SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (13)

 

013.

        Ki Lurah Brendhilan ingkang ugi sampun dangu mangertos wewatakanipun Raden Mas Daksina, ingkang boten saged ngampet raosipun menawi sumerep bathuk radi klimis, boten patos kaget kalihan dhawuhipun Raden Mas Daksina makaten menika. Lan Ki Brendhilan ugi boten badhe wantun ndaga dhawuh saking putranipun Kyai Gendirireng ingkang sekti mandra guna kawewahan anggegem panguwaos ingkang ageng menika. Malah kepara kangge langkung pinitados dening Kyai Gendirireng minggahipun dening Kyai Nagalanang, badhea kados menapa Ki Lurah badhe angrojongi sedaya ingkang dados kersanipun Raden Mas Daksina. Namung kemawon, gandheng ing Brendhilan menika mila kalebet kathah pawestri ingkang kasinungan warni ingkang sulistya, inggih wiwit ingkang taksih legan, sampun kawengku ing pria ugi ingkang sampun randha, pramila Ki Lurah lajeng nyuwun pirsa dhateng Raden Mas Daksina, ingkang badhe kakersakaken menika ingkang pundi?.

        Raden Mas Daksina dhawuh menawi dereng mangertos naminipun wanita ingkang sampun damel kunjananing manahipun menika, nanging Raden Mas Daksina nyukani ancer-ancer wanita ingkang dipun kersakaken menika ingkang manggen ing griya sawetaning margi tikungan, ingkang plawanganing plataran wonten taneman Blimbing Wuluh cacah kalih manggen ing sakanan keringipun plawangan. Ki Lurah Brendhilan radi kaget manahipun, nanging inggih boten dangu. Griya ingkang plawanganing plataran wonten taneman Blimbing Wuluh kanan lan kering menika boten sanes griyanipun Ki Palir. Dados wanita ingkang sampun damel gandrungipun Raden Mas Daksina menika boten sanes malih inggih semahipun Ki Palir ingkang nami Nyai Tandur. Mila Nyai Tandur menika nyata wanita ingkang sulistyeng warna, jaman prawanipun kondhang minangka kembang dhusun Brendhilan. Dipun semah dening Ki Palir mila dereng dangu, taksih dereng jangkep setunggal tahun lan dereng katingal badhe gadhah yoga.  

        “Nyuwun pangapunten Den Mas” Ki Brebdhilan lajeng matur “pawestri ingkang jengandika kersakaken menika, estunipun sampun lola wiwit alit, gesangipun tumut simbahipun ingkang samangke sampun ngajal. Naminipun Tandur…..”

        “Jenenge Tandur lan wis lola ora duwe sapa-sapa maneh Ki Lurah?” Raden Mas Daksina munggel aturipun Ki Lurah “yen mangkono malah tiba kabeneran, bocah lola kuwi tak kukube lan tak mulyakne uripe sarana dadi selirku kang kaping pitu”.

        “Nyuwun pangapunten Den Mas” Ki Lurah atur wangsulan “watawis setunggal tahun kapengker, Tandur sampun dipun semah dening Palir, inggih kawula ing Dhusun Brendhilan mriki”.

        “Tandur wis dirabi Palir?” Raden Mas Daksina pitaken malih dhateng Ki Lurah “Palir kuwi kawula lumrah, nyambut gawene dagang apa tani, apa kalebu Pamong Desa Brendhilan kene? Wis melu dadi murid Paguron Gendirireng apa durung?”.

        “Pangupajiwanipun Palir menika inggih namung ulah tetanen, ingkang dipun sambi berah-berah dodolan bau, jalaran mila sabin lan garapanipun boten wiyar lan boten anyekapi menawi kangge gesang. Lan ing dinten samangke, Palir malah kesah mbara kerja dhateng Dhusun sanes, inggih menika ing Dhusun Pangapitan, semahipun dipun tilar ing griya piyambakan lan dipun sambangi saben wulan sepisan. Palir mila sampun ndherek dados siswanipun ingkang rama, Den Mas” wangsulanipun Ki Lurah ngaturaken pagesanganipun Ki Palir.

        “Hm…. sansaya trenyuh rasaning atiku” Kalihan radi nggereng Raden Mas Daksina nyauti aturipun Ki Lurah Brendhilan “memelas temen uripe Tandur, ing atase dheweke kuwi wanita kang sampurna kahanane, teka mung dadi bojone Palir wong lanang sing uripe kesrakat. Iki jeneng ora adil Ki Lurah!. Ora kena diterus-terusake!”

        “Lajeng kersanipun Den Mas?”

        “Mau aku rak wis kandha ta?” wicantenipun Raden Mas Daksina wiwit radi inggil “aku kepengin njunjung drajate Tandur. Lan yen Tandur panggah isih dadi sisihane Palir, tangeh bisane Tandur munggah drajate malah kepara cepak mlorote. Mula Tandur kudu dipegatake karo Palir, sabanjure Tandur bakal tak pundhut dadi garwa selirku, Dene Palir, merga dheweke iku isih pandhereke Bapa Gendirireng, mula sanajan satemene kena dianggep luput merga ora bisa ngepenakake uripe sisihane malah kepara nambahi sengsarane, babar pisan ora bakal nampa pidana apa-apa. Malah cawisna brana picis sacukupe minangka pisungsung ndika marang aku, banjur wenehna marang Palir samangsa-mangsa dheweke sambang omah. Lan kandhanana pisan supaya Palir ora nggoleki Tandur maneh, jalaran Tandur wis dudu bojone maneh. Tandur wis mukti merga tak pundhut dadi garwaku. Sabanjure, sesuk dherekna aku menyang omahe Tandur, kandhakna kabeh sing dadi kersaku iki marang dheweke. Sesuk bengi, bakal tak wedharake apa sing dadi dhawuhe Bapa Gendirireng marang ndika lan marang kabeh para siswa ing Brendhilan kene, esuke aku kundur menyang Padhepokan karo nganthi Tandur sing wis dadi garwa selirku.”

        “Inggih Denmas, sendika ngestokaken dhawuh” .

        Sasampunipun rembagan makaten menika kala wau, Raden Mas Daksina nembe saged tilem. Dinten candhakipun kalihan kadherekaken Ki Lurah Brendhilan, Ki Jagabaya Tampeng saha Durma lan Gati, kekalihipun cantrik saking Padhepokan Gendirireng, Raden Mas Daksina lajeng murugi griyanipun Tandur. Pendherek sanesipun saking Padhepokan kadhawuhan ngrantos ing dalem Kalurahan.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” Tandur ingkang boten nginten menawi badhe kedhatengan Ki Lurah lan tiyang-tiyang kala wau rumaos kaget manahipun, kanthi manah ingkang trataban piyambakipun matur dhateng Ki Lurah “mugi Ki Lurah pirsa bilih dinten menika Kakang Palir nembe boten wonten griya”.

