SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (16)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

16

Katone wanita ayu kuwi duwe rasa sing kaya tak rasakne, rasa kepencuting pria marang wanita lan suwalike. Ki Nagaburik sajake uga luwih pana marang lepasing rasa ing antarane aku lan wanita kuwi. Mula karo mesem Ki Nagaburik banjur paring dhawuh :

"Ngger Sentani, sumurupa, bocah wadon iki ora liya anakku dhewe, ya anakku siji-sijine. Anak sing bakal marisi kalungguhanku samangsa-mangsa aku ngersakne lengser saka palungguhanku minangka rajaning Lelembut jinis ula sing mangayom marang Guwa Jambe Telu kene. Uga perlu kok sumurupi, putraku putri sing sesilih Naga Dewi Maharani iki durung kawengku ing kakung, isih kenya. Kamangka, aku ya sumurup yen sliramu Angger Sentani durung tau pala krama. Mula dina iki uga manawa Sentani ora kabotan sarta Naga Dewi uga nayogyani, sliramu wong loro bakal tak jodhokake dina iki uga. Kepiye panemumu Sentani lan sira Naga Dewi?".

Gandheng aku temen-temen wis kepencut marang wanita putrane Ki Nagaburik iki, mula rindhik asu digitik aku banjur wangsulan :

"Ngaturaken saleksa genging panuwun awit kamirahanipun Kanjeng Rama Nagaburik, ingkang sampun kepareng anjodhokaken kula kaliyan  Nimas Ayu Naga Dewi.Boten langkung kula Sentani namung ngaturaken sendika ngestokaken dhawuh".

"Mangkono uga aku Bapa, kanthi senenging atiku jodho peparinge Bapa sing wujud Kangmas Sentani, tak tampa kanthi gembira".

Ing dina iku uga, aku karo Nagadewi dijodhokake dening Rama Ki Nagaburik. Dina esuke lagi dianakake upaca gedhen-gedhenan kanggo mahargya anggonku dadi manten. Ki Nagaburik nglumpukne para nayaka, punggawa lan kawula ing Guwa Jambe Telu sing cacahe mahewu-ewu. Kabeh diajak pista raja, sesukan sakatoge.

Dhasare aku ya banget tresna marang sisihanku Nagadewi, samono uga Nagadewi uga banget tresnane marang aku, mula ora jeneng mokal yen saben dina ora ana gaweyan liya sing tak lakoni wong loro kajaba mung tansah ulah asmara, lelumban ing samodraning tresna. Nganti meh wae aku lali karo tujuwanku sakawit nalika lunga ninggalne Kademangan Jatipethuk. Tujune Ki Nagaburik, ya Rama Marasepuhku ora nglalekake apa sing tau didhawuhake marang aku.

Anuju sawijing dina Ki Nagaburik kepareng rawuh ing taman sari papan anggonku sih-sinisihan karo Yayi Nagadewi. Klawan rasa seneng lan kebak rasa panuwun, aku karo sisihanku nemoni Rama Nagaburik ing taman kono.

"Angger Sentani lan kowe Nagadewi putraku" ngendikane Ki Nagaburik sawuse aku rampung ngaturake bekti "pun Bapa ngrasakne mulya sajroning urip iki, awit ora ana kamulyan tumraping wong tuwa sing ngluwihi senenging ati sumurup anak-anake padha seneng lan ngrasakne mulya sajroning uripe".

"Iya Bapa" wangsulene sisihanku marang bapake "atiku ya krasa luwih seneng maneh bareng Bapa ndhawuhake sing kaya mangkono kuwi, Bapa".

"Iya Ngger, nanging padha sumurupa ya ngger, jroning suka aja banjur padha lali marang kuwajiban sing durung rampung ditindakake" Rama Nagaburik nerusne ngendikane "Sentani Ngger, apa sliramu isih eling apa sing dadi dhawuhku nalika sliramu pamit arep nerusne laku banjur tak penging kae?".

"Inggih Rama, kula kemutan" wangsulanku semu rada isin.

"Apa wae, coba?" Ki Nagaburik nyoba pangeling-elingku.

"Sepisan kula dereng sumerep sinten tiyang  ingkang ngukir jiwa raga kula, kaping kalih kula dereng mangertos sinten ingkang mbucal kula nalikanipun kula taksih wujud bayi abang ing Margi Catur Kademangan Jatipethuk, kula ugi dereng sumurup sinten sejatosipun Ki Demang Sudiya ingkang sadanguning gesang kula punika kula kinten tiyang sepuh kula piyambak" aku wangsulan.

"Bagus" Ki Nagtaburik ngendikia karo ngguyu "Kowe ora lali marang apa sing wis tak kandhakake. Saiki apa sliramu isih kepengin ngerti apa-apa sing durung kok weruhi kuwi?, apa ora?".

"Mesthi kemawon anggen kula kepengin sumerep sedaya kala wau boten badhe ical saderengipun kula mangertosi saleres-leresipun Rama" aturku jumbuh lan suwara sing ana dhasaring atiku.

"Yeng mangkono rungokna critaku iki, lan kowe Nagadewi uga meluwa ngrungokne ben ngerti critane" Ki Nagaburik prentah supaya aku lan sisihanku ngrungokne critane kang magepokan karo bab-bab sing kepengin tak ngerteni mau.

"Satemene Ki Sudiya kuwi isih ana urut-urutane trah karo Negara Majapahit. Awit simbahe Sudiya sing jeneng Kumala ya Raden Kumala, kuwi isih putra Sri Brawijaya Pamungkas ya Sang Girindrawardana. Nalika Majapahit bedhah dening wayahe Brawijaya Kalima  yaiku Si Adipati Yunus utawa Pangeran Sabrang Lor sing mangun pasekuthon karo Anake Pangeran Handayaningrat ing Pengging kang jeneng Ki Kebo Kanigara. Raden Kumala lolos saka Praja didherekne abdi-abdine sing ora akeh cacahe. Bareng lakune wis rada adoh ninggalne Majapahit, Raden Kumala leren nggone mlaku. Banjur wiwit nedya mandheg nggone lelana kanthi yasa padhukuhan, padhukuhan iku diarani Padhukuhan Jatipethuk.

Sawuse Raden Kumala seda, aggone ndandani Padhukuhan sing mundak jembar kuwi diterusake dening putrane sing jeneng Sudima. Nadyan wektu kuwi Jatipethuk wis jembar lan wargane wis akeh, ing kiwa tengene uga ana padhukuhan sing awit idine Ki Sudima bisa dadi padhukuhan. Nanging Jatipethuk durung genah jejer utawa sebutane. Lagi bareng Adipati Yunus Sultan Demak Kapindho seda banjur ditutugne Sultan kaping telu yaiku Sultan Trenggana, Jatipethuk karawuhan punggawa Kasultanan sing nemoni  sarta nanting Ki Sudima, gelem nyawiji lan ngakoni yen laladan kono kuwi perangan saka Bumi Demak Bintara apa ora. Gandheng Ki Sudima rumangsa durung duwe kekuwatan, iya banjur manut milih nyawiji lan ngakoni yen Jatipethuk lan padhukuhan sakiwa tengene kuwi perangan sing ora bisa pisah karo Kasultanan Demak. Dening Sultan Trenggana Ki Sudima didadekne wong kaparcayane Kasultanan Demak kanggo nata Jatipethuk sakiwa tengene supaya tetep dadi perangane Kasultanan Demak.

Satemene Sudima kuwi duwe sedulur lanang siji sing jenenge Ki Sutambar, sing wektu kuwi isih meguru bebarengan karo aku ing Sukuning Gunung Lawu iring lor wetan, yaiku ing padhepokan Jenggrik, sing dipangarsani dening Ki Nagabiru ya Ki Ageng Jenggrik. Beda karo lekase sedulure tuwa, Sutambar anggone kepengin bali ngedegne Kraton Agung Majapahit ora tau sirep. Saben dina tansah nambah kekuwatan lan ngudi ing reh tosing balung wuleting kulit, sarta  tansah mangun sesambungan karo Trah Majapahit, mligine trah Brawijaya Pamungkas, kanggo nata kekuwatan kanggo males ukum menyang Demak Bintara. Bareng Ki Sutambar ngerti yen Ki Sudima gelem ngakoni yen Jatipethuk padhukuhan sing dibabat lan diwangun dening Raden Kumala kuwi perangan saka Kasultanan Demak, dadi gela lan cuwa karang sedulure tuwa.

