SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (41)

 

GAMBAR NYOMOT ADEGAN
PERANG KETHOPRAK SISWO BUDOYO

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

41

Karo mlaku, sadalan-dalan pepanthan-pepanthan barisan saka Jatipethuk kuwi padha gawe pangeram-eram, maerake kabisan lan kaluwihan sing diduweni, kanggo aweh weruh marang padha rowange sing beda asal-usule, yen pepanthane kuwi sing luwih pinunjul ing reh kanuragan.  Kang mangkono iku uga dingerteni dening Raden Sentani sing banjur nduweni pangarep-arep supaya ing mengko wayah tempuking gawe kabeh wadya balane bisa nuduhne kaluwihan-kaluwihane ora mung marang kanca rowange wae, nanging uga marang mungsuh sing arep disirnakne.

Kanggo nuduhne kaprawiran lan kanggo gregeting para prajurite, baisan saka Jatipethuk kuwi uga dikumpliti mawa uba rampening jurit, bendhe, gong, beri , keteg lan sapiturute uga wiwit keprungu minangka tengara,  panji-panji, duwaja, genderaning para Senapati katon kumlebat  kaya nutup-nutupana langit

Prajurit sandi Mataram sing luwih dhisik weruh yen barisan sing dianggep wadya kraman, tumuli aweh kabar marang Pangeran Singasari kang mapan ing pernah sirahing Garudha ing barisan kang ngetrepake gelar Garudha Nglayang kuwi. Kabar saka Prajurit Sandi kuwi ora gantalan wektu uga wis disebarne marang para-para tetindhihing paepanthan Prajurit,eing ngenggoni ing suwiwi kanan, suwiwi kering sarta buntuting Garudha.  Kanggo netepi kaprawiraning jurit lan kawibawaning negara, Pangeran Singasari aweh sasmita marang Tumenggung Jaya Kartika sing ngenggoni cucuking jurit supaya maju luwih dhisik mapagne barisaning mungsuh. Tumenggung Jaya Kartika tumuli ngajak kanca loro mlayu mengarep luwih dhisik, kira-kira let rong puluh dhepa ndhisiki barisane. Raden Sentani kang weruh yen ana wong telu saka barisan Mataram ndhisiki laku uga wis tanggap mungguh karepe wong telu sing ndhisiki kanca-kancane kuwi. Ora kesuwen, banjur mrentah Raden Buntas supaya nimbangi lekase barisan Mataram kuwi. Raden Buntas uga ngajak kancane loro, mlayu mengarep mapagne Tumenggung Jaya Kartika lan kancane loro.

"Mandheg dhisik Kisanak" aloke Raden Buntas sawuse adhep-adhepan karo Tumenggung Jaya Kartika "ndika iki sapa lan iki barisan Prajurit saka ngendi, mengku karep apa dene ngambah laladan Jatipethuk kene?".

"Sawalike Ki Sanak" Tumenggung Jaya Kartika wangsulan "ndika kuwi sapa? lan barisan sing kumplit klawan gegamaning prang, mapagne lakuku iki prajurit saka ngendi lan mengku karep apa ngadhang lakune barisanku?".

"Lumuh ngaku luwih dhisik dumeh iki ing tengahing dalan, ya tak kalahi, ditepungake wae aku Raden Buntas abdine Gustiku Raden Sentani sing duwe wewenang mangreh Tanah Jawa kang satuhune, barisan sing ana mburiku iki Prajurit Trah Majaphit sing kajibah njaga katentremaning Kademangan Jatipethuk, papan kanggo masanggrahe Gustiku Raden Sentani. Ayo saiki genti ngakuwa, wangsulana pitakonku sing wis tak sebutne ing ngarep mau".

"Lancang banget ucapmu Raden Buntas" wangsulane Tumenggung Jaya Kartika  "ora ana ing jagad iki sing duwe wewenang mangreh Tanah Jawa kejaba pepundhenku Kanjeng Panembahan Senapati Kang Jumeneng ing Mataram, yen ana manungsa kumawani ngaku-aku minangka pangreh tanah Jawa, ateges kuwi manungsa sing ora tata, wajib dirangket lan nampa pidanane ratu, sumurupa aku sing jeneng Tumenggung Jaya Kartika sing wis nampa purba lan wasesaning Ratu Mataram, dina iki uga aweh prentah marang kowe kandhakna marang Sentani supaya njabel pangakune minangka pangreh tanah Jawa, sarta gawanen mrene manungsa sing jeneng Sentani kuwi, yen gelem njabel pangakune lan ngakoni lupute banjur mbalik nglakoni urip kaya sadurunge,  mangka bakal tak paringake Pangapurane Kanjeng Panembahan Senapati marang dheweke".

"Kuwi nek panemune wong keblinger" wangsulane Raden Buntas  "Sing kudune nyekel panguwasa Tanah Jawa iki Trahing Ratu Majapahit, dudu Sutawijaya sing turune wong tani saka Desa Sela kuwi. Saiki tak walik, nek kowe kepengin slamet gulungana genderamu, bongkoken gegamanmu, banjur baliya menyang Mataram. Mumpung Raden Sentani isih gedhe pangapurane marang wong bodho sing kena diapusi Sutawijaya".

"Yen ngono kowe niyat arep ngajak pasulayan?" panyaute Tumenggung Jaya Kartika karo masang kuda-kuda "majuwa mrene leganing atiku, tak ladeni sagendhingmu".

Raden Buntas wis ora semaur maneh, mung sikile ditekuk munggah banjur disusul nyadhuk mengarep ngarah wetenge Tumenggung Jaya Kartika. Nanging Tumenggung Jaya Kartika luwih prayitna, panyadhuke Raden Buntas ditadhahi karo dhengkul sing diumbulne mendhuwur sing diapit tangan loro sing dikepelne. Tempuking kekuwatan antarane sing nyadhuk karo sing nadhahi, ndadekne kekarone padha-padha bisa ngrasakne kekuwataning mungsuhe. Nadyan ora kesurung mundur nanging kuda-kudane Tumenggung Jaya kartika klakon ambyar. Suwalike, Raden Buntas kontal memburi telung jangkah, sempoyongan meh tiba.  Wong loro kuwi banjur padha nata dhiri, siyaga nyerang lan nangkis dhewe-dhewe.

Sauntara iku weruh cucuking jurite wis padha ngunggar kekuwatan, Barisan saka Mataram lan Barisan saka Jatipethukpadha majune, ora suwe banjur wiwit campuh rebut urip karo musuhe dhewe-dhewe. Perang antarane barisan loro kuwi dadi rame. Suwara pedhang sing tempuk padha pedhang, tameng kang nadhahi tumibane tumbak, disusul suwara sambat lan jerit campuh dadi siji. Ora mung para prajurit rucah sing ngangseg manju mengarep golek mungsuh, nanging para senapati perang saka barisan loro kuwi uga padha maju milih mungsuh dhewe-dhewe. 

Ki Trenggilingwesi sing weruh yen Raden Buntas wis ngadhepi Senapati Tumenggung Jaya Kartika, banjur genti nyawang pernahe prajurit Mataram, ngulat-ulati endi sing sajake pantes dadi mungsuhe. Ki Trenggilingwesi mloka-mlaku karo nguwasi prajurit eucah sing padha repot ngadhepi mungsuhe, dumadakan Danyang Pundhen Grojogan Kaligedhe kuwi weruh ana prajurit saka Jatipethuk sing uga andhahane dhewe katon kaseser ngladeni prajurit Mataram, malah ketoke wis tanpa daya, pedhang sing dicekeli mencelat ucul saka tangan nalilane kanggo nangkis panyabete mungsuh, lan nalika pucuk pedhange Prajurit Mataram arep disudukne jantunge prajurit Grojogan Kaligedhe kuwi mung bisa pasrah karo ngeremne mripate. Trengginas Ki Trenggilingwesi, pas pedhange prajurit Mataram kuwi kurang sakecu saka dhadhane prajurit Grojogan Kaligedhe, tangane kiwa Ki Trenggilingwesi kuwi nampel pedhang sing meh wae nunjem dhadha, sakal pedhang kuwi mencelat, ucul saka gegemane prajurit Mataram. Durung ilang anggone kaget, gulon klambine prajurit Mataram kuwi wis dicengkiwing Ki Trenggilingwesi, diangkat mendhuwur banjur kepelane Ki Trenggilingwesi diarahne menyang bathuke Prajurit Mataram sing ora sida mateni mungsuhe kuwi. Prajurit sing ngrasa apes kuwi wis ngira nek sedhela maneh sirahe mesthi remuk ketiban kepelan sing gedhene sak klapa srumbatan kuwi. Mripate diremne, ing angen-angene kumlebat wewayangane bojone sing lagi ngadeg neng ngarep lawang karo nggendhong anake sing lagi umur telung lapan, ngenteni baline sing lagi budhal perang. Alon-alon prajurit kuwi ngobahne lambe, pamitan marang anak bojone, ngabari yen ora bisa bali, katut dadi wadaling perang .  Nanging padha karo nasibe prajurit Grojogan Kaligedhe sing ora sida jebol dhadhane mau, dumadakan Ki Trenggilingwesi murungne nggone arep nibakne kepelan, lempenge kiwa krasa ana sing nyenggol rada ngeget ndadekne kaget, anggone nyengkiwing prajurit Mataram sing wis pasrah kuwi ucul. Sing dicengkiwing tiba neng lemah memburi, mripate Ki Trenggilingwesi jlalatan nggoleki sing nyenggol lempenge. Ora ana wong ing sacedhake kajaba bocah nom-noman bagus sing nyawang dheweke karo mesem sajak nggregetake. Nitik sandhang panganggone bocah nom kuwi genah nek dudu prajurit.