        “Aku wis ngerti Nyai, nek Palir dina iki isih mbara kerja ing Pangapitan, iya ta?” wangsulanipun Ki Lurah kalih mesem semanak “nanging tekaku kene iki mau, ora merga nggoleki Palir. Nanging  ndherekne Denmas Daksina, putrane Bapa Guru Kyai Gendirireng, sing sedhela maneh bakal kawisuda dadi Tumenggung ing Majapahit Anyar, Pepundhenku Raden Mas Daksina ngersakake ketemu karo keng slira, Tandur.”

        Tandur nembe mangertos menawi priya gagah ingkang sandhanganipun ketingal endah lan mramong menika naminipun Raden Mas Daksina, putranipun Kyai Gendirireng, ingkang dipun pundhi-pundhi dening sedaya tiyang ing Dhusun Brendhilan.

        “Ngaturaken kasugengan sarawuh jengandika ing rompok kula menika Denmas, bekti kula mugi katur” gurawalan Tandur mbagekaken Raden Mas Daksina.

        “Iya-iya Nyai pangabektimu wis tak tampa lan gawe leganing atiku, pangestuku wae gage tampanana” Raden Mas Daksina suka wangsulan kalihan manah ingkang sakalangkung remen, suwantenipun Nyai Palir kapireng ing talinganipun Raden Mas Daksina kados rerepening hapsari saking kaswargan.

        “Nuwun inggih pangestu jengandika kula pundhi mugi dadosa jimat Denmas” wangsulanipun Nyai Palir kalihan kurmat “lajeng badhe paring dhawuh menapa dene Denmas kepareng manggihi kula menika Denmas?”.

        Raden Mas Daksina boten tumunten suka wangsulan, malah lajeng njawil tanganipun Ki Lurah Brendhilan, suka sasmita murih Ki Lurah Brendhilan anyulihi mangsuli pitakenipun Tandur.

        Ki Lurah Brendhilan lajeng ndumugekaken sedaya ingkang dipun dhawuhaken dening Raden Mas Daksina kala dalu dhateng Nyai Palir.

        “Nyuwun pangapunten Ki Lurah” sasampunipun kendel sawatawis awit saking kageting manah, nampi rembag saking Ki Lurah Brendhilan ingkang makaten menika, Nyai Palir lajeng suka wangsulan “kula menika rak semahipun Kakang Palir, menapa boten prayogi menawi Ki Lurah mundhut pamanggihipun Kakang Palir langkung rumiyin?”

        “Iki dhawuh saka Denmas Daksina Nyai, dadi kudu ndika lakoni. Ora kena dibantah utawa diselaki nganggo pawadan apa wae. Jalaran dhawuhe Denmas Daksina kuwi padha karo dhawuhe Kyai Gendirireng. Sing sapa wonge wani mbantah dhawuhe Kyai Gendirireng padha wae wani marang Kyai Nagalanang, sesembahane awake dhewe kabeh kang wenang murba lan masesa beja lan cilakane manungsa sa ngalam donya iki”.

        Nyai Palir sampun boten saged wangsulan malih, kajawi namung ndhingkluk kalihan mripatipun wiwit kaca-kaca.

        “Aja kakehan sing mbok pikir mBokayu” Ki Jagabaya Tampeng ingkang taksih sedherek nak dherekipun Tandur, ingkang wiwit wau namung kendel kemawon, sareng Nyai Palir ketingal menawi bingung manahipun, lajeng tumut wicanten “wiwit sesuk esuk uripmu wis beda, dadi kajen kineringan, sebutanmu wis beda, malih dadi mBok Mas Rara, wong-wong sing kulinane njangkar wae marang awakmu, klebu Ki Lurah luwih-luwih aku, bakal malih dadi tundhuk lan mundhuk-mundhuk yen kepethuk ndika. Saya maneh yen wis klakon Denmas Daksina winisuda dadi Tumenggung sansaya luhur maneh drajat sing bakal ndika sandhang. Saiki ndika tumuli tata-tata, barang pengaji apa sing sakirane pantes ndika gawa ndherekne Denmas Daksina………..”.

        Raden Mas Daksina mesem, kemutan lelampahan dinten kala wingi. Meh kemawon manahipun pepes nalika kala wau enjing sumerep griyanipun Tandur sampun suwung. Katujunipun Ki Jagabaya Tampeng nggadhahi panginten menawi kesahipun Tandur  saking griya menika badhe nusul ingkang jaler dhateng Pangapitan. Lan Ki Jagabaya ngajak mbujung nututi Nyai Palir. Samangke Tandur sampun wonten ngajengipun. Kantun mbeta mlajeng, mumpung Ki Palir taksih repot ngunggar kasudiran kalihan Durma, Cantrik saking Padhepokan Gendirireng.

 

 

ana candhake

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (12)

012.

        Sansaya dangu Ki Jagabaya sansaya kemropok, langkung-langkung sareng Dana wongsal-wangsul saged mimpangaken menawi nuju adu kekiyatan. Inggih nalika seranganipun Ki Jagabaya saged dipun tangkis dening Dana, Ki Jagabaya mesthi kontal lajeng adegipun glayaran malah kadhang ngantos dhawah menapa, sawatawis Dana sanaosa ugi kontal dhateng wingking nanging boten ngantos glayaran, namung kuda-kudanipun kemawon ingkang ambyar. Kalih waringutan Ki Jagabaya nunten ngedalaken dedamelipun ingkang ugi wujud pedhang . Tekading manahipun Ki Jagabaya, Dana badhe dipun sirnakaken kemawon.

        Dana ingkang ugi sumerep menawi Ki Jagabaya sampun mandi Pedhang, ugi lajeng nimbangi kanthi ngunus pedhangipun ugi.

        “nDika pancen kurang sabar Ki Jagabaya” kalihan ngangkat pedhangipun Dana wicanten dhateng Ki Jagabaya “kudune kerengan iki ora kudu nggunakne gegaman, merga matane gegaman kuwi ora bisa nyawang. Bisa mbebayani tumrap sapa wae”.

