SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 32

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

32.

Panjagan ing Kademangan Kedhungtuwung luwih-luwih ing wanci bengi luwih dikencengi. Kabeh punggawa Kademangan, wiwit Demang, Bebau, Jagabaya lan sapiturute genti-genten padha nganglang, klawan numpak jaran ngubengi Kademangan lan ngendhangi cakruk-cakruk parondhan aweh panyengkuyung para sing lagi padha rondha. Saben cakruk kajaba ana warga sing rondha cacah wong lima, uga dikantheni prajurit kademangan siji. Kabar anane durjana sing mlebu Kademangan pancen ora keprungu maneh, nanging kahanan Kademangan isih katon nek tintrim semu medeni. Saben-saben suwarane manuk Kulik lan Tuhu sesahutan karo suwarane kedasih sing ngasih-asih, nambahi kahanan dadi sansaya tintrim. Luwih-luwih saka kadohan ora arang keprungu suwrane asu baung sing ngalub-alub, ndadekne mrinding githoke sing padha krungu. Kanggo nyuda rasa tintrim mangkono kuwi, saben-saben saka Regol Kademangan banjur ditabuh Kenthongan uluk-uluk aweh weruh yen para kang ngayahi jejibahan rondha isih padha siaga lan ora keturon ing papan parondhane. Kenthongan uluk-uluk sing sok disambung karo kenthongan dara muluk saka Regol Kademangan, ajeg disauti dening kenthongan kang padha dening gerdhu-gerdhu parondhan liyane, ndadekne sakademangan kabeh krungu yen Kademangan Kedhungtuwung ora tau turu.

Wengi kuwi, sadurunge wanci sirep bocah Rangga lan Marga wis blaka marang Demang Kedhungtuwung yen arep nemoni Kaki-kaki tuwa sing dhek mau awan nemoni lan ngongkon supaya Rangga lan Marga nemoni ing Kali Tuwung, kali sing dianggep angker lan gawat dening wong-wong ing Kedhungtuwung kono kuwi.

"Nuwun sewu Anakmas" Kandhane Ki Demang ing Pringgitan nalika sore mau Rangga lan Marga nembung pamitan arep menyang Kali Tuwung ing wanci sepi bocah mengko "tiyang sepuh ingkang badhe dipun panggihi Anakmas kekalih punika sinten? kok kula radi mrinding, gek-gek mangke sanes menungsa punika Anakmas".

"Makaten Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "kula piyambak inggih dereng mangertos sinten Kaki-kaki sepuh kala wau, nanging kula malah adreng kepengin sanget panggih murih kula mangertos sinten sejatosipun Kaki-Kaki kala wau, lan kula kepengin mangertos punapa ingkang dipun kersakaken dening Kaki-kaki sepuh kala wau. Kula pitados, piyambakipun punika upami tiyang inggih dede tiyang ingkang limrah, upami bangsa alus, kula kinten inggih bangsa alus ingkang boten lelembat ingkang dhemen ganggu damel dhateng jalma manungsa".

"Inggih Ngger" Demang Kedhungtuwung manthuk-manthuk "nanging bares kemawon, saupami kula ingkang kapurih dhateng lepen Tuwung, langkung-langkung ing wanci dalu, trus malih ing sakiduling sabrangan, kula pilih mopo kok Ngger".

"Punapa wonten bentenipun antawising Kidul Sabrangan kaliyan Ler Sabrangan Bapa?" Marga takon.

"Etunipun Anakmas" Demang Kedhungtuwung mangsuli pitakone Marga "sabrangan punika rak wates pasabanipun tiyang kaliyan pasabanipun bangsa alus ta Ngger?. Sabrangan mangandhap punika pasabanipun tiyang  dene pasabrangan manginggil punika laladanipun bangsa alus ingkang mbaureksa lepen Tuwung".

"Makaten Bapa?"

"Inggih Ngger" wangsulane Demang Kedhungtuwung kuwi.

"Lha ingkang ndamel pasabrangan dados wates punika sinten Ki Demang?" Marga takon maneh.

"Kula piyambak inggih boten ngertos Anakmas" Demang Kedhungtuwung sajak kerepotan mangsuli pitakone Marga "mbok bilih kemawon, kathah tiyang ingkang mangertos menawi ing saleripun pasabrangan punika boten nate sumerep bangsa alus ingkang ngatingalaken dhiri dhateng manungsa, benten kaliyan ing sakiduling pasabrangan ingkang hawanipun kemawon sampun kraos ngajrih-ajrihi, sanadyanta punika ing wanci siang".

"Inggih Ki Demang" Marga ora takon maneh, mung batine ngguyu anane wong-wong ngarani nek neng kidul sabrangan hawane medeni, kuwi rak amarga anane rasa wedi sing luwih dhisik mlebu neng atine wong-wong kono.

"Kamangka Kaki-kaki sepuh ingkang ngersakaken Anakmas kekalih supados manggihi piyambakipun punika mapan ing tebih sanginggiling pasabrangan?, kula kinten punika dede bangsane jalma manungsa Ngger. Punapa boten saenipun Anakmas kekalih wurungaken kemawon anggenipun badhe tindak dhateng Lepen Tuwung punika? Kula kinten bebayanipun sakalangkung ageng katimbang pikolehipun ingkang namung badhe mangertosi sinten sejatosipun Kaki-kaki sepuh punika, Ngger" Demang Kedhungtuwung aweh pamrayoga supaya nom-noman loro kuwi ora sida menyang Kali Tuwung nemoni Kaki-kaki tuwa aneh sing dicritakne mau.

"Makaten inggih Ki Demang" Rangga sing banjur semaur "miturut kapitadosan kula, jagad ingkang katingal punika sedaya dening Gusti dipun cawisaken dhateng manungsa, lha cawisan kangge bangsa alus ingkang boten kasat mripat punika mapanipun inggih ing jagadipun piyambak, jagad ingkang boten saged katingalan mawi mripating manungsa limrah. Dados Lepen Tuwung punika inggih ing sakiduling sabrangan punapa salering sabrangan punika estunipun sedaya kacawisaken minangka pasabanipun manungsa. Awit saking punika, estu ndadosaken adrenging manah kula mangertosi sinten Kaki-kaki kala wau, menawi estu punika bangsanipun lelembat badhe kula emutaken murih boten remen ngganggu damel manungsa ingkang badhe saba ing jagadipun piyambak , dene menawi kaki-kaki kala wau bangsanipun manungsa kula inggih badhe nyuwun pirsa punapa ingkang dipun kersakaken dene sampun ngersakaken kula manggihi ing wanci sepibocah dalu punika".

"Anakmas boten ajrih kaliyan bangsanipun lelembat? emut Anakmas, lelembat punika wonten ingkang nggadhahi kasekten ingkang sakalangkung inggil" Demang Kedhungtuwung ngelingake Rangga lan Marga mungguh kaluwihane bangsa lelembut.

"Menawi kula tetep mapan ing jagad manungsa lan boten damel risak jagading bangsa lelembat, kula boten badhe ajrih Ki Demang. Awit saenipun manungsa punika boten ajrih dhateng sesamining titah, nanging ajriha dhateng ingkang nitahaken, asarana boten nerjang pepacuh lan tansah mbangutturut dhateng sedaya dhawuhipun, inggih kanthi sangu raos ajrih dhumateng Dzat Ingkang Nitahaken, inggih ingkang winastan ngreksa kasetyan dhateng manahipun, kala wau ingkang mahanani manungsa pikantuk pitulunganipun Gusti".

Sanajan durung ngerti karo apa sing dikandhakne Rangga, nanging Demang Kedhungtuwung kuwi wis bisa nampa karo karepe Rangga lan Marga. Mula iya banjur ora kandha apa-apa maneh, kajaba mung rupa pandonga :

"Inggih Ngger mugi-mugi Anakmas kekalih tansah kinayoman dening Gusti, tansah manggiha rahayu ing pundi-pundi".

Demang Kedhungtuwung banjur pamitan arep nindakne kuwajiban, nganglang kademangan murih ora ana bebaya sing nekani kademangan ing bengi kuwi. Rangga lan Marga uga kandha yen olehe arep menyang Kali Tuwung ora ngenteni nek wektune wis sepi bocah, nanging arep budhal rada sore, pamrihe ora nuwuhake paran pitakonan dening sing padha weruh, awit wong-wong bakal padha ngira yen lungane Rangga lan Marga ora arep menyang kali Tuwung, nanging arep mbantu Ki Demang njaga katentremaning padesan ing Kedhungtuwung kono.