"Kaget ta Kyai?" bocah nom-noman kuwi takon karo mesem. Ki  Trenggilingwesi sing wis digawe kagol kuwi misuh karo nyauri :

"Keparat, sapa kowe he? wani njarag Ki Trenggilingwesi ing tengahing paprangan?".

"Ooo, dadi ndika ta sing jeneng Trenggilingwesi kuwi?" Bocah nom-noman kuwi takon karo ngguyu lirih, banjur disusul wangsulan "nyuwun pangapura Ki Trenggilingwesi, jenengku Marga cantrik Padhepokan Banyugurih, siswane Ki Guru Sukirna".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (40)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

40

Sauntara kuwi sing ana Jatipethuk, ing Pendhapa Kademangan Ki Sukirdi lagi rerembugan karo Raden Sentani, Ki Trenggilingwesi, Ki Banjaran saka Gunungrambut, Ki Bantarangin saka Putatsanga lan Raden Buntas saka Kedhungtuwung. Kajaba Ki Sukirdi, Ki Trenggilingwesi lan Raden Sentani wong-wong kuwi kabeh lagi wingi sore tekane ing Kademangan Jatipethuk kono. Ki Banjaran nganthi  murid-muroid lan andhahane cacah pitung puluh, disuhi dening Wirasekti karo Pothetwana, murid kapracayane Ki Banjaran. Loro-lorone kuwi wis kondhang kaloka minangka benggolane para kecu ing laladan alas brang lor.  Ki Bantarangin ditutne murid lan andhahane cacah sewidak loro, sing dadi minangka tetindhihe aran Gilar sing kondhang ing laladan Putatsanga minangka tetuwane para brandhal. Raden Buntas sing kabare isih trahe Patih Anumerda, pepatihe Prabu Girindrawardana teka ing Jatipethuk karo nggawa turunane pandherek kepatihan, cacah patangpuluh sanga.

"Dadi kekuwatane Trah Majapahit iki wis kliwat saka wong patang atus" kandhane Raden Sentani "nanging tak kira cacah samono kuwi durung kuwat kanggo ngrangsang menyang Mataram".

"Mila leres Raden" Ki Trenggilingwesi nanggapi rembug "awakipun piyambak sampun kesesa ngrangsang dhateng Kutha Gedhe rumiyin, nanging kedah nengga mlempakipun kekiyatan ingkang dereng dugi".

"Nanging, yen kesuwen nggone nganggur bocah-bocahku sing saka Gunungrambut kuwi  selak ora betah Ki Trenggilingwesi" Ki Bantaran nyauti rembuge Ki Trenggilingwesi "awit bocah-bocahku wis kulina  ora tau leren suwe-suwe".

"Sami kaliyan lare-lare kula Ki" Ki Bantarangin numpangi rembug  "malah kula kuwatos menawi kedangon anggenipun nganggur, saged mitunani, awit boten mokal lajeng gampil salah tampa sasaminining rowang nanging asalipun boten sami".

"Kados pundi punika Gusti Raden Sentani?" Raden Buntas matur marang Raden Sentani minangka pangarsane Trah Majapahit  "ingkang dipun ngendikakaken Ki Banjaran miwah Ki Bantarangin punika sakalangkung leres, kajawi saking punika boten ateges kula ngremehaken kathahing pasadiyan tedha ingkang kacawisaken, nanging boten dangu malih pasadhiyan tedha punika tartamtu sansaya nipis sarta menawi njagakaken pados-pados kados ingkang dipun lampahi dening kanca-kanca saking Grojogan Kaligedhe lan Ngancar punika, kula kinten inggih boten badhe nyekapi, awit cacahipun tiyang ingkang saged dipun kampak punika inggih sansaya telas".

Raden Sentani mesem krungu tembunge wong-wong kuwi kabeh, banjur kandhane :

"Kabeh sing ndika ngendikakake iku ora ana sing luput lan bener kabeh. Pancen sadurunge nDika padha rawuh aku wis nata gagasan, gaweyan apa sing kudu ditandangi sadurunge awake dhewe duwe kekuwatan sing cukup kanggo njebol betenge Mataram lan nggantung Sutawijaya lan anthek-antheke ing alun-alun".

Raden Sentani leren sedhela, panyawange genti-genten diarahne marang sing diajak rembugan kabeh. Ki Banjaran, Ki Bantarangin, Raden Buntas lan Ki Trenggilingwesi ora ana sing semaur, mung mripate kabeh tumuju marang Raden Sentani, ngenteni tutuge tembung.

"Gagasan sing tak temu mangkene" sawuse ora ana sing semaur Raden Sentani mbacutake rembuge "kanggo ngelongi kekuwatane Mataram, ngiras pantes kanggo nambah sangune perang. Para kadang arep tak ajak luwih dhisik ngebroki Kademangan-kademangan sing ana sakiwa tengene Kademangan Jatipethuk kene, sokur yen para Demang sing diparani kuwi mengko gelem nungkul sarananing aris, lire gelem diajak manunggal ing barisane Trah Majapahit kaya Kademangan Jatipethuk iki, dene sing ora gelem nungkul tak kira awake dhewe ora bakal kangelan nguwasni kademangan-kademangan mau sarana kekuwataning perang. Kepriye panemu nDika kabeh karo gagasanku iki?".

Kabeh sing ana pendhapa Kademangan Jatipethuk kuwi padha manthuk-manthuk tandha yen mathuk karo gagasan sing diudhal dening Raden Sentani.

"Lha kanggo gladhen lan kanggo nuwuhake gregete para prajurit" Raden Sentani nerusne omong "sesuk kuwi tak njak miwiti mbedhah Padhepokan Banyugurih sing disuhi dening Guru Sukirna, sedulur tuwane Ki Demang Jatipethuk dhewe, nanging dheweke gemang manunggal karo Trah Majapahit lan sajake isih setya dadi gedibale Sutawijaya. Satemene nggonku kepengin ngrabasa Banyugurih lan mikut Guru Sukirna kuwi rada sauntara, nanging banjur tak endhe-endhe ngenteni wektu sing becik, lha iki sing ndadekne aku rada kuciwa Lurah Sugali siswa pinercayane Ki Trenggilingwesi malah dolan lan nganti saiki durung bali. mBuh parane. Mula sesuk kuwi, kapeksa ora ngenteni baline Lurah Sugali para sedulur tak suwun mbudhalne prajurite menyang Banyugurih. Ora perlu awake dhewe sing tumandang, cukup bocah-bocah cacah satus wae tak kira wis bisa ngebroki Padhepokan lan nguwasani kabeh isen-isene".

Krungu rembuge Raden Sentani sing mangkono iku, wong-wong sapendhapa padha katon sumunar guwayane, mratandhani seneng sajroning atine. Nanging dumadakan Raden Sentani dadi rada kaget nalika Anggada prajirit gawan saka Ngancar, munggah pendhapa sajak kesusu lan katon yen lagi nemoni perkara sing banget wigati sing perlu age-age dilapurne.

"Ana apa Anggada?" tanpa sranta Raden Sentani nakoni wong pinercayane kuwi.

"Ketiwasan Gusti" Anggada matur sajak wedi "wonten Prajurit sagelar sepapan tumuju mriki, samangke sampun meh dugi tapel wates antawisipun Padhukuhan Krajan kaliyan Banyugerih, Menawi nitik panji-panji saha rontek lan umbul-umbulipun kadose ingkang dugi punika Barisan saking Mataram".

"Saka Mataram?" Raden Sentani katon nek kaget "yen ngono wis ana wong Jatipethuk kene sing wadul menyang Sutawijaya. Kira-kira cacahe prajurit Mataram pira Anggada?"

"Kinten-kinten menawi kalih atusan Gusti" wangsulane Anggada.

"Bagus, wis tak tampa lapuranmu"

Anggada manthuk kurmat, karo nyembah banjur mundur mudhun saka pendhapa.

"Menawi namung samanten cacahing tiyang Mataram, kula kinten cekap dipun pethukaken kaliyan Prajurit saking Grojogan Kaligedhe lan Ngancar kemawon Gusti" sadurunge Raden Sentani ngucap apa-apa Ki Trenggilingwesi ndhisiki matur.

