SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (24)

 

024.

        Sansaya dangu tenaganipun Sukmana kraos sansaya susut, sawatawis mengsahipun panggah dereng saged dipun telukaken. Nanging Sukmana boten nglokro malah anggenipun nerjang dipun cepetaken, boten metang kados menapa mengke kedadosanipun. Lekas kepengin saged ngrangket Dhedhali kanthi kawontenan gesang murih saged dipun peksa nyariyosaken sinten piyambakipun sarta menapa tujuwanipun, sampun kasupekaken. Ing manahipun Sukmana namung wonten setunggal pepenginan, inggih menika tumuli saged ngawonaken mengsahipun.

        “Wis meh rahina, Ki Sukmana” dumadakan kalihan perang tandhing Dhedhali wicanten sora.

        “Yen wis rahina banjur arep apa Ki Dhedhali?” wangsulanipun Sukmana “apa ndika kuwatir yen nganti anggon ndika sesinglon kawiyak merga padhange rahina he?”.

        “Bener pambadhemu Ki Sukmana” Dhedhali wangsulan kalihan gumujeng “nanging kuwi ora pati baku, sing luwih tak kuwatirake yen nganti Ki Lurah Pangapitan dadi bingung merga nguwatirake ndika sing ora bali-bali, olehe ndika tekan kene iki mau rak merga diutus Ki Lurah ngulat-ulati wong-wong sing arep menyang Padhepokan Nagalanang mau ta?”

        “Kleru Ki Dhedhali” panyautipun Sukmana “anggonku tekan kene iki mau merga mung arep nyowanake ndika ing ngarsane Ki Lurah, merga aku ngerti nek ndika jebul tetuwanggane wong-wong sing tak sujanani arep nyebar kisruh ing Desa Pangapitan. Gandheng ndika milih tak sowanake kanthi wujud bandan, kapeksa aku nggunakne Tumbak Kyai Larih iki, mula aja dadi ati ndika yen mbok menawa kapeksa aku gawe tatu ing raga ndika”.

        “Sansaya nglantur rembug ndika Ki Sukmana” dumadakan suwantenipun Dhedhali kapireng dados sereng “satemene aku ora mentala lan ora tega, nanging gandheng ndika ora kena tak tuturi kanthi becik, saiki rasakna!”.

        Benten kalihan wau-wau, saben-saben campuh, ajeg ingkang miwiti mesthi Sukmana rumiyin, dumadakan Dhedhali mencolot majeng ngrangsang Sukmana. Sukmana sakalangkung kaget, nanging sampun kasep. Duganganipun Dhedhali boten kober dipun endhani menapa dene dipun tangkis mawi tumbakipun, temah Sukmana kontal mundur dhawah ing siti. Lan saderengipun saged tangi malih, Dhedhali sampun nututi. Boten saged dipun ulati, inggih labet saking kebatipun ebah, ngertos-ngertos tumbak Kyai Larih sampun ngalih ing tanganipun Dhedhali.

        Boten kados nalika kacepeng dening Sukmana, ing tanganipun Dhedhali, Kyai Larih ketingal murup kados dene latunipun obor. Jantungipun Sukmana kraos kados mandheg dadakan, rumaos badhe dumugining pejah ing tanganing mengsah kanthi lantaran ketaman Sipat kandeling Dhusun Pangapitan. Nanging kedadosan makaten menika boten dangu, jalaran dumadakan  panyawangipun Sukmana dados klemun-klemun lan sansaya peteng, Sukmana boten saged ningali menapa-menapa. Sirahipun kraos ngelu ingkang boten kanten-kantenan, wekasan Sukmana lajeng boten emut menapa-menapa malih.

        Ngantos sapinten anggenipun boten emut, Sukmana boten mangertos. Malah nalika wiwitan emut malih, kalihan tinengeran kanthi ngraosaken keju ing sukunipun, Sukmana nginten manawi sampun salin alam. Inggih menika alaming tiyang ingkang sampun pejah. Salebeting manah Sukmana nyuwun pangapunten dhateng Ki Lurah miwah Dhusun Pangapitan awit boten saged ngrampungi karya, nyowanaken tiyang ingkang dipun sujanani badhe damel kisruhing dhusun, ing ngarsanipun Ki Lurah. Malah piyambakipun dumugining pejah. Sukmana ugi nyenyuwun dhumateng Gusti, mugi Sipat Kandel Dhusun Pangapitan, inggih Tumbak Kyai Larih, ingkang kala wau dipun rebat dening mengsah boten ndadosaken Dhusun Pangapitan sansaya kisruh. Inggih labet saking susahing manahipun kasarengan rumaos sampun boten saged tumindak menapa-menapa malih, boten kraos luh bening wiwit medal saking mripatipun Sukmana.

        Alon-alon Sukmana ngebahaken tangan badhe ngusapi eluhipun. Nanging dumadakan manahipun Sukmana nggragab, nalika piyambakipun melek, mripatipun sumerep menawi piyambakipun dipun lurupi jarit ingkang resik, lan rikala Sukmana nglirik nganan ngering, piyambakipun nggagas kados sampun apal sanget kalihan papanipun menika, ingkang cetha sampun boten ing papan nalika piyambakipun rebah kenging duganganipun Dhedhali kala wau. Inggih, Sukmana emut bilih papan menika mila senthong panggenanipun tilem saben dintenipun.

        Lon-lonan Sukmana lajeng tangi, mapan linggih ing dipan. Manahipun taksih nggagas lan nggadhahi panginten bilih ing alaming tiyang pejah menika sami kalihan ing alam nalika gesangipun.

        “Sampun wungu ta Kakang?” dumadakan semahipun Sukmana ingkang nami Sumi, njudhul saking korining senthong mrepegi papanipun “welingipun Bapa kala wau, sasampunipun Kakang Sukmana wungu, kadhawuhan ngunjuk toya ingkang wonten bathok klapa menika. Mangga Kakang, kula aturi ngunjuk”.

        Boten semaur menapa-menapa, Sukmana tumunten nampeni Bathok Klapa Gadhing ingkang kaukir kados cangkir isi toya wening ingkang wonten sekaripun.

        “Saiki Bapa ana ing ngendi?” sasampunipun nginum toya ing bathok klapa kala wau, Sukmana taken dhateng semahipun.

        “Kala wau Bapa lan Paman Palir sakenjing inggih nenggani ndika ing senthong mriki Kakang” wangsulanipun Sumi “samangke Bapa wonten pendhapa manggihi tamu, Paman Dungkul lan Paman Dhangkal kalihan rencang-rencangipun. Menawi Paman Palir dening Bapa kadhawuhan lenggah ing pringgitan, boten kaparengaken ngetingal saking Paman Dungkul lan Paman Dhangkal, duka kula kok boten mangertos ingkang dipun kersakaken Bapa makaten menika menapa?”.

        “Hm….. dadi saiki iki aku isih urip lan mapan ing omah kene ya?” kados katujokaken dhateng awakipun piyambak Sukmana grenengan.

        “nDika niku pripun ta Kakang?” Sumi pitaken kalihan suwanten ingkang nedahaken menawi nembe anyel “menapa ndika wau nyepena aeng? Kala dalu menika sinten ingkang nyukani ndika Ketela Gendruwo bakar? Kok ngantos ndika wuru? Mlebet dhateng senthong kemawon ndadak dipun dhabyang-dhabyang dening Bapa lan Paman Palir? Malah sakniki tangklet apa isih urip barang?”

        Sukmana boten wangsulan, nanging malah mesem piyambak. Sanaosa dereng mangertos menapa ingkang sampun kedadosan temah piyambakipun dipun tilemaken ing senthongipun piyambak, nanging Sukmana sampun nicil ayem, pranyata piyambakipun dereng pejah.

        “Ya uwis yen ngono” kalihan suwanten ingkang sareh Sukmana wicanten “aku tak ngancani Paman Palir ing Pringgitan wae.”

        “Sampun ical saestu puyenge? Mbok damel leren rumiyin?” Sumi ngemutaken sisihanipun.

        “Wis, aku wis waras tenan kok” wangsulanipun Sukmana kalihan mesem lajeng mandhap saking dhipan, nilar semahipun ingkang lajeng nata patilemanipun.

        Nalika dumugi ing Pringgitan, Sukmana sumerep Ki Palir nembe ngadeg ing sangajengipun Kere ingkang dados aling-aling korinipun Pringgitan tumuju pendhapa. Ketingalipun Ki Palir nembe nginceng sesawangan ingkang wonten ing Pendhapa, menapa ingkang nembe dipun waspadakaken Ki Palir, Sukmana boten mangertos. Nanging Sukmana mangertos menawi Ki Palir sakalangkung migatosaken ingkang nembe dipun sawang, ketitik Ki Palir ngantos boten sumerep lan boten mireng nalika Sukmana lumampah nyaketi panggenanipun.