Sawuse metu saka padesan lan tekan lurung sing tumuju kali Tuwung, Rangga mandheg sedhela karo kandha marang Marga :

"Wektune isih sore Dhi, kok dumadakan ana krenteg sajroning atiku, kepengin niliki tegal bera, tilasing papan tetmon awake dhewe karo wong Kluwihan wingenane kae ta?. Kepiye panumune Si Adhi?".

"Iki jenenge tumbu oleh tutup kakang" wangsulane Marga "awit aku mau meh wae matur marang kakang, yen dumadakan aku kangen karo papan sing kakang sebutake kuwi mau".

"Kok isa mangkono ya Dhi?" Rangga takon.

"Aku dhewe uga ora ngerti Kakang, becike awake dhewe menyang Tegal bera luwih dhisik, lagi yen wis wancine Sepibocah, awake dhewe menyang kali nuhoni njanji karo Kaki-kaki tuwa mau awan" wangsulane Marga sing banjur ngajak budhal menyang tegal bera.

Nom-noman loro kuwi tumuli klawan ngati-ati sarta ora tinggal kaprayitnaning batin, budhal menyang Tegalbera.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 31

 

31.

Rangga lan Marga meneng, wong loro suwe nggone ngulati pucuking gampeng sing mau dienggo lungguh wong tuwa sing aneh kuwi mau. Dumadakan Rangga ngetog kekuwatane, kaya mabur Rangga mletik mendhuwur, mudhune pas neng cedhake papan sing mau dienggo lungguh wong tuwa sing ilang musna kuwi mau. Marga nututi, kaya Rangga Marga uga mletik mendhuwur banjur ngadeg njenjeri Rangga. Nom-noman loro kuwi sansaya eram, jebul papan sing dilungguhi wong aneh kuwi mau papan sing ledhok lan kethukulan wit-witan lompong, dadi wong aneh mau lungguh lan ngadeg ana godhonging lompong sing isih seger.

"Sapa lan menyang ngendi parane Kaki-kaki mau ya Dhi?" Rangga grenengan takon marang Marga.

"Kuwi bisa diwangsuli sawise wayah sepi bocah mengko bengi Kakang" wangsulane Marga.

"Bener Dhi" Rangga nyauti "digagasa nganti mumet, ora bakal bisa weruh sapa Kaki-kaki aneh kuwi mau, saiki awake dhewe bali wae dhisik. Mengko ngarepne wayah sepi bocah, mrene maneh".

Nom-noman loro kuwi banjur bali mlaku nurut iline banyu kali. Karo mlaku Rangga lan Marga lagi krasa, jebul olehe mlaku munggah mau wis rada adoh, ngliwati pirang-pirang tekukan lan saben tekukan mesthi ana papan sing banyune jero utawa diarani kedhung. Dumadakan Marga mandheg karo nglolos pecut sing disabukne neng lempenge, Rangga melu mandheg lan mripate ngetutne panyawange Marga. Ing Kedhung  ngarepe jebul katon ana Baya sing dawane meh telung dhepa, lagi ngambang mripate sing abang katon mencorong ngingeti nom-noman loro kuwi.

"Arep ngapa Adhiku?" dumadakan Rangga takon karo ngguyu banter.

"Mung jaga-jaga Kakang" wangsulane Marga karo mripat tanpa kedhep nyawang Baya sing wiwit katon obah.

"nJagani nek ana wewayangan obah ya?" Rangga takon maneh isih karo ngguyu lirih "aja gampang tumindak tanpa nalar sing bening adhiku. Coba sawangen ana apa saliyane Baya sing lagi luwe kuwi?".

Marga ora semaur, mripate clilang-clileng nguwasi sakiwa tengene baya gedhe kuwi, ing kono katon iwak wader abang sing gedhene saepek-epek akeh padha nglangi ngiteri kedhung sing ana ngarepe kuwi.

"Wader-wader kuwi kabeh nyata Marga" Rangga ngandhani sedulur angkate "lan manawa liyane wader kuwi nyata, mesthi wader-wader kuwi ora bakal wani nglangi kalawan merdika ngono kuwi".

Bareng karo rampunge kandhane Rangga, baya gedhe sing mripate abang kuwi uga ilang ora ana tilase. Banyune kedhung tetep anteng kaya mau-maune. Marga mesem, pecute bali ditalekne bangkekan.

"Apa Kaki-kaki mau isih ana kene Kakang?" Marga takon.

"Aku ora ngerti Dhi" wangsulane Rangga karo ngajak nerusne mlaku ing pinggiring kali kuwi "aku ya ora ngerti sapa sing sengaja nuduhne dolanane marang awake dhewe iki mau. Saelingku, sing seneng gawe rerupan aneh-aneh ngonoi kuwi mau, mung Ki Tunggul sing omahe pinggir segara lor kana. Nanging Ki Tunggul kuwi wis suwe anggone mati, sadurunge aku ditimbali dening Kanjeng Rama supaya mlebu kasatriyan ing Kuthagedhe".

Karo terus mlaku ngetutne Rangga, Marga nggagas, yen dudu wong tuwa aneh mau, ateges ana wong liya sing embuh apa karepe, sing cetha tansah ngulatne apa sing ditindakne karo sedulur angkate kuwi. Marga uga banjur kelingan karo critane wong Kedhungtuwung sing kandha yen Kali Tuwung iki kali sing angker lan gawat.  Nanging Marga uga banjur mikir, gawat lan angkere Kali iki genah merga ana sing gawe, supaya wong-wong padha ora wani saba menyang kali iki, supaya wong-wong uga ora ngaweruhi yen ing kiwa tengene Kali kene iki, kerep dienggo leren dening wong-wong sing seneng tumindak ganggu gawe lan melik darbeking wong liya.

"Uwis, ora sah digagas ora ana gunane" kaya bisa maca isi atine Marga, Rangga aweh pitutur "lha nek wis cetha arep gawe cilakane awake dhewe wae lagi ditandangi. Saiki coba, aja kaya wong sing lagi ketiban guna dhesthi ngono kuwi, cakna Sasrapandulu lan Sasrapangrungumu rangkepen karo sasrapanggraitamu, supaya awakmu bisa bali pulih kaya Marga sadurunge ketemu Kaki-kaki tuwa mau".

Marga kaget karo sing dikandhankne Rangga ngono kuwi, ora kesuwen Marga mletik mendhuwur, jungkir walik neng awang-awang banjur bali ngadeg jejeg karo ngepelne tangane. Ana watu item sing gedhene meh sak kebo neng pinggir kali kuwi, diparani banjur ditibani kepelane. Sakala watu kuwi sumpyur dadi sawalang-walang. Banjur mencolot memburi karo jungkir walik, lan mandheg ing ngarepe Rangga.

"Ora nyana lan ora ngira jebul Kaki-kaki tuwa mau wis gawe kuwuring nalarku, Hm........." Marga grenengan dhewe.

"Nalarmu wis meh pulih saka kuwur kuwi mau Adhiku" Rangga nyauti grenengane Marga "nanging durung wutuh, gage buwangen rasa seneng ndakwa marang wong liya mung wewaton ing pangira-ira sing ora cetha, dimen kuwur kuwi enggal sirna saka sarandhuning nalarmu, Marga".

Kaya didhodhog dhadhane, Marga banjur lungguh mapan sila ing lemah. Mripat duremne, napas ditata, epek-epeke ditangkepne , ditemplekne pulung atine. Alon-alon lambene ngetokne suwara saka dhasaring atine : "Gusti mugi anulungana kula paringana sadya lepat lan dosa kula".

Rangga mapan lungguh njejeri Marga, pundhake adhine angkat kuwi diepuk-epuk, karo ditakoni :

"Piye Dhi?" saiki apa sing kok rasakne?".

"Matur nuwun kakang, aku wis pulih" wangsulane Marga karo mesem, Rangga weruh sunaring mripate Marga pancen wis bali kaya padatane.

"Srengengene wis sansaya endhek ing imbang kulon" Rangga banjur kandha maneh "ayo enggal-enggal bali, selak digoleki Ki Demang mengko".

"Ayo Kakang" wangsulane Marga karo ngadeg.

Tekan sabrangan sing wingi diliwati, Rangga lan Marga banjur munggah, nurut lurung cilik sing tumuju Kademangan Kedhungtuwung. Lakune digelak cepet murih ora kedhisikan lakune srengenge sing selak kepengin leren ing waliking mega abang ing cakrawala sisih kulon.