"Kula kinten makaten ugi prayogi Bapa" wangsulane Raden Sentani "ketingalipun Mataram dereng ngertos kekiyatanipun Jatipethuk lan sajak namung ngintunaken prajurit rucah ingkang boten sepinten cacahe".

"Nanging kula nggih kepengin sumerep kados napa kridhane sing jare prajurit Mataram niku Gusti" Ki Banjaran nyauti rembug "kula nyuwun palilah supados lare-lare kula tumut majeng mapag barisan saking Mataram niku".

"Nuwun sewu Gusti" Ki Bantarangin numpangi rembug "kangge nambahi gregetipun lare-lare saking Putatsanga, kula nggih nyuwun supados lare-lare kula dipun keparengaken ngangge dolanan bregejil-bregejilipun Sutawijaya punika".

"Menawi saged dipun rampungaken kanthi cepet, kenging punapa ndadak dipun endhe-endhe GustI?" Raden Buntas melu udhu rembug "kula kinten langkung prayogi sedaya prajurit lan senapati ing Jatipethuk punika dipun bidhalaken sedaya, mangke badhe ketingal bilih estunipun Mataram punika boten wonten napa-napane yen dibandhingaken kaliyan Trah Majapahit. Kanthi makaten badhe kathah Adipati mandhapipun para Demang ingkang samangke taksih mangayom dhateng Mataram, badhe malik tingal lajeng sami pados wilujeng, ngalih ndherek manunggal kaliyan Gusti kula Raden Sentani".

Raden Sentani manthuk-manthuk, sajak mathuk karo panemune wong-wong sekti sing ana pendhapa kuwi.  Wasana klawan cetha , Raden Sentani banjur kandha semu nibakne parentah :

"Kula sakalangkung mathuk kaliyan pamanggihipun sadaya kadang, awit saking punika mangga dhatengipun barisan saking Mataram punika dipun pethukaken sareng-sareng.  Kula piyambak ingkang madeg minangka tetindhih, panjawat kanan kula pasrahaken dhateng Ki Banjaran, panjawat kering kula pasrahaken Ki Bantarangin. Adhimas Buntas lan Ki Trenggilingwesi minangka tetameng saha cucuking pabarisan".

"Sendika ngestokaken dhawuh" kabeh sing ana kono bareng wangsulan.

Ora suwe rerembugan ing pendhapa kuwi bubar, kabeh banjur padha tata-tata mapagne tekane barisan sagelar sepapan saka Mataram. Arepa dikaya ngapa, ing antarane Ki Banjaran, Ki Trenggilingwesi, Ki Bantarangin lan Raden Buntas, kabeh kepengin nuduhake marang Raden Sentani lan kabeh wadya balane, yen sing paling kena dijagakne butuh, ora ana liya kajaba prajurit-prajurit sing digawa dhewe-dhewe.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (39)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

39

Sugali nyawang Sontrot sajak ora percaya, amerga kena diarani mokal yen bocah lagi meguru lan sinau kanuragan kok wis nduweni kadigdayan sing ngdab-edabi. Ora mbutuhne wektu sapajagongan, wis bisa gawe dheweke rubuh tanpa daya. Nanging, yen ngelingi bocah loro kuwi, kaya sing dikandhakne nek isih putune mBah Jenggotarang, lelembut sing mbaureksa Sendhang Teleng, ya ana empere. Nanging, kanggo apa Rangga lan Marga meguru lan ajar Kanuragan ing Padhepokan cilik kaya ngene iki yen wis nduweni kaluwihan sing ngedab-edabi ngono kuwi?.

"Mengko dhisik, kowe kok bisa ngomong yen Marga lan Rangga kowe Cantrik anyaran neng kene, sing ngomongi kowe sapa?" timbang bingung dhewe Sugali banjur takon marang Sontrot.

"Wau enjing, wonten malih pandhereke Gusti Raden Sentani dugi mriki, cacah gangsal, sami didamel bengeb praupane kalih Rangga lan Marga, criyose merga ngganggu anggenipun lare kalih niku matun gaga teng tegilan, nggih tiyang gangsal nilku sing nyanjangi kula nek lare kalih nika Cantrik Anyaran" wangsulane Sontrot.

"Piye? Ana maneh pandhereke Gusti Raden Sentani sing digawe lumpuh, banjur ditambani neng kene? Bocah lima, sapa wae kuwi?" Sugali takon karo sajak ora seneng atine.

"Sing kula ngertos jenenge namung setunggal Giras, lintune kula boten apal jenenge, niku tiyang-tiyang saking Ngancar. Dening Gusti Raden Sentani, Giras sakancane didhawuhi damel kekes saha ajrihe Ki Guru Sukirna lan para cantrike, nembe ajeng ngajrih-ajrihi mpun ketanggor kalih cantrik sing dereng genep tigang sasi meguru teng mriki lajeng diajar ngantos boten saged ngadeg" Sontrot wangsulan karo sajak wedi merga mripate Sugali wiwit mentheleng.

Sugali ora omong maneh, mung bathuke banjur ketok pating jengkerut mretnadhani nek olehe mikir sansaya krasa luwih ruwet. Sontrot pamitan arep bali awor kancane nglakoni laku patobatan, amerga mau olehe ninggalne kanca-kancane sebab Sontrot kepengin mbuwang banyu neng pakiwan. Baline weruh lurahe lagi lungguh neng lincak banjur dicedhaki lan banjur omong-omongan. Sugali dipamiti Sontrot mung wangsulan karo manthuk thok, ora nyuwara apa-apa. Lurah Prajurit andhahane Raden Sentani kuwi ora leren-leren anggone mikir, apa sing kudu ditindakne sawuse awake krasa penak iki.

"Ah, ora!" tanpa krasa Sugali ngomong dhewe. Lambene mbantah pangajake ati supaya manunggal karo Ki Guru Sukirna, ninggalne Raden Sentani. Amarga wis katon nyata yen Ki Guru Sukirna kuwi ngajak marang kabecikan, mulang muruk para cantrik supaya nyebarne kabecikan kanggo karahayoning wong akeh. Nanging saka ati sing sasisih ana suwara :

"Uripku biyen sing menehi Ki Trenggilingwesi, cilik digedhekne, bodho dipinterne, diwarahi carane urip lan dituntun supaya tetep bisa urip, Ki Trenggilingwesi ngajak lan mrentah supaya manunggal karo Raden Sentani kanggo nggayuh urip sing luwih becik, kanggo nggayuh kaluhuraning drajat dimen luwih kajen lan kineringan dening sapepadhaning uwong. Raden Sentani ya wis nyaguhi, yen Ki Guru Sukirna bisa kapikut, aku bakal sing nggenteni kalungguhane nglurahi Padhepokan iki sarta nguwasani kabeh kas-kayane Padhepokan, Pekarangan, Pategalan lan sawah-sawahe. Aku ora kena gampang kegodha. Aku Sugali, muride Ki Trenggilingwesi, andhahane Raden Sentani, mbuh carane aku kudu bisa mbudidaya urip sing mukti wibawa".

"Nanging uripku kuwi kudune wis cuthel neng Gisiking Sendhang Teleng" ana suwara liya ing jero atine, "uripku sing keri iki sing menehi Ki Guru Sukirna lan Cantrik-cantrike. Nalikane aku ora eling apa-apa , njebabah ndhepani lemah neng cedhak Sendhang Teleng, upama ora dikukup awit prentahe Rangga lan Marga supaya digawa menyang Padhepokan Banyugurih kene kianggo ditambani, aku mesthi wis mati neng kana, mbuh merga dadi mangsane kewan galak, mbuh merga loiyane. Dadi urip paweweh saka Ki Trenggilingwesi kuwi wis entek, saiki kudu nyoba urip nganggo cara uripe sing nyambung umurku, yaiku Ki Guru Sukirna lan cantrik-cantrike".

"Apa?" suwara ati sing dhisik mau keprungu maneh "Kowe arep nyoba urip kaya cantrik-cantrik kuwi? Apa entuk-entukanmu mengko? dadi cantrik? banjur yen Ki Guru Sukirna wis kepikut dening Raden Sentani, kowe dikatutne dosane dicacah ragamu kanggo pakan ula? banjur dening Ki Trenggilingwesi kowe ditambahi pasiksan merga kowe wis nyidrani kasetyan marang panjenengane? Gelem kowe Sugali?".

"Ah, apa ya klakon Raden Sentani bisa mikut Ki Guru Sukirna? eling Sugali, lagi cantrike sing durung suwe nyecep ngilmu kanuragan wae wis bisa nglumpuhne kowe sakkancamu sajroning wektu kurang saka sapanginang lho?. Bisa - bisa malah mengko Raden Sentani lan Ki Trenggilingwesi sarta kabeh srayane bakal teluk lan nyantrik neng kene, kajaba kowe yen sida mbalik melu Raden Sentani,  kowe bakal katon cetha yen ora kena dipercaya lan ora weruh ing kabecikan, kowe bakal disingkirne Sugali, merga ora ana papan neng donya iki sing pantes dipanggoni dening wong sing ora kena dipercaya!" suwara iki bali dumeling neng angen-angene Sugali maneh.