        “Ehm.. ehm…” Sukmana dhehem alon suka sasmita dhateng Ki Palir menawi piyambakipun ngadeg ing wingkingipun.

        “Elho… Angger Sukmana?” semu kaget Ki Palir noleh lan wicanten “sampun wungu ngger?”.

        “Sampun Paman” wangsulanipun Sukmana kalihan mesem, lajeng pitaken “Paman Palir nembe mirsani menapa kok ketingal wigatos sanget?”.

        “Anu, ningali anggenipun Keng Bapa nguntabaken wangsulipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal saha rencang-rencangipun, kok ngantos dumugi regol ngajeng” wangsulanipun Ki Palir “sokur ta Ngger, menawi ndika sampun wungu kanthi kawontenan ingkang boten kirang setunggal menapa. Kala wau, manah kula kados telas-telasa nalika kula kalihan Keng Bapa nyumerepi kunduripun Angger Sukmana saking nindakaken dhawuhipun keng Bapa, dugi-dugi lajeng dhawah kantaka ing pendhapa. Estunipun menapa ingkang sampun kalampahan ta Ngger?”.

        “Nuwun sewu Paman” Sukmana ingkang dereng mangertos kalihan ingkang dipun criyosaken Ki Palir, boten mangsuli pitakenipun Ki Palir malah lajeng gentos pitaken “rikala kula wangsul kala wau kula mbeta Kyai Larih menapa boten?”.

        “Inggih Ngger” Ki Palir suka wangsulan “mila Angger Sukmana ngginakaken Tumbak Kyai Larih minangka teteken, lan sasampunipun dumugi pendhapa ndika dhawah kantaka , Tumbak Kyai Larih inggih lajeng uwal saking astanipun Angger Sukmana, samangke Tumbak Pusaka menika sampun dipun rawati dening Keng Bapa, wonten menapa ta Ngger?”.

        Sukmana boten tumunten suka wangsulan dhateng Ki Palir, namung salebeting manahipun rumaos sansaya ayem. Jalaran wiwit kedadosan Tumbak Kyai Larih saged dipun rebat dening Dhedhali ngantos piyambakipun tangi saking anggenipun tilem kala wau, ingkang sakalangkung dipun sumelangaken inggih Pusaka Sipat Kandel Dhusun Pangapitan menika.

        Sukmana lajeng mapan linggih ing tikar ingkang dipun gelar ing Pringgitan menika, ing pangangkah badhe nyariyosaken lelampahan kala dalu dhateng Ki Palir, Ki Palir ugi lajeng nututi linggih. Nanging dumadakan saking Pendhapa Ki Lurah Pangapitan miyak kere lajeng mlebet dhateng Pringgitan.

        “Kowe wis tangi Sukmana?” kalihan suwanten ingkang nedahaken menawi kejot penggalihipun Ki Lurah ndangu putranipun jaler.

 

 

ana candhake

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (23)

 

023.

        Sukmana tumunten nata manahipun lan siyaga badhe ngrangsang Dhedhali ingkang dipun anggep sampun ngremehaken piyambakipun. Sukmana ugi lajeng nggadhahi pandakwa menawi Dhedhali menika salah satunggal utawi malah kapetang pangarsanipun tiyang-tiyang ingkang kala wau dipun cariyosaken dening Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen. Inggih awit sampun mangertos menawi Dhedhali menika nggadhahi ngelmu kanuragan ingkang inggil, Sukmana ugi boten wantun ngremehaken. Ngelmi-ngelmi kanuraganipun sampun dipun tata lan dipun siyagakaken murih mangke saged ngendharat Dhedhali lan kabekta ing ngarsanipun Ki Lurah Pangapitan.

        “Mengko dhisik Ki Sukmana, aja kesusu ngajak kerengan, mundhak ora becik kedadeyane” dumadakan kados mangertos ingkang dipun manah dening Sukmana, Dhedhali lajeng wicanten kanthi suwanten sareh “anane aku ora gelem ndherek ndika sowan ing ngarsane Ki Lurah Pangapitan, iki ora jalaran aku ngremehake panjenengane lan ora ngajeni panemu ndika, nanging merga aku duwe pawadan sing ora kena dak kandhakne marang ndika lan marang sapa wae. Mau ndika kandha yen ing Pangapitan ana Pamong Desa Pangapitan sing meh wae tumekeng tiwas sing  jalarane merga anane wong-wong sing disujanani ngambah ing pinggire alas kene. Tak aturi ya Ki Sukmana, sing ndika sujanani kuwi aku ngerti ya kuwi wong-wong sing tak kandhakne prajurit tanpa busana kaprajuritan mau. Lan aku uga weruh yen wong-wong mau babar pisan ora tumindak apa-apa, lire padha karo aku, mung liwat ing sajabane desa Pangapitan lan saiki mesthine wis adoh saka kene, miturut saka pangrunguku, wong-wong mau arep menyang Padhepokan Nagalanang saprelu nampa ngelmu kasekten lan parentah saka Ki Nagalanang, nanging embuh tenane. Dadi kedadean sing disandhang dening salah sijining Pamong Desa Pangapitan sing ndika kandhakne mau, ora merga saka tumindake wong-wong mau. Malah aku duwe pangira yen tenane ing desa Pangapitan wis ana wong sing nedya gawe cilakane Pamong mau, utawa malah nedya gawe kisruhing desa. Kuwi sing prelu ndika pikirake, aja malah ngurusi sing ana sajabaning desa lan mung wewaton pangira-ngira sing durung karuwan benere….”

        “Cukup Ki Dhedhali” kalihan suwanten santak Sukmana medhot wicantenipun Dhedhali “aku ora butuh pitutur saka ndika, sing mbok menawa salah siji saka wong sing ndika kandhakne jare Prajurit sing tanpa busana kaprajiritan mau, sing baku saiki ndika gelem apa ora tak sowanake ing ngarsane Ki Lurah Pangapitan?”.

        “Woooo, eman banget nek ana wong kok dhemen ngrodhapeksa wong liya lan ora gelem ngrungokne utawa nglimbang pituturing liyan” Dhedhali grenengan kados katujokaken dhateng awakipun piyambak.

        “Ora sah kakehan gunem sing tanpa guna Ki Dhedhali” Kalihan nata kuda-kudanipun Sukmana nyentak Dhedhali “ndika gelem apa ora? He?”.

        “Yen aku ora gelem ndika arep apa?” Dhedhali wangsulan kalihan mesem sajak ngece.

        “Wessss!” tanpa mawi gineman, Sukmana nrajang mawi sukunipun kanan ngarah dhateng lambungipun Dhedhali.

        Nanging jebul Dhedhali langkung prayitna, kanthi gampil panrajangipun Sukmana saged dipun endhani. Malah lajeng tanganipun Dhedhali gentos ngrangsang badhe mupuh praupanipun Sukmana. Mesthi kemawon Sukmana boten badhe lila menawi praupanipun ngantos ketiban kepelanipun Dhedhali, pramila sanadyan kanthi gedandaban Sukmana mbudidaya ngendhani kanthi ndhawahaken badanipun mangering lajeng nggulung ing siti ngantos watawis gangsal jangkah nebihi Dhedhali.

        “Hm….” Kalihan tangi ngadeg Sukmana nggereng lajeng nata kuda-kuda nedya nerjang malih.

        “Wis ta Ki Sukmana, ora sah ndika tutugne kekarepan ndika nggawa aku ing ngarsane Ki Lurah Pangapitan, aku ora arep gawe kapitunane Desa lan kawula ing Pangapitan” kalihan suanten ingkang sajak ayem Dhedhali wicanten “malah tumuli ndika bali wae, matur marang Ki Lurah yen ing Pangapitan wis ana wong sing nedya gawe kisruh, kanthi diwiwiti saka anggone arep gawe cilakane salah sijining Pamong kaya sing ndika kandhakne mau…..”.

        “Aja kakehan wuwus Ki Dhedhali” wangsulanipun Sukmana sereng, kalihan nyaketi papanipun Dhedhali “ayo yen nyata ndika wong prewira, adhepana Sukmana kaya lumrahe wong lanang.”

        “Wong lanang kuwi sing dawa nalare Ki Sukmana” Dhedhali wicanten mangsuli wicantenipun Sukmana, “dudu rambute lan uga dudu nepsune, aku ngajak ndika nggunakne nalar ora mamerne kaluwihan kanuragan…..”