"Saking tindak pundi kemawon niki wau Anakmas?" nalika Rangga lan Marga ngenggoki regol Kademangan, jebul Demang Kedhungtuwung lagi ana kono, sing banjur mbagekne tekane nom-noman loro kuwi.

"Waunipun kepengin ningal-ningali pategilan lan pasabinan Ki Demang" wangsulane Rangga karo mesem "nanging boten siyos".

"Awit boten wonten taneman ingkang saged dipirsani inggih Anakmas?" Demang Kedhungtuwung takon karo ngimbangi melu mesem "pancen ing mangsa ketiga ngaten punika, boten kathah siti ingkang saged dipun tanemi, awit boten wonten toya".

"Oh, boten awit saking punika kok Ki Demang" Marga sing genti wangsulan.

"Lha wit saking punapa?" Demang Kedhungtuwung bali takon.

"Sareng sumerep beningipun Lepen Tuwung lan jebul taksih kathah kedhungipun, langkung-langkung hawanipun ingkang asrep nyegeraken badan, lajeng krasan dolanan lan adus dhateng mriku sinambi ningali ulam-ulam lepen ingkang slira-sliri ketingal asri" wangsulane Marga .

"Anakmas kekalih wau siram ing lepen mriku?" Ki Demang takon sajak kaget.

"Inggih Ki" Rangga sing mangsuli "namung bluron sakedhap, slulup ing dhasaring kedhung ingkang toyanipun asrep sanget, nanging inggih boten dangu,lajeng mentas lan niningali Kutuk lan badher miwah ulam-ulam sanes ingkang slira-sliri nglangi ingkang katingal asri".

Demang Kedhungtuwung kuwi mung manthuk-manthuk, sajake rumangsa sansaya eram marang nom-noman loro sing durung suwe ditepungi kuwi.

 

ana candhake.

SENDHANG ,MUSTIKANING WARIH IV 30

 

30.

Ing Gandhok kulon, Rangga lan Marga lagi wae rampung nindakne kuwajiban awan, yaiku manembah marang Gusti nut lan kapitayane. Wektu kuwi wis sauntara srengenge ngglewang mangulon, panase durung krasa suda mlah kena diarani nedheng-nedhenge panas, apa maneh ora ana angin sing tumiyup, ndadekne akeh wong sing padha lukar sandhangan, mung saperlu supaya bisa nyuda wetune kringet sing mili saka awake.  Dumadakan Rangga ngadeg, karo muni marang sedulure angkat :

"Becike awan iki awake dhewe metu saka kene dhisik Dhi" .

"Menyang ngendi Kakang?" Marga takon .

"Aku kepengin weruh kahanan Kademangan Kedhungtuwung iki ing wanci awan" wangsulane Rangga "awake dhewe nyoba nyawang Kademangan iki saka njabaning padesan, mumpung wektune isih awan lan nedheng-nedhenge nyuntak panase, tak kira neng pasawahan lan pategalan sing ngubengi padesan ing Kademangan iki ora ana wong sing  nyambut gawe, dadi lakune awake dhewe mengko ora ndadekne paran pitakonane wong-wong sing padha weruh".

Nom-noman loro kuwi banjur mlaku metu ninggalne Gandhok papan palerenane. Nalika lakune tekan regol ngarep, neng kono akeh prajurit kademangan sing padha leren, nanging panggah ora ninggal ing reh kaprayitnane. Nalika Rangga lan Marga arep metu saka plataran Kademangan, Bebau Krajan sing uga kumpul karo para prajurit gita-gita nututi .

"Badhe tindak pundi Adhi?" pitakone Bebau kuwi karo aweh kurmat.

"Nyuwun pangapunten Ki Bau" wangsulane Rangga "namung badhe medal sakedhap, ningali pategilan lan Pasabinan ing sakupengipun padhusunan Krajan mriki kemawon kok".

"Inggih mangga menawi makaten, kula wastani wonten punapa-punapa?" Bebau Krajan mesem.

Nom-noman loro kuwi milih mlaku mengulon, ngliwati dalan sing tau diambah pas arep nemoni Panembahan Timur lan Janggan Kumala ing tegalan Bera kae. Bener kaya apa kandhane Rangga, neng pategalan lan Pasawahan kuwi ora katon ana wong padesan sing nyambut gawe. Dadi  lakune nom-noman loro kuwi ora krasa risi awit panyawange wong sing meruhi. Nalika lakune nom-noman loro kuwi tekan kali Tuwung, kekarone padha mandheg. Kayu-kayu gedhe sing mageri kiwa tengene kali, nuwuhake hawa seger sing kepenak dirasakne neng awak.

"Adhi kelingan karo sing dikandhakne prajurit jaga regol pas awake dhewe bali saka tetemonan karo wong sing ngaku saka Paguron Kluwihan kae?" dumadakan Rangga sing lungguh neng padhas pinggir kali karo sikile dikum neng banyu kuwi takon.

"Iya Kakang, wonge gumun dene awake dhewe wani adus lan reresik awak neng kali kene iki" Marga wangsulan karo nyawang wader pari sing nglangi slira-sliri neng ngarepe sajak ora wedi.

"Dadi miturut wong-wong sakiwa tengene kali iki, kali sing jeneng Kali Tuwung iki klebu Kali sing gawat, sing ndadekne wong-wong ora wani sakepenake adus utawa saba neng kali kene. Kira-kira apa sing ndadekne kali iki diondhangake yen kali sing gawat?" Rangga takon setengah mbedheki marang Marga.

"Sing sepisan kira-kira neng Kali iki isih ana kewan bangsane Baya utawa Ula Gedhe sing mbebayani tumrap wong sing saba neng kali iki. Kaping pindho nek ora mangkono, ana wong sing seneng nganggit crita yen Kali iki ditunggu dening bangsane Wewe Gombel, gendruwo lan sapiturute. Ya awit percaya anane Gendruwo, Wewe lan sapiturute kuwi, wong - wong akeh sing ora wani saba mrene, kamangka bisa wae papan sing adhem lan asri iki dudu wewe gombel sing kerep nunggoni, nanging malah dadi papan palerenane wong-wong sing ora kepengin diweruhi wong liya yen dheweke leren utawa mapan ana kene" Marga wangsulan mbadhe cangkrimane sedulure angkat.

"Bener Dhi" wangsulane Rangga "ya merga saka kuwi, kepiye panemumu saupama awake dhewe dolan dhisik, nurut ngunggahi kali iki? mBok menawa awake dhewe bakal oleh kawruh sing nengsemake, merga nek nitik critane wong-wong sing duwe tegal utawa sawah neng kiwa tengene Tegal Bera , luwih teteg yen anggone nyabrang kali iki milih neng sabrangan ngisor sing kapernah rada lor kulone desa. Kanthi mangkono sing gawat lan angker kuwi mapan neng dhuwur ora neng ngisor. Kepiye upama awake dhewe nyoba dolan njurut kali iki mendhuwur?".

"Tak kira kuwi ya nyenengake Kakang" panyaute Marga "nanging sadurunge suruping surya awake dhewe kudu wis tekan dalem kademangan maneh, ben ora gawe bingunge Ki Demang".

Nom-noman loro kuwi banjur wiwit, ngunggahi iline kali. Kekarone padha pencolotan ngliwati watu-watu gedhe sing akeh tinemu ing sela-selane banyu sing mili. Lagi kira-kira anggone padha pencolotan nurut iline kali mangan wektu sapanginang, dumadakan nom-noman loro kuwi dikagetake karo sesawangan sing aneh sing tinemu ana ngarepe. Watu-watu sing ana ngarepe nom-noman loro kuwi, sing maune arep diliwati dumadakan kaya ketiban barang atos, padha sumpyur dadi cilik-cilik, ambyar neng kiwa tengene. Rangga lan Marga kaget, awit nalika  nom-noman loro kuwi ngetrepne Aji Sasrapanggraitane, ora kasumurupan anane bebaya sing ngancam keselametane.

"Heh...heh...heh......" dumadakan saka dhuwur gampenging kali keprungu suwara gumuyu, guyune wong sing wis tuwa. Gageyan Rangga lan Marga tumoleh marang pernahe suwara guyu.