Sugali sansaya jibeg. Suwara-suwara kuwi ora leren padha padu ing sajroning angen-angen lan pikirane. Sugali ngrasakne kesel, tangane loro pisan ditutupne kupinge, nanging suwara-suwara kuwi tetep keprungu, malah sansaya cetha ing pangrunguning batine. Nganti banjur teka suwara anyar sing keprungu alus mlebu pangrungoning nalare :

"Aja kaya wong bodho Sugali, urip iki uripmu dhewe, uripmu dudu uripe Raden Sentani, dudu uripe Ki Trenggilingwesi uga dudu uripe Ki Guru Sukirna. Ana apa-apane wong-wong kuwi melu ngrasakne. Sing bisa ngrasakne ya kowe dhewe, tinimbang kowe bingung milih, becik ngetutna ilining banyu lan parane angin. Aja gumantung marang wong liya, nanging gunakne wong liya kuwi kanggo nyukupi butuhmu dhewe. Wis bener nalika Ki Trenggilingwesi bisa nguripi kowe, kowe manut dheweke, nalika Sentani murakabi tumrap uripmu ora luput kowe nggugu sing dikarepne samono uga nalika Sukirna tumindak murih becike ragamu, kuwi ya kudu kok enut. Nanging, kowe kudu pinter aja pisan-pisan kowe mati merga Trenggilingwesi, Sentani apa dene Sukirna kosok baline kowe aja pisan-pisan susah merga matine wong-wong kuwi, luwih-luwih yen matine wong-wong kuwi, ndadekne tekane kabegjanmu".

Sugali mesem. Atine nicil ayem.

Dina candhake, Pangeran Singasari minangka Senapati Agung Mataram sing masanggrah ing Banyugurih, isih repet-repet parak esuk wis mrintahne supaya Prajurit Mataram ninggalne Pasanggrahan budhal menyang Jatipethuk arep mikut Raden Sentani kang wis dianggep luput merga niyat mbalela ing ratu. Kaya padatan prajurit Mataram kuwi kapantha-pantha dadi pirang-pirang barisan nut lan kaluwihan sing diduweni dhewe-dhewe. Ana barisan sing gegamane Tumbak, ana sing gegamane pedhang, gada lan sapiturute. Kajaba Senapati Agung, uga akeh Senapati sing ngesuhi pepanthaning prajurit, lan ana Senapati sing ngesuhi para Senapati. Kabeh dikumpliti karo dwaja, rontek lan umbul-umbul sing maneja warna rupane. Gendera Gula Klapa katon kapanjer dhuwur kaya-kaya aweh pangayoman marang sakehing Prajurit Mataram sing pasang gelar Garudha Nglayang .

Para pangarepe pepanthan Cantrik bareng ngerti yen Prajurit Mataram wis dibudhalake uga banjur nata andhahane dhewe-dhewe. Sawise tumata Ki Guru Sukirna uga banjur aweh prentah supaya barisane para Cantrik budhal mlaku rada adoh manggon ing mburine barisan Mataram. Sanadyan tata gelar barisan Cantrik saka Banyugurih iki mung dadi pandhereke barisan Prajurit Mataram, nanging dening Rangga barisan cantrik iki diprayogakne gawe gelar dhewe. Rangga mrayogakne supaya barisan cantrik nganggo gelar Glathik Neba, perlune luwih longgar nggone obah lan ora dianggep ngganggu tataning baris prajurit Mataram sing dieloni. Rangga lan Marga sing dening Ki Guru Sukirna luwih dipercaya bisa mungkasi karya kuwi, pancen nduweni karep anggone mrayogakne para cantrik pasang gelar Glathik Neba iku murih anane Rangga lan Marga ora gampang bisa diweruhi dening Prajurit Mataram sing wis tepung marang bocah loro kuwi, luwih-luwih dening Pangeran Singasari.

 

ana candhake.

 

 

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (38)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

38

Bengi kuwi kabeh Cantrik mlumpuk neng Pendhapa, Ki Guru Sukirna nekakne kabar sing ditampa saka Ki Suyudi sing digathukne karo kabar sadurunge sing digawa andhahane Raden Sentani sing kena ditelukne Rangga lan Marga nalika kerengan ing pategalan gaga. Kira-kira telung pasar kapungkur pancen Ki Guru Sukirna pancen wis ngandhani kabeh cantrike yen Sentani lan Ki Sukirdi wis nyawiji arep ngrabasa Padhepokan Banyugurih, nanging wektu kuwi kapan dinane durung cetha. Samengko adhedhasar kabar saka Ki Suyudi lan andhahane Sentani sing wis teluk mau, dina anggone bakal ngrabasa Padhepokan wis cetha, saiku nek ora sesuk ya sesuke. Mula sepisan maneh Ki Guru Sukirna banjur nanting para cantrike :

"Kaya pitakonku sing wis tau tak ucapne, pitakon iki tak baleni, sapa bocah Cantrik sing wani notohake uripe kanggo mbelani Padhepokan Banyugurih iki?".

Tanpa semaur, kabeh Cantrik gedhe cilik padha ngacungake tangane dhewe-dhewe tandha lamun sumadiya ngurbanke nyawa kanggo ngadhepi mungsuh sing arep ngejeki Padhepokane. Para cantrik kuwi kabeh wis padha manteb tekade, tinimbang kudu meruhi Padhepokan sing banget ditresnani kuwi arep dikuwasani Sentani, aluwung mati dadi bebantening Padhepokan.

"Nyuwun Pangapunten Bapa Guru" dumadakan ana sawijining Cantrik, sing sasuwene iki pinercaya dening Ki Guru Sukirna minangka lurahing Padhepokan, sing kajaba ngacungake tangane uga guneman.

"Iya, piye Wignya?" Ki Guru Sukirna tumanggap.

"Estunipun wiwit Bapa Guru paring dhawuh bab pangincimipun Raden Sentani lumantar Ki Sukirdi kapengker, meh saben saben dinten para kadang Cantrik sami nambahi anggenipun gladhen ing reh kanuragan lan saben dinten sampun tata-tata, sawanci-wanci mengsah dumugi ugi sampun siaga ngadhepi. Malah kathah ingkang sami reraosan, tinimbang kedangon anggenipun ngrantos upami kadhawuhan nglurug dhateng Jatipethuk ugi sampun sawega ing gati" Lurah padhepokan sing jeneng Wignya kuwi mblakakne isen-isening atine para Cantrik.

"Sokur yen pancen mangkono Wignya" wangsulane Ki Guru Sukirna sabanjure "pancen dina sesuk kuwi, awake dhewe ora ngenteni tekane mungsuh, nanging mapagne tekane mungsuh. Dadi perang sesuk kuwi, aja nganti ngregedi Padhepokan Banyugurih kene. Sesuk para Cantrik kabeh tak parentahne supaya melu budhal ing palagan, ndherekne Barisan Prajurit Mataram sing dipandhegani dening Gusti Pangeran Singasari, sanadyan mangkono aja ana sing duwe pangira dumeh manggon ing mburi ora bakal kepethuk mungsuh, awit sing diadhepi iki wadya kraman sing julig, dadi aja pisan-pisan ana sing tinggal kaprayitnan".

"Dhawuhipun Bapa Guru badhe tansah kula sakanca estokaken".

"Wis samene dhisik, saiki padha tata-tataa sesuk, samangsa-mangsa krungu trompeting Prajurit Mataram sing saiki masanggrah ing  wewangunan anyar calon gothakane para Cantrik kae, barisane Cantrik siagakna kaya sing wis tak wulangake".

"Nuwun inggih sendika".

