasekten sing nggegirisi, nanging sawangen apa laku kang ditempuh sadurunge wong mau dadi sekti”.

 

 

Ana candhake

 

 

 

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 7 (101)

101.

        Menapa ingkang dipun dhawuhaken Bapa tumunten kula lampahi. Kaleresan boten inggil ing pangipun wit Sembaga wonten erinipun ingkang radi panjang-pamjang watawis tigang nyarinan. Kula lajeng nyeklek eri menika cacah tiga. Lan ing sangandhaping wit Sembaga, kados ingkang dipun dhawuhaken Bapa waluhipun nedheng-nedhenging nguwoh, kula etang watawis wonten sedasa langkung. Wonten ingkang tasih plonco nanging ugi wonten ingkang sampun ketingal sepuh. Kula pethik setunggal ingkang ketingal sampun sepuh, lajeng kula beta wangsul dhateng pendhapa kula aturaken dhateng Bapa.

        “Saiki jupukna Dhampar sing ana pojok pendhapa sisih kidul kae, gawanen mrene” Bapa lajeng paring dhawuh malih “lan waluh kuwi tumpangna ing ndhuwure, semono uga karo eri sembaga kuwi mengko selehna ana sandhinge”.

        “Inggih Bapa” kula namung atur wangsulan kanthi cekak kemawon, lajeng mendhet dhampar ingkang dipun kersakaken Bapa. Sasampunipun Waluh lan Eri Sembaga kula tumpangaken ing sanginggiling dhampar, Bapa lajeng ngendika dhateng Raden Gunendra :

        “Sampun Raden, samangke saged dipun wiwiti anggen jengandika badhe nedahaken katiyasanipun Aji Paluwaja tuwin Aji Mahesasakecu dhateng kula”.

        Ketingal Raden Gunendra mbrabak abrit pasuryanipun, lajeng wangsulan kanthi suwanten ingkang radi sereng :

        “Menapa kersanipun Ki Lurah mapanaken Wohing Waluh lan Eri Sembaga ing sanginggiling dhampar menika? Menapa Ki Lurah mila ngremehaken dhateng kekiyataning Aji kekalih ingkang dados gadhuhan kula menika?”.

        “Sampun klentu ing panampi Raden” Bapa wangsulan kalihan mesem, suwantenipun kapireng sareh “tiyang ingkang sampun sepuh kados kula menika, namung kepengin sumerep sepinten katiyasan jengandika ngecakaken aji ingkang kaloking rat tanpa wonten tandhingipun menika. Kula pitados menawi sela item ing sanggaripun Kyai Daka kemawon saged sumyur dados sawalang-walang katiban pupuhan asta jengandika, menawi woh waluh ingkang sampun sepuh menika badhe kados menapa wujudipun sasampunipun jengandika pupuh mawi asta ingkang linambaran Aji Paluwaja. Samanten ugi, menawi tumbak pusaka kagunganipun Kyai Daka kemawon saged putung nalika katamakaken ing jaja jengandika, lajeng badhe kados pundi wewujudanipun Eri Sembaga menika mangke manawi kacocokaken ing epek-epeking asta jengandika?”.

        Mireng wangsulanipun Bapa ingkang makaten kala wau, Raden Gunendra ketingal sansaya duka. Kula piyambak lajeng kuwatir menawi ngantos dukanipun Raden Gunendra boten saged kapeper, saged ugi lajeng ndhawahaken pidana dhateng Bapa. Kula ajrih menawi ngantos bapa kadhawahan pupuhanipun Raden Gunendra ingkang linambaran Aji Paluwaja, mendah badhe dados menapa mustakanipun Bapa mangke?.

        “Inggih Ki Lurah” Raden Gunendra lajeng ngendika malih kalihan nggeget wajanipun “nanging nyuwun pangapunten manawi mangke, boten namung Wohipun waluh menika ingkang badhe ajur dados  jenang awit ketiban tangan kula, sanadyan dhamparipun kula pesthekaken badhe ajur dados sawalang-walang”.

        “Dereng kantenan Raden” Bapa malah wangsulan kalihan suwanten kados ngece “kajeng dhampar menika bebakalanipun saking kajeng Gulun ingkang pejah ngurag, dados kajawi atos ugi wulet Raden, nanging menawi kedah ajur awit kedhawahan asta jengandika inggih boten menapa-menapa, kula rila kecalan dhampar setunggal menika”.