        “Ha ha ha ha….. Aja kakehan omong kowe Dana” wangsulanipun Ki Jagabaya kalihan gumujeng ngakak “yen pancen kowe wong sing jirih weruh getih, wedi marang pati, saiki uga mumpung aku isih durung nesu, kowe pasraha lan minggata saka kene, aja ngganggu nggonku arep aweh pidana marang Murid Murtad Si Palir kae. Ngertia, aku tenane uga ora seneng gawe pepati kajaba yen kapeksa”.

        “Semono uga aku Ki Jagabaya” Dana males suka wangsulan “tenane aku ya wegah kerengan karo sapa wae, nanging yen ana wong sing seneng meksa supaya wong liya nuruti kekarepane sing ora tinemu nalar, aku panggah ora bakal narimakake. Mligi kanggo Ki Palir, aku wis kadhung saguh arep atur bebela marang panjenengane sing lagi nindakne lekas mulyane ya iku bali marang dalan kang bener, mula kaya sing tak kandhakne neng ngarep aku ora wedi mati mbelani Ki Palir sing manggon bener. Dadi nek kowe wani nekad arep nggunakne pedhangmu, aku ya ora kabotan ngladeni, nganti tumetesing getih kang pungkasan”.

        “Setan alas” Ki Jagabaya nggetak kalih misuh “Klakon dadi bathang neng alas kene tenan, kowe Dana”

        Tiyang kalih lajeng wangsul adu kasudiran. Kekalihipun nyata-nyata prigel ngginakaken pedhang ing tangan, temah menawi katingalan ketingal endah nengsemaken, nanging sanget anggenipun mbebayani.

        Sawatawis menika, Raden Mas Daksina ingkang wiwit wau namung ningali rowang-rowangipun sami perang, rumaos cuwa manahipun. Awit piyambakipun babar pisan boten nginten manawi Ki Palir lan rencang-rencangipun menika nggadhahi kalangkungan ing ulah kanuragan, Nanging kanyatanipun, Ki Jagabaya jebul boten tumunten saged ngasoraken Dana. Para panandherekipun piyambak ingkang menawi ing gladhen kanuragan ing padhepokan ketingal langkung onjo tinimbang kanca-kancanipun jebul boten kados ingkang dipun ajeng-ajeng, sareng ngadhepi Ki Palir, Gothot lan Wala.

        Sansaya dangu anggenipun ningali, sansaya kuwatos manahipun Daksina. Boten ketingal wonten tandha-tandha menawi Ki Jagabaya lan para pendherekipun saged mimpang ing paprangan alit menika. Malah kepara boten mokal menawi Ki Jagabaya lan para siswa saking Paguron Gendirireng badhe dipun kawonaken dening Ki Palir lan rencang-rencangipun.

        “Hm….. aku kudu tumuli tumandang, ” Daksina nggereng piyambakan “yen ora, bisa-bisa Jagabaya Tampeng karo bocah-bocah kuwi digawe wirang dening Palir lan kanca-kancane kae”.

        Daksina lajeng nyilakaken nyampingipun, ngencengi koloripun, ing pangangkah badhe ngrencangi Ki Jagabaya Tampeng langkung rumiyin. Awit mila kawontenanipun Ki Jagabaya sansaya ketingali ndrawasi, wongsal-wangsul sampun kepireng anggenipun misuh-misuh, awit pucuk pedhangipun Dana kuwawa nggaritaken tatu ing gegeripun Ki Jagabaya. Daksina ugi lajeng ngliga pedhangipun, lajeng jumangkah badhe mrepegi papanipun Ki Jagabaya kerengan kalih Dana.

        Nanging, dumadakan Daksina mandheg, mripatipun sumerep cikar mandheg, ingkang lembunipun dipun cancang. Lan ing sacaketing cikar menika ketingal pawestri ingkang dedeg poyadegipun, pasuryanipun, pakulitanipun, lan sanes-sanesipun sampun damel getering birahinipun. Tandur, inggih semahipun Ki Palir, ingkang kala wau dipun tembung badhe dipun dadosaken garwa ampilipun.

        Wekdal niku Nyai Palir mila nembe linggih piyambakan ing wit ingkang rebah sacaketing cikaripun Gothot. Nyi Palir nembe kasengsem ngulati kakungipun ingkang ander pati kalihan mengsahipun. Wongsal-wangsul Nyai Palir tanpa kraos tumut ebah, ngetutaken ebahipun ingkang jaler. Menawi nuju Ki Palir katleyek mundur, Tandur tumut nutupi tutukipun. Menawi Ki Palir nuju ndheseg mengsahipun, Tandur tumut ngepel-ngepelaken gegemanipun. Menawi Ki Palir kenging pupuh utawi dugang saking mengsahipun, Nyi Palir ugi kados-kados ngraosaken sakit, nanging menawi Ki Palir saged damel mengsahipun dhawah glangsaran ing siti, Tandur ugi katut getem-getem kalihan nggegetaken untunipun.

        Raden Mas Daksina mrangkakaken malih pedhang ingkang sampun diunus. Lajeng ngleresaken nyampingipun malih, kalih mesam-mesem piyambak Daksina mlampah nylingker, badhe nyaketi papanipun Nyai Palir. Daksina mila sampun kedanan dhateng Nyai Palir, wiwit piyambakipun dumugi ing Dhusun Brendhilan tigang dinten kapengker. Estunipun anggenipun sanja dhateng Brendhilan kala emben menika, Raden Mas Daksina ngemban dhawuhipun Kyai Gendirireng murih mirsani kadospundi gregeting para siswa ingkang wonten Brendhilan anggenipun gladhen kanuragan. Jalaran Kyai Gendirireng sampun nampi prentah saking Kyai Nagalanang murih sansaya nggrengsengaken para siswa anggenipun sami gladhen, jalaran boten dangu malih ing Patalan badhe kakepyakaken jumenengipun Prabu Brawijaya Patalan, Inggih Prabu Brawijaya Patalan menika ingkang piniji dening Dewa jumeneng Nata ing Majapahit enggal. Lan sasampunipun kajumenengaken Nata Majapahit ing Patalan, Prabu Brawijaya Patalan badhe nglurug perang, ngrabasa Mataram sesarengan kalihan Kyai Nagalanang, para siswa sedaya kawajibaken ndherek. Pramila Raden Mas Daksina boten namung kadhawuhan mirsani gladhenipun para siswa ing Brendhilan kemawon, nanging ugi kadhawuhan nyobi dugi sepinten kaprigelan lan kadigdayanipun para siswa ing Brendhilan. Anggenipun ngayahi jejibahan ing Brendhilan menika dipun biyantu dening cantrik-cantrikipun Kyai Gendirireng ingkang sampun mumupuni ing reh kanuragan.