Sauntara iku, ing Gandhok Wetan Lurah Sugali lagi lungguh lincak sendhen cagak, nyawang mendhuwur laya lagi ngetung usuk.  Pikirane Sugali lagi nglangut ngumbara menyang ngendi-endi, selawase urip ora tau ngangen-angen nek arep manggon neng papan sing kaya ngono kuwi. Papan panggonane para nom-noman sing sing padha ngangsu kawruh kanggo sangu urip ing tembe mburi, urip neng donya ya urip sawise nglakoni mati. Neng kene Sugali krungu yen jarene uripe kabeh manungsa kuwi diatur karo Sing Maha Suci, sing wujude ora kena kinaya apa. Kamangka sasuwene iki sing diweruhi Sugali, sing diarani sesembahan kuwi ya sing wis aweh kamukten marang awake. Biyen sesembahane ora liya ya Ki Trenggilingwesi, sing saiki wis manggon neng alam kumara, wujude Kewan Trenggiling sing gedhene telung prangkulane manungsa, dene panembahe sarana manut miturut apa sing dadi kersane sing diliwatne marang Ki Sugiwang kang wis marisi asmane, ya Ki Trenggilingwesi sing saiki-iki. Saka Ki Trenggilingwesi Sugali wis nampa pirang-pirang kabisan sing ora disuweni manungsa liyane. Sesembahan sing kaping pindho yaiku Raden Sentani, sing jarene isih Trah Majapahit, sing miturut gurune Sugali ing tembe bakal nyekel panguwasa ing tanah jawa. Kajaba wis aweh kamukten sarta kalungguhan sing bisa diajeni dening sapepadhaning uwong, Raden Sentani uga wis paring tambahing kasekten lan kaluwihan marang dheweke.  Lha saiki, Sugali krungu yen sing diarani sesembahan kuwi mung siji, sing nguwasani sakehing jagad saisine, kamangka sing muni ngono kuwi ya durung nate weruh wujude sing disembah. Nanging Sugali teka gumun kepati-pati, ingatase durung weruh wujude sing disembah nanging sing padha nyembah anggone ngestokne dhawuhe tenanan banget, ora mandheg neng lahir nanging dilakoni tumekeng batin. Kaya upamane nalika dheweke takon marang salah sijine Cantrik sing nambani larane :

"Kisanak ya gene kowe gelem ngopeni aku? kamangka aku iki dudu apa-apamu, lan aku ora bakal bisa aweh piwales apa-apa marang ndika, nganti ndika rewangi ngrekasa melek nunggoni aku ing paturon, kamangka wong liyane enak-enak padha turu. Lan saupama ndika tinggal turu, ya ora bakal ana sing weruh, wong Ki Guru Sukirna ya ora ngerti. Apa pamrihmu kisanak?".

"Kula aturi ngertos nggih Ki Lurah" Cantrik kuwi wangsulan kanthi alus "anggen kula purun mbudidaya nambani ndika niki, boten karana ndika, boten ngarep-arep napa-napa saking ndika, ugi boten krana Bapa Guru, nanging niki kula lakoni minangka sarana kangge manembah dhateng Gusti Ingkang Maha Asih, Dzat Ingkang tansah mirsani sadaya mobah-musiking titah ing alam donya punika,  kula namung ngajeng-ajeng murih saged katampi panembah kula dhateng Panjenenganipun kemawon".

"Lha anggon ndika kepethuk karo Gusti Sing Maha Asih kuwi dhek kapan?"

"Gusti ingkang Maha Asih punika, Dzat ingkang boten kuwasa mripating manungsa nyumerepi  ing ngalam donya punika, sampun ta ngantos nyumerepi, ngentha-ngentha kados punapa kemawon boten badhe saged ketang saking Maha Agungipun. Sampun samangke prayogi Ki Lurah boten menggalih ingkang awrat-awrat rumiyin, langkung sae menawi kangge kendel murih enggal pulih kados wingi uni".

Nyuuuut, dumadakan Sugali eling marang dhawuhe sesembahane, ya Raden Sentani, yaiku yen wis teka titiwancine Sugali kaparentah supaya ngrangket lan ngendharat Ki Guru Sukirna lan kabeh cantrike, yen ana banggane Sugali uga wis diprentah supaya mateni sing padha bangga. Sugali uga dijanjeni yen Ki Guru Sukirna lan kabeh cantrike klakon dirangket, dheweke sing genti sing nglurahi Padhepokan Banyugurih iki lan nguwasani kabeh bandha-bandhane. Nanging kanyatane, saiki malah dheweke wis mapan ana Padhepokan Banyugurih, diopeni kanthi becik dening cantrik-cantrike Ki Guru Sukirna.

"Iya aku diopeni ana kene iki merga aku tau nandhang tatu sing rada abot nalika aku kerengan karo bocah sing jenenge Marga adhine Rangga, bocah loro kuwi ngaku yen putune Ki Jenggotarang dhanyang Sendhang Teleng. Banjur apa sambung rapete antarane Marga lan Rangga karo Ki Guru Sukirna lan Padhepokan Banyugurih iki?" Sugali nggagas lelakone.

"Nembe menggalih punapa Ki Lurah?" tanpa ngerti sangkan parane dumadakan Sontrot wis lungguh neng cedhake Sugali karo takon "sajake Ki Lurah empun pulih saestu?".

"Ora mikir apa-apa" wangsulane Sugali "bener kandhamu, aku wis ora ngrasakne lara babar pisan. Lha bocah-bocah padha neng ngendi kok ora ana sing katon?".

"Kanca-kanca nembe nindakaken dhawuhipun Ki Guru Sukirna".

"Dikonkong apa?".

"Nindakaken lampah patobatan, nyuwun pangapunten dhateng Gusti Ingkang Maha Asih".

"Apa lupute wong-wong mau kok ndadak kudu njaluk ngapura marang Gusti Sing Maha Asih kuwi?" Sugali takon .

"Kathah sanget Ki Lurah, kula boten saged nyriyosaken, mangke mawon nyuwun pirsa dhateng Ki Guru Sukirna piyambak" Sontrot wangsulan "ingkang kula eling namung setunggal, menawi kepengin lepas saking walatipun Ki Jenggotarang, kula sakanca kadhawuhan nyaket dhumateng Gusti Ingkang Maha Asih, ingkang ugi Gustinipun sadaya titah kalebet mBah Jenggotarang lan Dhanyang-dhanyang sanesipun".

"Oh, iya kelingan aku" Sugali ngomong semu rada kaget "Putune mBah Jenggotarang loro kae saiki apa wis bali menyang Sendhang Teleng?".

"Ooo, Rangga kaliyan Marga ta?" Sontrot wangsulan "lare kalih nika pranyata Cantrikipun Ki Guru Sukirna, dereng dangu anggenipun nyantrik ing Banyugurih mriki. Dados nggih boten wangsul saderenge anggenipun nyantrik tutug".

 

ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (37)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

37

Cantrik sing lagi teka kuwi nyedhak, sawise atur kurmat banjur mapan lungguh ing sisihe Rangga lan Marga. Ki Guru Sukirna banjur takon apa wigatine cantrik kuwi ngadhep.

"Nyuwun Pangapunten Bapa Guru, namung badhe atur uninga" Cantrik kuwi matur "ing regol kedhatengan Ki Suyudi kaliyan tiyang kalih ingkang dereng kula tepangi, badhe panggih kaliyan Bapa Guru".

"Lho Ki Suyudi karo wong loro sing kowe durung tepung? Ya wis aturana munggah pendhapa kene!" wangsulane Ki Guru Sukirna sing banjur ngomongi Rangga lan Marga supaya ngalih lungguh njejeri dheweke.

Ora suwe katon Ki Suyudi lan kancane loro munggah pendhapa, sawuse aweh kurmat iya banjur mapan lungguh klasa, ing ngarepe Ki Guru Sukirna, Rangga lan Marga.

"Nuwun sewu Ki Guru" Ki Suyudi miwiti kandha "dipun tepangaken, priyantun kalih punika Prajurit Utusanipun Pangeran Singasari, Ki  Citra kaliyan Ki Gati"

Muni ngono kuwi Ki Suyudi karo nudingi wong loro sing tekane bareng karo dheweke, nganggo jempolan tangane, wong loro sing jeneng Citra karo Gati kuwi padha manthuk kurmat marang Ki Guru Sukirna. Rangga lan Marga sing weruh sandhangan sing dienggo dening Citra lan Gati kuwi sakala ngerti yen wong loro kuwi Prajurit Sandi Mataram kanthi pangkat Tamtama tataran telu.

"Inggih, inggih Ki Sanak dipun  tepangaken kemawon kula Sukirna, inggih ingkang momong lare-lare Cantrik ing Padhepokan Banyugurih mriki" wangsulane Ki Guru Sukirna "dene ingkang njejeri kula punika punika siswanipun pepundhen kula nenggih Ki Tanparupa, ingkang kanan punika Angger Rangga dene ingkang kering  Angger Marga".

"Asmanipun Rangga Ki Guru?" Citra kaya wong kaget takon.

"Inggih, Angger Rangga dede Angger ingkang kagungan kalenggahan Rangga" Ki Guru Sukirna wangsulan karo mesem.

"Inggih Ki Guru" Citra ya melu mesem "kula namung lajeng kemutan kaliyan Raden Rangga putra dalem Kanjeng Panembahan Senapati ingkang kasektenipun boten saged dipun taker awit saking kathahipun".

"Punika namung nami ingkang sami Ki Citra" Rangga gage-gage melu nrambul gunem "kula Rangga anakipun Ki Suta, ingkang nembe badhe sinau ulah kanuragan dhateng Rama Guru Kyai Sukirna".

"Iya Dhi, aku ngerti kuwi" wangsulane Citra karo mesem .

"Nuwun sewu Ki Citra lan Ki Gati" Ki Guru Sukirna genti nakoni tamune "wau Ki Suyudi dhawuh bilih andika kekalih kautus Pangeran Singasari manggihi kula? lajeng dhawuh punapa ingkang andika asta kangge kula Ki?".