        Sukmana sampun boten sabar malih, sukunipun dipun ginakaken kangge ndugang Dhedhali. Dhedhali boten kober endha, lajeng sukunipun ditekuk dipun rengkepi tangan kalih, padugangipun Sukmana dipun tangkis. Estunipun Sukmana sampun nginten menawi Dhedhali badhe nangkis duganganipun, pramila anggenipun ndugang Sukmana ngginakaken tenaga ingkang kebak, ing pamrih sanadyan Dhedhali saged nangkis, tan wurunga badhe kontal mundur utawi badhe rebah ing siti. Nanging kanyatanipun boten kados ingkang dipun gagas dening Sukmana. Nalika dhumawahing sukunipun Sukmana ketadhahan dhengkulipun Dhedhali lan kekiyatan kalih tempuk, Sukmana kontal mundur ngantos gangsal jangkah dhawah klumah ing siti, sukunipun tengen wiwit dlamakan ngantos pupu kraos gringgingen, kados-kados boten saged dipun ebahaken malih. Tujunipun Sukmana tumunten enget menapa ingkang kedah dipun tindakaken menawi ketanggor lelampahan ingkang kados makaten menika. Kanthi manunggalaken raosipun, nata medal lan mlebeting napasipun, lajeng ngetog kekiyataning hawa murninipun, sakala Sukmana saged tangi ngadeg malih.

        Ingkang mampir ing panyawangipun Sukmana riyin piyambak, inggih menika Dhedhali ingkang taksih ngadeg ing papanipun sekawit, kalihan mesam-mesem ngulati mobah mosiking Sukmana tanpa wicanten menapa-menapa. Sukmana ngrumaosi bilih mengsah ingkang dipun adhepi menika sakalangkung sekti mandraguna. Nanging salebeting manahipun Sukmana nglenggana dhateng kuwajibanipun, badhea kados menapa kedah saged ngrangket Dhedhali lan nyowanaken ing ngarsanipun Ki Lurah. Tuwuh ing salebeting manah badhe asung sasmita mawi piranti ingkang kala wau dipun beta saking griya, kangge ngabari tiyang sepuhipun menawi piyambakipun kepanggih bebaya. Nanging dipun petang-petang lekas makaten menika mbetahaken wekdal ingkang radi panjang, Sukmana kuwatos menawi ngantos duginipun pitulungan saking Ki Lurah kasep, Dhedhali sampun nilaraken papan mriku malah saged ugi piyambakipun sampun pejah langkung rumiyin saderengipun pitulungan dumugi.

        Dumadakan Sukmana mesem salebeting manah, emut menawi kala wau mbekta sipat kandeling Dhusun Pangapitan ingkang wujud Tumbak Kyai Larih. Kamangka ujaring para sepuh kalebet dhawuhipun Ki Lurah Pangapitan, sok sintena tiyang badhe sektia kados menapa menawi gadhah lekas ingkang boten sae dhateng Dhusun Pangapitan boten badhe kiyat nadhahi Kyai Larih sanaosa namung kenging landheyanipun. Awit Tumbak Kyai Larih menika peparingipun Raden Sutawijaya dhumateng Ki Tamejana nalika Ki Tamejana babat wana yasa dhusun Pangapitan jaman semanten, dene landheyaning tumbak menika kadamel saking galihing kajeng Kukun peparingipun Ki Jurumartani ingkang sepuhipun jumeneng Pepatih Mataram kanthi asma Patih Mandaraka.

        Kalih majeng sajangkah Sukmana lajeng ngliga Tumbak Kyai Larih badhe kangge ngadhepi Dhedhali, ingkang nyata sekti mandraguna.

        “Aja kesusu bungah Ki Dhedhali” wuwusipun Sukmana kalihan siyaga pasang kuda-kuda “ayo yen nyata wong prawira, ungalna dhadhamu, kuwat nadhahi tumbak sing ana tanganku iki tak sembah ider-ideran”.

        “nDika aja sembrana  Ki Sukmana” Dhedhali ketingal kaget nalika sumerep Sukmana sampun nyepengi tumbak lan badhe katamakaken dhateng piyambakipun “sing ndika cekel kuwi tumbal pusaka, aku ngerti yen kuwi Tumbak Kyai Larih. Pusaka sing banget mbebayani tumrap sapa wae sing wani nganggo dolanan, kurang-kurang bejane sanadyan tumbak kuwi saiki ana tangan ndika, malah bisa gawe cilaka ndika dhewe.”

        “Mulane Ki Dhedhali” wangsulanipun Sukmana kalihan gumujeng ngece “nek ndika wedi ngadhepi tumbak sing ana tanganku iki, becik nek saiki ndika manut aku, ayo tak tutne sowan ing ngarsane Ki Lurah Pangapitan.”

        “Kaya sing tak kandhakne neng ngarep mau Ki Sukmana” wangsulanipun Dhedhali “ing wektu iki, aku ora bisa sowan Ki Lurah Pangapitan, sanadyanta ndika peksa nganggo tumbak pusaka kuwi, ora bakal aku gelem nuruti sing ndika karepake. Anggonku elik-elik mau, merga aku ngeman marang ndika, nanging nek ndika nekad, ya mangsa bodhowa yen ana apa-apane ndika dhewe sing bakal nanggung.”

        Dipun wangsuli makaten menika kala wau, Sukmana boten ngrewes, lajeng majeng lan wiwit namakaken tumbak Kyai Larih dhateng Dhedhali. Nanging Dhedhali pranyata kesit solahipun. Kados kitiran anggenipun Sukmana nyolahaken tumbak, ewa samanten Dhedhali tansah saged ngendhani lan taksih kober namakaken pupuhan utawi dugangan dhateng Sukmana, sanaosa dhumawahing pupuhan lan dugangan menika boten mbebayani tumrap kawilujenganipun Sukmana. Sukmana piyambak ugi rumaos jegeg, dene mengsahipun boten saged tumunten dipun kawonaken sanaosa mengsah kala wau miris kalihan pusakanipun.

 

 

ana candhake.

 

 

 

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (22)

 

022.

        Ki Lurah boten tumunten paring dhawuh dhateng Ki Bebau Peleman, Ki Bebau Peleman ugi lajeng tumungkul kalihan ing batos ngraos gumun. Boten padatanipun Ki Lurah dangu anggenipun menggalih menawi wonten andhahanipun ingkang nyuwun pitedah kados wekdal menika.

        “Ngene wae Ki Bau” wasana Ki Lurah paring dhawuh “bocah-bocah parentahen bali marang padhukuhan maneh. Nanging aja ninggal ing kaprayitnan. Padha parentahna supaya nyiyagakake panah sendaren, murih sawanci-wanci ana bebaya sing nekani ing padhukuhan Peleman, ndika bisa tumuli aweh weruh marang aku sarana panah sendaren kuwi”.

        “Inggih Ki Lurah” wangsulanipun Ki Bebau Peleman.

        “Marang awakmu ngger Sukmana” Ki Lurah nglajengaken paring dhawuh dhateng putranipun jaler “nggebala dalan sidhatan, tlitinen kahanan ing alas sak lore Pangapitan. Sing ngati-ati, nggawaa piranti sasmita sacukupe, karo nggawaa sipat kandel Desa Pangapitan Tumbak Kyai Larih”.

        “Inggih Bapa keparenga kula bidhal sak menika ugi, nyuwun tambahing pangestu” Sukmana atur wangsulan lajeng menyat nilar pendhapa.

        Sasampunipun mendhet Pusaka sipat kandel Dhusun Pangapitan ing papanipun, Sukmana lajeng bidhal dhateng wana sisih leripun dhusun. Kados ingkang kadhawuhaken Ki Lurah kala wau, Sukmana medal margi sidhatan, temah boten dangu sampun dumugi ing papan ingkang dipun tuju. Sukmana sampun apal panggenan pundi ingkang kedah dipun tliti, jalaran mila sampun asring Sukmana dipun kanthi dening Ki Lurah menawi nuju nganglang dhusun ing wanci dalu. Ki Lurah asring paring pitedah kados pundi caranipun madosi tiyang awon ingkang umpetan ing salebeting wana mriku tanpa kamangertosan dening ingkang dipun padosi.