"Ora perlu diterusne nggonmu arep ngunggahi iline kali Tuwung iki bocah bagus" jebul sing gumuyu kuwi wong lanang sing wis tuwa, rambute digelung munggah, ora kasasapan iket lan liyane, rupane wis putih kabeh sak ler wae ora ana irenge, lan nalika ngomong ngono kuwi, katon yen wong tuwa kuwi wis ora duwe untu. Ompong.

"Nuwun sewu Kaki" Rangga aweh kurmat karo nindakne sembah kalbu "kula kalih adhi kula nyuwun pangapunten menawi anggen kula kekalih dolanan ing lepen punika dipun anggep lepat".

"He he he, ora ana sing wenang ngluputne wong sing dolan neng kali kene iki Gus, amerga kali iki pancen ora ana menungsa sing wenang ndhaku nek kuwi duweke. Kali iki kagungane Gusti lan dicepakne kanggo menungsa lan titahe kabeh" wangsulane wong tuw kuwi panggah karo ngguyu ngekek.

"Menawi dede kagunganipun Kaki, kenging punapa kaki menging kula kekalih nginggahi lepen punika?" Genti Marga sing takon kanthi kurmat.

"Aku ora menging, merga pancen aku ya ora duwe wewenang kanggo menging . Aku mung kandha, nek olehmu arep ngunggahi kali iki luwih becik nek ora sah ditutugne, merga miturut aku ora ana gunane. Sanajan kok unggahi nganti tekan sumbere pisan, ing kali iki ora ana wangsulan sing bisa mangsuli pitakon sing ngreridhu atimu" wong tuwa kuwi wangsulan karo ngobahne sikile sajak arep ninggalne papane "nanging nek ora nggugu karo sing tak kandhakne ya ora apa-apa, lan babar pisan ora ana sing bisa ngluputake marang wong sing ora nggugu kandhaku mau".

"Nuwun sewu, Kaki" Rangga takon karo suwara sing alus "suwara sing dikirimne ora nganggo lambe, nanging nganggo kekuwataning hawa murni saka dhasaring jantunge "sinten sayektosipun ingkang kula adhepi punika? keparenga blaka lan prasaja dhateng kula?".

Dumadakan wong tuwa kuwi ilang sajroning sakedhepan. Sing ditinggal mung suwara guyune sing mung bisa dirungokne nanggo Aji Sasrapanggraitane nom-noman loro kuwi :

"Bares wae, aku durung ngerti sapa  sing tak adhepi, nanging yen iki sing aran Raden Rangga lan Marga, siswane Ki Tanparupa, mesthi bisa nampa suwaraku iki. Nek kepengin ngerti sapa aku, temonana aku neng papan iki mengko bengi sawise wayah sepi bocah".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 29

 

29.

Demang Kedhungtuwung anggone ngrungokne critane Rangga lan Marga wiwit wiwitan nganti pungkasan ora ana sing kliwatan. Kabeh tembung sing dicapne Rangga sing gentenan Marga, mlebu ing kupinge bablas rumesep neng angen-angene. Sanadyan tenane wis suwe Demang Kedhungtuwung ngendhem rasa jubriya lan sujana marang Kunthara apa dene Ki Kahastha, nanging ya meksa ana rasa kaget bareng Rangga lan Marga nyritakne olehe Kunthara regejegan karo Prajurit sing njaga Kartagentho lan Jayaglegek sarta critane Rangga perkara banyu ngandhut racun sing saiki diseleh ana ngarepe Demang Kedhungtuwung kuwi.

"Langkung prayogi malih kula kinten menawi Ki Demang ugi ndangu Prajurit kalih ingkang kula aturaken kalawau" kandhane Rangga sawuse Ki Demang meneng sauntara. Meneng merga krasa kodheng pikire ngrasakne apa sing wis ditindakne Kunthara.

"Inggih Ngger" wangsulane Demang Kedhungtuwung sing banjur ngadeg nyedhaki kenthongan bonggol pring ori sing gumantung ing pojoking pringgitan kuwi. Kenthongan dithuthuk ping telu, dibaleni kaping pindho. Ora suwe neng pringgitan kuwi banjur teka wong sing dhek mau ngandhani Rangga lan Marga neng Gandhok Kulon supaya nusul menyang Pendhapa.

"Sapa sing isih ana kene Krama?" Demang Kedhungtuwung nakoni sing lagi wae mlebu Pringgitan.

"Taksih kathah Ki Demang, Ki Kedhungori, Ki Kaliumprik, Jagabaya Sekayu lan taksih wonten malih, ketingalipun nembe Jagabaya Sumpring ingkang sampun wangsul" wangsulane wong lanang setengah tuwa kuwi.

"Ana prajurit Kademangan sing katon teka apa ora?" Demang Kedhungtuwung takon maneh.

"Dhateng plataran tuwin pekarangan ketingal kathah prajurit ingkang siaga klawan gegaman Ki, ingkang kajibah njagi durjana ingkang sampun dados bebandan ing Gandhokwetan lan ing gothakan caket longkangan ketingalipun ugi radi kathah" Krama wangsulan .

"Saiki Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan aturna mrene, karo aturana supaya ngajak prajurit loro sing wiwit mau esuk njaga durjana sing ana gothakan cedhak longkangan".

"Inggih Ki" Krama banjur metu, arep nindakne pakone bendarane.

Ora suwe sabanjure, Bebau Krajan karo Jagabaya Sekayu mlebu Pringgitan ditutne Prajurit loro sing mau regejegan karo Kunthara. Wong-wong kuwi banjur mapan lungguh neng klasa madhep marang Demang Kedhungtuwung karo Rangga lan Marga.

"Jebul kowe ta Rikat sing mau esuk njaga tawanan sing ana cedhak Longkangan?" Demang Kedhungtuwung nakoni salah siji saka prajurit sing lagi wae mlebu kuwi.

"Inggih Ki Demang, kula kaliyan Adhi Sangir, nanging samangke dipun kancani malih kaliyan kanca prajurit sanesipun wonten sedasa" wangsulane Prajurit sing jeneng Rikat kuwi .

"Coba kowe bocah loro rada nyedhaka mrene, aku arep takon" Demang Kedhungtuwung prentah supaya prajurit loro kuwi nyedhakne lungguhe.

"Nuwun Inggih sendika" wangsulane Rikat karo Sangir, sing banjur rada maju anggone lungguh.

"Anakmas Rangga lan Anakmas Marga wis crita perkara anggonmu wis regejegan karo Kunthara mau esuk" Demang Kedhungtuwung miwiti kandha "sing arep tak takokne marang kowe bocah loro, perkara iki kowe wis crita karo sapa wae?"

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Rikat wangsulan sajak ngati-ati "netepi dhawuhipun Adhi Rangga dhateng kula kala wau enjing, boten wonten lan boten badhe wonten ingkang kula criyosi kajawi namung Ki Demang, nanging gandheng jebul Adhi Rangga lan Adhi Marga sampun matur dhateng Ki Demang langkung rumiyin, kula kinten inggih boten perlu kula matur dhateng Ki Demang malih".

Bebau Krajan lan Jagabaya Sekayu padha lirik-lirikan, ketok nek padha olehe ora ngerti karo sing dirembug Demang Kedhungtuwung karo Rikat lan Sangir.

"Ora ngono" Demang Kedhungtuwung mangsuli kandhane Rikat "murih perkara iki luwih cetha, saiki kabeh sing wis kok ngerteni critakna neng kene, kareben bebaune Krajan karo Jagabaya Sekayu uga padha ngerti".

"Inggih Ki Demang" Rikat wangsulan karo nata lungguhe "estunipun nalika Ki Kunthara dugi, nembe kemawon kula nggentosi jaga".

Rikat banjur nyritakne olehe wis engkel-engkelan karo Kunthara sing kepengin aweh jamu marang tawanan loro sing ngglethak merga tatu-tatune sing nemen, neng jero gothakan. Amarga Rikat karo Sangir ngukuhi prentah sing ditampa dening Bebau Kedhungori lan Kaliumprik lumantar prajurit jaga sing digenteni, wusana banjur dadi padu lan rada regejegan anatarane Rikat lan Sangir karo Kunthara. Sabanjure Rikat uga nyritakne perkara jamu sing digawa Kunthara sing keri neng dhingklik sing banjur ditemu Rangga lan dicoba marang tikus sing ana jero krangkeng.

"Namung punika ingkang saged kula aturaken Ki Demang" Rikat mungkasi critane.

Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan sing melu ngrungokne  critane Rikat banjur manthuk-manthuk lagi ngerti dhudhuk selehe perkara ya gene dheweke ditimbali menyang pringgitan bareng karo Rikat lan Sangir.

"Sawuse Angger Rangga lan Angger Marga lunga, apa ora ana wong sing teka lan takon-takon marang kowe bocah loro?" Demang Kedhungtuwung takon maneh.

"Inggih meh kemawon kesupen Ki Demang" Sangir genti sing wangsulan "nembe kemawon, sarampungipun Ki Demang ngawontenaken pirembagan ing pendhapa , saderengipun wangsul Ki Jagabaya Sumpring kober mampir ing papan kula jagi. Piyambakipun taken, punapa bumbung gadhahanipun Ki Kunthara kantun ing mriku?".

"Banjur wangsulanmu?" Demang Kedhungtuwung nigas gunem karo takon.

"Nyuwun pangapunten, kula sampun wicara dora dhateng Ki Jagabaya" wangsulane Sangir.

"Dora sing kepiye?" Demang Kedhungtuwung nguber pitakonan.

"Kula matur bilih kula boten mangertos. Waunipun Ki Jagabaya sajak boten pitados kaliyan wangsulan kula, malah lajeng duka-duka meh kemawon kula badhe dipun pisakit, nanging boten siyos sasampunipun  Kang Rikat tumut guneman, menawi Ki Jagabaya boten pitados lajeng kaaturan nggledhah sandhangan kula lan sandhanganipun Kang Rikat. Menawi Ki Jagabaya ngersakaken badhe nggledhah dhateng salebeting gothakan, dening Kang Rikat kula dikengken supados matur dhateng Ki Jagabaya Sekayu murih nekseni anggenipun Ki Jagabaya Sumpring mlebet dhateng gothakanipun tawanan kalih punika" Sangir nggenahne anggone wis dora marang Jagabaya Sumpring.

"Banjur kowe wong loro digledhah?" Demang Kedhungtuwung takon karo mesem.

"Boten Ki Demang" wangsulane Sangir "Ki Jagabaya lajeng ngalih, mawi nilar pangincim : Awas yen nganti kowe ngapusi! namung criyos makaten lajeng kesah".

Demang Kedhungtuwung ngguyu lirih, banjur kandha marang Jagabaya Sekayu karo Bebau Krajan :

"Baune Krajan karo Jagabaya Sekayu, ndika wong loro wis krungu dhewe karo apa sing dicritakne Rikat apa dene Sangir iki mau, dadi ora perlu aku mbaleni crita kuwi marang ndika wong loro".

"Inggih Ki Demang" Jagabaya Sekayu wangsulan "samangke sansaya cetha sinten-sinten ingkang damel dolanan murih Kedhungtuwung dados wewah kisruhipun".

"Pancen mangkono, uga sansaya cetha yen Kademangan kene iki temen-temen wis kisruh lan cetha ora gampang dipadhangake kajaba awake dhewe mbudidaya sing temen-temen lelandhesan rila legawa ngurbanake kabutuhan pribadi kanggo kabecikane Kademangan Kedhungtuwung kene" Demang Kedhungtuwung nanggapi kandhane Jagabaya Sekayu.

"Lajeng punapa ingkang kedah kula tindakaken Ki Demang?" Bebau Krajan genti matur.

"nDika wong loro tak jaluk padha sing ngati-ati, golek sisik melik. Para pangembating Kademangan iki golekana lan pisahna sapa sing luwih tresna marang Kademangan Kedhungtuwung lan sapa sing mung nguber kasenengane dhewe temah ora kabotan gawe kapitunane kawula lan Kademangan Kedhungtuwung" Demang Kedhungtuwung wangsulan ngiras aweh prentah marang wong loro sing dadi andhahane kuwi "nanging ya kuwi, aja nganti tinggal kaprayitnan lan kawaspadan. Den udi murih bisa kena iwake nanging ora nganti buthek banyune".

Bebau Krajan lan Jagabaya manthuk-manthuk ngiyani.

 

ana candhake

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 28

28.

Bareng wong-wong lan Klebu Ki Demang, padha meneng kabeh, Rangga banjur mrayogakne supaya Panjagan marang Gurawa sakancane dikuwati, aja mung Prajurit loro nanging perlu ditambahi Bebau lan Jagabaya. Dadi saupama sing dicritakne Gurawa mau ana sing goroh, Gurawa ora bakal bisa tentrem pikire, kosok baline yen sing dicritakne Gurawa bener, Gurawa sakancane bakal bisa kinayoman saka pokale wong-wong sing rumangsa diwadulake marang Ki Demang. Ki Demang lan para Bebau sarta para Jagabaya nayogyani apa sing kandhakne Rangga kuwi.

"Nuwun sewu Ki Demang" dumadakan Jagabaya Sumpring ngangkat tangane njaluk wektu kanggo omong.

"Iya Ki Sumpring, sajake ana sing arep ndika kandhakne? mangga!" Demang Kedhungtuwung aweh wektu marang Ki Sumpring.

"Matur nuwun Ki Demang" tembunge Jagabaya Sumpring alus "kula ndherek bingah kaliyan ingkang dipun dhawuhaken dening Adhi Rangga kala wau, inggih punika bab anggenipun sampun manggih bukti bilih wonten tiyang ingkang nedya nambahi kisruhing Kademangan mriki. Nanging nuwun sewu, kula kinten langkung prayogi menawi Adhi Rangga ngendikakaken kanthi cetha, sinten paraga ingkang dipun kajengaken kala wau sarta bukti punapa ingkang sampun wonten astanipun Adhi Rangga. Atur kula punika boten ateges kula boten pitados kaliyan ingkang dipun dhawuhaken Adhi Rangga kala wau, nanging atur kula punika namung murih ing antawisipun para bebau lan para Jagabaya boten wonten ingkang nggadhahi pandakwa awon ing salebeting manah dhumateng sasamining rowang, awit menawi ngantos setunggal ndakwa setunggalipun badhe boten sae kedadosanipun".

"Kadospundi Anakmas?" Demang Kedhungtuwung pitakon karo nyawang Rangga.

"Inggih Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "menawi sampun dumugi titi wancinipun, tamtu badhe kula aturaken, sinten paraga utawi tiyang ingkang kula aturaken ing ngajeng".

"Lha dhumawahing titiwanci punika mbenjang punapa Adhi?. Menawi boten enggal kabiwarakaken kula kuwatos, kanca-kanca Jagabaya miwah Bebau ing Kademangan punika badhe sansaya kedlarung anggenipun nggadhahi pandakwa awon dhumateng Paguron Bulakbadher, kamangka pandakwa kala wau namung adhedhasar criyosipun tiyang awon ingkang nami Gurawa kala wau" dumadakan Jagabaya Sumpring nyaut wangsulane Rangga.

"Nuwun sewu Ki Jagabaya" Marga genti sing mangsuli panyaute Jagabaya Sumpring "ingkang dipun aturaken Kakang Rangga kala wau babar pisan boten nyebataken sinten paraga ingkang sampun mbudidaya badhe nambahi kisruhing Kedhungtuwung punika, dados dereng kantenan menawi tiyang kala wau tiyang Bulakbadher, nanging Ki Jagabaya malah ingkang lajeng kesesa rumaos bilih Kakang Rangga ndakwa dhateng tiyang Bulakbadher. Mugi kauningan Ki Jagabaya, bukti saha seksi ing prakawis punika badhe kula aturaken langkung rumiyin dhumateng Ki Demang, boten dhateng sinten-sinten. Prakawis mangke kados pundi anggenipun Ki Demang nanggapi bukti lan seksi ingkang badhe kula aturaken, dede wewenang kula. Dipun tampi kanthi sae inggih mangga, boten dipun tampi inggih mangga. Awit estunipun, prakawisipun Kademangan punika dede prakawis kula kaliyan Kakang Rangga. Kula kaliyan Kakang Rangga punika namung dhapur atur pambiyantu, dene menawi katampi kanthi sae kula boten bathi, boten dipun tampi kula inggih boten rugi".

Sanadyan tembunge Marga kuwi alus, nanging rasane pedhes lan landhep banget. Mesthi wae, tembung kang mangkono iku mau ndadekne Ki Jagabaya Sumpring panas kupinge.