"Makaten Ki Guru" Citra wangsulan karo nata anggone lungguh "kabar ingkang dipun tampi dening Gusti Pangeran Singasari, Raden Sentani dinten benjing enjing punika badhe ngrabasa Padhepokan Banyugurih mriki sarta badhe amikut Ki Guru, jalaran Ki Guru pungguh boten kersa manunggal kaliyan tiyang  ngaken Trah Majapahit  ingkang madeg kraman punika".

"Kabar punika mbok menawi pancen leres Ki" Ki Guru Sukirna nyelani rembug "lajeng dhawuhipun Gusti Pangeran Singasari kadospundi?".

"Makaten Ki Guru" genti Gati sing guneman "Ki Guru kadhawuhan tetep anteng boten sisah ajrih saha kuwatos, awit Gusti Pangeran Singasari sampun rawuh ing papan mriki, kanthi ngasta wadya bala sagelar sepapan kangge ngendhak pikajengipun tiyang ingkang sami madeg kraman punika".

"Makaten nggih Ki? Inggih-inggih kula ngaturaken genging panuwun dhumateng Gusti Singasari tuwin sadaya Prajurit saking Mataram ingkiang sampun kepareng paring pangayoman dhateng kula miwah para kawula ing Jatipethuk lan Banyugurih mriki punika" Ki Guru Sukirna wangsulan karo manthuk-manthuk .

"Angkah kula makaten Ki Guru" Ki Suyudi nrambul rembug.

"Makaten kados pundi Ki Suyudi?" Ki Guru Sukirna takon.

"Wekdal samangke Gusti Pangeran Singasari lan para prajuriti Mataram harak badhe masanggrah  ing wana sakilening  Banyugurih punika?  Kadospundi pamanggihipun Ki Guru menawi Gusti Pangeran Singasari lan para Prajurit punika kaaturan masanggrah ing wewangunan enggal ingkang sak niki dipun enggeni Para Bebau lan Manca Kaki sarta para pamong Jatipethuk ingkang ngungsi punika?"  Ki Suyudi nembung wewangunan anyar calon kanggo paleremaning para cantrik kanggo masanggrah wadya bala saka Mataram.

"Menawi cekap saha Gusti Singasari kersa,   kula kinten langkung prayogi Ki Suyudi" wangsulane Ki Guru Sukirna nyetujoni apa sing diusulne Ki Suyudi, mung Ki Guru Sukirna ora ngerti cukup apa orane wewangunan sing durung rampung digawe kuwi kanggo masanggrah.

"Kula kaliyan Kakang Gati sampun ningali papanipun Ki Guru" Citra urun rembug "plataranipun wiyar, pekarangan ingkang dereng dipun tanemi ugi wiyar menawi kangge masanggrah prajurit Mataram langkung saking cekap".

"Nuwun sewu Ki Citra lan Ki Gati" dumadakan Marga nylemong melu omong.

"Iya apa ana apa Adhi?" Gati semaur klawan pitakonan.

"Benjing menawi saestu dados perang antawisipun wadya Mataram mengsah wadya kraman, punapa para Cantrik ing Banyugurih dipun keparengaken ndherek manunggal kaliyan prajurit Mataram, inggih sanaosa mbok menawi namung manggen ing garis wingking?".

"Inggih Ki" Ki Guru Sukirna ngimbuhi panemu "malah kula suwun wonten palilah saking Gusti Pangeran Singasari, anak-anak kula supados dipun keparengaken ndherek bidhal ing palagan sanaosa inggih kados ingkang dipun aturaken Angger Marga punika".

"Inggih Ki Guru" sing mangsuli tembunge Marga karo Ki Guru Sukirna Gati "mangke badhe kula aturaken dhateng Gusti Pangeran Singasari, namung kemawon menawi Gusti Singasari marengaken, kula titip weling dhateng kadang-kadang cantrik bilih peperangan mangke dede dolananipun lare-lare dhelikan ing wanci padhang bulan, ugi dede gegojeganipun lare-lare angen ingkang nengga maesanipun nyrenggut tedha ing pasuketan, nanging perang punika rebat gesang kaliyan mengsah. Menawi boten waspada badhe dumugining pralaya, menawi boten ngati-ati badhe manggihi pati, ingkang kirang cukat badhe kababat, ingkang lena badhe kaprawasa ing mengsah".

"Inggih Ki Gati" Ki Guru Sukirna wangsulan "badhe kula dumugekaken welingipun Ki Gati dhateng sedaya anak-anak kula para cantrik ing Banyugurih".

Ora suwe sabanjure, Citra karo Gati pamitan arep ngaturake wohing dinuta marang Pangeran Singsari sing isih ana alas ora adoh saka Padhepokan kono. Ki Suyudi uga banjur pamitan arep ngajak Bebau lan Mancakaki sing ana pangungsen, nata papan sing arep dienggoni masanggrah Prajurit Mataram.

Ki Guru Sukirna banjur nutugake anggone rembugan karo Rangga lan Marga.

"Nyuwun pangapunten lho Angger Rangga lan Angger Marga, awit atur kula ingkang makaten kala wau dhateng Prajurit Mataram" Ki Guru Sukirna kandha marang Rangga lan Marga.

"Boten punapa-punapa Rama" wangsulane Rangga "ingkang dipun ngendikakaken Rama Guru wau sampun trep. Kula ingkang nate manggen caket kaliyan Mataram, sampun apal watak wantunipun Pangeran Singasari miwah prajuritipun ingkang sakalangkung pitados dhateng kaprawiranipun, mila lajeng kados boten mbetahaken pambiyantu saking sinten kemawon, kalebet saking kadang Banyugurih mriki. Awit Pangeran Singasari lan wadya balanipun langkung rumiyin sampun pitados bilih badhe saged mrantasi damel piyambak".

"Kula ugi pitados Ngger, menggah kadigdayan saha kaprawiranipun Gusti Pangeran Singasari menawi magut yuda" Ki Guru Sukirna numpangi rembuge Rangga.

"Boten ateges ngremehaken kalangkunganipun Pangeran Singasari lan Prajurit Mataram Rama, namung kemawon awakipun piyambak harak inggih kedah metang bilih Raden Sentani ugi nggadhahi kalangkungan ingkang mbok menawi timbang kaliyan kalangkunganipun wadya saking Mataram, angemuti bilih sawingkingipun Sentani wonten kathah para lelembat ingkang boten katingal" Rangga aweh katrangan.

"Mila leres ingkang dipun ngendikakaken Angger Rangga, anggen kula mewahi atur pangiyat dhateng pangandikanipun Angger Marga dhateng ki Gati kala wau, kajawi ugi mawi petangan kekiyatanipun Sentani ugi .... kula emut dhawuhipun Ki Tanparupa ing pasupenan kula".

Rangga karo Marga mesem, banjur kandhane Marga marang Ki Guru Sukirna :

"Sang Ghaibul Ghaib, Gustining para Gusti ingkang badhe paring kawilujengan dhateng Padhepokan Banyugurih miwah Kademangan Jatipethuk punika Rama".

Genti Ki Guru Sukirna sing mesem amba.

 

ana candhake.

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (36)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

36

Wong lima sing ngaku Prajurit Majapahit kuwi dijujugne Pendhapa dikongkon lungguh neng jogan. Ora suwe banjur disuguhi omben wedang beras kencur lan panganan Tela pohung sing digodhog nganggo santen lan gula klapa diwadhahi layah saka lemah. Wong lima kuwi plenggang-plenggong gumun, ingatase yen dheweke kuwi kena diarani bandan lha kok di openi kanthi becik, dikurmati kaya salumrahe tamu. Wong lima kuwi ora bisa nggambarake apa sing arep ditindakne marang Rangga sakancane saupama dhek mau sing menang dheweke, dudu Rangga lan Marga. Wong lima kuwi uga ilang gegambaran ing angen-angene mungguh kekuwatane Padhepokan Banyugurih sing jarene Raden Sentani padhepokan Cilik, cantrike durung pati prigel nggegem garaning gegaman. Nanging kanyatane lagi ngadhepi Cantrik cilik sing durung suwe meguru neng kono, wong lima wis digawe babak bundhas ora karuwan, tur sing tumandang mung Cantrik loro sing isih bocah kabeh.

"Mangga nDara, unjukane dipun unjuk. Niki pipisan wos kalih kencur, sae kangge njampeni badan sing njarem. Kalih niku pohung godhogan diadoni santen kaliyan gendhis klapa, murugaken teng padharan sekeca" Kandhane Darya marang wong lima kuwi,  Darya dening Rangga lan Marga dipasrahi ngancani wong lima kuwi sadurunge ditakoni dening Ki Guru Sukirna.

"Enggih, enggih Kang Cantrik, matur nuwun" wangsulane wong lima kuwi semu isin. Nanging omben beras kencur sing diwadhahi cangkir bathok klapa kuwi ya banjur dicandhak lan dicecep dhewe-dhewe, krasa legi seger. Ditutugne karo padha mangan tela godhoge.