        Raden Mas Daksina dumugi ing Brendhilan sampun radi sonten, srengenge sampun radi mandhap ing cakrawala sisih kilen. Nyarengi tiyang-tiyang dhusun sami reresik salira wonten ing lepen lan sendhang. Inggih nalika samanten, Raden Mas Daksina ingkang nunggang kapalipun alon-alonan, papagan kalihan pawestri ingkang saliranipun weweg lencir, pakulitanipun jene, pasuryanipun mencorong kados sunaring rembulan ing wanci purnama. Palarapaning pawestri kala wau ketingal anyela cendhani, alis njlirit nanggal kapisan, mripat lindri-lindri amantesi, pipi anduren sajuring, irungipun ngrungih kados kencana tinatar, lathinipun ketingal abrit kados manggis karengat, gulu ngolan-olan. Sansaya mangandhap anggenipun ningali Raden Mas Daksina dhateng pawestri kala wau, sansaya ndadosaken jantungipun kraos gemeter. Pawestri ingkang ngindhit klenthing isi toya, menika namung ngangge sinjang, kadamel pinjungan, temah ketingal garesing suku ingkang nglabu dawa. Dereng ngantos tuwuk Raden Mas Daksina anggenipun ningali, kaselak pawestri kala wau menggok mlebet dhateng griyanipun. Raden Mas Daksina inggih nunten nglajengaken lampah dhateng Dalem Kalurahan Brendhilan.

        Dalunipun Raden Mas Daksina boten saged jenjem manahipun, lan nalika Ki Lurah lan para Pamong Dhusun ambagekaken duginipun, anggenipun suka wangsulan kados tiyang bingung. Anggenipun jagongan rembagipun kathah ingkang boten nyambung. Wewayanganing pawestri ingkang kepanggih ing margi kala wau tansah kumanthil-kanthil ing padoning mripatipun Raden Mas Daksina. Kamangka nalika samanten Raden Mas Daksina nembe selapan dinten mundhut garwa klangenan malih, mewahi garwanipun ingkang sampun cacah gangsal.

        Solah bawa lan slaganipun Raden Mas Daksina ingkang benten kalihan padatan lan nganeh-anehi makaten menika saestu ndadosaken bingungipun Ki Lurah Brendhilan. Dening Ki Lurah para pamong ingkang suwaunipun dipun klempakaken kangge nampi dhawuh ingkang dipun beta dening Raden Mas Daksina, lajeng sami kadhawuhan wangsul. Sasampunipun kawontenan Dalem kalurahan sepen, para pandherekipun Raden Mas Daksina ugi sampun sampi mapan ing gandhok kangge kendel, Ki Lurah lajeng nyuwun pirsa dhateng Raden Daksina sampun wonten kedadosan menapa dene Raden Mas Daksina ngantos kados makaten menika.

        Raden Mas Daksina nunten waleh dhateng Ki Lurah menawi manahipun kataman jemparinging Sang Hyang Asmara. Anggenipun sampun kepanggih kalihan wanita ingkang tuhu sulistyeng warna kala wau sadaya dipun cariyosaken dhateng Ki Lurah Brendhilan, kalebet anggenipun dereng ngantos marem ningali sampun kaselak wanita kala wau mlebet dhateng griyanipun.

        “Mula saka kuwi Ki Lurah, mesisan gawe aku dhawuh marang ndika” Raden Mas Daksina mungkasi anggenipun cariyos kalihan paring prentah dhateng Ki Brendhilan “ndika kudu bisa mbudidaya murih sedyaku bisa kasembadan. Ya iku aku kepareng arep njunjung drajate kawula ndika sing ora liya bocah wadon sing kepethuk aku mau, dheweke bakal tak muktekake tak pundhut garwa ampil kang angka pitu. nDika ora tak keparengake selak utawa ndaga dhawuhku iki Ki Lurah, malah yen nganti sedyaku iki ora kasembadan, ndika aja ngluputake aku yen nganti ndika tak patrapi pidana sing abot”.

 

ana candhake

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (11)

 

011.

        Ki Jagabaya Tampeng sansaya muntab manahipun awit dipun penthelengi dening Ki Palir makaten menika. Tumrap Ki Jagabaya, Ki Palir menika boten wonten menapa-menapanipun, dereng wonten tinonipun Ki Palir menika kerengan kalihan tiyang sanes lajeng mimpang makaten. Ki Jagabaya ugi ngertos menawi Ki Palir menika mila boten remen gladhen ulah kanuragan, rumiyin mila nate dipun gladhi dening tiyang sepuhipun ingkang ugi salah satunggaling dhukun kanuragan, nanging sasampunipun Ki Anggira pejah, Ki Palir kendel boten nate sinau ulah kanuragan malih. Malah nalika para siswanipun Kyai Gendirireng dening Ki Lurah Brendhilan dipun wajibaken tumut gladhen kanuragan, Ki Palir pilih atur pisungsung dhateng Ki Lurah murih kaparengaken boten tumut gladhen. Pramila dupi sumerep menawi Ki Palir sajak boten trimah dipun getak lan dipun pisuhi, Ki Jagabaya dados sakalangkung anggenipun nesu. Ngiras pantes badhe nedahaken kasetyanipun dhateng Daksina, Ki Jagabaya badhe ngajar Ki Palir babar pisan, sanaosa estunipun antawisipun Ki Palir lan  Jagabaya Tampeng menika taksih wonten sambeting sedherek, awit semahipun Ki Palir, Tandur, menika taksih kaprenah mbokayu nak dherek kalihan Ki Jagabaya. Ewa samanten Ki Jagabaya boten badhe tidha-tidha malih menawi Ki Palir boten purun nuruti dhawuhipun Raden Mas Daksina.

        “Heh Jagabaya Tampeng” dumadakan Ki Palir ugi maju sajangkah kalihan wicanten “nalarku iki isih waras, mula aku wegah nggugu rembug sing goroh lan ngayawara. mBuh sapa sing guneman, embuh kuwi Raja utawa Pandhita, embuh kuwi wong pidak pejarakan gedibal sangalikur paribasane, nek sing dikandhakne tinemu ing nalar lan ngajak marang kabecikan mesthi bakal tak gugu. Nanging nek omongane kaya wae sing lagi tak rungu iki mau, ora bakal aku percaya, mesthi aku ora sudi nggugu. Nek kowe utawa wong liyane arep nggugu, kuwi dudu perkaraku lan aku ora arep ngaru-biru, nanging aja ajak - ajak luwih – luwih meksa aku supaya aku melu. Sabanjure nek minangka pamong kowe wirang merga duwe warga aku, aja kuwatir Ki Jagabaya, dina iki uga aku ora arep manggon neng Brendhilan. Ora mung kowe sing duwe rasa wirang, sanadyan aku ya banget isin dadi warga Brendhilan sing pamonge mung kaya kowe kuwi….”

