SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 28

28.

Bareng wong-wong lan Klebu Ki Demang, padha meneng kabeh, Rangga banjur mrayogakne supaya Panjagan marang Gurawa sakancane dikuwati, aja mung Prajurit loro nanging perlu ditambahi Bebau lan Jagabaya. Dadi saupama sing dicritakne Gurawa mau ana sing goroh, Gurawa ora bakal bisa tentrem pikire, kosok baline yen sing dicritakne Gurawa bener, Gurawa sakancane bakal bisa kinayoman saka pokale wong-wong sing rumangsa diwadulake marang Ki Demang. Ki Demang lan para Bebau sarta para Jagabaya nayogyani apa sing kandhakne Rangga kuwi.

"Nuwun sewu Ki Demang" dumadakan Jagabaya Sumpring ngangkat tangane njaluk wektu kanggo omong.

"Iya Ki Sumpring, sajake ana sing arep ndika kandhakne? mangga!" Demang Kedhungtuwung aweh wektu marang Ki Sumpring.

"Matur nuwun Ki Demang" tembunge Jagabaya Sumpring alus "kula ndherek bingah kaliyan ingkang dipun dhawuhaken dening Adhi Rangga kala wau, inggih punika bab anggenipun sampun manggih bukti bilih wonten tiyang ingkang nedya nambahi kisruhing Kademangan mriki. Nanging nuwun sewu, kula kinten langkung prayogi menawi Adhi Rangga ngendikakaken kanthi cetha, sinten paraga ingkang dipun kajengaken kala wau sarta bukti punapa ingkang sampun wonten astanipun Adhi Rangga. Atur kula punika boten ateges kula boten pitados kaliyan ingkang dipun dhawuhaken Adhi Rangga kala wau, nanging atur kula punika namung murih ing antawisipun para bebau lan para Jagabaya boten wonten ingkang nggadhahi pandakwa awon ing salebeting manah dhumateng sasamining rowang, awit menawi ngantos setunggal ndakwa setunggalipun badhe boten sae kedadosanipun".

"Kadospundi Anakmas?" Demang Kedhungtuwung pitakon karo nyawang Rangga.

"Inggih Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "menawi sampun dumugi titi wancinipun, tamtu badhe kula aturaken, sinten paraga utawi tiyang ingkang kula aturaken ing ngajeng".

"Lha dhumawahing titiwanci punika mbenjang punapa Adhi?. Menawi boten enggal kabiwarakaken kula kuwatos, kanca-kanca Jagabaya miwah Bebau ing Kademangan punika badhe sansaya kedlarung anggenipun nggadhahi pandakwa awon dhumateng Paguron Bulakbadher, kamangka pandakwa kala wau namung adhedhasar criyosipun tiyang awon ingkang nami Gurawa kala wau" dumadakan Jagabaya Sumpring nyaut wangsulane Rangga.

"Nuwun sewu Ki Jagabaya" Marga genti sing mangsuli panyaute Jagabaya Sumpring "ingkang dipun aturaken Kakang Rangga kala wau babar pisan boten nyebataken sinten paraga ingkang sampun mbudidaya badhe nambahi kisruhing Kedhungtuwung punika, dados dereng kantenan menawi tiyang kala wau tiyang Bulakbadher, nanging Ki Jagabaya malah ingkang lajeng kesesa rumaos bilih Kakang Rangga ndakwa dhateng tiyang Bulakbadher. Mugi kauningan Ki Jagabaya, bukti saha seksi ing prakawis punika badhe kula aturaken langkung rumiyin dhumateng Ki Demang, boten dhateng sinten-sinten. Prakawis mangke kados pundi anggenipun Ki Demang nanggapi bukti lan seksi ingkang badhe kula aturaken, dede wewenang kula. Dipun tampi kanthi sae inggih mangga, boten dipun tampi inggih mangga. Awit estunipun, prakawisipun Kademangan punika dede prakawis kula kaliyan Kakang Rangga. Kula kaliyan Kakang Rangga punika namung dhapur atur pambiyantu, dene menawi katampi kanthi sae kula boten bathi, boten dipun tampi kula inggih boten rugi".

Sanadyan tembunge Marga kuwi alus, nanging rasane pedhes lan landhep banget. Mesthi wae, tembung kang mangkono iku mau ndadekne Ki Jagabaya Sumpring panas kupinge.

"Adhi Marga saha Adhi Rangga" Jagabaya Sumpring wangsulan karo praupan wiwit mbrabak abang "kula akeni, bilih Kademangan mriki punika pancen nembe kirang tentrem, pramila ngemuti bilih kula punika kajibah dados Jagabaya ing Kademangan mriki, kula namung atur pemut dhateng Adhi kekalih ingkang bares kures, kula boten ngertos asal-usulipun punika, supados boten nambahi damel bingung manahipun titiyang ing Kedhungtuwung punika, ndika kenging kemawon ngendika bilih sampun manggih bukti wonten tiyang ingkang badhe nambahi kisruhing Kademangan, nanging ingkang baken kula kepengin sumerep bukti menawi pangandikan andika kekalih punika boten ngayawara. Dados boten namung udhu abab ngaten punika........"

"Mengko dhisik Kakang Jagabaya Sumpring" durung rampung Jagabaya Sumpring kandha, keselak ditigas rembuge dening Jagabaya Sekayu "tak rungok-rungokne nganggo kupingku, wiwit mau tembung ndika kuwi mung waton sulaya wae. Malah sing keri dhewe iki mau, ndika ora duwe rasa matur nuwun marang Adhi Rangga lan Adhi Marga sing wis keraya-raya melu repot merga melu prihatin awit kahanan ing Kedhungtuwung kene, sajake ndika ora seneng nek Adhi Rangga karo Adhi Marga kersa melu cawe-cawe nentremne Kademangan iki. Nek ndika kepengin Adhi Rangga karo Adhi Marga ora melu cawe-cawe, ora neng kene papane, ayo neng latar kana, tak warahi carane bisa mikir sing bener".

"nDika Nantang aku adhi Sekayu? Apa kok kira aku wedi karo ndika?" Jagabaya Sumpring takon karo ngadeg, praupane sansaya katon abang mangar-mangar.

"Sakarep ndika arep ngarani" Jagabaya Sekayu uga nututi ngadeg.

"Cukup!" Demang Kedhungtuwung ngadeg karo nggetak "tak prentahne marang Jagabaya Sumpring apa dene Jagabaya Sekayu padha bali lungguh maneh!".

Jagabaya loro sing wis arep mlaku metu kuwi, ora sida metu. Nanging balik mapan lungguh, nuruti apa sing diprentahne Demange.

"Padha wis gerang tuwek, ora padha nggunakne nalar" kandhane Demang karo mapan lungguh maneh "apa rumangsane nek wis padha kerengan ngono kuwi bisa madhangake pepeteng neng Kedhungtuwung kene?"

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Jagabaya Sekayu ndhingkluk.

"Saiki ndika kabeh padha rungokna sing dadi kaputusanku minangka Demang ing Kedhungtuwung kene !".

Kabeh sing ana pendhapa kuwi padha ndhingkluk, ora ana sing wani cemuwit.

"Sepisan" Demang Kedhungtuwung mbacutne kandhane "kanggo aweh pangadilan marang Gurawa sakancane tak sumenekake. Dhawuhku marang Sekayu, Wong lima kuwi balekna ing papan palerenane sakawit".

"Nuwun inggih sendika" Jagabaya Sekayu wangsulan karo kurmat.

"Kapindho, tak prentahne marang Ki Bebau Krajan supaya mikuwati panjagane marang wong lima iki"

"Inggih ngestokaken dhawuh Ki Demang" Bebau Krajan wangsulan.

"Sabanjure pirembugan dina iki tak anggep wis rampung" Kandhane Ki Demang sabanjure "dhumateng Anakmas Rangga lan Anakmas Marga, kula turi dhateng Pringgitan, wonten prakawis ingkang badhe kula aturaken dhateng angger kekalih".

Demang Kedhungtuwung banjur ngadeg ninggalne pendhapa, mlaku memburi arep menyang Pringgitan. Rangga lan Marga uga banjur ngadeg, nututi lakune Demang Kedhungtuwung. Jagabaya Sekayu banjur ngajak Gurawa sakancane supaya bali mlebu gandhok wetan. Wong lima kuwi ora semaur, banjur nuruti sing diprentahne Jagabaya Sekayu. Ki Bebau Krajan, uga banjur mlaku nututi Jagabaya Sekayu arep diajak rembugan carane mikuwati panjagane marang Gurawa sakancane. Jagabaya Sumpring ngadeg, ninggalne wong-wong liyane melu nyedhaki Gandhok wetan, papane Gurawa diselehake.