Ki Guru Sukirna saka mburi ditutne Marga lan Rangga, munggah pendhapa marani wong lima sing lagi mangan lan ngombe suguhane para cantrik kuwi. Weruh Ki Guru Sukirna teka, wong-wong kuwi padha nyelehne layah sing dicekeli, karo aweh kurmat.

"Mangga ditutugne dhisik olehe ngrahabi panganan padhepokan sing prasaja kuwi" Wuwuse Ki Guru Sukirna karo mapan lungguh "mengko wae, nek wis rampung lagi jagongan, omong-omongan sing kepenak".

"Inggih, ngaturaken gening panuwun Ki Guru" wong-wong kuwi semaur dhewe-dhewe.

Lagi bareng anggone padha mangan wis rampung, Ki Guru Sukirna, banjur miwiti anggone nakoni wong lima kuwi :

"Dadi bener ndika kabeh iki Prajurit Trah Majapahit kaya sing dicritakne Darya lan Sonya marang aku?" .

"Inggih Ki Guru" salah siji saka wong lima kuwi wangsulan "kula tiyang gangsal niki mila andhahanipun Gusti Raden Sentani ing Jatipethuk mriki".

"Lha, ndika rawuh ing Banyugurih iki mau, saka kersa ndika dhewe? apa merga ngemban dhawuh saka pepundhen ndika? lan ya gene kok jarene banjur padha gojegan sethithik karo Cantrik-cantrik Banyugurih kene? Ya sing gedhe pangapura ndika kabeh, pancen cantrik anyaran kuwi sok isih rada nakal sethithik" wuwuse Ki Guru Sukirna sabanjure.

"Kadang-kadang Cantrik boten lepat Ki Guru" wong mau aweh wangsulan "kula sakanca kemawon ingkang radi keladuk, tumindak boten mawi petang ingkang jangkep, kados dene precil kodhok ingkang boten sumerep agenging Gunung Mahendra. Inggih Ki Guru, blaka kemawon, estunipun kula sakanca wau nindakaken prentah saking lurah kula, inggih punika supados manggihi andika Ki Guru bilih watesing wekdal saking Gusti Raden Sentani dhateng Ki Guru kantun kalih dinten malih. Kula sakanca ugi kadhawuhan supados nggegiro lan nggiri-giri Ki Guru miwah para Cantrik ing mriki, murih Ki Guru lan para Cantrik sami kaweden. Pranyata, petanganipun lurah kula mleset, dereng ngantos kula kepanggih Ki Guru, kariyinan dipun damel babak bundhas tanpa daya dening Kadang Cantrik ing pategilanipun".

"Ooo, ngono? banjur ndika ora narimakake awit tumindake Cantrik Banyugurih marang ndika iki?" Ki Guru Sukirna takon maneh.

"Boten, boten Ki Guru" wong kuwi groyok wangsulan "malah kula ngaturaken panuwun dhumateng Kadang Cantrik ingkang ngajak kula mriki, awit kedahipun kula sakanca sampun dipun rampungi ing pategilan kala wau, nanging kula boten dipun pejahi malah badhe dipun paringi tamba, sarta ing mriki kula sakanca dipuntampi kanthi sae kados makaten. Sepisan malih kula ngaturaken panuwun Ki Guru".

"Yen pancen mangkono, saiki kareben enggal pulih ndika kabeh arep ditambani para cantrik sing marsudi ing reh kuwarasaning raga, mengko yen wis rampung yen ndika ngersakne bali menyang Jatipethuk, bablas bali wae, ora susah nggoleki aku kanggo pamitan, merga aku ana gaweyan sethithik ana sajabaning Padhepokan" kandhane Ki Guru Sukirna sing banjur aweh prentah marang Darya "Darya, dherekna sedulur-sedulur iki menyang sanggar kasarasan, dhawuhna marang cantrik sing ana kana yen Aku dhawuhake supaya aweh tamba marang para prajurit iki".

"Anu, Ki Guru...." durung nganti Darya wangsulan salah siji saka wong lima kuwi wangsulan luwih dhisik "kula ajrih, kula boten wantun wangsul dhateng kasatriyan, awit tartamtu ing mrika mangke kula badhe nampi pidana ingkang sakalangkung awrat jalaran boten saged lebda ing karya".

"Lha banjur kepiye?" Ki Guru Sukirna pitakon.

"Kula boten badhe wangsul" wong mau kandha karo wel-welan kawden "kula nyuwun pangayoman dhateng Ki Guru, kula ndherek mangayom wonten padhepokan mriki Ki Guru,awit kula dereng kepengin sirah kula pisah kaliyan raga keliwatan pedhang pusakanipun Gusti Raden Sentani".

"Lha banjur sing arep atur palapuran marang Lurah ndika sapa?"

"Kula boten idhep" wong mau wangsulan "ingkang baken kula dereng kepengin pejah rumiyin Ki Guru".

"Yen mangkono sing dadi kersa ndika kabeh, ya aku mung bisa aweh pitulungan sakkuwasaku, mengko ndika bisa kumpul karo kanca-kanca ndika sing wis ana kene luwih dhisik, yaiku Ki Sugali lan wong pitulas sing jare andhahane".

Darya banjur ngajak wong lima sing lakune isih gruyuh-gruyuh, praupane bengeb kuwi menyang Sanggar Kasarasan, arep dipasrahne para cantrik sing padha ngudi ing reh kuwarasaning raga. Wong lima kuwi uga aweh weruh marang Ki Guru Sukirna yen rong dina maneh Raden Sentani arep ngirit wadya balane kanggo mikut Ki Guru Sukirna lan para cantrike. Lan nalika Ki Guru Sukirna takon mungguh sepira kekuwatan sing diduweni Raden Sentani sawutuhe, wong lima kuwi mung bisa kandha blaka yen kabeh cacahe prajurit rucah ana rongatusan punjul sethithik, ketambahan para agul-agul sing nduweni ngilmu kanuragan sing aneh-aneh ana wong lima las. Nanging wong lima kuwi luwih percaya yen Padhepokan Banyugurih duwe kekuwatan sing luwih dhuwur, ketitik lagi cantrik loro sing durung suwe mlebu meguru ing Padhepokan Banyugurih wae, wis bisa nglumpuhne prajurit lima klawan wektu mung sagebyaring that-thit.

"Dados sampun cetha Ngger" kandhane Ki Guru Sukirna bareng sing ana pendhapa kari Marga lan Rangga "Sentani nekad badhe ngrabasa Padhepokan mriki. Padhepokanipun tiyang nalika alitipun saben dinten momong Sentani lan ngayomi menawi dipun tukari lare sanesipun".

"Inggih Rama Guru" wangsulane Rangga "boten wonten ingkang pantes dipun getuni, menawi pikajengipun Sentani makaten, inggih sampun dipun adhepi kemawon".

"Inggih Rama Guru" Marga melu urun rembug "pancen estunipun mengsah boten kaupadi, nanging yen pinanggih boten badhe ajrih, sirik mundur nadyan sapecak, tan wawang sumerep rerajek tumbak. Kula pitados kaliyan pangwasing Gusti ingkang Maha Angayomi dhumateng Titah ingkang ngagengaken raos pasrah, muhung sumarah dhateng Pangwasanipun".

"Inggih Ngger" wangsulane Ki Guru Sukirna "sasmita ingkang kula tampi saking Ki Tanparupa sampun cetha lan namung dhateng Gusti awakipun piyambak saged nyenyuwun saha masrahaken murih saening lampah".

Anggpone omong-omomgan wong telu dumadakan mandheg. Saka ngarep katon ana cantrik munggah pendhapa, aweh kurmat arep ngaturake bab sing sajak wigati. Ki Gur Sukirna aweh sasmita supaya cantrik kuwi enggal nyedhak.

 

ana candhake.

 

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (35)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

35

Wong sing takon karo nggetak kuwi nyedhak, Rangga, Marga, Darya lan Sonya sing maune padha lungguh banjur padha ngadeg karo nyawang wong sing mara menyang papane. Ketoke dudu wong sembarangan, wong kuwi nganggo sandhangan memper sandhangane prajurit, mangkono uga sandhangan sing dienggo dening kanca-kancane sing cacah papat. Ing lempenge sing kiwa cemanthol pedhang dawa sing meh klesreh lemah, ing lempeng tengenana kampil wadhah banyu sing digawe saka kulit sapi sing wis disamak.  Wong kuwi malang kerik karo mripate menthiling nyawang pernahe Rangga sakancane.

"Wonten napa nDara Prajurit ?" Darya ndhisiki takon sadurunge wong kuwi ngucap apa-apa.

"Sapa kowe kabeh iki? neng kene padha ngapa?" Wong kuwi takon karo sajak ngemu sujana.

"O Kula ta?" Darya takon.

"Iya sapa maneh nek ora kowe, karo kancamu kabeh kuwi?" wong kuwi nggetak, sajak ora seneng karo pitakone Darya.

"Kula sakanca niki Cantrik saking Padhepokan mriku niku lho nDara" wangsulane Darya karo nudingi pernahe Padhepokan, banjur genti nudingi tegalane "nembe matun taneman gaga niki"

"Dadi kowe kabeh iki Cantrike Sukirna ya?"