"Adhi Marga saha Adhi Rangga" Jagabaya Sumpring wangsulan karo praupan wiwit mbrabak abang "kula akeni, bilih Kademangan mriki punika pancen nembe kirang tentrem, pramila ngemuti bilih kula punika kajibah dados Jagabaya ing Kademangan mriki, kula namung atur pemut dhateng Adhi kekalih ingkang bares kures, kula boten ngertos asal-usulipun punika, supados boten nambahi damel bingung manahipun titiyang ing Kedhungtuwung punika, ndika kenging kemawon ngendika bilih sampun manggih bukti wonten tiyang ingkang badhe nambahi kisruhing Kademangan, nanging ingkang baken kula kepengin sumerep bukti menawi pangandikan andika kekalih punika boten ngayawara. Dados boten namung udhu abab ngaten punika........"

"Mengko dhisik Kakang Jagabaya Sumpring" durung rampung Jagabaya Sumpring kandha, keselak ditigas rembuge dening Jagabaya Sekayu "tak rungok-rungokne nganggo kupingku, wiwit mau tembung ndika kuwi mung waton sulaya wae. Malah sing keri dhewe iki mau, ndika ora duwe rasa matur nuwun marang Adhi Rangga lan Adhi Marga sing wis keraya-raya melu repot merga melu prihatin awit kahanan ing Kedhungtuwung kene, sajake ndika ora seneng nek Adhi Rangga karo Adhi Marga kersa melu cawe-cawe nentremne Kademangan iki. Nek ndika kepengin Adhi Rangga karo Adhi Marga ora melu cawe-cawe, ora neng kene papane, ayo neng latar kana, tak warahi carane bisa mikir sing bener".

"nDika Nantang aku adhi Sekayu? Apa kok kira aku wedi karo ndika?" Jagabaya Sumpring takon karo ngadeg, praupane sansaya katon abang mangar-mangar.

"Sakarep ndika arep ngarani" Jagabaya Sekayu uga nututi ngadeg.

"Cukup!" Demang Kedhungtuwung ngadeg karo nggetak "tak prentahne marang Jagabaya Sumpring apa dene Jagabaya Sekayu padha bali lungguh maneh!".

Jagabaya loro sing wis arep mlaku metu kuwi, ora sida metu. Nanging balik mapan lungguh, nuruti apa sing diprentahne Demange.

"Padha wis gerang tuwek, ora padha nggunakne nalar" kandhane Demang karo mapan lungguh maneh "apa rumangsane nek wis padha kerengan ngono kuwi bisa madhangake pepeteng neng Kedhungtuwung kene?"

"Nyuwun pangapunten Ki Demang" Jagabaya Sekayu ndhingkluk.

"Saiki ndika kabeh padha rungokna sing dadi kaputusanku minangka Demang ing Kedhungtuwung kene !".

Kabeh sing ana pendhapa kuwi padha ndhingkluk, ora ana sing wani cemuwit.

"Sepisan" Demang Kedhungtuwung mbacutne kandhane "kanggo aweh pangadilan marang Gurawa sakancane tak sumenekake. Dhawuhku marang Sekayu, Wong lima kuwi balekna ing papan palerenane sakawit".

"Nuwun inggih sendika" Jagabaya Sekayu wangsulan karo kurmat.

"Kapindho, tak prentahne marang Ki Bebau Krajan supaya mikuwati panjagane marang wong lima iki"

"Inggih ngestokaken dhawuh Ki Demang" Bebau Krajan wangsulan.

"Sabanjure pirembugan dina iki tak anggep wis rampung" Kandhane Ki Demang sabanjure "dhumateng Anakmas Rangga lan Anakmas Marga, kula turi dhateng Pringgitan, wonten prakawis ingkang badhe kula aturaken dhateng angger kekalih".

Demang Kedhungtuwung banjur ngadeg ninggalne pendhapa, mlaku memburi arep menyang Pringgitan. Rangga lan Marga uga banjur ngadeg, nututi lakune Demang Kedhungtuwung. Jagabaya Sekayu banjur ngajak Gurawa sakancane supaya bali mlebu gandhok wetan. Wong lima kuwi ora semaur, banjur nuruti sing diprentahne Jagabaya Sekayu. Ki Bebau Krajan, uga banjur mlaku nututi Jagabaya Sekayu arep diajak rembugan carane mikuwati panjagane marang Gurawa sakancane. Jagabaya Sumpring ngadeg, ninggalne wong-wong liyane melu nyedhaki Gandhok wetan, papane Gurawa diselehake.

"He Gurawa" kandhane Ki Jagabaya Sumpring bareng wis tekan Gandhok wetan, sadurunge Gurawa lan kanca-kancane dilebokne neng jero "aja kok kira nek kowe kabeh wis lepas saka pidanane Kademangan kene, yen ing pirembugan sabanjure kowe isih wani omong dora maneh, pidana sing bakal kok tampa bakal luwih abot tinimbang digantung neng lapangan Kademangan. Ngerti?".

Gurawa ora wangsulan, mung ndhingkluk sajak wedi. Nanging tembunge Ki Sumpring ngono kuwi mau banjur diwangsuli dening Beau Krajan :

"Ki Jagabaya sampun ngajrih-ajrihi Gurawa sakancanipun, tiyang gangsal punika samangke dados tanggelan kula. Mila ndika sampun ngresahi anggen kula badhe nindakne kuwajiban niki".

Jagabaya Sumpring ora wangsulan, banjur klepat lunga. Ki Jagabaya Sekayu sing krungu wangsulane Bebau Krajan kuwi mesem cengar-cengir, banjur prentah marang Gurawa sakancane supaya cepet-cepet mlebu sajroning gandhok.

 

ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 27

 

27.

Demang Kedhungtuwung bareng krungu wangsulane Gurawa sing wis pasrah lan wis padha nglenggana ing kaluputane kuwi, banjur mikir, yen Gurawa sakancane kuwi olehe aweh wangsulan ora digawe-gawe. Malah nek nitik critane Gurawa yen sadurunge kepethuk karo Ki Kaliumprik apa dene Ki Kedhungori ing pinggir Kali Kikik, luwih dhisik wis kepethuk wong telu sing ngaku saka Bulakbadher, iki mesthi ana crita sing bakal dadi luwih dawa maneh. Sawuse mikir mengkono iku mau Demang Kedhungtuwung banjur kandha :

"Pitakonku marang ndika isih ana maneh, nanging ndika enteni dhisik aku tak rembugan karo para bebau lan para Jagabaya"

"Inggih Ki Demang".

"Kepiye panemu ndika kabeh gegayutan critane para bandan iki mau ?" Ki Demang genti nakoni para Bebau lan para Jagabaya sing ana pendhapa kuwi.

"Kula kinten ingkang dipun cariyosaken Gurawa sakancane niku wau leres lan boten dipun damek-damel Ki" Ki Kaliumprik ngandhakne panemune "inggih awit sampun purun ngaken kanthi blaka lan sampun nglenggana ing kalepatanipun, kula kinten saged kangge ngentheng-enthengi pidananipun".

"Menawi kula radi benten Ki Demang" Jagabaya Sumpring genti sing ngangkat tangane  karo kandha.

"Iya Ki Sumpring kepiye mungguh panemu ndika?" Ki Demang wangsulan aweh wektu marang Jagabaya Sumpring supaya ngandhakne panemune "nitik kaliyan ingkang dipun cariyosaken dening Gurawa kala wau, saged dipun pendhet dudutan bilih tiyang gangsal punika nyata tiyang awon wiwit alit, babar pisan boten gadhah kasaenan, pamanggih kula sampun trep menawi kaparingan pidana pejah lan minangka pangentheng-entheng kados ingkang dipun dhawuhaken Ki Kaliumprik kala wau, saged arupi anggenipun mejahi mawi gegaman ingkang landhep murih boten dangu-dangu anggenipun sekarat".

"Benten malih kaliyan pamanggih kula Ki Demang" Jagabaya Sekayu genti udhu panemu.

"Iya kepiye Ki Sekayu?" Ki Demang genti aweh wektu marang Jagabaya Sekayu.