"He Gurawa" kandhane Ki Jagabaya Sumpring bareng wis tekan Gandhok wetan, sadurunge Gurawa lan kanca-kancane dilebokne neng jero "aja kok kira nek kowe kabeh wis lepas saka pidanane Kademangan kene, yen ing pirembugan sabanjure kowe isih wani omong dora maneh, pidana sing bakal kok tampa bakal luwih abot tinimbang digantung neng lapangan Kademangan. Ngerti?".

Gurawa ora wangsulan, mung ndhingkluk sajak wedi. Nanging tembunge Ki Sumpring ngono kuwi mau banjur diwangsuli dening Beau Krajan :

"Ki Jagabaya sampun ngajrih-ajrihi Gurawa sakancanipun, tiyang gangsal punika samangke dados tanggelan kula. Mila ndika sampun ngresahi anggen kula badhe nindakne kuwajiban niki".

Jagabaya Sumpring ora wangsulan, banjur klepat lunga. Ki Jagabaya Sekayu sing krungu wangsulane Bebau Krajan kuwi mesem cengar-cengir, banjur prentah marang Gurawa sakancane supaya cepet-cepet mlebu sajroning gandhok.

 

ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 27

 

27.

Demang Kedhungtuwung bareng krungu wangsulane Gurawa sing wis pasrah lan wis padha nglenggana ing kaluputane kuwi, banjur mikir, yen Gurawa sakancane kuwi olehe aweh wangsulan ora digawe-gawe. Malah nek nitik critane Gurawa yen sadurunge kepethuk karo Ki Kaliumprik apa dene Ki Kedhungori ing pinggir Kali Kikik, luwih dhisik wis kepethuk wong telu sing ngaku saka Bulakbadher, iki mesthi ana crita sing bakal dadi luwih dawa maneh. Sawuse mikir mengkono iku mau Demang Kedhungtuwung banjur kandha :

"Pitakonku marang ndika isih ana maneh, nanging ndika enteni dhisik aku tak rembugan karo para bebau lan para Jagabaya"

"Inggih Ki Demang".

"Kepiye panemu ndika kabeh gegayutan critane para bandan iki mau ?" Ki Demang genti nakoni para Bebau lan para Jagabaya sing ana pendhapa kuwi.

"Kula kinten ingkang dipun cariyosaken Gurawa sakancane niku wau leres lan boten dipun damek-damel Ki" Ki Kaliumprik ngandhakne panemune "inggih awit sampun purun ngaken kanthi blaka lan sampun nglenggana ing kalepatanipun, kula kinten saged kangge ngentheng-enthengi pidananipun".

"Menawi kula radi benten Ki Demang" Jagabaya Sumpring genti sing ngangkat tangane  karo kandha.

"Iya Ki Sumpring kepiye mungguh panemu ndika?" Ki Demang wangsulan aweh wektu marang Jagabaya Sumpring supaya ngandhakne panemune "nitik kaliyan ingkang dipun cariyosaken dening Gurawa kala wau, saged dipun pendhet dudutan bilih tiyang gangsal punika nyata tiyang awon wiwit alit, babar pisan boten gadhah kasaenan, pamanggih kula sampun trep menawi kaparingan pidana pejah lan minangka pangentheng-entheng kados ingkang dipun dhawuhaken Ki Kaliumprik kala wau, saged arupi anggenipun mejahi mawi gegaman ingkang landhep murih boten dangu-dangu anggenipun sekarat".

"Benten malih kaliyan pamanggih kula Ki Demang" Jagabaya Sekayu genti udhu panemu.

"Iya kepiye Ki Sekayu?" Ki Demang genti aweh wektu marang Jagabaya Sekayu.

"Ingkang dipun dhawuhaken dening Ki Sumpring bilih tiyang gangsal punika estu tiyang awon wiwit alit, punika kula inggih boten nglepataken. Nanging mugi katlusuran kanthi adil, wontenipun dados tiyang awon wiwit alit punika boten wonten ingkang paring tuntunan dhateng reh kasaenan. Ugi awit wiwit alit pasrawungan ingkang dipun ajengi inggih tataning sesrawungan urakan, sansaya malih nalika lare Gurawa kadenangan ngutil lan dipun ajar dening tiyang sapeken, boten wonten tiyang sae ingkang purun asung tetulung lan ngajak Gurawa wangsul dhateng griyanipun dipun tedahaken caraning gesang ingkang leres, malah ingkang kasdu suka pitulungan satunggaling maling ingkang langkung ageng, inggih limrah kemawon menawi Gurawa lajeng dados maling lan salajengipun. Gegayutan kaliyan punika, kula nggadhahi pamanggih bilih Paukuman dhateng tiyang lepat punika  dhasaripun murih kawontenan dados sae boten wewaton awit saking sakiting manah. Lan menawi nitik anggenipun Gurawa sampun nglenggana ing kalepatanipun niki wau, kula pitados bilih tiyang gangsal punika taksih saged dipun dandosi murih dados tiyang limrah, pamanggih kula langkung trep menawi Gurawa sakancanipun punika boten dipun patrapi pidana pejah. Nanging kapatrapana pidana ingkang saged kinarya nenuntun piyambakipun murih dados tiyang limrah".

"Panemumu sing mangkono mau bisa dipikirake Ki Sekayu" Demang Kedhungtuwung nanggapi usulane Jagabaya Sekayu, banjur dibacutake takon maneh marang wong-wong sing ana kono "iki wis ana panemu telu sing beda-beda, mbok menawa ana sing duwe panemu liyane?".

"Kepareng matur Ki Demang" Ki Kedhungori genti sing omong.

"Iya, kandhakna sing dadi panemumu Ki Kedhungori" wangsulane Demang Kedhungtuwung.

"Kula meh sami kaliyan pamanggihipun Ki Jagabaya Sekayu, ingkang dados pawadan kula, inggih nitik aturipun Gurawa ingkang nyariyosaken bilih anggnenipun badhe mbegal lampah kula ing pinggiring lepen Kikik punika awit wonten ingkang ngengken, lha ingkang ngengken punika menawi saking pamanggih kula ingkang langkung mbebayani tumrap katentremanipun Kademangan mriki, punika kedah dipun usut saha dipun tuntasaken. Gurawa manut kaliyan ingkang ngengken punika miturut kula inggih awit saking bodhonipun kemawon, pramila kula nggadhahi pamanggih Gurawa sakancanipun sampun ngantos dipun pidana pejah. Malah kepara kula ugi nggadhahi pamanggih bilih tiyang gangsal punika, kedah kareksa kawilujenganipun, awit ing sawanci-wanci saged caos paseksen bilih wonten tiyang ingkang gadhah sedya awon dhateng Kademangan mriki" Ki Kedhungori ngandhakne kang dadi panemune.

"Nuwun sewu Ki Bau" dumadakan Jagabaya Sumpring nanggapi kandhane Ki Kedhungori "ndika sampun nggegga criyosipun Gurawa ngaten kemawon, kula kuwatos bilih Gurawa malah niyat nedya badhe ngaben antawisipun Kademangan Kedhungtuwung kaliyan Paguron Bulakbadher, kamangka Paguron punika boten kados ingkang dipun criyosaken Gurawa lan sadaya ingkang dipun criyosaken punika namung damelanipun Gurawa piyambak. Kula ugi ngertos bilih saderengipun Gurawa criyos makaten kala wau, sampun wonten raos boten sekeca ing manahipun Ki Bau dhateng salah satunggalipun siswa Paguron Bulakbadher, prayoginipun Ki Bau boten jalaran kasurung raos boten remen lajeng ndakwa Paguron Bulakbadher namung wewaton cariyosipun tiyang ingkang cetha awon lan boten kenging dipun pitados".

"Mangke rumiyin Ki Jagabaya" Bebau Kedhungori rumangsa kenyonyok rasane merga pangucape Jagabaya Sumpring "atur pamanggih ingkang kula aturaken dhateng Ki Demang wau, saged lepat nanging ugi saged leres. Lan nuwun sewu, atur kula dhateng Ki Demang punika kalawau, tartamtu badhe dipun penggalih lan dipun saring kanthi adil lan taliti dening Ki Demang, kula kinten kula boten wonten ginanipun paben kaliyan ndika ing prakawis punika, awit kula langkung pitados dhateng kawicaksananipun Ki Demang, katimbang kaliyan, nuwun sewu, pangandikan ndika ingkang waton saged sulaya kaliyan pamanggihipun tiyang sanes, langkung-langkung pamanggih kula".

Krungu wangsulane Bebau Kedhungori ngono kuwi, Jagabaya Sumpring sakala mbrabak abang praupane, mripate mencereng nyawang praupane Ki Kedhungori, lambene arep obah aweh wangsulan, nanging sadurunge suwarane metu, kedhisikan Demang Kedhungtuwung sing kandha karo suwara sing sajak ora seneng atine :

"Neng kene iki, kabeh wenang ngandhakne panemune, yen wis ngandhakne panemune ya wis, ora perlu maido panemune liyane sing ndelalah beda karo panemune, luwih-luwih banjur padha regejegan ngukuhi panemune dhewe-dhewe".