        Dumadakan kanthi ebahing naluri, Sukmana nyiyagakaken tumbak ing tanganipun, inggih Tumbak Kyai Larih, sipat kandel Dhusun Pangapitan. Awit nembe kemawon Sukmana mireng suwanten panggeroning sima ingkang nembe pados tedha. Nanging boten dangu Sukmana malah lajeng mesem piyambak, miturut petanganing nalaripun, katitik saking suwantenipun sima ingkang pados tedha kala wau  papanipun tebih saking papan menika. Menapa malih wiwit wau suwantening buron wana ingkang padatan nyuwanten ing wanci dalu, kados dene suwantenipun peksi truwok lan sribombok ingkang sesahutan, kaselingan suwanten kluruking ayam wana, inggih boten wonten ewah-ewahan awit suwantening sima ingkang nggero kala wau. Menawi sima ingkang nggero kala wau caket saking mriku, tartamtu suwanten sato sanesipun boten badhe kapireng jalaran sami ajrih.

        Dunadakan gagasanipun Sukmana mrambat radi tebih malih, Inggih kanthi nitik suwanten-suwantening sato kala wau, ugi nedahaken bilih tiyang-tiyang ingkang kala wau dipun cariyosaken dening Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen, sampun boten wonten mriku. Awit sato-sato menika anggenipun ajrih dhateng tiang kathah nglangkungi ajrihipun dhateng sima lan sato galak sanesipun. Sukmana lajeng mlampah malih, nitik papan sanesipun, kanthi boten nyuda ing kaprayitnan.

        Sukmana mandheg. Panggraitanipun suka penget, bilih wonten mripat ingkang ngulati piyambakipun, namung kemawon panggraitanipun boten dumugi saged mangertosi ing pundi papanipun tiyang ingkang tansah ngengen lampahipun menika. Pramila Sukmana inggih lajeng sansaya ngetog pamirengipun saha nglandhepaken panyawangipun ing petenging dalu ingkang namung kepajaran dening rembulan tanggal kaping kalih dasa menika. Saestu boten dangu, tanpa suwanten menapa-menapa dumadakan saking waliking grumbul ketingal wewayanganing tiyang ingkang mlumpat angadhang lampahipun Sukmana. Tiyang menika cetha menawi dede tiyang limrah, nanging tiyang ingkang nggadhahi ngelmu kanuragan ingkang inggil, ketitik babar pisan boten kepireng suwantenipun nalika sukunipun tumapak ing siti. Miturut panyawangipun Sukmana, tiyang menika watawis saumuran kalihan piyambakipun. Samanten ugi ngengingi pawakanipun. Boten nyepeng dedamel menapa-menapa, namung ing lempengipun ketingal menawi nyengkelit dhuwung.

        “Landhep panggraita ndika Kisanak” tiyang kala wau wicanten dhateng Sukmana, lirih nanging cetha “aja kaget, aku ora duwe sedya ala marang ndika”

        “Aku ngerti kanthi kadigdayan kang dhuwur, ndika wiwit mau tansah angon lakuku” wangsulanipun Sukmana kanthi suwanten ingkang ugi cetha, tumbak Kyai Larih ingkang kala wau dipun cepeng ugi lajeng dipun wrangkakaken ing lempengipun malih, ngimbangi tiyang ingkang ngajak wicanten ingkang ugi boten nyepeng dedamel “ndika iku sapa lan ngemu karep apa dene tansah memanuki lakuku?”.

        “He he he” tiyang kala wau gumujeng lajeng suka wangsulan “aku iki mung wong sing lagi lelungan, merga kawengen banjur leren ing alas kene. Nuwun sewu, apa ndika kancane bregada prajurit sing ora nganggo busana kaprajuritan mau Kisanak? Merga tak ulati ndika kaya lagi nggoleki kanca ndika sing wis rada sawantara ninggalne papan kene. Mung yen ndika ora kabotan, aku kepengin ngerti ndika sakanca mau arep tindak menyang ngendi?”.

        “Prajurit?” Sukmana pitaken mawi suwanten api-api boten mangertosi ingkang dipun kajengaken tiyang kala wau “Prajurit saka ngendi Kisanak? Aku ora ngerti sing ndika karepne”.

        “Lha nek dudu kancane prajurit-prajurit mau, ndika kuwi sapa lan ya gene wayah wengi teka blusukan neng alas kene?” tiyang kala wau pitaken mawi suwanten nedahaken menawi nggadhahi raos sujana dhateng Sukmana.  

        “Kudune sing takon ngono kuwi aku Kisanak” wangsulanipun Sukmana “nanging lagi wae tak takoni ndika kuwi sapa, ndika ora bares anggone wangsulan. Nadyanta mangkono, aku ora kabotan blaka marang ndika Kisanak. Jenengku Sukmana, omahku ing Desa Pangapitan kidul kuwi. Aku blusukan ing alas kene iki aran wis lumrah, merga sanadyan alas kene iki kagungan Dalem Kanjeng Panembahan Senapati Ing Alaga kang Jumeneng ing Mataram, nanging alas iki dudu alas tutupan. Malah warga desa sakiwa tengene alas kene dening Kanjeng Sinuhun dikeparengake luru kabutuhaning uripe ing alas kene waton gelem melu njaga kalestarening alas. Saiki genti aku kandha marang ndika, yen nyata ndika kuwi mung wong lelungan lumrah, yen merga kawengen kudune ndika bisa leren ing Desa sing ora adoh karo alas kene, kajaba yen ndika lagi nglakokne dom sumuruping banyu ing desa sacedhake alas iki. Mula murih padhanging lelakon, saiki uga tak jaluk ndika gelem bareng salakuku ngadhep ing ngarsaning Ki Lurah Pangapitan murih ora ana rasa sujana marang ndika yen ndika kuwi mata-pitaning mungsuh sing arep gawe kisruhe Desa Pangapitan”.

        “Matur nuwun Ki Sukmana” tiyang kala wau suka wangsulan sareh “lan nyuwun pangapura dene aku mau durung nepungake jenengku, aku Dhedhali omahku adoh ing sacakete Mataram kana, aku iki pangumbara sing mung kepengin ngubengi saindenging Tanah Jawa, aku wis kulina turu saenggon-enggon sok ing gisiking kali, sok ing plogroking uwit, merga aku ora seneng dadi gawene liyan. Mula wengi iki aku ya ora nginep ing Desa Pangapitan papan ndika kuwi, merga kanggoku luwih kepenak yen aku turu ing plogroking wit sing ana alas kene. Dadi aja ndadekne penggalih ndika nek aku kapeksa ora gelem ndherekne ndika kasowanake ing ngrasane Ki Lurah Pangapitan, jalaran aku ora ana sambunge apa-apa karo Desa Pangapitan, ora midak bumi sing dadi wewengkone Ki Lurah Pangapitan dadi aku babar pisan ora gawe rugine Desa apa dene Lurah lan kawula ing Pangapitan. Yen ana sing nyujanani aku minangka mata pitaning mungsuh sing arep nindalne laku dom sumuruping banyu ing Desa Pangapitan kuwi sujana sing ngayawara awit ora ana bukti sing kena dienggo wewaton”.

        Kraos benter manahipun Sukmana mireng wangsulanipun tiyang ingkang ngaken nami Dhedhali ingkang makaten menika. Nanging taksih dipun ampet, mila lajeng wicanten mawi suwanten ingkang alus nanging ngemu suraos ingkang atos :

        “Ki Dhedhali kudune ngerti ya gene aku nduweni rasa sujana marang ndika, merga iki mau ana ing Pangapitan wis ana kedadeyan sing meh wae gawe tiwase salah sijining Pamong ing Desa Pangapitan sing jalarane merga anane wong-wong sing disujanani ngambah ing pinggire alas kene iki. Sarta aku mung ngajak ndika kanthi becik, murih ora ana kleru pangira marang ndika, mung kuwi wae. Nanging yen ndika ora gelem nuruti panjalukku, ateges ndika njaluk supaya aku meksa ndika ngadhep Ki Lurah nganggo cara sing mbok menawa kena diarani nganggo cara sing kasar”.

        Mireng tembung pungkasan saking Sukmana ingkang makaten menika, lumantar soroting rembulan ingkang remeng-remeng, ketingal tiyang ingkang nami Dhedhali menika mesem. Nanging boten tumunten suka wangsulan. Ingkang makaten menika, ndadosaken Sukmana sansaya benter manahipun.

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (21)

 021.