"Kakang Sudima ya gene mung merga oleh pangkat minangka kaparcayane Wong Demak kanggo njaga supaya Jatipethuk ora ucul saka Demak, banjur Kakang nglalekne lakon sengsarane Kanjeng Eyang Girindrawardana sing gugur ing madyaning palagan awit aji Sasrabirawane Kebo Kanigara putune Brawijaya lima kuwi? Apa lara wirange Kanjeng Rama Raden Kumala sing keplayu saka Majapahit lan kedharang-dharang nganti tekan kene iki ora ana ajine babar pisan?, malah Kakang Sudima gelem ngakoni wohing rekasane Kanjeng Rama sing wujud padhukuhan ing Jatipethuk iki minangka perangane Demak sing diratoni dening wong-wong sing wis gawe sedane Kanjeng Eyang lan rekasane Kanjeng Rama. Ing ngendi dununge jiwa kamanungsanmu Kakang? ing ngendi dununge jiwa kasatriyanmu minangka Trah Majapahit?"  akeh-akeh Ki Sutambar ngundamana marang sedulure tuwa, karo praupan sing abang mangar-mangar saking nesune.

Ki Sudima ora ngluputake apa sing dikandhakne sedulure lanang kuwi. Nanging, Ki Sudima duwe pawadan ya gene dheweke nganti nglakoni tumindak sing miturut pamawase Ki Sutambar tumindak sing banget nisthane kuwi.

 

ana candhake

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (15)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

15

Ki Guru Sukirna mendel ngentosi anggenipun nglajengaken anggenipun Ki Sukirdi cariyos, boten dangu Ki Sukirdi wicanten malih :

"Murih cethanipun bab bentening Kangmas Sentani siyen kaliyan sakniki, dhateng Kang Mas Sukirna badhe kula tirokaken anggenipun criyos Kang Mas Sentani dhateng kula, sawetahipun ingkang kados makaten punika :"

Lara, gela, cuwa, nelangsa campur dadi siji ngubek-ubek atiku sing peteng, nalika Bapa Demang ndhawuhake sapa sejatining awakku. Aku ora ngira babar pisan yen aku iki jebul anak sing ditemu neng pinggir prapatan. Bocah sing ora genah sapa wong tuwane. Bapa biyung Sudiya sing sasuwene iki tak anggep wong tuwaku dhewe, jebul wong liya braya, sing ora ana sambung getih karo aku.

Lungaku saka Jatipethuk wektu kuwi, ora merga aku kaneson karo Bapa Demang. Nanging lungaku sangu rasa gething lan sengit marang wong tuwaku sing sejati, sing wis mbuwang aku neng pinggir dalan prapatan.  Sing kegambar ing angen-angenku wektu kuwi, upama ana dhedhemit sing paling lethek bebudene, tak kira ya dhedhemit kuwi sing wis nglahirake aku ana donya iki. Wani nglakoni seneng luwih dhisik, bareng wohing seneng jumedhul, malah disiya-siya, dibuwang kanggo nutupi tilasing pakartine sing nalisir saka bebener. mBuh sapa sing dadi Bapakku lan mbuh sapa sing dadi biyungku, sing cetha menungsa sajodho kuwi genah yen menungsa sing ora pantes urip neng jagad sing gumelar iki, ora pantes sinebut manungsa.

Tekading atiku wektu kuwi, aku kudu bisa nemokne wong sing nganakake aku. Bakal tak wales lara wirangku. Nek perlu bakal tak jejuwing kuwandhane, tak nggo keset sirahe. Merga mung kuwi piwales sing cocog kanggo wong tuwa sing pakartine luwih ina tinimbang pakartine iblis. Pirang-pirang dina aku mlaku, rina lan wengi ora nganggo leren. Tekadku luwih becik mati tinimbang urip nanging tanpa aji ngene iki.

Nalika lakuku tekan alas sing sansaya ketel lan rungkut, dumadakan aku katempuh ing udan angin sing ora karuwan deres lan bantere. Udan angin sing wor lan bledheg sesautan sing kaya-kaya arep ngendheg lakuku, arep nglebur kuwandhaku.  Nanging ora niyat sajroning atiku kanggo mandheg. Dumadakan aku weruh cumlereting kilat nyamber sirahku sing ndadekne aku mencelat tiba klumah neng lemah. Remuk rasane sakujuring awakku. Aku kepengin tangi, nanging tansah bali tiba.

"Mulane ta Gus nek lagi ana udan angin kuwi leren, aja nerusne nggone mlaku, luwih-luwih nek ana bledheg sesautan ngene iki" dumadakan ora weruh sangkane nalika rasane awakku lara kabeh lan ora bisa tangi saka nggonku tiba klumah, ana tangan sing rosa,  ngangkat awakku digawa mlayu saka papan kono kuwi mau. Saka panyawangku sing ngangkat awakku iku mung wujud wewayangan ngregemeng gedhe lan dhuwur ora cetha mungguh wujude.

Dening wong sing nulungi aku kuwi aku digawa mlebu sawijining omah sing gedhe lan katon mengku wibawa. Aku diglethakne neng amben, banjur ing panggonan awakku sing lara lan tatu merga kabentus ing lemah, diusap-usap nganggo tangane. Aneh sakehing tatuku padha ilang, lan rasa laraku dadi ora krasa lara maneh. Banjur aku dilungguhne lan diwenehi banyu sing rupane abang kaya getih diwadhahi cangkir bathok klapa gadhing sing rupane ireng.

"Iki sing diarani tirta langgeng, wis sinimpen sangang ewu tahun lawase ing Kahyangan Dhasarbumi" kandhane wong mau karo ngulungne banyu rupa abang ana cangkir bathok kuwi "ombenen dimen tenagamu pulih lan sakehing lelara sing mapan ing ragamu enggal sirna".

Cangkir tak tampani banjur banyune tak suntak ana jero cangkemku nganti entek gusis tanpa nisa satetes-tetesa. Aneh, let sakedheping netra, bubar nenggak banyu abang sing jare jeneng Tirta langgeng kuwi, awakku krasa anget, seger panyawangku dadi padhang, temah aku weruh sapa paraga sing wis aweh pitulungan marang aku kuwi. Wujude gedhe dhuwur, nganggo jubah warna ireng rinengga sulaman kuning lan  abang, nganggo kalung mutiara rupa putih, ing sirahe temangsang makutha saka slaka rupa biru, tinaretes inten lan barleyan maneka warna.

"Piye Ngger Sentani, apa wis krasa kepenak rasane awakmu?" dumadakan wong kuwi nakokne rasane awakku klawan suwara sing adhem kepenak dirungokne neng kuping.

"Ngaturaken gunging panuwun Ki" wangsulanku karo aweh kurmat "awit pitulungan andika Kaki, kula sampun pulih malah kepara langkung seger saha langkung sae katimbang saderengipun"

Kaki-kaki sing umure kira-kira seket tahunan kuwi ngguyu, banjur kandha :

"Ya mesthi wae, kowe lagi wae ngombe Tirta Langgeng, kuwi tirone Tirta Amerta sing tau diunjuk para Dewa ing Kahyangan. Dene daya kekuwatane bisa ngilangne sakehing lelara kang cumondhok ing ragamu, sarta ndadekne kowe kalis saka ing pati".

"Ngaturaken genging Panuwun Kaki" sepira senenging atiku krungu ngendikane Kaki-kaki mau, mula aku banjuur matur "Menawi keparengaken sumerep, Kaki punika sinten? lan kula punika samangke dhateng pundi?".

Kaki-kaki kuwi banjur ngendika :

"Ya aku iki sing diarani Ki Nagaburik, lan saiki kowe lagi ana papan panggonanku sing diarani Guwa Grojogan Jambe Telu".

"Sewu ngaturaken gunging panuwun Ki Nagaburik, ingkang sampun paring pitulungan dhateng kula, temah kula boten siyos pejah kasamber kilating bledheg, saha awit paringipun nugraha Toya Langgeng ingkang sampun mlebet ing raga kula, temah sirna sakathahing sesakit sarta ndadosaken kula saged kalis saking pejah. Samangke kalilanana kula badhe nglajengaken lampah".

Krungu yen aku pamitan arep nerusne laku, Ki Nagaburik gumuyu ngakak, suwarane keprungu aneh, sing bisa ndadekne aku kasengsem awit suwara guyu kuwi krasa kepenak dirungokne sing angel digambarne nganggo ukara lumrah.

"Mengko dhisik lan aja kesusu ngger Sentani" Ki Nagaburik ngendika ing sela-selane guyune, "aja grusa-grusu mung nuruti suwara panjaluke ati sing lagi nesu. Yen kowe budhal saiki, kowe ora bakal weruh sapa sejatine sing ngukir jiwa ragamu, sapa sing nyelehne ragamu nalika isih wujud bayi abang ing prapatan Kademangan Jatipethuk, lan sapa sejatine Ki Sudiya sing tau kok kira yen iku wong tuwamu lan isih akeh maneh perkara-perkara sing durung kok ngerteni sing kudune kok ngerteni".