"Inggih, nyuwun pangapunten Ki Demang" Bebau Kedhungori nanggapi alus karo njaluk pangapura.

"Kula inggih nyuwun pangapunten Ki Demang" Jagabaya Sumpring uga banjur njaluk pangapura "kula ngakeni lepat, sanaosa sejatosipun atur kula dhateng Ki Bau wau inggih awit saking tresna kula dhateng katenhtremaning Kedhungtuwung mriki".

"Cukup, ora perlu dibacut-bacutne" Demang Kedhungtuwung "iki mau aku wis ngaturi Anakmas Rangga lan Anakmas Marga supaya uga lenggah ing papan kene, saiki padha ndika rungokne kepriye mungguh panemune Anakmas sakloron sing sanadyan isih timur nanging jebul wis luwih akeh wawasane. Kados pundi Anakmas kekalih menggah pamanggih Anakmas ing babagan punika?".

"Nuwun sewu Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "kula babar pisan boten ngertos pundi punika Paguron Bulakbadher, saha kula boten sumerep sepinten saening sesambetan antawisipun Kademangan Kedhungtuwung kaliyan Paguron punika. Nanging, kula nggadhahi pamanggih kados ingkang dipun aturaken Kakang Seger dhateng Ki Demang kala wau. Pamanggih kula punika, boten kok awit kula nggadhahi raos serik dhateng sinten kemawon, nanging enjing wau kula kaliyan adhi kula pun Rangga, sampun manggih bukti bilih wonten tiyang ingkang nggadhahi sedya awon dhateng Kademangan Kedhungtuwung mriki. Bukti punika samangke taksih kula simpen, kajawi bukti kula ugi gadhah seksi ingkang ngiyataken bukti kala wau. Pramila saking punika, kula kinten langkung prayogi anggenipun badhe ndhawahaken pidana dhateng Gurawa sakancanipun punika menawi kasumenekaken sawatawis saha kula nyuwun dhateng Ki Demang murih kawilujenganipun Gurawa sakancanipun saged dipun ayomi. Makaten Ki Demang pamanggih kula borong anggenipun badhe nanggapi".

Kahanan dadi sepi tintrim kaya ana wali liwat. Ora ana suwara sing nduwa utawa nampa panemu sing dikandhakne Rangga. Kabeh sing ana kono padha meneng, kabeh sing ana kono padha lungguh marikelu, klebu Ki Demang Kedhungtuwung.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 26

 

26.

Demang Kedhungtuwung lan para Bebau lan Jagabaya sing ana kono padha nyawang wong-wong kuwi genti-genti. Sing disawang ora sing wani ndengengek, kabeh padha ndhingkluk amarikelu. Gorawa sakancane kuwi wis ngerti, adat sing lumrah paukuman kanggo bangsane begal lan kecu kuwi ya digantung neng lapangan ditonton wong sakdesa. Yen ora ya dikethok gulune banjur sirahe dipanjer neng dalan prapatan ben dadi tontonane wong sing padha liwat. Nanging, Gurawa uga mbatin yen ndelok sikepe nom-noman loro sing jeneng Rangga lan Marga marang dheweke sakancane kabeh, wiwit mau bengi sawuse padha nungkul kae, sajake isih ana pangarep-arep bakal oleh pangapura, saora-orane isih ana pangarep-arep ora nampa paukuman pati, sanajan mengko kudu urip neng pakunjaran dadi wong ukuman sing ora duwe kamardikan babar pisan, mbuh pirang tahun lawase.

"nDika wong lima wis padha ngerti ya gene ndika diadhepake ing pirembugan pangadilan ing pendhapa Kademangan kene iki?" Ki Demang takon maneh.

"Wetahipun dereng mangertos Ki Demang, nanging kula sakanca inggih nggadhahi panginten bilih ing dinten punika kula sakanca badhe nampi pidana saking Ki Demang" Gurawa wangsulan alon-alon, nanging isih cetha yen dirungokne.

"Bagus" Ki Demang nanggapi wangsulane Gurawa "perkara pidana kuwi bisa dirembug mengko utawa liya wektu. Awit sadurunge aku nibakne paukuman marang ndika kabeh, ana barang sing arep tak takokne marang ndika. Aku lan para bebau sing ana kene iki kabeh kepengin ndika aweh wangsulan apa anane, nanging ndika uga kena wae ora blaka utawa meneng ora gelem aweh wangsulan, kuwi kabeh dadi wewenang ndika. Sing kudu ndika ngerteni, gedhene pidana sing bakal tak tibakne marang ndika kabeh mengko gumantung olehe ndika bakal aweh wangsulan marang pitakonku. Yen ana bejane mbok menawa bisa wae ndika ora bakal nampa pidana babar pisan, nanging yen ana apese ndika bisa wae kudu kapidana kanthi ditugel gulun ndika banjur sirah ndika bakal dipanjer neng prapatan kareben dadi pepeling tumrap sok sapa wae sing weruh, malah bisa uga ndika bakal nampa pidana picis, dipenthang neng dalan prapatan mbuh nganti pirang dina ndika bakal ngrasakne lara lan perihe tatu sing disiram klawan banyu uyah lan asem, nganti sak matine. Ngerti?".

"Inggih ngertos ki Demang" suwarane Gurawa lan kanca-kancane kuwi keprungu kedher nuduhne rasa wedi lan mirise.

"Sawise aku lan kabeh sing ana kene weruh sapa sing dadi jeneng-jeneng ndika, aku kepengin ngerti ngendi asal usul ndika kabeh?".

"Inggih Ki Demang estunipun kula sakanca punika suwaunipun saking Gunung Kendheng, wiwit alit sampun pisah kaliyan tiyang sepuh awit kula sakanca punika lare anak-anakipun kere ingkang boten nate ngertos sintentiyang sepuh kula ingkang jaler, jalaran biyung kula meteng awit saking anggneipun nglampahi dados tiyang palanyahan. Sareng kula sakanca radi ageng, lajeng pados tedha kanthi nindakaken lampah colong jupuk ing peken-peken. Anuju sawijining dinten kula manggih apes, konangan anggen kula ngutil temah kula dipun gebagi tiyang-tiyang sapeken. Tujunipun wonten tiyang ingkang welas dhateng kula, kula dipun tebus dhateng lurahing peken. Lajeng kula dipun ajak tiyang kala wau wangsul ing griyanipun, ingkang manggen ing satengahing wana. Naminipun tiyang kala wau, inggih punika Ki Raben. Jebul panggaotanipun Ki Raben punika boten tebih kaliyan padamelan kula, inggih punika mendhet gadhahanipun tiyang, bentenipun manawi kula namung ngutil dhateng peken lan ing tontonan, menawi Ki Raben maling dhateng griyanipun tiyang-toyang dhusun ingkang sugih.  Kajawi maling, Ki Raben ugi purun nglampahi mbegal ing margi-margi ingkang sepen. Inggih awit gegulanganipun Ki Raben kula lajeng saged maling lan wiwit wantun tumut mbegal. Boten dangu kula ndherek Ki Raben, kanca-kanca kula sekawan niku gentosan sami dugi awit dibekta wangsul Ki Raben saking panggenanipun piyambak-piyambak. Dangu kula kalih kanca-kanca punika dados andhahnaipun Ki Reben, ngantos ing sawijining dinten Ki Raben pejah awit klentu anggenipun mBegal".

"Kleru kepiye?" dumadakan Ki Demang nyela takon.

"Ingkang dipun begal punika Begal ingkang langkung digdaya. naminipun Ki Jathasura. Ki Jathasura ingkang namung ijen, dipun krubut Ki raben kaliyan kula lan kanca kula sekawan niki, boten kether, malah Ki Raben saged dipun tamani pusakanipun ngantos dados lan pejahipun. Kula lan kanca kula sekawan lajeng teluk dening Ki Jathasura dipun paringi pangapura lan dipun ramut dados andhahanipun. Tigang tahun kula sakanca dados murid miwah andhahanipun Ki Jathasura. ing laladan sakiwa tengenipun Lepen Sawur, inggih maling, mbegal tuwun ngampak ing griyanipun tiyang sugih sedaya sampun kula lampahi. Nanging, anuju sawijining dinten Ki Jathasura kesah boten pamit, dhateng pundi purugipun ngantos sewulan langkung boten wonten kabaripun. Kula sakanca niki lajeng madosi sapurug-purug, ngantos dumugi sacaketipun Lepen Kikik. Kange nyekapi kabetahaning gesang, kula sakanca inggih kalih nyambi maling utawi mbegal. pundi ingkang wonten".

"Dadi anggon ndika nggoleke Ki Jathasura kuwi wis pirang sasi?" Ki Demang nyela takon maneh.