        Ki Lurah Pangapitan, Sukmana, Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen ketingal sami cingak nyumerepi tingkah saha ucapipun Ki Jagabaya Munggur dhateng Ki Palir makaten menika. Ki Palir piyambak ugi boten tumunten suka wangsulan dhateng Ki Jagabaya. Sawatawis menika, Sukmana ngadeg menyat dhateng dalem wingking mendhetaken wedang kangge Ki Jagabaya, boten dangu inggih sampun wangsul malih ing pendhapa kalihan mbekta wedang jahe ing cangkir ageng kangge Ki Jagabaya. Sareng sasampunipun watawis sapanginang, Ki Jagabaya inggih lajeng tangi piyambak lajeng mapan linggih ing sisihipun Ki Palir, madhep dhateng Ki Lurah.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah….” Kalihan suwanten ingkang tasik serak Ki Jagabaya Munggur atur kalepatan dhateng Ki Lurah “inggih kabekta saking leganing manah, ngantos kula supe menawi nembe ngadhep ing ngarsa jengandika, temah sampun wantun nilar suba sita”.

        “Ora dadi baya pangapa Ki Jagabaya” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah kalihan mesem “aku dhewe uga melu lega lan seneng dene ndika wis bisa dislametake lan wis uwal saka bebaya pati sing nggegirisi. Mau aku krungu ndika kandha, saupama ora tumuli oleh pitulungan saka Adhi Palir, ndika bakal tumekeng pati kanthi nggegirisi kaya kang ndika sumurupi sajroning impen ndika, mau ndika ngimpi apa Ki Jagabaya?”.

        “Inggih Ki Lurah” Ki Jagabaya atur wangsulan sinambi njejegaken anggenipun linggih “kala wau nalika Ki Lurah nemplekaken dhuwung Kyai Wesi Tawa ing geger kula, kula taksih kemutan kawontenan kula. Nanging boten dangu kula sampun rumaos salin alam”.

        “Iya, salin ing alam pangimpen ngono apa piye?”

        “Leres Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Jagabaya “rumaos kula, kula nembe wonten ing salah satunggaling gisikipun lepen dipun larak-larak dening tiyang ageng inggil cacah tiga. Sedaya sami ngangge jarik plonthang cemeng kalihan pethak. Tiyang tiga kala wau, ingkang kalih nglarak suku kula kanan lan kering lan ingkang setunggal nyampluki badan kula mawi pecut. Kula bengok-bengok kalihan sambat inggih boten dipun rewes, malah anggenipun mecuti badan kula langkung dikerepi kalih dipun pisuh-pisuhi.”

        “Lha wong telu mau apa ora kandha ndika arep digawa menyang ngendi ngono?” Ki Lurah nyelani anggenipun Ki Jagabaya cariyos.

        “Inggih criyos, Ki Lurah” Ki Jagabaya atur wangsulan “kalih misuh-misuhi kula, tiyang ingkang nyampluki kula kala wau criyos menawi kula badhe dipun lebetaken dhateng pakunjaran lan badhe kapatrapan pidana kadamel tedhanipun anak-anak sawer ingah-ingahanipun Kyai Nagaweling”.

        “Sabanjure kepiye?”

        “Dumadakan kula mireng suwanten jengandika saking katebihan, nguwuh-uwuh nimbali kula” Ki Jagabaya nglajengaken anggenipun cariyos “lan saestu, boten watawis dangu jengandika rawuh lan ngadhang nyegati tiyang tiga kala wau. Kula dipun culaken nanging inggih boten saged ebah. Tiyang tiga kala wau lajeng nrajang jengandika Ki Lurah, mawi dedamel. Nanging jengandika ugi sampun siyaga kanthi mandi Dhuwung Kyai Wesi Tawa. Namung eloking kawontenan, saben-saben tiyang tiga kala wau wonten ingkang ketaman Dhuwungipun Ki Lurah lan rebah pejah, dipun langkahi rencangipun lajeng gesang malih. Makaten menika wongsal-wangsul kedadosanipun, ngantos kula tingali Ki Lurah, nuwun sewu, ketingal sansaya sayah, sanaosa dedamelipun tiyang tiga kala wau boten wonten ingkang tumama nalika kadhawahaken ing salira jengandika.”

        Ki Jagabaya kendel sakedhap anggenipun cariyos, nyruput wedang jahe kangge nelesi gorokanipun. Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen ketingal kasengsem mirengaken cariyos saking Ki Jagabaya Munggur menika. Makaten ugi kalihan Ki Lurah Pangapitan.

        “Tujunipun” Ki Jagabaya nglajengaken cariyosipun malih “tumunten Ki Palir lan Adhi Sukmana dumugi mriku.”

        “Adhi Palir karo Sukmana?” Ki Lurah nyela rembag nyethakaken anggenipun cariyos Ki Jagabaya.

        “Leres Ki Lurah” atur wangsulanipun Ki Jagabaya ingkang lajeng nyambet cariyosipun “kula mila radi kaget kaworan ngungun, awit dening Ki Palir Adhi Sukmana kadhawuhan nyukani ngombe tiyang tiga ingkang ngrubut Ki Lurah kala wau. Lan Adhi Sukmana inggih boten suwala. Eloking kawontenan, sareng tiyang tiga kala wau sampun sami ngombe, badan kula ingkang kala wau sakujur kraos sakit sedaya dumadakan boten krasos malih. mBaka sakedhik kula lajeng emut menawi kula sampun wonten ing pendhapa mriki malih. Lamat-lamat kula ugi mireng, Ki Palir dhawuh dhateng Ki Bebau Peleman murih nilemaken kula ing mriku niku wau. Salajengipun kula tilem, nglilir-nglilir sareng kalihan Ki Palir matur dhateng jengandika Ki Lurah, menawi tumrap Ki Palir antawisipun Ki Dungkul lan Ki Dhangkal kalihan Ki Lurah menika bobotipun sami, saha tumrap Ki Palir ingkang langkung baken malih, wekdal menika kula sampun saged dipun wilujengaken luwar saking bebaya pejah ingkang nggegirisi. Inggih kanthi makaten kala wau sampun ndadosaken kula ngertos menawi Ki Palir sampun milujengaken nyawa kula saking tumindakipun tiyang tiga andhahanipun Kyai Nagaweling kala wau”.

        “Iya, iya Ki Jagabaya” Ki Lurah ngendika kalihan manggut-manggutaken mustakanipun “sansaya cetha nggonku nyawang kahanan ing Pangapitan iki sawuse aku krungu crita saka ndika iki mau, sanajanta crita sing mung saka alam pangimpen, nanging impen ndika iki mau cetha nek dudu impen sing saka impen-impenen utawa impen merga kakehan turu. Murih sansaya cetha maneh, saiki aku njaluk marang Adhi Palir gelema merdekne impene Ki Jagabaya iki mau”.

        “Nyuwun pangapunten Kakang” Ki Palir gentos ingkang atur wangsulan “estunipun pasupenanipun Ki Jagabaya menika kala wau, kenging kawastanan lelampahan gaib. Liripun lelampahan ingkang dipun prangguli dening sukmanipun Ki Jagabaya magepokan kalihan lelampahaning raganipun ingkang nembe kemawon ketaman dom cem-ceman cacah tiga kala wau. Tiyang tiga kala wau sanepanipun dom cem-ceman ingkang ngintunaken wisanipun tumuju jantungipun Ki Jagabaya. Katujunipun saderengipun wisa dumugi jantung saged dipun adhang dening Kakang Lurah mawi pusaka Dhuwung Kyai Wesi Tawa. Saupami kala wau Ki Jagabaya boten tumunten katempleki Kyai Wesi Tawa, mbok menawi kemawon Ki Jagabaya boten saged kawilujengaken malih. Inggih awit wisa ingkang badhe dipun cabaraken kalihan Dhuwung Kyai Wesi Tawa kala wau taksih manunggal kalihan dom-dom cem-ceman, menika sami kemawon kalihan wisa kala wau taksih wonten ing siyungipun sawer, dados inggih radi angel dipun damel cabar, Dene ingkang kula lampahi kala wau namung dhapur nggeret wangsul dom-dom ingkang mlebet ing raganipun Ki Jagabaya, awewaton kalihan watakipun dom-dom kala wau, mawi piranti santen ingkang dipun tetesaken dening Angger Sukmana dhateng tutukipun Ki Jagabaya. Dados estunipun kula menika inggih boten saged menapa-menapa. Wilujengipun Ki Jagabaya menika kala wau inggih awit garis pesthinipun Ki Jagabaya taksih dereng dumugi ing janjinipun kemawon. Salajengipun murih tiyang-tiyang ingkang nggadhahi lekas boten sae dhumateng Warga lan Dhusun Pangapitan boten sansaya ndadra, panyuwun kula dhumateng Kakang Lurah lan sedaya ingkang wonten ing pendhapa mriki, sampun ngantos martakaken dhateng sinten kemawon menawi dhanganipun Ki Jagabaya menika wonten sambetipun kalihan kula.”