Krungu ngendikane Ki Nagaburik mangkono iku, aku banjur nggagas, yen sasuwene iki aku kinungkung ing rasa ora weruh nanging wis rumangsa weruh. Kabeh sing didhawuhne Ki Nagaburik kuwi ndadekne aku kepengin ngawruhi apa-apa sing nganti saiki durung tak weruhi. Mula aku banjur mung bisa meneng, ora bisa nata ukara kanggo mangsuli dhawuh lan pangandikane Ki Nagaburik sing nyata-nyata migatekne marang kahanan lahir lan batinku.

Sajroning aku meneng lan tumungkul nyawang jogan sawantara suwene, bareng aku ndengengek aku weruh ing sisihe Ki Nagaburik wis ana bocah wadon, remaja putri sing liringing mripate wis gawe kumesaring atiku lan nalika mesem, katon untune sing gumebyar nuwuhake rasa kasengsem. Cingak semu gawok rasaning atiku, lagi iki aku weruh wanita sing ayu tanpa cacat babar pisan. Sarandhuning salira sarta peranganing raga ora ana sing ora nuwuhake rasa sengsem lamun disawang.  mBuh sepira suwene nggonku ngulati tanpa nganggo kedhep babar pisan marang wanita sing ana sisihe Ki Nagaburik sing wektu iku uga lagi nibakne panyawange marang aku.

 

Ana Candhake.

SENDHANG MUSTIKA WARIH III (14)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

14

Dumuginipun utusan saking Jatipethuk ing Mataram angleresi wontenipun ontran-ontran ing Kadipaten Pajang. Nenggih pambalelanipun Arya Wirabumi ingkang suwaunipun Adipati ing Tuban, sareng Sultan Hadiwijaya seda nunten jumeneng ing Pajang boten purun nungkul dhateng Mataram, malah  gadhah sedya badhe nelukaken Mataram asarana perang. Inggih awit wontenipun ontran-ontran ing Pajang punika, Kanjeng Patih Mandaraka paring dhawuh dhateng utusanipun Mancakaki Kademangan Jatipethuk makaten :

"Heh, sira utusane Para Mancakaki ing Kademangan Jatipethuk, layang sing kunjuk Kanjeng Panembahan Senapati wis diwaos lan wis kauningan apa sing dadi isine. Saiki sira sakloron, dikeparengake bali menyang Jatipethuk, layang iki aturna marang para Mancakaki ing kana. Aturna yen Kanjeng Senapati rumangsa melu nandhang sungkawa awit sedane Ki Demang Sudiya, kaping pindho magepokan karo sapa sing kudu gumanti dadi Demang, lan kapan dikepyakake kabehy wis tinulis sajroning layang sing sira gawa kuwi. Wis saiki diage padha baliya mung wae naja padha nyuda ing kaprayitnan".

"Terang dhawuhipun Rekyana Patih, samangke keparenga abdi kekalih wangsul dhateng Jatipethuk" utusan kekalih saking Jatipethuk punika lajeng sami pamitan badhe wangsul.

Boten kacariyosaken reroncening lampah, utusan kekalih sampun dumugi ing Jatipethuk malih lan ugi sampun kepanggih kaliyan Ki Suyudi nenggih tetuwaning para mancakaki ing Jatipethuk. Ing dalunipun para Mancakaki wangsul kaklempakaken malih, ugi ngaturi Ki Sukirdi miwah Ki Guru Sukirna, kaajak sareng-sareng mbikak lan maos isining Serat ingkang kakintun dening Ki Patih Mandaraka ing Mataram. Sasampunipun mlempak sadaya, Ki Suyudi nunten nedha tulung dhateng Ki Sukirdi supados maosaken isining serat kanthi suwanten ingkang banter lan cetha murih saged kapireng sadaya ingkang sami rawuh

"Kadhawuhake Ing Mataram" Ki Sukirdi wiwit maosaken isining nawala " Ingsun Mandaraka Pepatih Dalem Nagari Ing Mataram, ambacutake dhawuh timbalaning  Sang Mulyaningrat Kanjeng Panembahan Senapati Ing Alaga Ngabdul Rahaman Sayidin Panatagama Kalipatullah Kang Jumeneng Ing Nagari Mataram, marang Mancakaki ing Kademangan Jatipethuk. Dhawuh kapisan : Kanggo ngukuhake sapa sing kudu madeg dadi Demang ing Jatipethuk isih ana sajroning panggalihan lan panlitening para winasis ing Kutha Gedhe Mataram. Dhawuh Kapindho : Marentahake supaya Demang Wakil lan Para Mancakaki makarya kanthi sabecik-becike adhedhasar paugeran kang ana, kongsi ana dhawuh maneh saka Jroning Puri Kadhaton Mataram".

Ki Sukirdi kendel anggenipun maos nawala kekancingan saking Patih Mandaraka kala wau.

"Punapa sampun telas ukara ingkang sinerat ing nawala punika Ki Sukirdi?" Ki Suyudi pitaken dhateng Ki Sukirdi.

"Sampun Ki" Ki Sukirdi wangsulan alon.

"Manawi makaten saged dipun biwarakaken bilih Ki Sukirdi tetep jejer minangka Demang Wakil ingkang wewenang saha kuwajibanipun kados kacethakaken ing salebeting Paugeran Kademangan, dene Ki Guru Sukirna inggih panggah minangka Mancakaki ingkang angawat-awati lampahing parentah ing kademangan Jatipethuk, saha minangka salah satunggaling paraga ingkang kedah kaajak rembagan menawi Ki Demang Wakil kapeksa badhe damel putusan".

Sadaya ingkang sami rawuh nunten sami wangsul ing griyanipun piyambak-piyambak. Ki Guru Sukirna ugi nunten wangsul dhateng  Padhepokan  Banyugurih.

Watawis setunggal wulan saking lumampahing parentah ing Jatipethuk mawi lelandhesan serat kekancingan ingkang katapastanan dening Ki Patih Mandaraka, Ki Sukirdi ndhatengi Padhepokan Banyugurih. Inggih wiwit Padhepokan punika madeg ngantos dumugi sapriki, nembe punika Ki Sukirdi lumawat ing Banyugurih. Mila dening Ki Guru Sukirna inggih dipun panggihi kanthi sae, punapa malih Ki Guru Sukirna angemuti bilih kajawi Ki Sukirdi punika taksih rayinipun piyambak, Ki Sukirdi inggih jejer minangka Demang Wakil ing Kademangan Jatipethuk ingkang laladanipun ugi nyakup laladan sakupengipun Padhepokan Banyugurih.

"Njanur gunung kadhingaren si Adhi teka ing Padhepokan" pambagenipun Ki Guru Sukirna dhateng Ki Sukirdi ing Pendhapa Padhepokan "iki mau mampir saka lelungan, mertinjo kawarasaning pun kakang, apa ana perlu liya Dhi?".

"Inggih kangmas" wangsulanipun Ki Sukirdi "mila kula niyati saking griya, kula badhe sowan Kangmas ing Padhepokan mriki. Dene wigatosing lampah, kajawi kepengin sumerep kasugenganipun kangmas, waleh-waleh punapa kepengin matur sakedhik saha ngaturi kabar ingkangt radi sae dhateng Kangmas".

"Sokur ta Dhi, yen ngono" tumanggapipun Ki Guru Sukirna kanthi sabar lan sareh "gek si adhi arep kandha bab apa? banjur kabar kabar becik iku kabar bab apa?".

"Atur kula magepokan kaliyan jejeripun Kangmas saha kula ing Kademangan Jatipethuk ingkang taksih ngambang punika, kula raosaken saya dangu kok sansaya boten sekeca, samangke sampun setunggal wulan langkung, nanging kabar saking Mataram panggah boten wonten. Punapa punika boten ateges Mataram sampun nglirwakaken kuwajiban minangka pangayomaning kawula ing Kademangan kangmas?" Ki Sukirdi nelakaken raos cuwaning manah dhateng Mataram.

"Mengko dhisik Dhi" Ki Guru Sukirna nanggapi atur cuwanipun ingkang rayi "ing babagan iki panemune si adhi lan panemuku katone rada beda, sanadyan aku ora ngarani yen panemuku mesthi benere lan panemune si adhi mesthi lupute, utawa kosok baline".

"Bentenipun wonten pundi Kangmas?" Ki Sukirdi pitaken, semu boten sekeca.