        Boten ngendika malih, Raden Gunendra lajeng nyaketi Wohing Waluh ingkang tumumpang ing dhampar. Kados nalika ing sanggaripun Rama Kyai Daka kala emben, Raden Gunendra lajeng musus epek-epekipun kekalih. Ketingal wonten pega pethak ingkang medal saking epek-epekipun Raden Gunendra, lan epek-epekipun ugi salin warni, ketingal mengangah abrit kados urubing mawa.

        “Waluh menika mangke badhe dados jenang Ki Lurah” Raden Gunendra ngendika kalihan mesem dhateng Bapa “lan dhampar ingkang kaukir sae menika ugi badhe ajur dados tumpukan tatal. Ki Lurah tamtu boten pitados, mila murih mantebipun manah kados pundi menawi dipun udhoni mawi totohan, Ki Lurah?”.

        “Kersanipun Raden?” Bapa mundhut pirsa.

        “Menawi atur kula mangke kabukten, Ki Lurah kedah kersa manunggal kalihan Trah Majapahit ingkang masanggrah ing Patalan sarta Pradapa panggah kula kanthi sowan ing ngarsanipun Kanjeng Rama ing Patalan” Raden Gunendra atur wangsulan “kosok wangsulipun, menawi tembung kula menika jebul ngayawara, kula sagah meguru dados siswanipun Ki Kepuh Agal”.

        “Kula ndherek ingkang jengandika dhawuhaken Raden” Bapa suka wangsulan suwantenipun kepireng radi atos “nanging kula boten badhe wantun nampi jengandika dados siswa kula awit kula boten gadhah ngelmi kanuragan menapa-menapa. Sampun samangke mangga katamakna Aji Paluwaja jengandika dhateng Waluh ingkang tumumpang dhampar ing ngarsa jengandika menika”.

        Saestu kula gumun boten kantenan saha ajrih lan kuwatos ingkang kalangkung-langkung kalihan lekasipun Bapa ingkang makaten menika. Kalihan wangsulan dhateng Raden Gunendra ingkang makaten menika ketawis menawi Bapa babar pisan boten pitados kalihan atur kula ingkang nyariyosaken katiyasanipun Aji Paluwaja miwah Aji Mahesasakecu ingkang satuhu ngedab-edabi saha nggegirisi. Kados anggenipun Bapa boten pitados nalika kula matur manawi badhe katurunan Aji Bledheg Saleksa dening Rama Kyai Daka kala emben. Nanging badhe matur murih Bapa njabel pangandikanipun, kula ugi boten wantun.

        Sawatawis menika, Raden Gunendra sampun siyaga badhe mupuhaken astanipun ingkang mramong kados mawa dhateng Waluh ingkang kula tumpangaken ing dhampar kala wau.

        “Dhog!” kebat kados kilat Raden Gunendra mupuh Waluh mawi astanipun ingkang sampun rinangkepan aji Paluwaja, temah nuwuhaken suwanten kados suwantenipun kajeng ingkang dipun thuthuk mawi palu dening Undhagi.

        Nanging kula dados mlengak, ngungun kaworan kaget, kedadosan ingkang kula sumerepi babar pisan boten kepanggih ing nalar. Wohing Waluh ingkang limrah menawi kapupuh mawi tangan lamba kemawon tartamtu badhe sumyur, nanging Waluh ingkang dipun pupuh dening Raden Gunendra mawi lambaran Aji Paluwaja menika, benthet kemawon boten. Malah Waluh menika ugi boten ngalih saking papanipun sakawit, makaten ugi dhampar ingkang kaselehan, kala wau Raden Gunendra ngendika bilih dhampar ingkang bebakalanipun saking kajeng Gulun menika badhe ajur dados tumpukan tatal, nanging kanyatanipun dhampar panggah kados boten kenging menapa-menapa. Raden Gunendra sakalangkung anggenipun duka, anggenipun mupuh Waluh dipun wongsal-wangsuli ngantos makaping-kaping, nanging waluh panggah taksih wetah. Makaten ugi kalihan dhampar ingkang dipun selehi.

        “Kados pundi Raden?” sareng Raden Gunendra ngendeli anggenipun mupuh Waluh ingkang boten menapa-menapa menikam Bapa lajeng ngendika semunipun radi melehaken dhateng Raden Gunendra “leres pamanggih kula ta? Dhampar menika mila kadamel saking kajeng Gulun ingkang sampun sepuh, dados kajawi atos inggih wulet”.