        “Iblis laknat, tak suwek cangkemmu sing rusak kuwi Palir!” kalihan mbengok seru, Jagabaya Tampeng mencolot badhe mrawasa Ki Palir.

Nanging boten kawon kebatipun, Dana ingkang wiwit wau boten pegat anggenipun ngulati kawontenanipun Ki Palir, sampun ngaglah ing ngajengipun Ki Jagabaya, pasang kuda-kuda siyaga ngadhepi bebaya.

“Keparat sapa iki wani ngadhang neng ngarepku he?” Ki Jagabaya sansaya muntab wonten tiyang ingkang cetha menawi badhe ngrencangi Ki Palir.

“Ditepungne wae Ki Jagabaya, jenengku Dana” wangsulanipun Dana kalihan mesem, babar pisan boten wonten tandha menawi ering dhateng Ki Jagabaya Tampeng.

“Duwe karep apa kowe malangi nggonku arep mrawasa Palir he ?” Ki Jagabaya pitaken kalihan nggetak.

“Ora arep malangi kowe Ki Jagabaya, nanging wis dadi tekading uripku, sapa wae kena nyenggol ragane Ki Palir yen wis kuwawa nglangkahi bathangku” Dana suka wangsulan kanthi suwanten ingkang atos.

“Setan alas, prenah apa kowe karo si Keparat Palir he?” Ki Jagabaya sansaya muntab.

“Dudu sanak dudu kadang, yen mati aku kelangan!” wangsulanipun Dana.

“Yen mangkono iki tampanana” Ki Jagabaya ngangkat sukunipun kanan dipun dugangaken ngarah lambungipun Dana.

Nanging Dana langkung prayitna, panyadhukipun Ki Jagabaya kapapag mawi dhengkul ingkang dipun kiyati mawi tangan kalih ingkang ngepel ing kanan lan keringipun. Wonten kekiyatan kalih ingkang tempuk. Kekiyatan panempuh saking Ki Jagabaya tempuk kalihan kekiyatanipun Dana ingkang anadhahi. Tempuking kekiyatan menika, ndadosaken kekalihipun sami kontal dhateng wingking. Dana kontal tigang jangkah, kuda -kudanipun ambyar, nanging tumunten saged siyaga malih kangge ngadhepi mengsahipun. Ki Jagabaya ingkang boten nyana menawi anggenipun ndugang badhe nanggor dhengkul lan kepelanipun Dana, ugi kontal mundur tigang jangkah, adegipun lajeng radi goyang. Ki Jagabaya tumuli tata-tata malih kangge ngambali panrajangipun dhateng Dana. Boten dangu tiyang kalih menika sampun rame anggenipun sami adu kasantikan.

Sawatawis menika, tiyang tiga pendherekipun Raden Mas Daksina, saking Paguron Gendirireng ingkang sumerep menawi Ki Jagabaya sampun aben ajeng kalihan Dana, tiyang tiga menika tumuli nyaketi Ki Palir, ingkang wurung dipun prawasa dening Ki Jagabaya. Gothot lan Wala, ugi sampun tanggap. Tiyang tiga ingkang nyaketi Ki Palir menika tumunten dipun adhepi. Dados tandhing. Tiga mengsah tiga. Namung Raden Daksina ingkang boten nggadhahi mengsah. Lajeng mundur pados papan ingkang radi ayom, ningali rowangipun ingkang sami  adu kasudiran.

Sansaya dangu anggenipun sami ngunggar kasudiran sansaya rame. Ki Palir ingkang ketingalipun boten remen ulah kanuragan menika, pranyata solahipun kesit lan cukat, mengsah Pendherekipun Raden Mas Daksina, siswa Padhepokan Gendirireng menika, Ki Palir babar pisan boten katingal kethetheran. Sanadyan mengsah ingkang dipun adhepi nyata cukat lan trengginas, lan solahing tangan lan sukunipun kados kitiran, suprandene kanthi gampil Ki Palir saged nangkis utawi ngendhani. Malah sampun wongsal-wangsul siswa Padhepokan Gendirireng menika dhawah glangsaran, kedhawahan dugangan utawi pupuhan saking Ki Palir.

Dangu-dangu sansaya kraos emu siswa Paguron Gendirireng menika, jalaran sedaya panrajangipun saged dipun tangkis dening Ki Palir kanthi pas, utawi dipun endhani kanthi sekeca. Lan pranyata Ki Palir nggadhahi simpenan tenaga ingkang langkung ageng katimbang piyambakipun, ketitik saben-saben kedadosan adu kekiyatan, pandherekipun Raden Mas Daksina menika kontal dhateng wingking langkung tebih tinimbang kontalipun Ki Palir. Wekasan telas kesabaranipun siswa Paguron Gendirireng menika, lajeng ndudut dedamelipun wujud Pedhang ingkang ketingal sakalangkung landhep lan lancip.

“Palir Murid murtad” kalihan ngobahaken pedhangipun murid Paguron Gendirireng niku wicanten “aja kesusu bungah dhisik, merga kowe sembada  ngladeni tandangku sing mung lelahanan. Saiki tanganku wis nyekel pedhang, gage unusen pedhangmu!. Yen nganti sajroning pitung jurus ora jebol jantungmu katembus pucuking pedhangku, tak sembah ider-ideran kowe”.

Sumerep mengsahipun sampun mbeta dedamel wujud pedhang, Ki Palir ugi lajeng ngunus pedhangipun saking wrangka. Boten patos panjang, nanging ketingal menawi menika pedhang pusaka, mila pedhang ingkang dipun sukani nami Kyai Sabetsatru menika pedhang kina tilaranipun Ki Anggira, tiyang sepuhipun Ki Palir, ingkang jaman gesangipun kondhang minangka dhukun ngelmu kanuragan.

“Aja kegedhen umuk Kisanak” kalihan mesem sajak ngece Ki Palir mangsuli sesumbaring mengsahipun “mara majua mrene leganing atiku, suntaken kasudiranmu keteken japa mantramu, ora-ora nek aku bakal mundur sejangkah”.