"Panemuku ing bab iki Mataram babar pisan ora luput" Ki Guru Sukirna njlentrehaken pamanggihipun "awit wiwit biyen tekan saiki, pangrengkuhe Mataram marang Jatipethuk ora beda karo pangrengkuhe marang laladan liya. Lakuning paprentahan ing Kademangan Jatipethuk uga wis ana paugerane dhewe, sarta Mataram ora bisa ngowahi paugeran kang ana kuwi mau. Dene perkara durung ditetetepake anane Demang minangka gantine Bapa Demang sing wus suwargi iki, pancen wis dadi wewenange Mataram. Lha kapan wektune kuwi ya mesthi dijumbuhake karo kahananing praja, sing ngerti kahanane praja kuwi ya mung wong Mataram. Awake dhewe ora ngerti merga awake dhewe adoh saka Kutha Gedhe, lan ora melu ngurusi ubeng ingere praja. Dadi mungguhku ora ana lekas tumrap Mataram arep nglirwakake kuwajiban marang kawula, mligine kawula ing Jatipethuk, jalaran kahanane kawula Jatipethuk ya ayem tentrem wae".

"Makaten inggih Kangmas?" Ki Sukirdi ketawis boten saged nginggahi pamanggihipun Ki Guru Sukirna.

"Iya kuwi panemuku lho? bisa bener lan bisa uga luput" wangsulanipun Ki Guru Sukirna ayem.

"Inggih Kangmas, kula saged nampi pamanggihipun Kangmas ingkang makaten kala wau" Ki Sukirdi wicanten malih "nanging punika wonten kabar sae, tumrap Kademangan Jatipethuk. Punika ingkang badhe kula suwunaken pirsa menggah pamanggihipun kangmas Sukirna".

"Kabar becik kepriye Dhi?" Ki Guru Sukirna pitaken .

"Sampun sepeken punika Kang Mas Sentani kundur ing Jatipethuk Kangmas" Ki Sukirdi wangsulan.

"Adhi Sentani wis bali? sokur, sokur" Ki Guru Sukirna ketingal remen manahipun tampi wartos sedherekipun pupon sampun wangsul.

"Nanging Kangmas Sentani samangke sampun benten tebih kaliyan Kangmas Sentani saderengipun kesah Kangmas" Ki Sukirdi suka katrangan menggah kawontenanipun Sentani.

"Beda sing kepiye Dhi? Apa mundhak njenthara? mundhak luwih diwasa? apa mundhak apane?".

"Pranyata kesahipun Kang Mas Sentani punika boten kesah tanpa tujuwan, nanging kesahipun Kang Mas Sentani punika madosi tiyang sepuh ingkang ngukir jiwa lan raganipun. Ugi sampun kepanggih, lha punika ingkang ndadosaken bentenipun Kang Mas Sentani kaliyan jaman saderengipun kamangertosan sinten tiyang sepuhipun ingkang satuhu" Ki Sukirdi wangsulan kanthi nglajengaken anggenipun cariyos.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (13)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

13

Ki Guru Sukirna boten daya-daya ngaturaken ingkang dados gagasanipun dhateng tiyang sepuhipun. Awit katingalipun anggenipun ngendika Ki Demang Jatipethuk dereng rampung. Pranyata saestu, sasampunipun kendel sawatawis Ki Demang lajeng ngendika malih :

"Nanggapi ature Sentani kang mangkono iku mau, aku banjur blaka, sepisan : madegku dadi Demang neng Jatipethuk kene iki dudu karepku dhewe, nanging iki saderma ngemban dhawuh saka Panguwasa ing Tanah Jawa, yaiku Majapahit, banjur ngalih menyang Demak, banjur ngalih menyang Pajang lan saiki dadi Mataram, dadi mung pati sarta dhawuhing Ratu Mataram sing bisa nglereni anggonku dadi Demang. Dadi aja dianggep kalungguhan Demang iki duwekku dhewe sing bisa sakarepku tak warisake marang sapa sing taksenengi. Kapindho : Miturut paugeran sing ana samangsa-mangsa aku surut, utawa kakersakne lereh dening Panguwasa Negara, manca kaki bisa ngunjukake panyuwunan marang negara supaya ing Jatipethuk sing komplang katetepna Demang anyar, Kaping Telu : Paugeran  kasebut uga nyebutake lamun sing wenang kaunjuukake minangka sesulihe Demang Lawas yaiku : anak lanange Demang lawas, yen ora duwe anak lanang, bisa disulihi sedulur lanange Demang lawas, yen ora ana bisa disulihi mantune Demang lawas, yen kabeh ora ana Ratu Mataram bisa netepake kawicaksanan jumbuh lan kawenangane minangka suhing Tanah Jawa. Ing kono uga tak kandhakne yen Sentani kuwi ora wenang diunjukake dadi Calon Demang ing Jatipethuk kene, awit jejering Sentani kuwi mung padha karo kawula Jatipethuk liyane, jalaran aku dadi bapake Sentani iki merga Sentani warga lan kawula sing manggon ing Jatipethuk, lan aku iki bapake wong sa-Jatipethuk kabeh, mung bedane gandheng Sentani kuwi ora kawruhan sapa bapa-biyunge, wiwit cilik tak pupu dadi anakku. Sentani kuwi mung anak pupon ora duwe wewenang kaya anak sing tak anakake kaya Sukirna lan Sukirdi".

Mireng pangandikanipun Ki Demang Sudiya makaten wau, Ki Guru Sukirna manggut-manggut kados nembe mudheng menggah udanegara ingkang lumampah ing Jatipethuk. Lajeng Ki Guru Sukirna nyuwun pirsa malih :

"Lajeng Adhi Sentani kados pundi sasampunipun nampi dhawuhipun Bapa kados makaten kala wau? tamtunipun nunten nyuwun pangaksami dhateng Bapa sarta murungaken pepenginanipun ingkang pranyata cengkah kaliyan paugeran ingkang wonten?".

"Ya kuwi sing dadi gumunku Thole" Ki Demang paring wangsulan "ingatase Sentani kuwi bocah sing nalar, lan bisa diarani bocah sing pinter, jebul mrucut saka embanan luput saka kudangan".

"Liripun kados pundi bapa?"

"Tak kandhanani ngono kuwi Sentani ora semaur babar pisan, malah esuke tanpa pamit lunga ninggalne Jatipethuk, menyang ngendi parane ora ana sing ngerti nganti saiki, kira-kira ya wis karo tengah sasi iki anggone lunga" Wangsulanipun Ki Demang sajak sungkawa banget penggalihe.

Ki Guru Sukirna mendel, nanging salebeting manah ndherek ngraosaken menggah sekeling penggalihipun Ki Demang ing Jatipethuk. Pranyata watak degsuranipun Sentani malah sansaya ndadra. Boten rumaos sampun nampi kabecikan saking Ki Demang ingkang sampun ngopeni piyambakipun wiwit bayi abrit. Nanging Ki Guru Sukirna inggih boten remen nambahi sekeling penggalihipun Ki Demang, kanthi ngucapaken punapa ingkang nyuwanten ing manahipun. Kosok wangsulipun, Ki Guru Sukirna nunten matur kanthi alus :

"Gusti Ingkang Murbeng Gesang punika kagungan sipat adil Bapa, kajawi punika Gusti ugi asring paring pacoban dhateng titah, kangge miyak wiwara ingkang ngaling-alingi sapinten andhap inggil darajating titah. Ing titi kalenggahan punika Bapa nembe nampi pacoban saking Gusti kanthi kesahipun Adhi Sentani ingkang tanpa pamit lan sesangu manah cuwa. Kamangka Bapa sampun mbudidaya murih Sentani wewah pinteripun, nanging kanyatanipun Sentani boten wewah pinteripun malah sansaya nemen bodhonipun. Awit saking punika, prayogi samadya kemawon anggenipun manggalih, kakathahna meminta dhateng Gusti murih saenipun. Inggih mugi-mugi kesahipun Adhi Sentani manggiha kanugrahan pitedah, temah enggal wangsul dhateng Jatipethuk malih saperlu nglajengaken anggenipun lelabet dhateng bumi ingkang sampun katedha asilipun, kaunjuk toyanipun wiwit bayi ngantos diwasa punika".

Midhanget atur wangsulanipun Ki Guru Sukirna ingkang makaten kala wau, Ki Demang sakalangkung ing remeneipun. Ki Guru Sukirna dipun rangkul lan dipun kekebi, sarwi ngandika :

"Bener banhget sing dadi kandhamu ngger anakku lanang, ora tuna nggonmu wis ngangsu kawruh, ora rugi nggonmu wis gelem ngaji. Bapakmu wae sing cubluk kawruhe iki, temah lagi wae nampa pacoban sing mung kaya ngene wis sambat ngaruara, malah meh wae arep ngluputake pangwasane Gusti. Katujune, kowe enggal teka lan aweh pepadhang marang bapakmu iki, Sukir.....sukir. Bapakmu ora bisa nggambarake, mbuh dadine saupama kowe ora enggal teka lan aweh pamrayoga. Ya muga-muga wae, Gusti paringa tambahing nugraha marang kowe ya ngger. Dadi ora mung kanggo aku utawa kulawargamu wae nggonmu nyebar pepadhang, nanging bisowa klawan kawruhmu jagad saisine dadi sansaya padhang".