        “Jengandika mimpang Ki Lurah” wangsulanipun Raden Gunendra mawi suwanten ingkang atos “nanging kula dereng ngrumaosi menawi sampun kawon, mangga kalajengaken nyobi Aji Mahesasakecu kula. Jengandika saged ngunus curiga ingkang jengandika agem, kangge nyuduk pundi peranganing badan kula ingkang jengandika kersakaken,menawi wonten buciking kulit kula, kula kanthi jiwaning satriya badhe ngakeni bilih kula saestu sampun kasoran kalihan jengandika Ki Kepuh Agal”.

        “Jengandika klentu Raden Gunendra” Bapa mawi tembung ingkang sareh suka wangsulan “boten wonten ingkang kawon lan ugi boten wonten ingkang mimpang, jalaran menika dede tetandhingan. Dene jengandika boten saged mbuktekaken katiyasnipun Aji Paluwaja ing ngajeng kula menika, ugi dede pikajeng kula. Ananging mila Gusti dereng ngeparengaken kula nyumerepi katiyasnipun ageman jengandika ingkang nami Aji Paluwaja menika”.

        “Sampun Ki Lurah, jengandika sampun ngarem-aremi manah kula kados nglelipur lare alit ingkang dhawah, lajeng dipun criyosi menawi “kodhoke wis mlayu”, samangke mangga Pusaka Dhuwung ingkang jengandika agem katamakna dhateng kula, boten-boten menawi badhe kula endhani” wangsulanipun Raden Gunendra mawi suwanten ingkang sereng.

        “Menawi jengandika ngersakaken makaten, inggih kula aturi siyaga supados Pradapa ingkang tumandang, awit tenaganipun tiyang sepuh menika sampun kathah sudanipun Raden” wangsulanipun Bapa.

        “Kantun sumangga kersa Ki Lurah” Raden Gunendra suka wangsulan “ayo Pradapa goleka lan miliha gegaman apa sing arep mbok tibakne marang aku, ora bakal aku arep endha”.

        “Pradapa” Bapa lajeng paring dhawuh dhateng kula “jupuken salah sijni erine wit sambaga sing mbok selehne dhampar cedhak waluh kae, banjur coba tamakna ing astane Raden Gunendra, aku ya kepengin ngerti eri sambaga kuwi saiki isih landhep kaya wingi apa wis dadi kethul”.

        Kula lajeng mendhet eri sambaga setunggal lan siyaga badhe nindakaken dhawuhipun Bapa. Raden Gunendra lajeng kula caketi, nanging kula panggah boten tilar kasusilan, kula inggih lajeng atur sembah dhateng Raden Gunendra.

        “Sampun tumpang suh anggen jengandika ngrapal mantramipun Mahesasakecu Raden” Bapa lajeng ngendika dhateng Raden Gunendra “Pradapa badhe namakaken Erinipun Kajeng Sambaga ing asta utawi epek-epek jengandika”.

        Raden Gunendra boten suka wangsulan, namung astanipun dipun athungaken dhateng kula, epek-epekipun dipun bikak asung sasmita murih kula enggal namakaken Eri Sambaga ingkang kula cepengi mawi tangan kanan.

        “Nuwun sewu saha nyadhong pangapunten Raden” kula matur alon, lajeng nyodhosaken Erinipun Kajeng Sambaga dhateng epek-epekipun Raden Gunendra.

        Babar pisan kula boten nginten, dupi kacocok pucuking eri sambaga, Raden Gunendra njerit nanging inggih lajeng dipun ampet, saliranipun kontal dhateng wingking ngantos pitung jangkah. Saking astanipun ingkang kula codhos eri sambaga, ketingal ngedalaken rah seger mancur kados sumber tangis ingkang medal saking gampenging lepen sasampunipun bena. Saking tutukipun Raden Gunendra kepireng suwanten ngeses kados ngampet raos sakit.

        Kula dados ndlongop kamitenggengen ketang gumuning manah kula. Inggih awit, saking anggen kula sampun kamitenggengen menika, ndadosaken kula boten waspada. Boten nyipta dugining bebaya, dumadakan Raden Gunendra mencolot nyaketi kula kalihan badhe namakaken pupuhanipun ngarah sirah kula. Rumaos sampun boten saged endha malih, wekasan kula merem kalihan pasrah, nyipta menawi sampun titiwancinipun dumugi pejah, kadhawahan astanipun Raden Gunendra ingkang linambaran Aji Paluwaja.

 

Ana candhake