"Cantrike Bapa Guru Kyai Sukirna!" Rangga sing wangsulan karo suwara sing nuduhake yen atine ora seneng krungu tembunge wong sing wis wani njangkar marang Ki Guru Sukirna.

"Lha iya, Cantrike sing duwe Padhepokan kuwi ta?" Wong kuwi semaur karo ngguyu sajak ngece.

"Iya lha kowe sapa?" Rangga genti takon.

"Hus, bocah ora weruh tata," wong mau mentheleng "wis ora bisa basa, kathik wani nakoni Prajurit Trah Majapahit , sapa jenengmu he?".

"Ooo, dadi kowe kuwi Prajurit Trah Majapahit, andhahane Sentani kuwi ta?" Ora mangsuli pitakone sing takon, Rangga malah semaur karo genti njangkar jenenge Raden Sentani.

"Bocah nrucak tenan iki" wong kuwi muntap nesune "lancang pangucapmu wani njangkar marang sesembahanku, ayo ngakuwa sapa jenengmu banjur ayo melu aku menyang Kasatriyan ben dienggo bal-balan kanca-kanca Prajurit merga saka landhepe lambemu, keparat!".

Rangga ora semaur, malah ngguyu nyekakak kaya weruh rerupan sing lucu. Wong papat kancane wong sing takon kuwi mara bareng nyedhak, salah sijine kandha karo suwara sing banter :

"Bocah pekok, kepengin modar kuwi Kakang, ndang diwenehi kepelan raine wae ben ora angger wae nggone njeplakne cangkeme".

"Sing pekok kuwi kowe" dumadakan Marga melu omong karo nudingi wong sing lagi wae ngomong "karo kancamu kuwi, ditakoni apik-apikan malah nggetak, kathik nyebut asmane Bapa Guru Kyai Sukirna kanthi njangkar wae, bareng diwales karo ora basa malah ngarani sing mangsuli jare ora weruh tata, eneng wong nyebut Sentani kanthi njangkar diarani nrucak, kamangka sing ora weruh tata lan nrucak kuwi ya kancamu kuwi, terus saiki tambah kowe".

Wong sing diwangsuli Marga kuwi mencolot mengarep sansaya nyedhaki Marga, banjur tangane kumlawe ngaplok sirahe Marga, karo muni :

"Keparat, meguru anyaran sajake kowe ya, arep njajal tangane prajurit Trah Majapahit, iki tampanana!".

Ora obah saka papane, Marga ngiringne sirahe sethithik semu mendhek, pangamplenge wong kuwi luput mung kacek sak nyari saka sirahe. Disusul tangane tengen dikepelne banjur diobahne ngantem pas pulung atine wong sing ngampleng. Ora mindhon gaweni, wong kuwi kesurung patang jangkah memburi banjur tangane loro nekem dhadha karo tiba lungguh nyang lemah, ambegane krasa arep mandheg, wetenge krasa senep, dhadhane ngrasakne ampeg.

Ngerti kancane keneng tonjok dhadhane, wong sing mau nesu-nesu karo Rangga genti nyedhak karo ngynakane sikile ndugang saka iringan ngarah igane Marga.Sing didugang luwih prayitna, mundur sajangkah karo muter awake disambi ngangkat sikile sing tengen. Pandugange wong kuwi luput mung ngenani angin, nanging sikile Marga sing mubeng  nyampe uwange wong kuwi, sakala wong kuwi njerit banjur tiba mengkurep raine nungsep neng lemah, suwe ora bisa tangi.

Wong telu liyane weruh kancane sing loro tiba kelaran ora sranta banjur bareng ngebyuk maju. Nanging Rangga sing ngerti nek Marga arep dikrubut telu ora mung meneng wae, kebat kaya kilat, Rangga mlumpat nganti kaya bisa mabur, sikil loro obah gentenan karo tangane. Wong telu sing ngebyuk Marga kuwi sing loro, nggeblag merga balung igane kesasak sikil kiwa tengene Rangga, sing siji raine bengeb merga kampiran kepelan.  Wong lima pating glethak durung ana sing bisa tangi.

Marga nyedhaki wong sing disasag pulung atine nganggo kepelan mau, wong sing pringisan ngempet seneping weteng kuwi nyoba ngadeg arep masang kuda-kuda. Marga ngunggahne sikile, dhadhane wong kuwi disurung nganggo dlamakan sikil memburi banjur tiba klumah neng lemah maneh.  Genti marani sing rubuh merga uwange kesampluk sikile, nadyan sajake wis siap karo kuda-kudane, nanging wong kuwi babar pisan ora bisa nangkis utawa ngendhani nalika kanthi cepet sikile Marga obah njejag wetenge. Wong keseret mundur watara sadhepa, mutah getih banjur rubuh neng lemah, gereng-gereng sambat lara ora bisa tangi.

Beda karo sing ditindakne Marga, Rangga nyaut wangkil sing mau kanggo ngresiki suket ing sela-selane tanduran gaga. Wong telu sing bubar wae kena sasag igane lan bengeb raine, diparani balung garese dithuthuk rada banter nganggo gagang wangkil, wong telu sakala bengok-bengok sambat ora karuwan, banjur golung koming neng lemah kaya pitik disembeleh polahe.

Bareng wis sauntara, Marga banjur kandha marang Darya lan Sonya sing uga dirungokne dening wong lima sing wis tanpa daya :

"Kang Sonya karo Kang Darya, tulung wong - wong sing tanpa guna iki sereten menyang pinggir tegalan watres karo alas , bandanen sikil karo tangane, sumpelana nganggo suket cangkeme, kareben awan iki dienggo sarapan garangan lan slira sing luwe, terus sisane ben dienggo bancakan asu ajak".

Darya karo Sonya sing ngerti yen Marga kuwi seneng omong guyonan, padha mesem, ngerti sing dikarepne Marga, Darya banjur wangsulan sing diseja bisa dirungokne wong lima kuwi :

"Nek mpun kula seret mrika, mpun kula bongkoki kenceng, saderenge kula tilar, upami kula byuki sushe semut abang rak nggih angsal ta Dhi? mergi kula kepengin weruh sing criyose Prajurit Trah Majapahit andhahane Sentani niku sami sekti mandra guna, cobi saged ngalahne semut geni napa boten?".

Krungu rembugane Marga karo Sonya lan Darya ngono kuwi, pengarepe wong lima kuwi misuh karo ngucap :

"Keparat, Setan alas, he Cantrik pekok. Yen nyata kowe wong prawira ayo buktekna kowe bisa mateni aku wong lima iki apa ora? He?".

"Kula sakanca niki Cantrik anyaran nDara Prajurit" Sonya wangsulan karo suwara sareh "mesthi mawon boten badhe saged mejahi ndika tiyang gangsal sedaya, merga kula nggih ngerti nek ndika niku tiyang sing sekti, jeneh wis dadi pandhereke Raden Sentani jare, bisa luput saking pati. Mula ndika namung ajeng kula tangsuli lajeng kula edu kalih semut geni, prekawis mengke nek kula lunga enten slira napa garangan sing dugi, niku mpun dede urusan kula malih. Sampun sak niki mendel riyin kula tak pados tali".

"Ampun Kang cantrik..... ampun..... kula tobat, kula purun dipejahi sauger boten dingotenke niku" wong lima kuwi padha nangis wis ketok kaya ngapa mungguh rekasane yen wong-wong kuwi sida ngecakne karo apa sing dikandhakne.

Bareng wong lima Prajurite Raden Sentani  kuwi wis suwe padha nangis lan padha sambat ngaku tobat, Rangga banjur takon :

"Kowe wong lima iki tobat tenan apa mung ethok-ethok tobat?"

"Saestu Kang Cantrik, kula sakanca tobat saestu" wangsulane salah siji saka wong lima kuwi karo nangis.

"Yen ngono, kowe ora arep tak pateni, ya ora arep disiksa nganggo semut geni, nanging arep ditambani" kandhane Rangga sabanjure.

"Estu punika Kang Cantrik?" wong mau sajak ora percaya.

"Aku iki Cantrike Bapa Guru Kyai Sukirna, suthik aku ngapusi. Mula kowe ya aja banjur ngapusi, tenane kowe isih bisa tangi lan najan ngrekasa isih bisa mlaku. Mula saiki enggal padha tangi banjur ayo lon-lonan mlaku menyang padhepokan ben lara sing ana ragamu tumuli ditambani. Kowe uga kudu ngerti, yen lurahmu sing jeneng Sugali rak lunga saka panggonane Sentani ta?" Rangga takon.

"Inggih leres niku Kang Santri".

"Kowe kabeh mengko bakal ketemu karo Ki Sugali neng Padhepokan, Ki Sugali karo kancane sing cacah pitulas wingenane sowan Ki Guru Sukirna, nembung arep nyantrik neng Padhepokan Banyugurih".

"Inggih?"

 

ana candhake.