"Inggih pangestunipun Bapa kemawon rinten dalu ingkang tansah kula ajeng-ajeng, mugi gesangipun ingkang putra saged mujudaken kekudanganipun Bapa" wangsulanipun Ki Guru Sukirna salajengipun.

Enjingipun Ki Guru Sukirna inggih lajeng wangsul dhateng Padhepokan, awit kirang prayogi manawi Padhepokan katilar dangu. Para cantrik estu taksih mbetahaken dipun tenggani murih anggenipun sinau saged tenanan.

Kalih tahun Sentani kesah tanpa nilar tilas, ndadosaken sampun kathah titiyang ing Jatipethuk nyupekaken piyambakipun. Inggih kali tahun sakesahipun Sentani punika, Ki Demang Jatipethuk nandhang gerah sawatawis dinten, nunten seda. Para kulawarga ingkang tinilar sakalangkung ing sungkawanipun, kalebet Ki Guru Sukirna miwah Sukirdi. Boten ngemungaken para kulawarga ingkang sami susah, nadyan para warga ugi rumaos kecalan payung pangayom sarta bapak ingkang dipun tresnani. Let pitung dinten saking sedanipun Ki Demang, para Mancakaki sami mlempak kanthi ndugekaken para ingkang saged kaunjukaken dhateng Mataram murih kapiji nggentosi kalenggahanipun Ki Sudiya, dados Demang ing Jatipethuk.

Meh kemawon ing pahemaning para Mancakaki punika kedadosan kerengan. Jalaran Sukirdi putra wuragilipun Ki Sudiya kekeh kepingin ingkang kaunjukaken dhateng Mataram. Pepinginanipun Sukirdi ingkang makaten kalawau, kajawi boten cengkah kalian paugeran ingkang wonten ugi sinengkuyung dening saperangan saking Mancakaki. Mesthi kemawon ugi wonten pawadan sanes kangge ngiyataken pepenginan kala wau, inggih punika sapisan : Sukirdi sampun kathah brana picisipun, ing pangangkah mangke menawi madeg dados Demang sampun boten badhe mikir anggenipun pados brana picis malih. Kajawi saking punika, wekdal samangke Sukirdi ugi dereng kasampiran kuwajiban sanesipun. Benten malih kalih saperangan saking Mancakaki ingkang kekeh kepengin ngunjukaken Ki Guru Sukirna dhateng Mataram murih kapiji dados Demang. Sami ugi kajawi sampun trep kaliyan ungelipun paugeran, sampun wonten bukti nyata bilih Ki Guru Sukirna sampun kathah lelabetanipun dhateng Kademangan Jatipethuk, ugi sampun kabukten bilih Ki Guru Sukirna punika wasis ngecakaken ing reh pamomong dhateng tiyang kathah, punika saged kapirsanan kanthi kawontenanipun Padhepokan Banyugurih ingkang sansaya reja lan sansaya sae kawontenanipun para cantrik ingkang puruita ing mriku.

Inggih ing salebeting bentening pamanggih punika, Ki Guru Sukirna lajeng paring sesorah :

"Para sedulurku Manca kaki kabeh wae, saru dinulu lan wagu dirungu yen nganti ana kedadeyan padudon mung merga rebut bener ing antarane awake dhewe iki kabeh. Becike, aku apa dene Adhi Sukirdi kaunjukake kabeh ing ngarsane Kanjeng Gusti Panembahan Senapati ing Mataram. Mengko sapa sing dikersakne Gusti Panembahan Senapati, kuwi sing bakal madeg dadi Demang, dene liyane kudu legawa melu anyengkuyung sarta ngelikne menawa ana laline Demang kang pinilih sajroning ngayahi wajib.  Kanggo sauntara ngiras pantes ngenteni apa sing dadi kersane Panguwasa Mataram, Adhi Sukirdi gelema dadi Demang Wakil, lire nindakne kuwajiban Demang nanging ora duwe wenang gawe putusan luwih-luwih sing cengkah karo putusan sing wis ana. Yen kapeksane kudu nibakne putusan, kudu ngliwati rembug Mancakaki lan aku dhewe kudu melu dadi perangan saka Mancakaki kuwi. Kepiye yen mangkono?"

Inggih awit pamanggihipun Ki Guru Sukirna ingkang makaten kalawau, padudon lan kerengaan saged dipun endhani. Salajengipun saking Mancakaki nunten amiji dhuta kekalih murih marak ing ngersa Dalem Kanjeng Panembahan Senapati ing Mataram., nyuwun kapilihaken Demang kangge mangarsani saha ngesuhi Kademangan Jatipethuk.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (12)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

12

Sanaosa nggadhahi teku lan karemenan ingkang benten, suprandene yoganipun Ki Demang punika boten nate tukaran utawi padudon babar pisan. Tetiganipun tansah rukun, inggih awit kaperbawan dening kawibawanipun tiyang sepuh ingkang sakalangkung wicaksana.

Nalika Sukirna ngancik umur tigawelas tahun, piyambakipun matur dhateng tiyang sepuhipun bilih badhe ndherek Gurunipun ingkang Nama Kyai Ramelan ingkang gegriya ing tepining wana. Awit nalika samanten Kyai Ramelan sampun sepuh lan asring sakit, lajeng Sukirna asring kadhawuhan nyulihi mucal para ingkang sami ngangsu kawruh dhateng griyanipun Kyai Ramelan. Murih gangsaripun lampah Sukirna lajeng matur dhateng tiyang sepuhipun bilih badhe manggen tunggil sagriya kaliyan Kyai Ramelan.

"Lekasmu kang mangkono iku aran lekas sing becik Thole" ngendikanipun Ki Demang Sudiya nalika Sukirna nyuwun idi badhe ndherek manggen tunggil sagriya kaliyan gurunipun "nanging apa pepenginanmu wis cukup mung tekan semono wae?".

"Liripun kados pundi Bapa?" Sukirna ingkang dereng mudheng kaliyan paraning pangandikan saking tiyang sepuhipun punika nyuwun pirsa.

"Karepku ngene lho" nunten Ki Demang njlentrehaken menggah ingkang dados kersanipun "mumpung awakmu isih nom, isih rosa sarta nadyan wis sepuh Kyai Ramelan ya isih durung jempo, apa ora luwih becik yen kowe yasa papan sing luwih jembar kanggo mulang muruk para mudha lan wong-wong sing kepengin nyecep ngilmu bab agama Rasul ? Gampanging rembug, apa ora prayoga kowe yasa padhepokan? Murih sing padha sinau luwih krasan lan saupama ana wong adoh sing kepengin melu sinau bisa manggon neng kono pisan ora kudu saben dina bali menyang omah?"

Sukirna dangu boten saged atur wangsulan, awit siti ingkang kagadhuh dening Kyai Ramelan mila boten wiyar, namung cekap dipun degi griya satunggal lan pakarangan sakedhik.  Ketingalipun Ki Demang saged maos punapa ingkang dipun manah dening anakipun ingkang pambarep punika, ketitik lajeng paring dhawuh makaten :

"Yen kowe sarujuk karo panemuku mau, layang kekancingan saka Kasultanan Pajang, rupa palilah mbabat alas kanggo njembarake padesan lan pasawahan ing sisih kulone Jatipethuk iki isih ana lan isih bisa digunakake. Layang iki bakal tak pasrahake marang kowe. Dadi kowe bisa ngajak kanca kanggo babad lan bisa kok enggo ngedegne Padhepokan. Kepriye?"

Wasana Sukirna sarujuk kaliyan eguh pratikel saking tiyang sepuhipun kala wau. Let nem wulan saking anggenipun rerembagan punika, Padhepokan sampun ngadeg jangkep kaliyan siti garapan kangge tedhanipun ingkang mapan ing padhepokan kala wau. Anggenipun yasa Padhepokan punika, kajawi kabiyantu dening para ingkang sami ngangsu kawruh dhateng Kyai Ramelan, ugi kabiyantu dening warga padhusunan ing Kademangan Jatipethuk ingkang nggadhahi pepenginan benjing saged muruitakaken anak-anakipun ing padhepokan kala wau.