"Petanganipun kirang langkung sampun setunggal tahun langkung Ki Demang" Gurawa aweh wangsulan banjur nutugne critane "kala wingi punika kula tiyang gangsal niki manggih apes".

"Apes merga kecekel dening Anakmas Rangga lan Marga ing pinggir kali Kikik kuwi?" Ki Demang nigas wuwus.

"Boten niku Ki Demang" Gurawa cepet olehe wangsulan.

"Lha apes sing kepiye?"

"Kula kepanggih tiyang tiga ingkang mbeta barang-barang ingkang pengaji watawis satus jangkah sakilenipun lepen Kikik. Sareng kula begal, tiyang tiga kula krubut tiyang gangsal, jebul tiyang tiga punika nggadhahi kasekten ingkang kelangkung inggil. Meh kemawon kula sakanca badhe pejah. Nanging tiyang tiga kala wau tuwuh welasipun dhateng kula sakanca, boten siyos dipun pejahi. Malah dipun tawani menawi betah padamelan ingkang kados makaten punika, kula dipun kengken dugi dhateng Paguron Bulakbadher nyuwita dhateng Ki Kahastha. Nanging saderengipun kula dhateng Bulakbadher, dening tiyang tiga kala wau dipun kengken mbegal tiyang sekawan ingkang badhe nyabrang Kali Kikik. Kula ugi dipun paringi kasekten cem-ceman".

"Apa kuwi?" Ki Demang takon.

"Kasekten mawi mantra, ingkang katiyasinipun saged ngrutugaken peso-peso alit dhateng mengsah, nanging kalangkungan punika namung umur setunggal dinten setunggal dalu, sabkdane niku kula inggih boten saged malih" Gurawa mangsuli pitakone Ki Demang.

"Sabanjure?"

"Salajengipun, inggih punika, kula mengsah Ki Rangga lan kanca kula sekawan ngrubut Ki Marga lan kula lajeng karingkus kabekta mriki niki" Gurawa mungkasi nggone crita.

"Dadi satemene ndika arep nuruti pakone wong telu mau? lire arep menyang Bulakbadher?" Ki Demang takon.

"Niku upami kala wingenane kula boten katalikung dening Ki Rangga lan Ki Marga" Gurawaq wangsulan.

"Saupama dina iki ndika ora tak patrapi pidana, apa lekas ndika arep menyang Bulakbadher kuwi sida?"

Gurawa unjal ambegan landhung, banjur wuwuse ngati-ati :

"Kula punika taksih menungsa Ki Demang, senajan wiwit alit ngantos dumugi sak niki dereng nate tumindak sae, nanging estunipun kula inggih sakedhik-sakedhik radi ngertos pundi ingkang sae lan pundi ingkang awon. Kula ngrumaosi, sampun satrepipun menawi dinten punika kula kedah nampi pidana pejah saking Ki Demang awit tumindak kula sakanca ingkang sampun wantun badhe mbegal bebau ing mriki. Nanging kula nyuwun upami kula dipun pejahi, nyuwun supados boten dipun siksa langkung rumiyin, namung punika panyuwun kula Ki Demang".

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 25

 

25.

Rangga lan Marga banjur meling marang prajurit loro sing lagi nindakne wajib kuwi supaya luwih ngati-ati maneh. Bubar kuwi nom-noman loro kuwi bali menyang gandhok kulon, yaiku papan sing dicawisake dening Ki Demang kanggo palerenane Rangga lan Marga sasuwene mapan ing Kademangan Kedhungtuwung kono. Nom-noman loro kuwi satemene uga lagi seser pikire mrangguli lelakon sing dingerteni ing Kademangan kono kuwi, tanpa dinyana lan tanpa dikira, Rangga lan Marga wis oleh tambahan wong sing mapanake dheweke dadi mungsuh, kamangka tenane Rangga lan Marga uga durung cetha apa perkarane sing ndadekne Paguron ing Banjarsemanggi memungsuhan karo Paguron Kluwihan. Nanging wiwit parak esuk mau genah nek Paguron Kluwihan wis nambahake jeneng Rangga lan Marga ing urutane kulawargane Ki Demang Kedhungtuwung sing wis suwe dadi mungsuhe Paguron Kluwihan.

"Aku kok dadi kepengin ngerti ta Dhi?" kandhane Rangga sawise nom-noman loro kuwi lungguh neng gandhok kulon.

"Ngerti bab apa Kakang?" Marga takon.

"Ngerteni sing nganti saiki durung tak ngerteni, nanging wis ndadekne awake dhewe kudu melu mumet mikirake" wangsulane Rangga. Marga meneng ora semaur, Marga ngenteni tembung liyane saka Rangga.

"Nek miturut critane Ki Demang" Rangga mbacutne tembunge "Ki Jatikuning kuwi genah nek gurune Ki Demang, sesambungan antarane Padhepokan Banjarsemanggi lan Kademangan Kedhungtuwung kuwi wis cetha. Lan wektu iki aku isih duwe pangira yen Paguron Banjarsemanggi kuwi paguron sing mulangake kabecikan lan kautaman marang para cantrik-cantrike, kuwi pangiraku mbuh kanyatane. Banjur ya gene Paguron Banjarsemanggi memungsuhan karo Paguron ing Kluwihan? Awake dhewe nganti saiki durung ngerti Paguron Kluwihan kuwi Paguron sing kepriye? Apa sing wis ndadekne Paguron loro kuwi memungsuhan? Banjur ana maneh Paguron Bulak Badher sing nadyan kira-kira mung Paguron cilik, nanging pangarsane nduweni gegayuhan sing dhuwur sing kepengin ndadekne Kademangan Kedhungtuwung iki mung minangka papan kanggo ancik-ancik lan pancadan kanggo mlumpat ing papan sing luwih dhuwur maneh. Banjur apa kira-kira sing kepengin digayuh dening Kunthara lan gurune kuwi? ".

"Iya Kakang" Marga aweh wangsulan "pancen prayogane awake dhewe kudu ngerteni klawan cetha, apa lan sapa sing lagi diadhepi awake dhewe iki, kanthi mangkono awake dhewe ora gampang kleru jroning tumindak. Nanging kanggo ngawruhi apa lan sapa kuwi mau, kepriye carane? Nek mung nggugu karo critane Ki Demang apa wong-wong liyane sing ana kene, tak kira durung pas. Kabeh mesthi mung arep nuduhne becike dhewe lan nutupi apa sing dadi cacade. Apa kira-kira ora ngono Kakang?".

"Bener Dhi" Rangga tumanggap "neng ngendi wae, sing lumrah manungsa kuwi sing diweruhi ya mung apike dhewe lan cacade wong liya. Awake dhewe kudu bisa oleh kabar sing luwih adil lan sing luwih bisa dipercaya".

Marga arep wangsulan nanging ora sida, saka lawang gandhok sing ora tutupan kuwi Marga weruh ana paraga Kademangan sing mara nyedhaki papane palerenane.

"Nuwun sewu Anakmas" kandhane Paraga Kademangan kuwi saka ngarep lawang Gandhok.

"Inggih wonten kersa napa Paman?" Marga nakoni wong sing lagi teka kuwi.

"Anakmas kekalih dipun rantos Ki Demang lan para Jagabaya ing Pendhapa" wangsulane wong setengah tuwa kuwi alus lan kebak pangurmatan.

"Oh, inggih Paman, ngestokaken dhawuh" wangsulane Marga ora kalah aluse "mangga kula dherekaken dhateng Pendhapa".

Muni ngono kuwi Marga karo ngadeg, Rangga melu ngadeg, kekarone banjur metu saka Gandhok palerenane, mlaku arep menyang pendhapa Kademangan ditutne karo Paraga Kademangan sing mlaku ana mburine. Neng Pendhapa Ki Demang diapit-apit dening para Bebau lan Jagabaya lagi lungguh neng klasa sing digelar neng jogan. Neng ngarepe Ki Demang katon Gurawa lan andhahane cacah papat katon linggih kanthi sirah ndhingkluk, tumungkul neng lemah katon pasrah karo apa sing bakal ditindakne wong-wong sing jarene arep aweh pangadilan gegayutan karo sing wis ditindakne.

"Mangga Anakmas, pinarak" Ki Demang mbagekne lan ngacarani Rangga lan Marga supaya lungguh.

"Inggih Ki Demang" Rangga lan Marga wangsulan bareng, banjur mapan lungguh njejeri Ki Kaliumprik lan Ki Kedhungori, madhep marang Gurawa sakancane.

"Nuwun sewu Anakmas Rangga lan Anakmas Marga" Kandhane Demang Kedhungtuwung sawuse Rangga lan Marga mapan lungguh "sampun saged diwiwiti inggih?"

"Mangga Ki Demang" Rangga wangsulan karo ngangkat jempol tangane neng ngarep dhadha.