Tiyang kalih menika tumunten nglajengaken anggenipun kerengan. Malah sansaya nggegirisi tinimbang kala wau. Awit kekalihipun sampun sami nyepeng dedamel, sisip sembiring solah saged ndadosaken tiwas kenging dedameling mengsahipun.

Boten tebih saking papanipun Ki Palir perang tandhing kanthi gegaman pedhang, Gothot lan Wala ugi nembe ngadhepi mengsahipun. Gothot lan Wala anggenipun ngadhepi mengsahipun mawi cara perang pasangan, kados limrahipun peajurit ingkang perang ing palagan ageng. Kekalihipun gilir gumanti tansah ambiyantu rencangipun ugi ngayomi setunggalipun. Milih perang mawi pasangan menika, jalaran Wala sumerep kekiranganipun Gothot, ingkang kajawi sampun dangu boten tumut gladhen kanuragan jalaran mila padamelanipun mbajingi Cikar, wekdalipun telas kangge ngudhak dhedhak lan njereng rendeng kangge tedhaning lembunipun, ugi tenaganipun Gothot sampun boten rosa malih kabekta dening tambahing umur ingkang sansaya sepuh. Kanthi cara perang pasangan menika, kekiranganipun Gothot saged dipun tambal dening Wala, dados inggih boten patos nguwatiri.

Benten kalihan pandherekipun Raden Mas Daksina ingkang ngadhepi Gothot lan Wala. Kekalihipun ingkang dipun gladhi namung perang tandhing, ijen sami ijen, boten mudheng kalihan perang cara pasangan. Pramila sareng ngadhepi Gothot lan Wala ingkang ngginakaken cara pasangan, kekalihipun asring bingung piyambak setunggal lan setunggalipun asring salah tampi. Ingkang makaten menika malah ndadosaken perang sansaya rame. Awit sanaosa siswa saking Paguron Gendirireng menika nggadhahi kalangkungan ing ulah kanuragan, nanging kawon ing babagan tata caraning perang. Satemah kawontenan lajeng dados imbang.

Ingkang sakalangkung rame perang tandhingipun Ki Jagabaya ingkang mengsah Dana. Jagabaya Tampeng mila sekti mandraguna, cukat, trengginas lan trampil. Nanging Dana ugi nggadhahi kadigdayan ingkang ngedab-edabi. Boten maiben mila Dana menika kalebet sinoman Pangapitan ingkang pinitados ngesuhi para sinoman sanesipun. Pramila ngadhepi Ki Jagabaya Tampeng inggih boten rumaos kawratan, nanging ugi boten kraos kenthengen. Kekalihipun gilir gumantos, silih ungkih gentos kalindhih. Kekalihipun kerep dhawah glangsaran ing pasuketan awit kadhawahan gempuraning mengsah.

 

 

Ana candhake

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (10)

010.

        Ngantos radi dangu Ki Palir boten suka wangsulan, malah kalih suwanten ingkang namung klesak-klesik lajeng ngandhani semahipun murih radi manebih dhateng sacaketing cikar. Ki Palir nyriyosi semahipun menawi badhe ngadhepi tiyang-tiyang menika. Ki Jagabaya ingkang anggenipun pitaken boten tumunten dipun wangsuli, manahipun sansaya benter. Kalihan majeng sajangkah, Ki Jagabaya wicanten kalihan suwanten ingkang songar :

        “He Palir, aku iki Jagabaya, Pamong Desa Brendhilan! Kowe tak jak guneman wiwit mau kok tansah nyepelekne, mbok anggep apa aku iki He?”.

        “Aku iki ora nyepelekne Ki Jagabaya” wangsulanipun Ki Palir tatag “wiwit pisanan ketemu mau aku takon ora mbok wangsuli, malah ndika banjur takon bola-bali tak wangsuli apa anane. Mung pitakonmu sing keri dhewe kuwi mau sing durung tak wangsuli. Merga pitakonmu kuwi lucu, sing mlaku tekan kene kuwi ndika lha kok sing ditakoni karepe malah aku? Kuwi apa ora lucu? Nanging nek ndika meksa aku supaya wangsulan, saiki ndika rungokne aku arep wangsulan : ndika ndherekne sapa kuwi aku ora ngerti lan ora butuh ngerti. nDika lan sing ndika dherekne nganti tekan kene kuwi duwe kersa apa aku ya ora weruh lan ora butuh weruh, Wis cetha ta? Nek wis cetha, saiki aku arep ngajak bojoku lunga saka papan kene, merga aku isih duwe gaweyan sing kudu tak tandangi. Ngerti?”

        Dipun wangsuli kados makaten kala wau Ki Jagabaya Tampeng sakala muntab. Untunipun nggeget, tanganipun ngepel, Ki Palir badhe dipun tangani. Nanging dipun candhet dening tiyang ingkang dipun sebat Denmas Daksina kalawau. Sasampunipun Raden Mas Daksina suka sasmita dhateng Ki Jagabaya murih kendel, nunten majeng sejangkah kalihan wicanten dhateng Ki Palir, suwantenipun kepireng alus :

        “Aja kesusu ngalih dhisik Kang Palir, aku kepengin rembugan sethithik karo kowe”.

        Dipun ajak rembagan mawi suwanten ingkang alus makaten kala wau, Ki Palir lajeng wangsulan kanthi basa ingkang alus ugi:

        “Nyuwun pangapunten Denmas, Denmas badhe paring dhawuh menapa dhateng kula?”

        “Durung suwe iki, aku nampa dhawuh saka Kyai Nagalanang sing lagi tapa ing kedhatone kang wujud Guwa Suci Patalan, dhawuh mau kajaba kanggo aku uga kanggo Kang Palir” wangsulanipun Raden Mas Daksina.

        “Kangge ndika lan kangge kula Denmas? Kok aneh sanget?” Ki Palir wangsulan alus, mawi pitakenan “Kula menika sumerep saliranipun Kyai Nagalanang ingkang ngedhaton ing salebeting Guwa Suci Patalan menika kemawon dereng nate, malah kalihan Kyai Nagalanang ingkang jumeneng minangka Guru Agung ing Padhepokan menika, kula sumerep inggih nembe kaping sepisan, menika kemawon saking katebihan, kok dumadakan Denmas ngendika menawi nampi dhawuh kangge kula, harak inggih aneh ta Denmas?”