Padhepokan kasebat kaparingan tetenger Padhepokan Banyugurih, awit nalika nyambut damel yasa Padhepokan wonten satunggaling tiyang ingkang ngelak sanget, kamangka toya kangge ngunjuk nuju telas, lan nembe dipus pendhet dhateng belik, ingkang wonten nenggih duduh jangan bening ing kiuwali sisanipun lawuh nedha kala wau.  Dening tiyang ingkang ngelak kala wau, duduhipun jangan dipun uyub, dados inggih kraos gurih. Sareng ingkang kajibah pados toya kangge ngunjuk dugi, tiyang ingkang ngelak wau dipun criyosi. Nanging gandheng sampun nguyub duduhing jangan, tiyang wau lajeng criyos makaten :

"Aku wis ora ngelak kok, aku lagi wae ngombe".

"Lha gajege banyune mau wis entek ta? banjur sing kok ombe apa?" tiyang ingkang kajibah pados toya pitaken. Wangsulanipun ingkang dipun takeni kaliyan gumujeng :

"He he he, sing tak ombe duduh jangan bening, rasane gurih".

Kyai Ramelan lan Sukirna ingkang mireng rerembaganipun tiyang kalih wau sami mesem. Lajeng kaliyan mesem Sukirna wicanten :

"Ngene sedulur, biwarakna marang kanca-kanca kabeh, kanggo ngeling-eling kedadeyan iki sarta anggonmu wis padha labuh murih Padhepokan iki bisa ngadeg, mula Padhepokane dhewe mengko tak jenengne Padhepokan Banyugurih".

Inggih wiwit punika siti babadan sakupengipun padhepokan lajeng karan Banyugurih.

Pitung tahun sasampunipun Padhepokan ngadeg, Kyai Ramelan kapundhut dening Gusti Ingkang Murbeng Gesang. Lajeng Sukirna ingkang gumantos nglenggahi kalenggahan minangka suhing Padhepokan, kanthi sesebatan Ki Guru Sukirna utawi Ki Banyugurih. Nalika samanten Ki Guru Sukirna sampun yuswa meh selikur tahun. Tiyang-tiyang anem kathah ingkang sami ndherek nyantrik wonten ing padhepokan Banyugurih, boten ngemungaken nem-neman saking Jatipethuk kemawon ingkang sami nyantrik ing mriku, nanging ugi wonten ingkang asalipun saking papan sanes. Ing Padhepokan Banyugurih para cantrik dipun wucal babagan kawruh agami, ulah tetanen, ulah kaprigelan undhagi, ulah kasarasan sarta sakedhik dhedhasaring ulah kanuragan. Mila boten karan aneh bilih ing Padhepokan mriku wonten setunggal kalih cantrik ingkang dereng ngrasuk agami Rasul lan taksih kathah nadyan sampun ngrasuk agami Islam nanging inggih dereng pati pinter ngecakaken lampahing sarengat.

Anuju sawijining dinten, wonten utusan saking Kademangan Jatipethuk, Ki Guru Sukirna katimbalan dening tiyang sepuhipun. Ki Guru Sukirna inggih lajeng marak sowan.

Sadumuginipun Ki Guru Sukirna, dening Ki Demang kadangu menggah kamekaraning Padhepokan. Ki Guru Sukirna inggih lajeng matur punapa wontenipun, bilih samangke Padhepokan sansaya reja, cantrikipun sampun wonten sekawan dasa langkung, kajawi marsudi kawruh agami ugi wonten ingkang wekel nyinaoni ulah tetanen, ulah tetukangan utawi sinau dados Undhagi, ugi wonten ingkang katungkul nyinaoni ginanipun ron-ronan, sekar-sekaran lan oyot-oyotan kangge jejampi lan ulah kasarasan, ugi ing mriku kawucalaken ulah raga lan kanuragan minangka srana kangge bebela dhiri. Ki Demang Sudiya mratelakaken bilih ndherek remen lan sukaning panggalihipun.

"Aku melu seneng krungu kabar sing kok gawa iki thole" makaten pangandikanipun Ki Demang ing Jatipethuk dhateng Ki Sukirna "nanging, sajroning seneng iki, aku uga lagi ngrasakne susah sajroning ati".

"Punapa kula dipun keparengaken mangertosi punapa ingkang sampun ndadosaken sekeling penggalih Bapa?" klawan ngatos-atos Ki Guru Sukirna nyuwun pirsa dhateng tiyang sepuhipun.

"Mesthi wae oleh" wangsulanipun Ki Demang "ya merga susahing atiku iki kowe tak celuk mrene iki mau".

"Inggih Bapa"

"Kowe mesthine ya wis ngerti yen Bapakmu iki wis tuwa lan banjur tambah tuwa wae, kaya adhi-adhimu ya wis padha ngerteni iki. Nanging mung adhimu si Sentani sing anggone nggagas sansaya tuwane Bapakmu iki, kuciwa anggone nggagas rada kebanteren,merga sajake gagasane Sentani lerege banjur marang kabutuhaning pribadine dhewe".

"Jlentrehipun Kados pundi Bapa?" Ki Guru Sukirna pitaken labet kirang pana dhateng ingkang dipun kersakaken Ki Demang.

Ki Demang Jatipethuk unjal ambegan landhung, nunten nglajengaken anggenipun ngendika :

"Gandheng bapakmu iki wis tuwa lan sansaya tuwa, kadangmu Si Sentani matur supaya Bapak enggal marisake palungguhan Demang iki marang anake. Miturut Sentani, kowe wis repot karo para cantrik ing padhepokanmu, adhimu si Sukirdi uga akeh ora ana ing Jatipethuke merga ngecakne laku dedagangan ing manca panggonan, mula kari Sentani sing bisa dipasrahi nggenteni kalungguhane Bapakmu iki.  Lan Sentani nyuwun supaya aja kesuwen anggone masrahne kalungguhan Demang iki marang dheweke".

Ki Demang kendel sakedhap anggenipun ngendika, Ki Guru Sukirna ugi boten nyela wuwus, namung salebeting manah rumaos ngungun dhateng lekasing adhinipun pupon ingkang makaten kala wau. Ki Guru Sukirna nggadhahi pamanggih bilih aturipun Sentani ingkang makaten punika kalebet atur degsura, ingkang sinurung niyat anggege mangsa, tanpa mawi petang tetimbangan langkung rumiyin dhateng para-para ingkang mesthinipun pantes kaajak rerembagan. Pramila Ki Guru Sukirna lajeng nggadhahi gagasan, badhe manggihi Sentani lan badhe dipun tuturi murih saenipun, punika awit angemuti bilih Ki Guru Sukirna punika jejer minangka kadang sepuh saking Sentani.

 

ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (11)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

11

Estunipun wiwit pungkasaning jaman Majapahit Jatipethuk punika sampun wonten, nanging dereng jejer minangka Kademangan, inggih kajawi dereng kathah warganipun ugi dereng wiyar babadanipun. Wiwit radi wiyar pategilan saha wiwit wonten pasabinan punika nalika jamanipun Kangjeng Sultan Trenggana jumeneng Nata ing Nagari Demak. Sadaya warga Jatipethuk nalika samanten ugi sampun ngakeni bilih piyambakipun punika perangan saking Nagari Demak, sanadyan nalika samanten dereng wonten warga ing Jatipethuk ingkang ngrasuk agami Rasul. Nalika wonten ontran-ontran rebat kuwaos, dening Kanjeng Adipati ing Jipang Jatipethuk kadadosaken satunggaling Kademangan, ing pangangkah sageda sadaya warga ing Jatipethuk sami purun anyengkuyung lekasipun Gusti Arya Penangsang ingkang kepengin jumeneng Nata, ngratoni sadaya kadipaten ingkang mangayom dhateng Kasultanan Demak Bintara.  Minangka Demang kapisan ing Jatipethuk, inggih punika Ki Demang Sudiya, ingkang lajeng kaprah sinebat Ki Jatipethuk. Punika maksih kapernah tiyang sepuh kula piyambak.  Nalika Kraton tanah Jawi ngalih saking Demak dhateng Pajang, nuwun inggih sasedanipun Gusti Arya Penangsang, Jatipethuk karawuhan utusan saking Pajang nenggih Ki Pemanahan. Wosing gati Ki Pemanahan mundhut prasetyanipun Ki Demang Jatipethuk, bilih Jatipethuk punika laladan ingkang kabawah Kasultanan Pajang. Gandheng Jipang sampun bedhah lan Gusti Arya Penangsang ugi sampun gugur ing palagan, boten wonten pilihan sanes tumrap Ki Demang Jatipethuk kajawi namung ndherek kersanipun Kanjeng Sultan Adiwijaya ingkang dipun sulihi Ki Pamanahan kala wau.