"Nuwun sewu Ki Demang" dumadakan salah sijine Jagabaya nututi wangsulane Rangga marang Ki Demang.

"Iya, ana apa Ki Sumpring?" Ki Demang wangsulan karo pitakonan marang Jagabaya sing jeneng Sumpring kuwi.

"Punapa Ki Kunthara boten katimbalan lan kadhawuhan ndherek ing pirembagan punika? Padatan Ki Kunthara ingkang kagungan pamawas ingkang jembar punika, asring urun pamanggih ingkang sae lan saged dipun tampi sadhengah tiyang, menawi ing antawisipun awakipun piyambak punika manggih pamanggih ingkang benten" wangsulane Jagabaya Sumpring.

Ki Demang meneng sedhela, banjur noleh ngiwa nengen, nyawang para Bebau lan Jagabaya liyane. Sajake wong-wong kuwi ana sing mbenerne ature Jagabaya Sumpring nanging uga ana sing ora nyarujuki babar pisan.

"Ki Sumpring durung ngerti kanthi wutuh kedadeyan mau bengi ya?" dumadakan Ki Demang takon bab liya marang Jagabaya sing ngusulake supaya Kunthara uga ditekakne ing rembugan sing jare kanggo aweh pangadilan marang durjana sing wis kecekel mau bengi kuwi.

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Ki Sumpring wangsulan "kala wingi kula sampun matur bilih kula badhe dhateng dhukuh Ngablak, awit marasepuh kula pejah lan sareng kaliyan pletheking surya kala wau kula nembe dugi griya malih, dados kula inggih dereng mangertos wonten kedadosan punapa".

"Mula saka kuwi, tak jaluk Ki Sumpring ora sah gumun yen ing parembugan iki Kunthara ora tak katutake melu rembugan. Iki ana gegayutane karo kedadeyan mau bengi" Demang Kedhungtuwung aweh wangsulan marang usule Ki Jagabaya Sumpring. Sing oleh wangsulan mangkono iku, meneng lan ora umbal rembug maneh.

"Uwis?" Demang Kedhungtuwung noleh kiwa tengen maneh, bareng wis ora ana sing udhu panemu maneh Demang Kedhungtuwung kuwi banjur mbacutake kandhane "saiki, rembugan kanggo nibakne pangadilan marang wong-wong sing digawa Ki Kaliumprik lan Ki Kedhungori mau bengi bakal tak wiwiti".

"Inggih" wong-wong bareng wangsulan.

"He, nDika wong lima sing tekane ndika neng papan kene mau bengi kena diarani wis rupa bandan sing dilarapake dening Ki Kaliumprik lan Ki Kedhungori, apa ndika wong lima wis bisa aweh wangsulan menawa ana pitakonan ing pirembugan iki?" Ki Demang wiwit nakoni Gurawa sakancane.

"Nuwun inggih Ki Demang" Gurawa makili kanca-kancane aweh wangsulan "kula sakanca nengga punapa ingkang badhe kapundhutaken pirsa dening Ki Demang dhateng kula sakanca".

"Pitakon kang kapisan" Ki Demang nerusne kandhane "ndika wong lima mesthine duwe jeneng, saiki tak jaluk padha nyebut jenenge dhewe-dhewe, gentenan saka sisih kiwa".

"Kula Gurawa" Gurawa sing wangsulan dhisik dhewe klawan nyebut jenenge, ditututi kancane papat :

"Kula Punjul"

"Kula Galah"

"Kula Gilar"

"Kula Tadhah".

Sawuse wong lima kuwi ngucapne jenenge dhewe-dhewe, Ki Demang aweh sasmita marang Ki Juru Panyarikan supaya jenenge wong-wong kuwi dicathet ing rontal kademangan. Ki Juru Panyarikan manthuk aweh sasmita lamun kabeh dhawuhe Ki Demang wis ditulis neng lembaraning rontal sing ana ngarepe.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 24

 

24.

Pranyata petanganipun Ki Demang ingkang kadhawuhaken dhateng Kunthara punika dados kanyatan. Sanadyan boten nungkul, Ki Pujud boten nglajengaken anggenipun mangun Kraman. Piyambakipun milih lolos nilar Kademangan Kedhungtuwung, miturut pawartos ingkang nate kapireng, Ki Pujud samangke lenggah dhateng panggenanipun ingkang Paman ingkang jumeneng Demang, ing Karangbening. Titiyang Kedhungtuwung ingkang suwaunipun ndherek dados wadya Kraman dening Ki Demang kaparingan pangaksami, mawi prajanjen boten badhe mangsuli anggenipun sampun tumut ngraman dhateng parentah ingkang sah.

Sasampunipun Kedhungtuwung lepas saking dahuru, Kunthara boten tumut gurunipun wangsul dhateng Bulakbadher, nanging nembung dhateng Ki Demang murih kaparengaken cumondhok ing Kademangan Kedhungtuwung mriki, ngiras pantes badhe ndherek mikuwati tataning prajurit Kademangan, sanaosa boten kalebetaken dados Prajurit ingkang saestu.  Dening Ki Demang Kunthara kadamelaken griya ingkang mapan ing siti Kademangan, minangka tedha kaparingan siti garapan, ngelong siti bengkoipun Ki Demang.

Kunthara nyata tiyang ingkang wasis mangun sarawungan, ketitik para warga ugi kathah ingkang sami remen kekancan kaliyan Kunthara. Ing sabareng reh, ingkang magepokan kaliyan gesang bebrayan Kunthara ketingal sae, rokan punapa dene gugur gunung piyambakipun tansah tumut malah kepara manggen ing ngajeng. Pramila boten aneh menawi kathah ingkang sami remen tuwin asih dhateng Kunthara. Namung kemawon, sajakipun Ki Demang tuwinpara Bebau lan Jagabaya taksih emut kaliyan punapa ingkang nate dipun wadulaken dening Sangkan lan Paran nalika ngayahi wajib memanuki Ki Kahastha lan Kunthara rumiyin.  Langkung-langkung nalika ing sawijining dalu, Ki Bebau Krajan kanthi boten dipun sengaja mireng reraosanipun Ki Bulakbadher kaliyan Kunthara ing griyanipun Kunthara. Nalika samanten Ki Bebau badhe wonten perlu sakedhik kaliyan Kunthara, nanging nalika Ki Bau tindak murugi griyanipun Kunthara, griya punika ketingal petengan, dilahipun boten dipun sumet. Punika nedahaken menawi Kunthara nembe boten wonten ing griyanipun, Ki Bebau boten lajeng wangsul, malah mapan lenggah ing lincak ingkang wonten ing emperaning griya.

"Kuwi aku banget nyarujuki Kunthara" dumadakan Ki Bau mireng suwanten saking lebet griya, Ki Bebau boten supe bilih ingkang gadhah suwanten makaten punika nenggih Ki Kahastha gurunipun Kunthara "yen kowe bisa  ngrabeni Liyem, ateges kowe bisa mbukak dalan kanggo luwih cedhak marang Ki Demang, merga kowe bakal dadi pripeane Panjer".

"Inggih Bapa" wangsulanipun Kunthara "nanging nalika kula reraosan kaliyan tiyang-tiyang ing mriki, ngrembag bab punika, kabaripun Liyem punika sampun kapacangaken kalian Seger ingkang samangke nglenggahi bebau ing Kedhungori".

"Yen ngono, kudu dibudidaya murih pepacangan kuwi bisa pethal" Ki Kahasta wicanten malih.

"Menawi kula rebat mawi cara satataning tiyang jaler kados pundi Bapa?" Kunthara pitaken dhateng gurunipun.

"Kowe arep nekani Seger banjur Seger kok tantang gelut? nek Seger kalah Liyem kok jaluk supaya dadi pacanganmu ngono ?" Ki Bulakbadher malah gentos pitaken.

"Inggih Bapa? Kula pitados Seger boten badhe mimpang mengsah kula" wangsulanipun Kunthara kepireng dening Ki Bebau Krajan sajak ngremehaken dhateng ingkang dipun raosi.

"Kuwi mengko, yen wis ora ana dalan liya"  Ki Kahastha mangsuli rembagipun Kunthara "nek cara kuwi kok cakne saiki, ora becik dadine. Wong-wong bakal akeh sing alok, kowe wong sing dumeh duwe kaluwihan banjur kok enggo nyenyahak darbeking liyan".

"Punapa wonten cara sanesipun Bapa?" Kunthara taken malih.

"Akeh" wangsulanipun Ki Kahastha kalih gumujeng alon "wong wadon gelem dirabi wong lanang kuwi, sing akeh mung sabab : siji wong lanange duwe rupa bagus, loro duwe kaluwihan kapinteran, telu duwe kalungguhan, lan papat wong lanange kasinungan bandha sing akeh. Kamangka miturut panyawang lumrah, kowe karo Seger kuwi isih bagus kowe, isih pinter kowe, isih digdaya kowe mung wae kowe kalah ing babagan kalungguhan lan bandha donya, merga Seger kae marisi bandhane wong tuwane sing biyen bebau ing Kedhungori".