        “Iya Dhi, aku nayogyani banget apa sing mbok kandhakne kuwi mau” dhawuh wangsulanipun Ki Lurah ingkang lajeng kasambet dhawuh dhateng tiyang sanesipun “tak kira Ki Bau Peleman, Ki Bayan Kuncen, Ki Jagabaya Munggur lan anakku Sukmana wis krungu dhewe karo sing dikandhakne Adhi Palir iki mau. Mula perkara larane Ki Jagabaya sing saiki wis waras iki, aja dirembug maneh karo sapa wae”.

        “Inggih Ki Lurah, boten langkung ngestokaken dhawuh” Ki Bebau Peleman, Ki Kebayan Kuncen lan Ki Jagabaya sareng-sareng atur wangsulan.

        “Setunggal malih Kakang” Ki Palir munjuk atur.

        “Iya apa kuwi Dhi?”

        “Miturut petang kula, benjing enjing Kakang Dungkul badhe manggihi Ki Jagabaya nawakaken jampi. Prayoginipun Ki Jagabaya sampun ngantos kepanggih kalihan Kakang Dungkul utawi Kakang Dhangkal langkung rumiyin, inggih saboten-botenipun salebeting wekdal sapeken menika. Kados pundi Kakang?”

        Ki Lurah njengkerutaken palarapanipun sakedhap, lajeng paring dhawuh :

        “Yen mangkono, wiwit wengi iki nganti sepasar mengarep, Ki Jagabaya aja bali menyang omah dhisik. Ki Jagabaya bisa manggon neng gandhok sing tau dienggoni Adhi Dungkul lan Adhi Dhangkal kae. Mengko Ki Bayan Kuncen sabaline saka pendhapa kene, mampira ing omahe Ki Jagabaya Munggur, kandhakna marang Nyai Jagabaya yen kakunge tak dhawuhi nindakne kuwajiban menyang Desa Jaten suwene limang dina luwih, kareben Nyai Jagabaya ora bingung nggoleki”.

        “Inggih ki Lurah” wangsulanipun Ki Kebayan Kuncen.

        “Lajeng para sinoman ingkang kula prentah baris pendhem ing tepis wiring ler kilen kala wau kados pundi Ki Lurah?” gentos Ki Bebau Peleman ingkang nyadhong dhawuh.

        Ki Lurah njengkerutaken palarapanipun.

 

 

Ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (20)

 

020.

        Ki Jagabaya Munggur sampun kepireng aring suwantening napasipun, awit saking pamrayoginipun Ki Palir, dening Ki Bebau Peleman dipun tilemaken ing jogan kados limrahipun tiyang ingkang nembe leren. Slendhang alit ingkang kala wau kangge nangsuli sukunipun Ki Jagabaya ugi sampun dipun udhari lan sampun dipun simpen malih dening Ki Palir. Awit miturut Ki Palir Ki Jagabaya Munggur taksih radi sawatawis wekdal malih anggenipun nglilir. Tiyang gangsal ingkang wonten pendhapa Kalurahan Pangapitan menika inggih lajeng jejagongan malih.

        “Aku ora nyana babar pisan, jebul Adhi Palir iki nduweni kaluwihan kanggo nambani wong sing kena wisa kaya Ki Jagabaya iki mau” sasampunipun radi sawatawis kendel, Ki Lurah ngendika “kaya anggonku ora nyana Keris Kyai Wesi Tawa tinggalane sawargi Bapa sing selawase ora tau mindhon gaweni yen kanggo nambani wong kena upas utawa wisa, jebul ora kuwawa nyabarake wisa sing dumunung ana ragane Ki Jagabaya.”

        “Makaten ugi kula Ki Lurah” Ki Bebau Peleman mewahi rembag “kula boten nginten menawi Ki Jagabaya menika kala wau katlusuban dom cacah tiga ingkang nggadhahi kekiyatan saged nutupi katiyasanipun Dhuwung Kyai Wesi Tawa. Saupami niki wau Ki Palir boten nuju wonten dalem mriki, harak inggih siyos katiwasan saestu?”.

        “Malah kula boten nginten menawi Ki Palir jebul wonten dalem mriki Ki Lurah” Ki Kebayan Kuncen urun rembag “awit kala wau enjang, kula kepanggih kalihan Ki Palir sareng-sareng kalihan Dana lan Wala sami kekapalan, criyosipun badhe dhateng Brendhilann kok jebul dalu menika sampun wonten mriki?”.

        “Nyuwun pangapunten Kakang Lurah, Ki Bau lan Ki Bayan” Ki Palir gentos ingkang wicanten “kala wau kula rak sampun matur bilih kula badhe matur sacetha-cethanipun magepokan kalihan gerahipun Ki Jagabaya Munggur menika ?. Pramila samangke ngiras ngentosi wungunipun Ki Jagabaya, kula badhe miwiti matur”.

        “Iya Dhi” Ki Lurah paring wangsulan “cethane kepiye kok nganti Si Adhi nduwe panjaluk supaya anggonmu aweh tamba marang Ki Jagabaya iki kudu digawe wadi?”.

        “Inggih kados pundi Ki Palir?” Bebau Peleman numpangi rembag.

        “Menika makaten Kakang” Ki Palir lajeng wicanten “kula kuwatos menawi ngantos ingkang damel gerahipun Ki Jagabaya menika sumerep bilih warasipun Ki Jagabaya menika jalaran lantaran saking kula, lajeng piyambakipun gentos amengsahi kula. Kosok wangsulipun, menawi tiyang kala wau boten sumerep sinten ingkang njampeni Ki Jagabaya, piyambakipun badhe boten kumalungkung malih ing Dhusun Pangapitan mriki, ngendelaken dumeh nggadhahi dom cem-ceman ingkang saged kasurung mawi aji Panyemburwisa. Nanging kanyatanipun sanaosa dom cem-ceman  ingkang kasurung Aji Panyemburwisa ingkang tumanduk ing raganipun Ki Jagabaya sampun dipun susuli mawi pijetan sekti, ewa samanten Ki Jagabaya taksih kaparingan pitulunganing Gusti temah saged saras pulih kados wingi uni. Lan malih wontenipun Dhuwung Kyai Wesi Tawa boten saged nyabaraken wisa ing badanipun Ki Jagabaya menika jalaran wisa ing badanipun Ki Jagabaya taksih sesambetan kalihan dom-dom kala wau, menawi dom-domipun sampun kapisah estunipun boten badhe Kyai Wesi Tawa mindhon dameli”.

        “Mengko dhisik Dhi” Ki Lurah Pangapitan nyelani rembagipun Ki Palir “aku kok dadi rada jubriya marang sing mbok kandhakne iki mau”.

        “Jubriya kados pundi Kakang?” Ki Palir nyuwun pirsa.

        “Apa miturut panemune si Adhi, tatune Ki Jagabaya Munggur iki ana sambung rapete karo sedulurmu Adhi Dungkul kanthi mbok kandhakne wis mindhoni nganggo pijetan sekti mau? Jalaran durung ana sing nyenggol Ki Jagabaya kajaba Adhi Dungkul” Ki Lurah gentos ingkang mundhut pirsa.

        Ki Bebau Peleman tuwin Ki Kebayan Kuncen ketingal tumut kaget kalihan pandangunipun Ki Lurah dhateng Ki Palir makaten kala wau.

        “Nyuwun pangapunten Kakang” Ki Palir lajeng atur wangsulan “menika namung dhapur panginten-nginten kula kanthi wewaton kawontenan ingkang kula panggihi ing kedadosan ingkang dhumawah dhateng Ki Jagabaya Munggur menika”.

        “Cethane kepiye Dhi?”

        “Kala wau nalika sumerep tatunipun Ki Jagabaya” Ki Palir atur wangsulan “kula lajeng kemutan dhateng dom-dom cem-ceman kados ingkang sampun medal saking raganipun Ki Jagabaya menika kala wau. Sangertos kula dom-dom cem-ceman kados menika sedaya cacahipun wonten tigang dasa nem, manggen ing tigang panggenan. Ingkang kalih welas dipun kuwaosi dening Kakang Dungkul, ingkang kalih welas dipun simpen dening Kakang Dhangkal lan ingkang kalih welas malih kula singgahaken.”

        Ki Palir kendel sakedhap anggenipun wicanten awit wonten rewang dalem kalurahan ingkang dhateng pendhapa nyukani pasegahan dhateng ingkang nembe jagongan, inggih menika wedang jahe benter kalihan ketela godhog.