Sansaya dangu Kademangan Jatipethuk sansaya reja, labet saking warganipun ingkang wekel ing damel, pasabinan sansaya wiyar, pleret-pleret (bendungan) kathah ingkang dipun damel kangge ngoncori pasabinan. Pagesanganipun para kawula ing Jatipethuk inggih sansaya makmur. Ki Demang Sudiya pancen sanget dipun aji-aji dening kawula ing Jatipethuk, inggih labet kawicaksanan ingkang dipun cakaken sadaya saged damel kasaenaning para kawula. 

Nalika samanten putranipun Ki Demang Sudiya nembe setunggal, inggih punika lare jaler ingkang nami Sukirna. Ki Demang kepengin sanget kagungan putra malih murih Sukirna boten dados lare ontang-anting kebanting, nanging dangu dereng saged kasembadan. Andilalah ing satunggaling enjing Jatipethuk dipun gegeraken awit wonten bayi ingkang nangis kekejer ing margi catur tanpa tinunggon dening biyungipun, malah kepara bayi punika yoganipun sinten inggih boten kamangertosan. Wasana dening Ki Demang, bayi punika kabekta wangsul lan kapupu minangka yoga.

"Gandheng bayi iki ora karuwan sapa wong tuwane, kamangka ditemokake ana dalan prapatan Jatipethuk, lan aku minangka bapakane wong sa-Jatipethuk, kudu gelem nampa lan ngopeni bayi iki kaya dene ngopeni anakku dhewe. Mula padha seksenana, wiwit dina iki bayi iki dadi anakku lan tak paringi tetenger Sentani" Ki Demang ngepyakaken anggenipun mupu bayi punika dhateng titiyang ing Jatipethuk.

"Inggih Ki Demang, kula sedaya sami anekseni lan ndherek bingah, mugi-mugi ing benjingipun Sentani saged dados putra ingkang sae bekti dhateng Tiyang Sepuh saha bekti dhateng Bumi Jatipethuk punika" wangsulanipun titiyang Jatipethuk dhateng Ki Demang.

Sanaosa yoga pupon nanging katresnanipun Ki Demang saha Nyai Demang dhateng Sentani boten benten kaliyan soking katresnan dhumateng yoganipun piyambak. Samanten ugi katresnanipun Sukirna dhateng rayinipun pupon ugi sakalangkung ing asihipun. Pancen kaoting yuswa antawisipun Sukirna kaliyan Sentani wonten gangsal tahunan.

Nalika Sukirna yuswa pitung tahun lan Sentani yuswa kalih tahun, Nyai Demang Sudiya kaparingan putra malih, miyos jaler kaparingan nama Sukirdi. Putra tetiga, kalih putra deles,  setunggal yoga pupon punika ginulawenthah kanthi sae dening Ki Demang. Sareng tetiganipun ndungkap akil diwasa, nembe katingal bilih tetiganipun nggadhahi karemenan ingkang boten sami.

Sukirna, nadyan tiyang sepuhipun taksih ngrasuk kapitayan lami, nanging langkung remen sinau ngaji dhateng Ngulama. Dening tiyang sepuhipun ugi boten dipun awisi malah kepara dipun sengkuyung sakuwaosipun.

"Thole, yen kowe seneng marsudi ing kawruh marang Ngulama pandhereke para Wali, pun Bapa melu seneng lan nyengkuyung apa sing dadi tekadmu. Mung welingku ya ngger, nadyan kowe wis ngrasuk agama Rasul nanging aja pisan-pisan kowe gething, munggahe sengit marang sok sapaa sing isih kok anggep kapir. Nulada lekasing Kanjeng Sultan ing Demak, nadyan ingkang Ramane durung kersa ngrasuk agama Rasul nanging ora suda bektine Raden Patah marang Sri Brawijaya, mula nalika Sri Brawijaya lolos saka praja awit Majapahit kabedhah dening Adipati Girindrawardana, Raden Patah ora kendhat anggone atur bebela marang ingkang Ramane" Makaten pituturipun Ki Demang Sudiya dhateng anakipun mbarep nenggih Sukirna.

"Pangestunipun Bapa ingkang tansah kula suwun" wangsulanipun Sukirna nalika samanten "mugi anggen kula marsudi kawruh dhateng para Ngulama punika, benjingipun saged migunani tumrap sadhengah titah".

Sentani yoga puponipun Ki Demang, gadhah karemenan nenepi ing papan wingit, ugi remen marsudi ing reh kadigdayan lan kanuragan, ingkang dipun udi siyang pantara ratri, namung babagan tosing balung wuleting kulit. Namung ing ngriki wonten kuciwanipun, gandheng sampun rumaos punjul ingapapak, kadhang kala Sentani dhemen ngremehaken titiyang ingkang ringkih lan remen migunakaken kadigdayanipun kangge ngajrih-ajrihi tiyang supados manut kaliyan piyambakipun. Nalika Ki Demang pirsa lekas lan tekunipun Sentani ingkang makaten kalawau, dening Ki Demang Sentani dipun paringi pitutur :

"Ngger anakku Sentani, pun Bapa banget seneng dene kowe karem ulah laku prihatin, dhemen marsudi ing kanuragan lan kadigdayan. Kanthi mangkono kowe bakal bisa dadi bentenging kademangan samangsa-mangsa ana payo-payo sing nedya ngganggu katentremaning Jatipethuk. Mung welingku, aja nganti merga kowe duwe kekuwatan sing punjul tinimbang liyane, kowe banjur kethukulan sipating kewan, yaiku dhemen dadi wong menangan sing kadigdayane ora migunani marang liyan, malah kepara kanggo nindhes sing ringkih. Ngono kuwi sipating kewan, aja pisan-pisan kok terokne ya ngger".

Nalika samanten Sentani boten wangsulan punapa-punapa kajawi namung manthuk. Lan manthukipun Sentani tinampi dening Ki Demang minangka tandha bilih Sentani badhe nindakaken pituturipun.

Benten malih karemenanipun Sukirdi, putranipun Ki Demang ingkang waruju. Piyambakipun wekel ing damel baud ing ulah tetanen punapa dene ing babagan lampah dagang. Ingkang dipun persudi sarta dipun udi inggih undhaking bandha lan kasugihan. Saking remenipun dhateng kadonyan, asring anggenipun tumindak tansah mawi petangan bathi lan tuna. Menawi mbatheni inggih dipun lampahi, kosok wangsulipun menawi kapetang boten wonten bathinipun inggih boten dipun lampahi. Purun tetulung menawi kapetang benjing ing tembenipun ingkang dipun tulungi saged males budi, utawi purun tetulung murih katingalan ing liyan bilih piyambakipun punika tiyang sae lan loman, dados tansah ngajeng-ajeng titiyang ingkang sami ningali ing tembenipun remen pepetangan ing reh lampah dagang kaliyan piyambakipun, ingkang saged ndumugekaken bebathen. Estunipun Ki Demang Sudiya sampun asring paring pitutur dhumateng yoganipun ingkang ragil punika makaten :

"Thole Sukirdi, tenane bandha donya kuwi mung titipan, umure mung winates klawan umure sing dititipi. Bandha donya sing saiki kok duweni, durung karuwan sesuk utawa suk emben tetep dadi duwekmu. Kajaba bandha donya sing kok tanjakne kanggo tetulung sapepadhaning titah, nadyan tata gelar bandha sing kok gunakne kanggo mitulungi liyan kuwi kena diarani ilang, nanging satemene malah mlebu simpenan sing ora bakal ilang, nadyan kowe wis tekan pati pisan, sing kok tulungi bakal tetep kelingan, malah kepara bakal tumurun marang anak lan putune. Dadi sanajan wis dadi wujud kuburan, kabecikanmu tetep dadi pocapan. Poma-poma dipoma welingku marang kowe aja seneng urip kaya prau, yaiku geleme obah mung ngalap opah".

Sanadyan asring tampi pitutur luhur, nanging Sukirdi namung kendel, langkung pitados kaliyan kajengipun piyambak, katimbang kaliyan pituturipun tiyang sepuh.

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (10)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

10

Ki Guru Sukirna tumuli ngawe sing lagi padha teka supaya maju nyedhak. Wukir , Kurantil lan Dhukut aweh kurmat banjur mara lan mapan lungguh ing klasa sing wis dicawisake.  Rangga lan Marga nginger lungguhe, dadi ora ngedhang-edhangi lungguhe wong telu sing lagi teka mau.

"Wong telu ora tak timbali padha munggah pendhapa, sajake ana perkara wigati sing arep padha dikandhakne marang aku ya?" Ki Banyugurih nakoni cantrik-cantrike kuwi.