        “Aneh kuwi tumrap titah sing nggunakne nalar wantah?” Daksina suka wangsulan kalihan mesem wiyar “nek tumrap Kyai Nagalanang sing wenang murba tan wenang kapurba, aja maneh mung marang Kakang Palir ora pirsaa, sanadyan mobah-mosike kabeh titah sing ana ing Tanah Jawa iki Kyai Nagalanang ora kekilapan babar pisan. Iya sing wis kelakon apa kang durung kelakon”

        “Lajeng dhawuh kagem Denmas menapa ingkang kangge kula menapa Denmas?” ugi kalihan mesem Ki Palir pitaken.

        “Dhawuhe Kyai Nagalanang, sadurunge enteke tahun iki, Kraton Majapahit sing saiki manggon ana ing Alas Patalan bakal ngadeg, kang jumeneng Nata ora liya trah lajer saka Narendra Majapahit. Alas Patalan lan Alas Ketangga sing saiki isih wujud alas gung liwang-liwung kuwi jroning sakedheping netra bakal dadi Kutharaja sing rame lan reja. Kanthi timbule Kraton Majapahit iki mengko, sakehing Raja, Adipati, Demang, Lurah lan sapanunggalane kang wektu iki ana, bakal sirna kabeh, kajaba yen gelem manunggal lan sumpah bakal setya marang Majapahit, samono uga tumrap para kawula cilik sing gelem ngawula marang Raja Majapahit sarta gelem ambathara marang Kyai Nagalanang uripe bakal ora kurang sandhang apa dene boga selawas-lawase lan tumrap kang ora gelem ngawula marang Majapahit luwih-luwih ora gelem mbathara marang Kyai Nagalanang, mangka bakal nemu cilaka, ragane rusak dadi rabuking bumi, sukmane bakal digodhong dadi isen-isening kawahe Gunung Mahendra.”

        Daksina kendel sakedhap anggenipun wicanten, suka wekdal dhateng Ki Palir mbok menawi badhe wicanten. Nanging Ki Palir pilih mendel, boten kumecap menapa-menapa. Namung salebeting batos, maiben dhateng menapa ingkang dipun ucapaken dening Daksina, ingkang miturut pamanggihipun Ki Palir namung crita ngayawara ingkang boten kepanggih ing nalaripun tiyang ingkang waras.

        “Sabanjure” sareng Ki Palir babar pisan boten kumecap, Daksina nglajengaken anggenipun wicanten “sawise Majapahit klakon madeg, aku bakal kaparingan jejibahan dening Kanjeng Sinuhun minangka Adipati Brang Kulon, ngesuhi sakehing Adipati sing saiki kebawah Mataram. Lan kowe Kakang Palir bakal nampa ganjaran, kasengkakake ngaluhur dadi pepatihku. Nanging kabeh mau ana sarat kang kudu diwujudi wiwit saka saiki”.

        “Lajeng saratipun menapa Denmas?” tanpa dipun sengaja pitaken makaten menika medal saking lathinipun Ki Palir.

        “Sarat sing kanggo aku, ora prelu tak kandhakne marang kowe” wangsulanipun Daksina “dene sarat kang kudu mbok wujudi, kuwi klebu entheng lan gampang nganggo banget. Ya iku kowe kudu masrahake sisihanmu marang aku. Tandur bakal tak muktekake dadi garwa ampilku lan kowe bakal tak paringi brana picis sacukupe sing bisa turah-turah nek arep mbok enggo rabi maneh”.

        Mireng tembungipun Daksina ingkang makaten kala wau, Ki Palir nembe mudheng kalihan ucapipun ingkang estri kala wau ingkang mastani bilih tiyang-tiyang menika tiyang edan sedaya. Ki Palir boten tumunten ngucap wangsulan, nembe nata manahipun murih boten katut kepancing kalihan ucapipun Daksina, ingkang alus nanging sampun ngremehaken dhateng piyambakipun.

        “Kang Palir aja nduwe gagasan yen aku keyungyun marang ayune Tandur sing wis dadi sisihanmu kuwi” Daksina guneman malih amargi Ki Palir boten tumunten wicanten “nanging aku mung sadrema ngemban dhawuh saka Kyai Nagalanang sing kudu tak tindakne kanthi lila legawaning ati, kaping pindho merga aku uga kepengin aweh pambiyantu marang Kang Palir apa dene Tandur murih bisa nduweni kalungguhan lan drajat sing luwih luhur. Dina iki uga sarat kanggo Kang Palir bisa mbok wujudi, Tandur tak kanthine bali menyang kasatriyan lan brana picis sing kanggo kowe bisa mbok jupuk menyang Dalem Kalurahan Brendhilan sepasar maneh. Piye Kakang Palir?”

        Dipun ampet-ampet sansaya boten kiyat raosing manahipun Ki Palir, nanging rahayunipun Ki Palir taksih saged nata nalaripun, temah anggenipun wangsulan taksih kepireng runtut sanaosa sampun boten patos alus malih :

        “Nyuwun pangapunten Denmas, ndika mila kenging dhawuh menapa kemawon sakersa ndika, jumbuh kalihan kapitayan ndika. Nanging kula ugi wenang guneman lan ngekahi kapitayan kula. Menawi ndika lan tiyang sanesipun pitados lan badhe tumut miturut dhateng Kyai Nagalanang niku nggih mangga-mangga mawon, nanging tumrap kula ingkang taksih nggadhahi nalar jangkep lan waras, sedaya ingkang ndika dhawuhaken kala wau menika namung kabar goroh, crita ngayawara, menawi dipun gega tan wurunga badhe nguwohaken cilaka. Lan kula kalih semah kula sarta kanca-kanca kula niki sedaya boten kepengin cilaka, mula sedaya ingkang ndika dhawuhaken boten badhe kula pitados lan boten badhe kula lampahi”.

        “Keparat kowe Palir…..” Jagabaya Tampeng ingkang wiwit wau namung mendel mirengaken anggenipun rembagan Daksina kalihan Ki Palir, dumadakan misuhi kalihan nggetak Ki Palir “aja mung dlangap-dlangap waton bisa ngucap, kowe aja gawe wirange wong Brendhilan, rumangsamu kowe kuwi lagi guneman karo sapa he? Apa nalarmu wis onya, teka kowe wani mbantah apa sing dadi dhawuhe Denmas Daksina, putrane Kyai Gendirireng, wewakile Kyai Nagalanang sing kuwasa gawe beja lan cilakamu he? Ngertia!, aku wirang dadi Pamong Desa Brendhilan nek duwe kawula kaya dhapurmu sing wuta ing reh tata krama ngono kuwi!”.