"Lajeng kados pundi Bapa?" Kunthara sumela taken dhateng gurunipun.

"Aku arep api-api ora ngerti yen Liyem kuwi wis dipacangake karo Seger" wangsulanipun Ki Bulakbadher "kapan-kapan Demang Kedhungtuwung tak paranane, adhine ipe tak tembunge nek arep tak jodhokne karo kowe. Sauntara iku, omah iki dandanana sing becik, bandha donya ing Bulakbadher usungana mrene, tuduhna marang wong-wong ing Kedhungtuwung yen kasugihane Seger Bebau Kedhungori kuwi ora ana apa-apane yen ditandhing karo keduwekane Kunthara. Banjur umukna marang kanca rowangmu ing Kedhungtuwung kene, yen kowe arep tak wisuda dadi pangarsane wong-wong sing ngayom lan manggon ing kukuban Paguron Bulakbadher".

"Makaten Bapa?"

"Iya, kanthi mangkono mbok menawa bisa ndadekne Liyem lan kulawargane malih dadi kepencut marang kowe sarta banjur murungake anggone pepacangan karo Seger".

"Inggih Bapa, kula sakalangkung mathuk kaliyan eguh saha pratikelipun Bapa ingkang makaten punika".

"Nanging kowe kudu eling" Ki Kahastha nglajengaken anggenipun wicanten "Kowe ora kena kekudhung kembene wong wadon, kalebu kembene Liyem. Kowe gelem ngrabeni Liyem kuwi ora jalaran kowe wis kesandhung rasa gandrung marang Liyem, nanging anggonmu ngrabeni Liyem kuwi, merga kowe mbutuhake ancik-ancik sing kena kok enggo pancadan kanggo mencolot ing papan sing luwih dhuwur maneh".

Ki Bebau Krajan ingkang manggen ing emper, saged mireng sedaya ingkang dipun rembag dening Ki Kahastha kaliyan Ki Kunthara ingkang makaten punika. Ki Bebau Krajan, nunten kanthi sesidheman nilaraken griyanipun Ki Kunthara, kanthi manah sakalangkung boten sekeca. Ki Bebau lajeng mlampah dhateng Kademangan, badhe ngaturaken sedaya ingkang dipun pireng dhateng Ki Demang.

Sasampunipun Ki Demang midhangetaken sadaya aturipun Ki Bebau Krajan, ing dalu niku ugi, lajeng nimbali Bebau lan Jagabaya tuwin prajurit ingkang pinilih supados mlempak ing dalem Kademangan. Para-para ingkang pinilih punika nunten kadhawuhan reraosanipun Ki Kahastha miwah Kunthara ingkang dipun mirengaken Ki Bebau Krajan kala wau. Ing Sarehne punika kalebet wewadi ageng, boten sedaya bebau lan Jagabaya tuwin Prajurit ing Kademangan dipun keparengaken ngertos. Cekap ingkang wonten ing mriku kemawon, lan boten kenging katularaken dhateng tiyang sanes kalebet dhateng kulawarganipun. Andilalah nalika samanten kula nembe kajibah jagi ing dalem Kademangan, satemah kula katut kalebet ingkang mangertosi wewadi punika.

Salajengipun, sampun kados ingkang adhi kekalih sumerepi, sampun antawis tigang wulan punika, Kademangan Kedhungtuwung wonten kedadosan ingkang ngeres-eresi manah. Inggih punika kedadosan icalipun prawan-prawan lan rumaja putri ingkang kadhusta dening durjana lan kabekta mlajar duka dhateng pundi purugipun. Para bebau lan jagabaya ingkang mangertos bilih estunipun Kunthara punika tiyang ingkang nyingidaken gegayuhanipun ingkang sakalangkung inggil, sami bisik-bisik reraosan, sami nggadhahi panginten ingkang sami, inggih punika Kunthara punia gadhah sesambetan kaliyan Durjana ingkang mlajengaken prawan-prawan kala wau. Nanging kuciwanipun titiyang kala wau dereng gadhah bukti utawi titikan kangge ngleresaken pandakwanipun dhateng Kunthara. Andilalah, kala dalu punika sasampunipun Adhi Marga saged nyepeng Durjananipun, Kunthara sampun nindakaken kalepatan kaping kalih. Ingkang satunggal badhe ndhawahaken pandakwa bilih ingkang nyidra Nini Liyem punika Ki Kedhungori, kaping kalih sampun mejahi Durjana ingkang dereng saged dipun takeni dening Ki Demang ing sangajenging pradhata Kademangan. Lha enjing punika malah damel kalepatan malih, kanthi badhe meksa ngracuni bebandan kalih ingkang kula tengga. Tujunipun Adhimas kekalih nunten dhateng lan Adhi Rangga sampun saged ngonangi racun ingkang dipun beta dening Kunthara niki wau".

"Iya Kakang" Rangga banjur aweh tanggapan marang kabeh sing dicritakne Prajurit kuwi "kedadeyan esuk iki becike, ora usah ndika critakne marang sapa wae, kajaba marang Ki Demang. Mengko yen ndika arep ngaturake bab iki marang Ki Demang, aku karo adhiku Marga bakal melu ngancani ndika wong sakloron".

"Inggih Adhi".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 23

 

23.

Inggih wiwit punika putranipun Ki Jatikuning sakembaran lajeng kempal sapasanggrahan kaliyan Ki Bulakbadher miwah Ki Kunthara. Nem-neman kalih punika saged mangertosi punapa ingkang dipun lampahi punapa dene ingkang dipun rembag dening Ki Bulakbadher kalihan Kunthara nalikanipun wonten tiyang sanes ingkang mirengaken. Lan sadaya ingkang dipun sumerepi dening Sangkan saha Paran tartamtu badhe dumugi dhateng Ki Jatikuning miwah Ki Demang. Lan pranyata estu punapa ingkang dipun kuwatosaken dening Ki Demang, Ki Bulakbadher saha Kunthara anggenipun malik tingal punika, boten awit ngrumaosi bilih sadangunipun punika lekasipun lepat. Nanging awit wiwit kapisanan, lekas saha sedyanipun Ki Kahastha miwah siswanipun punika mila namung badhe pados andha kangge nginggahi tataran ingkang langkung inggil malih. Mila dupi Ki Bulakbadher mireng bilih Ki Demang Kedhungtuwung badhe pikantuk bebantu kekiyataning prajurit saking Banjarsemanggi, daya-daya ki Bulakbadher lan Kunthara malik tingal, lajeng anggolong dhateng ki Demang. Awit miturut petangipun Ki Pujud saha sedaya panyengkuyungipun badhe lebur kalindhes agenging kekiyatan Kademangan ingkang dipun bantu dening Padhepokan Banjarsemanggi.

"Kunthara" tuturipun Ki Kahastha dhateng siswanipun ingkang kober kapireng dening Sangkan lan Paran ingkang api-api sampun angkler anggenipun tilem "kowe kudu ngerti yen satemene mungguhing awake dhewe, Panjer apa dene Pujud lan kabeh para rowange, kuwi padha wae. Jalaran endi sing menang, kuwi mbesuk sing bisa kanggo pancikanmu  kanggo ngranggeh kamukten sing wis tau tak critakne kae. Ngerti?"

"Inggih Bapa" wangsulanipun Kunthara "sedaya dhawuhipun Bapa boten badhe ical saking pangeling-eling kula".

"Mula aja nganti katon tidha-tidha nggonmu tumandang, sesuk tuduhna marang wong Kedhungtuwung lan wong Banjarsemanggi yen kowe nyata wong sing kena dipercaya lan pantes dadi piyandel tumrap Kademangan Kedhungtuwung. Nadyan kowe wis tau dadi panyengkuyunge Pujud nggone musuhi sedulur tuwane iki, nanging aja nganti ana rasa ewuh pakewuh ing sajroning atimu. Kowe kudu mentala gawe pepati sing saakeh-akehe ing golonganing Pujud, sokur bage yen kowe bisa nugel gulune Pujud lan sirahe kok pamerne marang Panjer" tuturipun Ki Kahastha salajengipun.

"Inggih Bapa" Kunthara namung wangsulan cekak.