"Ingkang dipun dhawuhaken dening Ki Sumpring bilih tiyang gangsal punika estu tiyang awon wiwit alit, punika kula inggih boten nglepataken. Nanging mugi katlusuran kanthi adil, wontenipun dados tiyang awon wiwit alit punika boten wonten ingkang paring tuntunan dhateng reh kasaenan. Ugi awit wiwit alit pasrawungan ingkang dipun ajengi inggih tataning sesrawungan urakan, sansaya malih nalika lare Gurawa kadenangan ngutil lan dipun ajar dening tiyang sapeken, boten wonten tiyang sae ingkang purun asung tetulung lan ngajak Gurawa wangsul dhateng griyanipun dipun tedahaken caraning gesang ingkang leres, malah ingkang kasdu suka pitulungan satunggaling maling ingkang langkung ageng, inggih limrah kemawon menawi Gurawa lajeng dados maling lan salajengipun. Gegayutan kaliyan punika, kula nggadhahi pamanggih bilih Paukuman dhateng tiyang lepat punika  dhasaripun murih kawontenan dados sae boten wewaton awit saking sakiting manah. Lan menawi nitik anggenipun Gurawa sampun nglenggana ing kalepatanipun niki wau, kula pitados bilih tiyang gangsal punika taksih saged dipun dandosi murih dados tiyang limrah, pamanggih kula langkung trep menawi Gurawa sakancanipun punika boten dipun patrapi pidana pejah. Nanging kapatrapana pidana ingkang saged kinarya nenuntun piyambakipun murih dados tiyang limrah".

"Panemumu sing mangkono mau bisa dipikirake Ki Sekayu" Demang Kedhungtuwung nanggapi usulane Jagabaya Sekayu, banjur dibacutake takon maneh marang wong-wong sing ana kono "iki wis ana panemu telu sing beda-beda, mbok menawa ana sing duwe panemu liyane?".

"Kepareng matur Ki Demang" Ki Kedhungori genti sing omong.

"Iya, kandhakna sing dadi panemumu Ki Kedhungori" wangsulane Demang Kedhungtuwung.

"Kula meh sami kaliyan pamanggihipun Ki Jagabaya Sekayu, ingkang dados pawadan kula, inggih nitik aturipun Gurawa ingkang nyariyosaken bilih anggnenipun badhe mbegal lampah kula ing pinggiring lepen Kikik punika awit wonten ingkang ngengken, lha ingkang ngengken punika menawi saking pamanggih kula ingkang langkung mbebayani tumrap katentremanipun Kademangan mriki, punika kedah dipun usut saha dipun tuntasaken. Gurawa manut kaliyan ingkang ngengken punika miturut kula inggih awit saking bodhonipun kemawon, pramila kula nggadhahi pamanggih Gurawa sakancanipun sampun ngantos dipun pidana pejah. Malah kepara kula ugi nggadhahi pamanggih bilih tiyang gangsal punika, kedah kareksa kawilujenganipun, awit ing sawanci-wanci saged caos paseksen bilih wonten tiyang ingkang gadhah sedya awon dhateng Kademangan mriki" Ki Kedhungori ngandhakne kang dadi panemune.

"Nuwun sewu Ki Bau" dumadakan Jagabaya Sumpring nanggapi kandhane Ki Kedhungori "ndika sampun nggegga criyosipun Gurawa ngaten kemawon, kula kuwatos bilih Gurawa malah niyat nedya badhe ngaben antawisipun Kademangan Kedhungtuwung kaliyan Paguron Bulakbadher, kamangka Paguron punika boten kados ingkang dipun criyosaken Gurawa lan sadaya ingkang dipun criyosaken punika namung damelanipun Gurawa piyambak. Kula ugi ngertos bilih saderengipun Gurawa criyos makaten kala wau, sampun wonten raos boten sekeca ing manahipun Ki Bau dhateng salah satunggalipun siswa Paguron Bulakbadher, prayoginipun Ki Bau boten jalaran kasurung raos boten remen lajeng ndakwa Paguron Bulakbadher namung wewaton cariyosipun tiyang ingkang cetha awon lan boten kenging dipun pitados".

"Mangke rumiyin Ki Jagabaya" Bebau Kedhungori rumangsa kenyonyok rasane merga pangucape Jagabaya Sumpring "atur pamanggih ingkang kula aturaken dhateng Ki Demang wau, saged lepat nanging ugi saged leres. Lan nuwun sewu, atur kula dhateng Ki Demang punika kalawau, tartamtu badhe dipun penggalih lan dipun saring kanthi adil lan taliti dening Ki Demang, kula kinten kula boten wonten ginanipun paben kaliyan ndika ing prakawis punika, awit kula langkung pitados dhateng kawicaksananipun Ki Demang, katimbang kaliyan, nuwun sewu, pangandikan ndika ingkang waton saged sulaya kaliyan pamanggihipun tiyang sanes, langkung-langkung pamanggih kula".

Krungu wangsulane Bebau Kedhungori ngono kuwi, Jagabaya Sumpring sakala mbrabak abang praupane, mripate mencereng nyawang praupane Ki Kedhungori, lambene arep obah aweh wangsulan, nanging sadurunge suwarane metu, kedhisikan Demang Kedhungtuwung sing kandha karo suwara sing sajak ora seneng atine :

"Neng kene iki, kabeh wenang ngandhakne panemune, yen wis ngandhakne panemune ya wis, ora perlu maido panemune liyane sing ndelalah beda karo panemune, luwih-luwih banjur padha regejegan ngukuhi panemune dhewe-dhewe".

"Inggih, nyuwun pangapunten Ki Demang" Bebau Kedhungori nanggapi alus karo njaluk pangapura.

"Kula inggih nyuwun pangapunten Ki Demang" Jagabaya Sumpring uga banjur njaluk pangapura "kula ngakeni lepat, sanaosa sejatosipun atur kula dhateng Ki Bau wau inggih awit saking tresna kula dhateng katenhtremaning Kedhungtuwung mriki".

"Cukup, ora perlu dibacut-bacutne" Demang Kedhungtuwung "iki mau aku wis ngaturi Anakmas Rangga lan Anakmas Marga supaya uga lenggah ing papan kene, saiki padha ndika rungokne kepriye mungguh panemune Anakmas sakloron sing sanadyan isih timur nanging jebul wis luwih akeh wawasane. Kados pundi Anakmas kekalih menggah pamanggih Anakmas ing babagan punika?".

"Nuwun sewu Ki Demang" Rangga wangsulan karo mesem "kula babar pisan boten ngertos pundi punika Paguron Bulakbadher, saha kula boten sumerep sepinten saening sesambetan antawisipun Kademangan Kedhungtuwung kaliyan Paguron punika. Nanging, kula nggadhahi pamanggih kados ingkang dipun aturaken Kakang Seger dhateng Ki Demang kala wau. Pamanggih kula punika, boten kok awit kula nggadhahi raos serik dhateng sinten kemawon, nanging enjing wau kula kaliyan adhi kula pun Rangga, sampun manggih bukti bilih wonten tiyang ingkang nggadhahi sedya awon dhateng Kademangan Kedhungtuwung mriki. Bukti punika samangke taksih kula simpen, kajawi bukti kula ugi gadhah seksi ingkang ngiyataken bukti kala wau. Pramila saking punika, kula kinten langkung prayogi anggenipun badhe ndhawahaken pidana dhateng Gurawa sakancanipun punika menawi kasumenekaken sawatawis saha kula nyuwun dhateng Ki Demang murih kawilujenganipun Gurawa sakancanipun saged dipun ayomi. Makaten Ki Demang pamanggih kula borong anggenipun badhe nanggapi".

Kahanan dadi sepi tintrim kaya ana wali liwat. Ora ana suwara sing nduwa utawa nampa panemu sing dikandhakne Rangga. Kabeh sing ana kono padha meneng, kabeh sing ana kono padha lungguh marikelu, klebu Ki Demang Kedhungtuwung.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH IV 26

 

26.

Demang Kedhungtuwung lan para Bebau lan Jagabaya sing ana kono padha nyawang wong-wong kuwi genti-genti. Sing disawang ora sing wani ndengengek, kabeh padha ndhingkluk amarikelu. Gorawa sakancane kuwi wis ngerti, adat sing lumrah paukuman kanggo bangsane begal lan kecu kuwi ya digantung neng lapangan ditonton wong sakdesa. Yen ora ya dikethok gulune banjur sirahe dipanjer neng dalan prapatan ben dadi tontonane wong sing padha liwat. Nanging, Gurawa uga mbatin yen ndelok sikepe nom-noman loro sing jeneng Rangga lan Marga marang dheweke sakancane kabeh, wiwit mau bengi sawuse padha nungkul kae, sajake isih ana pangarep-arep bakal oleh pangapura, saora-orane isih ana pangarep-arep ora nampa paukuman pati, sanajan mengko kudu urip neng pakunjaran dadi wong ukuman sing ora duwe kamardikan babar pisan, mbuh pirang tahun lawase.