"Inggih Bapa" wangsulane Wukir "badhe njangkepi atur magepokan kaliyan anggen kula lumawat dhateng Grojogan Jambe Kembar, kala wingi".

"Apa isih ana sing kliwatan durung kok aturake?" Ki Banyugurih takon.

"Inggih Bapa" wangsulane Wukir sing banjur nyritakne anggone wis arep dicapok ula gedhe, sing kulite ula kuwi saiki dipenthang arep diawetake. Ora kliwatan Wukir uga nggandhengake lelakone karo crita sing ditampa saka Singsim mau.

"Kula lajeng dados radi samar, menawi ngantos anggen kula ngrawati wacucalipun sawer punika lajeng kaanggep lepat nunten tampi walat saking Ki Nagaburik, Bapa" ature Wukir sawuse rampung critane.

Ki Banyugurih gumuyu lirih, Rangga lan Marga padha mesem amba, krungu rembuge Wukir sing keri dhewe iki mau.

"Sajake rasa samar lan kuwatire Lurah Sugali saandhahane mau wis nular marang kowe, Wukir?" Kandhane Ki Banyugurih isih karo gumuyu lirih. Wukir ora semaur, nanging malah ndhingkluk karo mesem, neng atine ana rasa isin sethithik merga wis digeguyu karo gurune.

"Nanging ya ora dadi apa" Ki Banyugurih nerusne kandha "jenenge rasa samar merga durung mudheng lan durung cetha apa sing dikuwatirake kuwi lumrah, Sumurupa ya Ki Wukir, Kurantil lan Dhukut, satemene Jagat sing gumelar iki dicawisake dening Sing Nitahake kanggo nyukupi kabutuhane manungsa, kajaba ana siji loro sing ora dikeparengake, kabeh kena digunakake waton olehe nggunakake klawan bener lan ora klawan nganiaya marang apa sing digunakne.Upamane : awake dhewe ora dikeparengake mangan Babi utawa Celeng, nanging dikeparengake mangan kewan liyane waton anggone mangan kuwi nganggo cara sing bener, ora kena nganggo cara sing nganiaya marang kewan mau. Kowe uga kena wae, murih kulite Ula gedhe sing dipateni Angger Rangga kuwi, nanging anggonmu njupuk kulite nganggo cara sing bener, ora ulane isih urip banjur kok kuliti warasan. kuwi ora kena. Lha upama Ula sing mati kuwi isih ana sambung rapete karo Ki Nagaburik, banjur Ki Nagaburik ora nrimakake, kuwi ya lumrah. Nanging kowe ora sah was, ora perlu sumelang, awit neng kene ana aku, ana Angger Rangga, ana Angger Marga sing uga ora bakal lila lan meneng wae saupama ana sapa utawa apa wae sing arep degsiya marang kowe".

"Inggih ngaturaken genging panuwun Bapa" Wukir ngaturake panuwun, praupane katon sumringah mratandhani wis ilang rasa was lan kuwatire.

"Estunipun Bapa" genti Dhukut sing munjuk atur "suwaunipun ingkang kula sumelangaken punika kajawi teluhipun Ki Nagaburik, kula inggih nguwatosaken menawi Raden Sentani lan prajurit trah Majapahit ingkang boten narimahaken, lajeng soroh amuk dhateng Padhepokan mriki, kados pundi punika Bapa?"

"Lha nek kuwi seje maneh" Ki Banyugurih wangsulan "upama Sentani ora trima merga matine Ula mau, sing dienggo wewaton ora trima apa? Sentani kudu bisa nuduhne bukti yen ula sing mati kuwi temen-temen Ula sing sekti sing dadi sesembahane. Lha nek nyata ula sing sekti sing wis kulina diaji-aji lan disembah dening menungsa, mesthine ya ora galak lan cluthak wani arep nyaplok menungsa sing dudu pepancene ngono kuwi, lan uga mesthi ora gampang dipateni. Malah saupama kuwi ula sing suci tur sekti, aja maneh kok jaman uripe nadyan wis mati pisan bangkene isih sok malati. Nyatane Wukir lan Kurantil babar pisan ora kangelan nguliti ula kuwi, kuwi nandhakne yen ula lumrah, dadi ora ana dhasare yen Sentani arep ora nrimakake".

Dhukut manggut-manggut krungu pitutur sing diucapne gurune mangkono iku mau. Mangkono uga karo Wukir lan Kurantil sing sansaya ilang rasa samar ing atine.

"Nuwun Sewu Bapa Guru" sawuse sauntara meneng, Rangga kandha.

"Inggih badhe paring dhawuh punapa Angger Rangga?" Ki Banyugurih wangsulan .

"Wiwit kala wingi kula kula wongsal-wangsul mireng nami Raden Sentani dipun sebat-sebat, kok kadosipun tiyang ingkang nami Raden Sentani punika priyantun luhur ingkang tiyangt-tiyang kathah ingkang sami ajrih kaliyan piyambakipun. Malah Lurah Sugali piyambak ugi nyebat bilih Raden Sentani punikia nggadhahi panguwaos tumrap Kademangan Jatipethuk saisinipun. Kula lajeng kepengin ngertos Bapa, Raden Sentani punika sinten lan punapa sambung rapetipun kaliyan Kademangan Jatipethuk tuwin Padhepokan Banyugurih  ?"

"Inggih Bapa" durung nganti Ki Banyugurih wangsulan Marga nambahi pitakonan "menawi boten klentu pamireng kula, ketingalipun Raden Sentani punika satunggaling senapati perang ingkang mbawahi prajurit kathah, inggih tetunggulipun para prajurit Trah Majapahit, lha ing mriku kula dados boten mudheng, sangertos kula sasampunipun Majapahit ngalih dhateng Demak, nunten Demak ngalih dhateng Pajang lan samangke ngalih dhateng Mataram, nami Majapahit punika sasat sampun boten kocap. Dumadakan ing mriki kula mireng wonten Prajurit Trah Majapahit salah setunggal lurahipun nama Ki Lurah Sugali ingkang sampun kula tepangi kala wau punika. Punika cethanipun kados pundi Bapa?".

Ki Banyugurih njengkerutne bathuke, sajak lagi ngeling-eling lan nata ukara kanggo mangsuli pitakone Rangga lan Marga. Ora mung Rangga lan Marga sing ngenteni wangsulan sarta katrangane Ki Guru Sukirna, nadyan Wukir, Kurantil lan Dhukut uga kepengin weruh sapa sejatine Raden Sentani kuwi lan apa sing dikarepake karo sebutan Trah Majapahit.

"Angger Rangga lan Angger Marga" Ki Banyugurih banjur kandha "estunipun wangsulan saking pamundhutipun pirsa angger kekalih punika boten saged kapisahaken kaliyan anggen kula badhe nyuwun pitulungan saha bebantu saking Angger kekalih punika, awit wangsulan kula mangke inggih wujud pedhut peteng ingkang samangke anglimputi Kademangan Jatipethuk saha Padhepokan Banyugurih punika".

Ki Banyugurih leren sedhela anggone omong, ana cantrik munggah npendhapa ngladekne kopi lan jahe anyar sing isih kumebul pegane. Uga ngladekne mbothe bakaran sing isih anget manget-manget sing diseleh ana layah dilemeki godhong gedhang.

"Dipun unjuk rumiyin Ngger, mumpung taksih anget" Ki Banyugurih ngacarani dhayohe, banjur kandhane marang Wukir, Kurantil lan Dhukut "ayo padha dirahabi kareben sing nyuguhi ora cuwa atine".

"Matur nuwun Bapa" bebarengan Rangga lan Marga wangsulan karo ngangkat cangkir bathok isi wedang kopi sing isih panas kuwi.

"Inggih Bapa" Wukir sakancane uga wangsulan lan terus padha nyandhak cangkire dhewe-dhewe.

"Estunipun kenging dipun wastani antawisipun Sentani kaliyan kula punika" Ki Banyugurih nerusne critane sawuse nyruput kopi saka cangkire "kenging dipun wastani kadang katut, awit meh saben tiyang mastani, kula punika sedherekipun Sentani. Sanaosa, estunipun kula lan Sentani punika tiyang sanes, liripun boten wonten sambetipun rah antawisipun kula lan piyambakipun".

"Kok saged makaten Bapa?" karo nyandhak mbothe bakar, Marga nugel wuwus.

"Inggih Ngger, murih cethanipun, samangke prayogi Angger kekalih kendel sawatawis, kula badhe nyariyosaken lelampahan ing Jatipethuk saking kawitan" Ki Guru Sukirna muwus alon.

Rangga lan Marga wis  siyaga ngrungokne crita.

 

ana candhake.