        “Sedaya dom-dom cem-ceman menika suwaunipun kagunganipun Bapa, ingkang angsalipun saking anggenipun maringi Jim Nagaweling, Dhanyang Kedhung Pawon, nalika Bapa Ki Anggira nglampahi tapa kungkum ing Kedhung Pawon, jaman Bapa taksih timur rumiyin” sareng Rewang ingkang ngladosaken segahan sampun ngalih Lo Palir nglajengaken anggenipun wicanten.

        “Iya, nanging kareben ora pati salit neng gorokan, wedang karo ketela kuwi aja ming padha dianggurne wae” Ki Lurah nyelani rembag kalihan ngranggeh cangkir isi wedang jahe ing ngarsanipun, lajeng dipun sruput “mangga Ki Bau lan Ki Bayan, mumpung isih durung adhem”.

        “Inggih Ki Lurah” wangsulanipun Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen meh sareng.

        “Dom-dom cem-ceman kala wau lajeng dening Bapa kaparingaken dhateng anak-anakipun ingkang jaler, sesarengan kalihan kaparingan kados pundi caranipun ngusadani menawi wonten tiyang kenging dom-dom menika sadangunipun wisaning dom dereng dumugi jantung” sasampunipun nyruput wedangipun Ki Palir nglajengaken anggenipun wicanten “nanging nalika Bapa badhe seda kober paring weling murih anak-anakipun ngatos-atos sanget menawi badhe ngginakaken dom-dom cem-ceman kala wau, malah dhawuhipun Bapa dom-dom kalawau namung kenging dipun ginakaken menawi kawontenan sampun kepepet saestu. Awit  dayanipun wisa ingkang manunggal kalihan dom-dom kala wau sakalangkung nggegirisi. Sok sintena ingkang kataman dom kasebat, lan menawi lampahipun wisa sampun dumugi ing jejantung, mangka tiyang kala wau badhe ngraosaken sakit ingkang sakalangkung sakit, nalaripun ewah dados tiyang edan lan manawi boten tumunten kaparingan panawa inggih lajeng pejah kanthi kawontenan ingkang sakalangkung nggegilani.”

        “Dadi isih ana panawane? Lan nek wis diwenehi panawa banjur waras maneh?” Ki Lurah nyelani wicantenipun Ki Palir malih.

        “Panawa menika kanggenipun namung sawatawis wekdal kemawon Kakang” Ki Palir atur wangsulan “lan boten saged ndadosaken waras, namung saged ngicalaken raos sakit lan kuwuring nalar, nanging inggih boten dangu namung watawis sapeken lan menawi boten tumunten kaparingan panawa malih inggih lajeng kimat ingkang sakitipun nglangkungi sakit saderengipun”.

        “Temen-temen nggegirisi banget dayane dom-dom cem-ceman kuwi” Ki Lurah ngendikan alon kados namung katuhokaken dhateng saliranipun piyambak.

        “Inggih kanthi nitik kawontenanipun Ki Jagabaya Munggur saha dom-dom cem-ceman cacah tiga ingkang medal saking tatunipun kala wau, kula lajeng nggadhahi panginten menawi kedadosan menika wonten sambetipun kalihan Kakang Dungkul. Namung kemawon, kula kinten ingkang nyawataken dom ingkang kapisan menika dede Kakang Dungkul, kula ngertos menawi Kakang Dungkul dereng dumugi mriku ngelmu kanuraganipun. Menawi dom ingkang kalih, kula kinten anggenipun nyublesaken dhateng badanipun Ki Jagabaya inggih nalika Kakang Dungkul api-api nambani menika” Ki Palir kendel sakedhap lajeng nyruput wedangipun kangge nelesi gorokan.

        Sedaya ingkang mireng wicantenipun Ki Palir namung manggut-manggut eram, lan dereng wonten ingkang wicanten menapa-menapa kalebet Ki Lurah Pangapitan.

        “Sedaya sampun kula aturaken Kakang” Ki Palir lajeng wicanten malih “borong anggen jengandika badhe anampi. Tumrap kula antawisipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal kalihan jengandika Kakang Lurah menika bobotipun sami. Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal kadang tunggil Bapa dene jengandika Kakang Lurah sedherek tunggil biyung kalihan kula. Lan ingkang langkung baken malih, Ki Jagabaya kula tanggel sampun resik saking dayaning wisanipun dom-dom cem-ceman menika lan sampun boten wonten ingkang prelu dipun kuwatosaken malih.”

        Dereng ngantos Ki Lurah paring wangsulan, dumadakan sedaya dipun kagetaken kalihan Ki Jagabaya Munggur ingkang tangi saking anggenipun tilem, lajeng mrepegi papanipun Ki Palir linggih. Ki Jagabaya lajeng ngrungkebi pangkonipun Ki Palir kalihan nangis ngguguk.

        “Ngaturaken genging panuwun Ki Palir” ing sela-selaning tangisipun Ki Jagabaya wicanten “kula sampun wiwit wau nglilir lan sedaya ingkang ndika aturaken dhateng Ki Lurah sampun kula mangertosi. Saestu Ki, kula sampun ndika tulungi lan tanpa pitulungan ndika kula tartamtu kula badhe manggih pejah ingkang sakalangkung nggegirisi kados ingkang kula sumerepi salebeting pasupenan kula nalika kula dereng nglilir kala wau.”

 

 

ana candhake

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (19)

 

019.

        Dening Ki Lurah, Ki Jagabaya Munggur lajeng kadhawuhan mengkurep ing tikar, rasukanipun inggih sampun dipun uculi. Lajeng Ki Lurah nemplekaken Dhuwung Kyai Wesi Tawa ing tatunipun Ki Jagabaya ingkang kados bathikan sawer dumung ingkang nembe mekrok gulunipun. Wonten kedadosan ingkang radi ngeramaken, Dhuwung Kyai Wesi Tawa kados dipun sedhot dening tatu-tatunipun Ki Jagabaya Munggur. Nemplek kados tosan ingkang nemplek ing tosan sembrani. Ki Jagabaya nggeget waja, ketingalipun nembe ngampet raos sakit. Sansaya dangu ketingal sansaya keket nemplekipun Kyai Wesi Tawa ing tatu-tatunipun Ki Jagabaya, malah nalika Ki Lurah nyobi badhe ngangkat dhuwung kala wau, dhuwung boten saged dipun angkat. Makaten ugi kawontenanipun Ki Jagabaya ugi ketingal sansaya nemen anggenipun ngampet raos sakit, dumadakan Ki Jagabaya lajeng semaput, boten emut menapa-menapa malih.

        Ki Lurah ingkang sumerep menawi Ki Jagabaya semaput, malah lajeng mesem. Astanipun ingkang kala wau nyepengi ukiran Dhuwung, lajeng dipun culaken. Dhuwung panggah nemplek ing geger perangan nginggilipun Ki Jagabaya.

        “Katone wisa sing ngenani Ki Jagabaya iki dudu wisa bandhotan utawa Dumung” Ki Lurah ngendika alon.

        “Inggih Ki, lajeng wisa menapa ?” Ki Kebayan Kuncen nyuwun pirsa.

        “Pangiraku iki kaya wisane ula weling sing wis diolah carub lan wisane gegremetan liyane, nduweni watak adhem nanging banget nggegirisi. Lakune alon, nanging angel digeret mundur” Ki Lurah paring wangsulan.

        “Inggih Ki Lurah” Ki Bebau Peleman tumut wicanten “ketingalipun Dhuwung agemanipun Ki Lurah menika taksih mbudidaya nyedhot wisa ingkang mlebet ing raganipun Ki Jagabaya. Nanging nuwun sewu Ki Lurah ……”

        “nDika apa arep takon Ki Jagabaya iki isih bisa ketulungan apa ora, ngono apa Ki Bau?” Ki Lurah nigas aturipun Ki Bebau Peleman kalihan mesem.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” Ki Bebau Peleman atur wangsulan “ingkang kula kajengaken menapa anggenipun Ki Jagabaya semaput menika taksih dangu?”

        “Ya mengko menawa wisa sing ana ragane wis ora mbebayani tumrap kaslametane, Ki Jagabaya mesthi tumuli eling” Ki Lurah paring katrangan “ndika aja kleru ing panampa, anggone ora eling Ki Jagabaya iki mau ora merga kelaran wisane disedhot dening Keris Wesi Tawa iki, nanging pancen dayaning wisa sing tumama ing awake nyata nggegirisi. Rahayune lakuning wisa iki durung nganti tumekan jantung, dadi isih ana pangarep-arep nylametake nyawane Ki Jagabaya Munggur iki”.