Ing dinten candhakipun, wadya bala kraman ngedali jurit malih. Menawi ing dinten-dinten saderengipun kekiyatan antawisipun wadya kraman ingkang dipun pandhegani Ki Pujud kaliyan wadya bala Kademangan katingal meh imbang malah kepara wadya kraman radi unggul sakedhik. Ing dinten samangke lampahing perang dados benten, inggih labet saking wontenipun bebantu saking Banjarsemanggi, kawewahan kalih Ki Bulakbadher saha Kunthara ingkang malik tingal, nalika lampahipun surya nadyan dereng serap ing imbang kilen, sampun kapireng suwantenipun tengara bendhe saking barisanipun Ki Pujud, bilih para wadya kaparentah mundur wangsul dhateng pasanggrahanipun ing Durenan. Dupi sumerep wadya kraman sampun katarik mundur, Ki Demang ingkang jumeneng minangka senapati agung Kademangan ugi nunten dhawuh nabuh tengara murih prajurit kademangan mandheg saha ndhawuhaken supados paring pitulungan dhateng para prajurit ingkang nandhang tatu ing paprangan. Inggih Prajurit Kademangan ugi Prajurit Kraman sedaya kedah dipun ramut, murih enggal pikantuk usada. Makaten ugi tumrap prajurit ingkang kapeksa gugur, pejah ing palagan supados dipun klempakaken lan karukti samesthinipun.

Anyarengi para prajurit Kademangan sami nglempakaken para-para ingkang sampun pejah punapa dene ingkang nandhang tatu, para Bebau, Jagabaya miwah pangarsaning bregada sami rerembagan kaliyan Ki Demang lan para sesepuh, tuwin para senapatining prang.

"Sajake Pujud sakancane wis rada adoh nggone padha ninggalne palagan, sanadyan temene srengenge isih rada dhuwur" Ki Demang miwiti pangandikanipun.

"Inggih Ki Demang" Ki Bebau ing Dhusun Krajan matur minangka wangsulan dhateng pangandikanipun Ki Demang "pranyata awit pambiyantunipun Ki Jatikuning lan para warga Banjarsemanggi estu saged malik lampahing perang, kamangka dinten niki wau Ki Pujud ugi nampi pambiyantu saking Karangbening sasampunipun kendel kalih dinten boten ngedali jurit".

Mireng atur wangsulanipun Bebau Krajan ingkang semunipun langkung ngalembana dhateng kekiyataning pambiyantu saking Banjarsemanggi makaten kala wau, Ki Bulakbadher ketingal nglirik siswanipun kaliyan mesem sajak kanthi esem ingkang ngremehaken dhateng ingkang nembe kemawon matur dhateng Ki Demang. Ki Bulakbadher lajeng mawi kedheping mripat asung sasmita dhateng Kunthara murih matur dhateng Ki Demang. Kunthara tanggap kaliyan sasmitaning gurunipun, mila lajeng matur kanthi suwanten ingkang radi dipun serokaken :

"Nuwun sewu Ki Demang, punapa kula kaparengaken matur?".

"Sapa wae bisa ngandhakne sing dadi uneg-uneging atine Kunthara, waton kanggo kabecikane Kedhungtuwung. Jer kabeh sing ana kene iki duwe lekas kang padha yaiku murih rahayune Kedhungtuwung saka pangrusuhe Pujud lan kanca-kancane" wangsulanipun Ki Demang ugi kaliyan suwanten ingkang saged kapireng saking katebihan.

"Matur nuwun Ki Demang" Kunthara nglajengaken aturipun "mila estu, ing dinten punika prajurit Kademangan saged kawastanan sampun ungguling yuda, katitik nadyan dereng serap surya wadya bala kraman sampun langkung rumiyin mundur. Nanging, mugi kauningan Ki Demang lan para sedherek sedaya, sanaosa makaten kedah dipun emuti bilih paprangan punika dereng rampung, awit Ki Pujud dereng ngaturaken tandha panungkul. Dados duka benjing duka benjingipun malih prajurit kraman tamtu badhe wangsul mriki malih".

"Kuwi wis tak pikirake Kunthara" wangsulanipun Ki Demang "dadi tak jaluk marang kabeh para Jagabaya lan Para Bebau sarta para senapati tak jaluk padha ndhawuhake marang para prajurit sing dadi andhahane supaya tetep ing kawaspadan lan aja nganti ninggal kaprayitnan".

"Estunipun kala wau taksih wonten kalodhangan ingkang sae , nanging emanipun Ki Demang kesesa nuruti pikajengipun mengsah, temah kalodhangan ingkang sae kala wau inggih nunten ical tanpa tilas" dumadakan Kunthara matur semu nglepataken dhateng lekas ingkang katindakaken Ki Demang minangka senapati agung.

"Kalodhangan sing endi sing kok karepake Kunthara? Lan merga saking rasa kesusuku, awake dhewe banjur kelangan kalodhangan sing mungguhmu banget ing pangajine mau, coba kandhakna dadi sesuk maneh aku bisa mareni rasa kesusuku sing bisa gawe kapitunane wadya Kedhungtuwung".

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Kunthara matur kaliyan mesem "mesthinipun, nalika kapireng bendhe tengara mundur saking pabarisaning mengsah, Ki Demang boten perlu lajeng paring sasmita murih wadya Kademangan ngendeli anggenipun perang. Malah mesthinipun Ki Demang dhawuh murih bendhe katitir langkung seru, dados prajurit kraman boten saged mundur kanthi sae lan saged dipun tumpes sedaya, Kanthi makaten paprangan saged rampung dinten niki wau".

Para Bebau lan Para Jagabaya sarta para senapati kathah ingkang sami grenengan kaliyan kanca ing sacaketipun. Racak-racak sami ngleresaken pamanggihipun Kunthara ingkang makaten kala wau. Nanging ugi boten sakedhik ingkang kendel kemawon, malah wonten ingkang nyebekaken lathinipun kaliyan mbatos maiben dhateng Kunthara ingkang kaanggep sampun kaduk wani kirang dedugi, temah kumawantun maiben dhateng kawicaksananing sang senapati agung. Pirembagan ing madyaning tilas palagan lajeng dados radi kosek.  Nanging Ki Demang nyata kagungan pamanggih ingkang langkung sae, temah saged ndadosaken pamanggihipun Kunthara ingkang makaten kala wau, ketingal cetha ing lepatipun.

"Apa sing sira kandhakne iku mau ana benere Kunthara" pangandikanipun Ki Demang, para ingkang sami greneng-greneng ugi lajeng sirep "nanging aku luwih eling manawa paprangan iki, paprangan mungsuh dhengkul dhewe, dudu mungsuh wong liya. Mungguhku yen awake dhewe bisa menanga pisan, ora oleh kukuban apa-apa lan tetep nandhang kapitunan. Awake dhewe bakal kelangan akeh sanak sedulur dhewe sing gugur dadi kurbaning paprangan. Anggonku ngendheg supaya prajurit kademangan mandheg ora nerusne mbujung mundure Pujud sakancane, iku wujud pambudidaya murih ora sansaya akeh warga Kedhungtuwung sing dadi kurban, iya warga sing manunggal karo Pujud iya warga sing tetep setya marang aku. Lan kudu padha dingerteni, sing wenang ngowahi mobah mosiking atine titah kuwi mung Gusti Sing Maha Wicaksana, tata gelar aku ngumbar Pujud mundur,nanging sajroning atiku aweh kalodhangan marang Pujud lan kanca-kancane supaya nggagas tuna bathine olehe wis padha mangun kraman iki, mbok menawa ing kono mbarengi  tekaning pitulungaNe, Pujud sakancane banjur mosik pikire temah ngrumangsani ing kaluputane, banjur bali marang jati dhirine maneh, kaya lekase Ki Bulakbadher lan sira Kunthara sing dina iki wis gelem manunggal karo warga Kedhungtuwung sing tetep setya marang paugeraning Kademangan".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 22

 

22.

Prajurit loro sing duwe jejibahan nunggu Kartagentho karo Jayaglegek, kuwi siji lan sijine padha inget-ingetan. Naluri kaprajuritane ngandhakne yen nom-noman loro iki nyata yen prajurit sandi, sing lagi nindakne kuwajiban. mBuh saka Mataram, mbuh saka Madiun. Sing cetha lagi ngulat-ulati kahanane Kademangan Kedhungtuwung kono. Ora mung ngulat-ulati wae, nanging uga bakal mbrastha para-para sing arep gawe kisruhing bebrayan agung.

"Punapa ingkang kedah kula cariyosaken Adhi?" Prajurit kuwi takon sawuse sauntara ora guneman.

"Iya, wiwit tekane Kunthara menyang papan kene mau, wiwit sadurunge aku karo Marga teka, nganti bumbunge sing keri sing jarene isi jamu mau" wangsulane Rangga "sokur-sokur yen ndika uga bisa nyritakne sapa satemene Kunthara kuwi mau".

"Inggih Adhi" Prajurit kuwi wangsulan banjur meneng sedhela, sajak nglumpukne pangeling-eling sing bisa dicritakne marang Rangga lan Marga, luwih-luwih magepokan karo tembunge Rangga sing keri dhewe, sing kepengin ngerti sapa sejatine Kunthara kuwi.