"nDika wong lima wis padha ngerti ya gene ndika diadhepake ing pirembugan pangadilan ing pendhapa Kademangan kene iki?" Ki Demang takon maneh.

"Wetahipun dereng mangertos Ki Demang, nanging kula sakanca inggih nggadhahi panginten bilih ing dinten punika kula sakanca badhe nampi pidana saking Ki Demang" Gurawa wangsulan alon-alon, nanging isih cetha yen dirungokne.

"Bagus" Ki Demang nanggapi wangsulane Gurawa "perkara pidana kuwi bisa dirembug mengko utawa liya wektu. Awit sadurunge aku nibakne paukuman marang ndika kabeh, ana barang sing arep tak takokne marang ndika. Aku lan para bebau sing ana kene iki kabeh kepengin ndika aweh wangsulan apa anane, nanging ndika uga kena wae ora blaka utawa meneng ora gelem aweh wangsulan, kuwi kabeh dadi wewenang ndika. Sing kudu ndika ngerteni, gedhene pidana sing bakal tak tibakne marang ndika kabeh mengko gumantung olehe ndika bakal aweh wangsulan marang pitakonku. Yen ana bejane mbok menawa bisa wae ndika ora bakal nampa pidana babar pisan, nanging yen ana apese ndika bisa wae kudu kapidana kanthi ditugel gulun ndika banjur sirah ndika bakal dipanjer neng prapatan kareben dadi pepeling tumrap sok sapa wae sing weruh, malah bisa uga ndika bakal nampa pidana picis, dipenthang neng dalan prapatan mbuh nganti pirang dina ndika bakal ngrasakne lara lan perihe tatu sing disiram klawan banyu uyah lan asem, nganti sak matine. Ngerti?".

"Inggih ngertos ki Demang" suwarane Gurawa lan kanca-kancane kuwi keprungu kedher nuduhne rasa wedi lan mirise.

"Sawise aku lan kabeh sing ana kene weruh sapa sing dadi jeneng-jeneng ndika, aku kepengin ngerti ngendi asal usul ndika kabeh?".

"Inggih Ki Demang estunipun kula sakanca punika suwaunipun saking Gunung Kendheng, wiwit alit sampun pisah kaliyan tiyang sepuh awit kula sakanca punika lare anak-anakipun kere ingkang boten nate ngertos sintentiyang sepuh kula ingkang jaler, jalaran biyung kula meteng awit saking anggneipun nglampahi dados tiyang palanyahan. Sareng kula sakanca radi ageng, lajeng pados tedha kanthi nindakaken lampah colong jupuk ing peken-peken. Anuju sawijining dinten kula manggih apes, konangan anggen kula ngutil temah kula dipun gebagi tiyang-tiyang sapeken. Tujunipun wonten tiyang ingkang welas dhateng kula, kula dipun tebus dhateng lurahing peken. Lajeng kula dipun ajak tiyang kala wau wangsul ing griyanipun, ingkang manggen ing satengahing wana. Naminipun tiyang kala wau, inggih punika Ki Raben. Jebul panggaotanipun Ki Raben punika boten tebih kaliyan padamelan kula, inggih punika mendhet gadhahanipun tiyang, bentenipun manawi kula namung ngutil dhateng peken lan ing tontonan, menawi Ki Raben maling dhateng griyanipun tiyang-toyang dhusun ingkang sugih.  Kajawi maling, Ki Raben ugi purun nglampahi mbegal ing margi-margi ingkang sepen. Inggih awit gegulanganipun Ki Raben kula lajeng saged maling lan wiwit wantun tumut mbegal. Boten dangu kula ndherek Ki Raben, kanca-kanca kula sekawan niku gentosan sami dugi awit dibekta wangsul Ki Raben saking panggenanipun piyambak-piyambak. Dangu kula kalih kanca-kanca punika dados andhahnaipun Ki Reben, ngantos ing sawijining dinten Ki Raben pejah awit klentu anggenipun mBegal".

"Kleru kepiye?" dumadakan Ki Demang nyela takon.

"Ingkang dipun begal punika Begal ingkang langkung digdaya. naminipun Ki Jathasura. Ki Jathasura ingkang namung ijen, dipun krubut Ki raben kaliyan kula lan kanca kula sekawan niki, boten kether, malah Ki Raben saged dipun tamani pusakanipun ngantos dados lan pejahipun. Kula lan kanca kula sekawan lajeng teluk dening Ki Jathasura dipun paringi pangapura lan dipun ramut dados andhahanipun. Tigang tahun kula sakanca dados murid miwah andhahanipun Ki Jathasura. ing laladan sakiwa tengenipun Lepen Sawur, inggih maling, mbegal tuwun ngampak ing griyanipun tiyang sugih sedaya sampun kula lampahi. Nanging, anuju sawijining dinten Ki Jathasura kesah boten pamit, dhateng pundi purugipun ngantos sewulan langkung boten wonten kabaripun. Kula sakanca niki lajeng madosi sapurug-purug, ngantos dumugi sacaketipun Lepen Kikik. Kange nyekapi kabetahaning gesang, kula sakanca inggih kalih nyambi maling utawi mbegal. pundi ingkang wonten".

"Dadi anggon ndika nggoleke Ki Jathasura kuwi wis pirang sasi?" Ki Demang nyela takon maneh.

"Petanganipun kirang langkung sampun setunggal tahun langkung Ki Demang" Gurawa aweh wangsulan banjur nutugne critane "kala wingi punika kula tiyang gangsal niki manggih apes".

"Apes merga kecekel dening Anakmas Rangga lan Marga ing pinggir kali Kikik kuwi?" Ki Demang nigas wuwus.

"Boten niku Ki Demang" Gurawa cepet olehe wangsulan.

"Lha apes sing kepiye?"

"Kula kepanggih tiyang tiga ingkang mbeta barang-barang ingkang pengaji watawis satus jangkah sakilenipun lepen Kikik. Sareng kula begal, tiyang tiga kula krubut tiyang gangsal, jebul tiyang tiga punika nggadhahi kasekten ingkang kelangkung inggil. Meh kemawon kula sakanca badhe pejah. Nanging tiyang tiga kala wau tuwuh welasipun dhateng kula sakanca, boten siyos dipun pejahi. Malah dipun tawani menawi betah padamelan ingkang kados makaten punika, kula dipun kengken dugi dhateng Paguron Bulakbadher nyuwita dhateng Ki Kahastha. Nanging saderengipun kula dhateng Bulakbadher, dening tiyang tiga kala wau dipun kengken mbegal tiyang sekawan ingkang badhe nyabrang Kali Kikik. Kula ugi dipun paringi kasekten cem-ceman".

"Apa kuwi?" Ki Demang takon.

"Kasekten mawi mantra, ingkang katiyasinipun saged ngrutugaken peso-peso alit dhateng mengsah, nanging kalangkungan punika namung umur setunggal dinten setunggal dalu, sabkdane niku kula inggih boten saged malih" Gurawa mangsuli pitakone Ki Demang.

"Sabanjure?"

"Salajengipun, inggih punika, kula mengsah Ki Rangga lan kanca kula sekawan ngrubut Ki Marga lan kula lajeng karingkus kabekta mriki niki" Gurawa mungkasi nggone crita.

"Dadi satemene ndika arep nuruti pakone wong telu mau? lire arep menyang Bulakbadher?" Ki Demang takon.

"Niku upami kala wingenane kula boten katalikung dening Ki Rangga lan Ki Marga" Gurawaq wangsulan.

"Saupama dina iki ndika ora tak patrapi pidana, apa lekas ndika arep menyang Bulakbadher kuwi sida?"

Gurawa unjal ambegan landhung, banjur wuwuse ngati-ati :

"Kula punika taksih menungsa Ki Demang, senajan wiwit alit ngantos dumugi sak niki dereng nate tumindak sae, nanging estunipun kula inggih sakedhik-sakedhik radi ngertos pundi ingkang sae lan pundi ingkang awon. Kula ngrumaosi, sampun satrepipun menawi dinten punika kula kedah nampi pidana pejah saking Ki Demang awit tumindak kula sakanca ingkang sampun wantun badhe mbegal bebau ing mriki. Nanging kula nyuwun upami kula dipun pejahi, nyuwun supados boten dipun siksa langkung rumiyin, namung punika panyuwun kula Ki Demang".

 

Ana candhake.