        Rampung ngendika makaten menika kala wau, Ki Lurah lajeng ngadeg lan mlampah nilaraken Ki Bebau Peleman, Ki Kebayan Kuncen saha Sukmana ingkang tiga-tiganipun nenggani Ki Jagabaya. Pranyata Ki Lurah mlebet dhateng dalem wingking. Boten dangu tumunten wangsul dhateng pendhapa malih dipun tutaken Ki Palir ingkang inggih lajeng linggih ing sacaketipun Ki Jagabaya Munggur.

        “Ya kaya mangkono kuwi Dhi kahanane Ki Jagabaya Munggur” ngendikanipun Ki Lurah dhateng Ki Palir “mbok menawa si Adhi duwe cara murih Ki Jagabaya bisa tumuli waras, jalaran padatan kuwi yen ana wong kena wisa banjur ditambani nganggo Keris Kyai Wesi Tawa kuwi ora suwe tumuli  waras, nanging iki kok rada aneh wiwit mau durung ana tandha-tandha yen wisa sing tumama ing ragane Ki Jagabaya bisa ilang”.

        Ki Palir boten tumunten atur wangsulan, malah lajeng saya nyaketaken anggenipun linggih kalihan Ki Jagabaya. Ki Palir ketingal migatosaken tatu-tatu ing geger lan githokipun Ki Jagabaya. Wongsal-wangsul Ki Palir ketingal njengkerutaken bathuk.

        “Nyuwun pangapunten Kakang” dumadakan Ki Palir noleh dhateng Ki Lurah lan nyuwun pirsa “menapa Ki Jagabaya saderengipun semaput kala wau, inggih sasampunipun kenging wisa menika, sampun nedha tetedhan ingkang ngandhut santen klapa ingkang sampun mateng, jangan upaminipun?”.

        “Lha kuwi sing aku ora ngerti Dhi” Ki Lurah paring wangsulan “merga Ki Jagabaya ya ora kandha sawise semaput lan ditulungi lan ditambani Adhi Dungkul mung kandha yen banjur nggoleki Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen menyang Tepis wiring lor desa, ora kepethuk banjur mrene iki mau”.

        “Ki Jagabaya dipun tambani Kakang Dungkul?” Ki Palir sansaya ketingal nggumun mireng menawi Ki Jagabaya Munggur kala wau sampun ditambani Ki Dungkul.

        “Iya Dhi” Ki Lurah paring wangsulan “sing kandha ya Ki Jagabaya dhewe”.

        “Inggih sampun menawi makaten Kakang” Ki Palir lajeng wicanten malih “mugi-mugi Gusti paring pitulungan dhateng kula saha mugi-mugi janjinipun Ki Jagabaya dereng wancinipun”

        “Sing dikarepake si Adhi iki kepiye ta?” Ki Lurah mundhut pirsa malih “aku kok bingung nampa aturmu iki mau?”.

        “Kula badhe mbudidaya murih Ki Jagabaya tumuli saras Kakang” Ki Palir atur wangsulan “nanging kula nyuwun kanthi sanget dhumateng Kakang Lurah, ugi dhumateng Angger Sukmana tuwin Ki Bebau lan Ki Kebayan, mangke manawi Ki Jagabaya sampun dhangan, sampun ngantos paring mangertos dhumateng sinten kemawon menawi kula ingkang dados sarana dhanganipun Ki Jagabaya. Sampun dipun wangsuli rumiyin panyuwun kula menika, mangke kemawon kula aturaken sacetha-cethanipun”.

        “Iya Dhi, panjaluke si Adhi perkara iki mesthi tak turuti” Dhawuh wangsulanipun Ki Lurah.

        “Inggih Ki Palir, dhawuh ndika badhe kula estokaken” Ki Bebau Peleman lan Ki Kebayan Kuncen sareng suka wangsulan.

        Ki Palir lajeng ngedalaken selendhang alit saking waliking rasukanipun. Sukunipun Ki Jagabaya Munggur kalih-kalihipun lajeng dipun tangsuli dados setunggal mawi selendhang alit kala wau. Sawatawis menika dhuwung Kyai Wesi Tawa kagunganipun Ki Lurah Pangapitan panggah taksih nemplek ing tatu-tatunipun Ki Jagabaya. Ki Palir lajeng linggih sila ing caket sirahipun Ki Jagabaya.

        “Nuwun sewu Ngger” Ki Palir wicanten dhateng Sukmana “tulung ndika padosaken santen ingkang taksih mentah kawadhahana ing cowek lan kaselehna ing caket kula mriki, mbok menawi mangke wonten ginanipun”.

        “Inggih Paman” wangsulanipun Sukmana lajeng ngadeg mlampah dhateng dalem wingking.

        Dumadakan iketipun Ki Jagabaya Munggur dening Ki Palir dipun udhari, rambutipun dipun jambak, sirahipun Ki Jagabaya dipun dhangakaken. Ki Jagabaya ingkang taksih semaput babar pisan boten nglawan utawi sambat. Sareng watawis sampun sapanginang dangunipun, Ki Jagabaya wiwit ebah. Sukunipun ketingal badhe mancal-mancal, nanging gandheng sampun dipun banda mawi slendhang dados inggih boten saged mancal.

        Ko Lurah Pangapitan, Ki Bebau Peleman saha Ki Kebayan Kuncen, namung ningali kemawon boten tumindak menapa-menapa. Sukmana ingkang kala wau pados santen, ugi sampun wangsul malih dhateng pendhapa kalihan mbekta cowek isi santen lajeng dipun seleh ing sacaketipun Ki Palir.

        “Nyuwun pangapunten Kakang” Ki Palir matur dhateng Ki Lurah “ketingalipun Dhuwung Kyai Wesi Tawa sampun boten kelet malih kalihan Ki Jagabaya, prayogi menawi jengandika asta malih”.

        Ki Lurah lajeng mendhet dhuwung ingkang wau nemplek ing tatu-tatunipun Ki Jagabaya. Saestu, jebul samangke dhuwung menika sampun boten kelet kados wau. Dhuwung lajeng kaasta malih dening Ki Lurah. Anyarengi Ki Lurah ngangkat dhuwungipun, dumadakan saking gegeripun Ki Jagabaya ingkang kalawau kaselehan dhuwung, ngedalaken toya pethak ingkang warninipun kados santen. Ki Lurah lan sedaya ingkang wonten pendhapa mriku sami maspadakaken toya menika.

        “Nuwun sewu Ngger” Ki Palir lajeng wicanten dhateng Sukmana, sawatawis piyambakipun taksih nyambak rambutipun Ki Jagabaya “tutukipun Ki Jagabaya ndika tetesi santen menika sakedhik-sakedhik watawis ngantos pitung tetes”.

        “Inggih Paman” Sukmana wangsulan nunten nindakaken menapa ingkang dipun parentahaken Ki Palir dhumateng piyambakipun.

        “Nyuwun pangapunten Ki Bebau” Ki Palir gentos wicanten dhateng Ki Bebau Peleman “tulung mustakanipun Ki Jagabaya ndika cepengi rumiyin, kula badhe mendhet sesuker ing tatu ingkang kados santen menika”.

        “Inggih Ki” Bebau Peleman lajeng nggentosi Ki Palir njambak rambutipun Ki Jagabaya Munggur lan ndhangakaken sirahipun.

        Ki Palir lajeng ngedalaken kapas saking kanthongan ingkang dipun simpen ing waliking rasukanipun. Mawi kapas menika Ki Palir nutuli tatunipun Ki Jagabaya ingkang ngedalaken toya kados santen menika.

        “Kecekel kowe, saiki !!!” kados tiyang ngigit-igit Ki Palir wicanten piyambak.

        “Ana apa Dhi?” Ki Lurah Pangapitan mundhut pirsa kalihan suwanten nedahaken bilih radi gumun kalihan ingkang dipun ungelaken Ki Palir.

        “Dom Kakang” wangsulanipun Ki Palir kalihan nedahaken dom lembat-lembat cacah tiga ingkang kelet ing kapas “inggih dom-dom menika ingkang murugaken wisa ing badanipun Ki Jagabaya boten saged dipun dipun cabaraken sanaosa sampun katumpangan Dhuwung Kyai Wesi Tawa agemanipun Kakang Lurah”.

        Ki Lurah boten ngendika malih, namung mustakanipun manggut-manggut rumaos eram dhateng kalangkungan ingkang dipun gadhahi dening sedherekipun jaler menika.

 

 

ana candhake.