"Rumiyin nalika Ki Pujud madeg kraman dhateng Ki Demang" Prajurit kuwi miwiti crita "Kajawi dipun sengkuyung dening kulawarga saking Nyi Demang sepuh ingkang angka tiga, Ki Pujud ugi dipun dombani dening Ki Kahastha, pangarsaning Paguron Bulakbadher. Salah satunggal siswanipun Ki Bulakbadher inggih ingkang nama Kunthara kala wau.

Suwaunipun Ki Demang sawadya-balanipun ugi kenging sinebat radi kethetheran ngadhepi kramanipun ingkang rayi piyambak, inggih Ki Pujud, ingkang mangasrama ing Dhusun Durenan sa wetanipun Kedhungtuwung mriki. Mila Ki Demang nyuwun bebantu dhateng Ki Jatikuning ingkang ngesuhi Padhepokan Banjarsemanggi, kaleresan Ki Demang punika jaman timuripun nate puruita ing Padhepokan Banjarsemanggi mrika.

Angleresi badhe dumuginipun bebantu saking Banjarsemanggi, tanpa kadenangan dening Ki Pujud lan ugi boten kasumerepan dening para Jagabaya lan Bebau ing Kedhungtuwung. Ki Bulakbadher kaliyan Ki Kunthara manggihi Ki Demang ing Kedhungtuwung. Ki Bulakbadher matur dhateng Ki Demang bilih piyambakipun kaliyan Ki Kunthara ngrumaosi sampun klintu ing pamilih ing babagan rebat pnguwaos ing Kedhungtuwung punika. Klintu pamilih awit anggenipun sampun pitados kaliyan rembagipun Ki Pujud. Samangke Ki Bulakbadher sampun mangertos bilih ing prakawis punika ingkang leres inggih Ki Panjer. Pramila Ki Bulakbadher miwah Ki Kunthara matur bilih badhe malik tingal gantos nyengkuyung Ki Demang Kedhungtuwung.

"Apa wis ndika pikir kanthi wutuh Ki Kahastha?" tumanggapipun Ki Demang nalika samanten "ndika ngersakne nyawiji karo aku lan para kawula ing Kedhungtuwung kuwi mesthi ana sing ndika purih. Kamangka yen dahuru ing Kedhungtuwung kene kuwi wis rampung, lan ndelalah kersaning Gusti pinesthi aku akanca sing unggul ing yuda, ora ana sing bisa dak aturake marang Ki Kahastha miwah Kunthara, minangka pepulih awit anggon ndika wis melu labuh marang Kedhungtuwung kene. Iya sing wujud lemah palungguh apa dene kalenggahan minangka sapukawat lakuning parentah ing Kademangan kene".

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" atur wangsulanipun Ki Bulakbadher dupi mirang pangandikanipun Ki Demang ingkang makaten kala wau "anggen kula purun nyorohaken jiwa raga kula lan jiwa raganipun anak kula Kunthara punika, boten jalaran pamrih punapa-punapa. Awit, sanadyan namung sa-ilat wiyaripun, kula inggih sampun gadhah siti garapan ing Bulak Badher, sanadyan namung drajating guru, nanging sanyatanipun sadaya warga ing Bulakbadher sami mangestu pada dhateng kula. Pramila saking punika kula suwun Ki Demang sampun menggalihaken bab pepulih utawi panyembulih dhateng kula lan anak kula Kunthara, kula kekalih babar pisan boten melik lan mbetahaken sadaya ingkang dipun dhawuhaken Ki Demang kala wau".

"Lha yen ora jalaran kaya sing dak aturake mau, banjur apa satemene sing dikersakne Ki Kahastha?" Ki Demang lajeng mundhut pirsa malih.

"Ing ngajeng sampun kula aturaken bilih kula ngrumaosi sampun nindakaken prakawis ingkang lepat awit sampun nggega rembagipun Ki Pujud. Gandheng samangke kula sampun kaparingan emut dening Gusti, kula lan anak kula niyat badhe nebus kalepatan kula kala wau kanthi manunggal lan atur pambiiiyantu dhateng Ki Demang. Inggih mugi-mugi kanthi lekas kula ingkang makaten punika, sageda nyuda dosa tuwin kalepatan kula ing ngarsanipun Gusti Ingkang Murbeng Gesang".

Inggih awit saking aturipun Ki Bulakbadher ingkang makaten punika, Ki Demang boten saged malih nduwa kersanipun Ki Kahastha miwah Kunthara ingkang nelakaken badhe manunggal kaliyan Ki Demang. Sanaosa makaten, Ki Demang ugi boten lajeng pitados makaten kemawon. Nalika Ki Jatikuning lan bebantu saking Banjarsemanggi sampun dumugi ing Kedhungtuwung, Ki Demang ngaturaken babagan punika dhateng Ki Jatikuning sinartan panyuwunan ririgen murih saenipun.

"Yen Demange durung bisa percaya kanthi wutuh marang apa sing dikandhakne Ki Bulakbadher lan Muride sing jeneng Kunthara, kuwi jeneng wis trep lan wis pas" dhawuh pangandikanipun Ki Jatikuning sareng Ki Demang nyariyosaken bab anggenipun Ki Bulakbadher lan Ki Kunthara ingkang sakniki malik tingal.

"Lajeng prayogining lampah kados pundi Bapa?" Ki Demang lajeng nyuwun pirsa "punapa ingkang kedah kula lampahi murih dom ingkang sumurup ing toya punika boten nuwuhaken kapitunan dhateng kula miwah Kedhungtuwung?".

"Becike, saparipolahe Kahastha apa dene Kunthara kudu ana sing memanuki tanpa ana kendhate" Ki Jatikuning asung pamrayogi.

"Lajeng sinten ingkang sakintenipun saged nglampahi padamelan punika Bapa? kula kinten menawi Prajurit Kademangan tartamtu gampil kadenangan" Ki Demang sajak repot anggneipun badhe pados paraga ingkang kajibah memanuki saparipolahipun Ki Bulakbadher saha Ki Kunthara.

"Kabeneran" Ki Jatikuning tumunten ngendika "adhimu si Sangkan lan si Paran, kabeneran iki mau melu mrene. Ngiras pantes kanggo ngukur sapira kawruhe,si Kembar iki titipna marang Ki Bulakbadher, kandhakna yen bocah loro iki cantrik anyaran saka Banjarsemanggi sing nekad arep melu kepengin melu maju ing paprangan, mula murih bocah loro kuwi ora pepes atine lan ora ngrepotake lakuning paprangan mungsuh bala kraman, Demange banjur nitipne bocah loro kuwi marang Kahastha supaya diawat-awati".

"Lekas ingkang makaten punika punapa boten mebayani tumrap kasugenganipun adhi kula Sangkan miwah adhi kula Paran Bapa? ngemuti bilih adhi kekalih punika nembe yuswa sekawan welas tahun?" Ki Demang ketingal tidha-tidha.

"Aja samar Demange" wangsulanipun Ki Jatikuning kaliyan gumujeng "ora ateges aku iki kibir, yen mung nindakne pagaweyan ngono kuwi wae, adhimu ora bakal kether, sarta adhimu loro pisan kena dijibne bisa lebda ing karya, temah ora ana sing kudu dikuwatirake maneh".

Inggih awit rerigen saking Ki Jatikuning ingkang makaten punika, Ki Demang lajeng nganthi putranipun Kembar Ki Jatikuning ingkang asma Sangkan miwah Paran, dhateng papan pasanggrahanipun Ki Bulakbadher miwah Kunthara. Dhawuhipun Ki Demang dhateng Ki Bulakbadher inggih persis kaliyan ingkang dipun dhawuhaken dening Ki Jatikuning. Ki Kahastha miwah Kunthara ingkang boten nyana punapa sejatosing lekasipun Ki Demang, sakalangkung monggkog, awit rumaos sampun pinitados saestu dening Ki Demang Kedhungtuwung .

"Inggih Ki Demang" wangsulanipun Ki Kahastha nalika Ki Demang sampun rampung anggenipun masrahaken si kembar Sangkan lan Paran "mila leres ingkang kadhawuhaken Ki Demang kala wau, menawi lare kalih punika kapenggak boten kaparengaken tumut maju ing paprangan, saged ugi manahipun badhe pepes nunten kecalan greget, nanging menawi kaparengaken, saged ugi ngresahi prajurit sanesipun. Lan manawi Ki Demang masrahaken prakawis punika dhateng kula, punika sampun sak trepipun. Kula sampun kulina momong lare-lare murih ing tembenipun saged dados prajurit ingkang wudu ing tandhing lan peng-pengan ing madyaning paprangan".

"Iya yen ngono, aku mung bisa ngaturake Nedhanrima marang Ki Kahastha lan Kunthara" Ki Demang paring wangsulan, penggalihipun sakalangkung lega.

 

ana candhake.