        Dipun pisuhi lan dipun getak kados makaten menika, Ki Palir boten ajrih. Ki Palir ngertos menawi Ki Jagabaya Tampeng mila nggadhahi kalangkungan ing reh kanuragan. Lan sampun kathah tiyang-tiyang ing Brendhilan ingkang dipun tangani saha dipun ajar menawi wantun kalihan piyambakipun. Nanging bawaning ngekahi kaprawiran, sutik nampani tumindak sawiyah-wiyahing liyan, Ki Palir nekad badhe wantun kalihan Ki Jagabaya Tampeng. Ki Jagabaya dipun penthelengi kalihan mripat ingkang murup ingkang nedahaken menawi Ki Palir boten narimahaken anggenipun sampun dipun getak saha dipun pisuhi dening Ki Jagabaya.

       

ana candhake

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (009)

 

009.

        Sedinten sasampunipun Ki Palir jagongan kalihan Ki Lurah, Ki Palir siyos bidhal dhateng Brendhilan saprelu murugi semahipun badhe dipun ajak boyong dhateng Pangapitan. Dening Ki Lurah, Ki Palir dipun ampili Cikar ingkang dipun tarik dening lembu jangkep sabajinganipun ingkang nami Gothot. Ing pangangkah Cikar menika badhe kangge ngusung barang-barangipun Ki Palir saking Brendhilan ingkang saged dipun bekta dhateng Pangapitan. Kajawi menika lampahipun Ki Palir ingkang nunggang Kapal ampilan saking Ki Lurah, ugi dipun kancani Sinoman Pangapitan ingkang sampun lebda ing ulah kanuragan cacah kalih inggih menika Dana lan Wala, kekalihipun ugi sami nunggang kapalipun piyambak-piyambak.

        “Iki mengko kira-kira durung nganti surup srengenge wis tekan ngenggon kok Dhi” tuturipun Ki Palir dhateng Dana lan Wala nalika anggenipun sami mlampah sampun sawatawis wekdal “merga nek aku mlaku ndharat ngana kae, budhal saka Pangapitan mbarengi pletheking srengenge kaya mau, surup srengenge mesthi wis mlebu omah. Kamangka wong mlaku ndharat kuwi nganggo mondhag-mandheg barang. Beda nek karo nunggang jaran ngene iki, sanadyan ora mlayu merga ngetutne lakune cikar, nanging lakune rak ajeg, ora nganggo leran-leren.”

        “Inggih Ki” wangsulanipun Dana ingkang anggenipun nggelak kapal ingkang dipun tunggangi ing sisihipun Ki Palir, kalihan gumujeng alon “upami kendel, inggih mangke menawi sampun srengenge sampun meh ngglewang mangilen. Upami boten kendel inggih boten menapa-menapa, namung mesakaken wandenipun menawi namung dipun liwati lan boten dipun ampiri.”

        “Nek iki mengko ya kapeksa ora mampir warung Kang” dumadakan Wala ingkang anggenipun nggelak kapalipun ing wingkingipun Ki Palir nyauti rembag.

        “Kok kapeksa ta Dhi? Sapa sing meksa?” Dana noleh sakedhap kalihan pitaken dhateng Wala.

        “Sing meksa mBokmas Lurah Kang” wangsulanipun Wala kalih gumujeng “lha wong mau aku didhawuhi nglebokne bontotan menyang Cikare Man Gothot, sega sawakul jangkep salawuhane, ana dhendheng kidang, kuluban sambel lan lalapane barang ya ana. Aku mau didhawuhi sarapan neng kana, merga tekaku neng Kalurahan isih kesuken, wong tak kira budhale nek peteng, jebul srengengene wis mlethek lagi mangkat”.

        “Nek aku sarapan neng omah” wangsulanipun Dana “wong dening Biyung aku mau dicawisi sega loyang sing dikrawu klapa”.

        Kapal tiga ingkang ngeringaken Cikar menika terus mlampah kanthi ajeg, boten banter nanging inggih kalebet rikat. Nalika srengenge sampun manjer ing tengahing langit, Ki Palir ngajak kendel, ing panggenan ingkang radi lempar.

        Nanging nembe mawon Ki Palir mandhap saking kapalipun, dereng ngantos kapal dipun cencang, dumadakan Ki Palir dipun kagetaken kalihan suwantenipun tiyang estri ingkang nguwuh-uwuh saking katebihan.

        “Kakang Palir….. kula sampean tulungi Kakang…..”

        Sansaya kaget malih manahipun Ki Palir sareng noleh dhateng asaling suwanten, jebul ingkang sambat-sambat nedhi tulung menika semahipun piyambak ingkang mlajeng-mlajeng mrepegi papanipun. Boten sranta Ki Palir mlumpat anyaketi semahipun, kalihan manah ingkang trataban.

        “Kula sampean tulungi Kakang……” sambatipun Nyai Palir kalihan ngrangkul ingkang jaler, tangisipun ambrol.

        “Iya, iya Nyai, kowe mesthi tak tulungi” wangsulanipun Ki Palir kalihan ngusap-usap sirahing semahipun. Gothot, Dana lan Wala sami nyaket.

        “Tentremna atimu luwih dhisik Nyai” tuturipun Ki Palir dhateng ingkang estri “ilangna rasa was lan kuwatirmu, aku wis ana sandhingmu, aku bakal ngayomi awakmu saka sakehing bebaya”.

        “Kula ajrih Kakang” wangsulanipun Nyai Palir kalih kenceng anggenipun ngrangkul ingkang jaler “meh kemawon kala wau kula badhe nganyut tuwuh, saupamia boten tumunten sumerep ndika ingkang sampun wonten mriki nunggang jaran sareng kalihan sedherek-sedherek menika”.

        “Satemene ana apa ta Nyai? Nganti awakmu arep nganyut tuwuh barang? Kowe wedi apa, nganti kowe kedharang-dharang tekan papan kene iki?” Ki Palir nakeni semahipun.

        “Kala wingi siang wonten tiyang edan cacah gangsal ndugeni griyanipun piyambak Kakang…..:” wangsulanipun Nyai Palir.

        “Wong edan? Nganti cacah lima ? wong edan saka ngendi wae kuwi?” Ki Palir dereng mudheng kalihan ingkang dipun tuturaken semahipun, awit kapireng aneh, dene wonten tiyang ngantos cacah gangsal mlempak dados setunggal ndugeni griyanipun.

        “Inggih Kakang” Nyai Palir suka wangsulan “ingkang edan menika Ki Lurah, Ki Jagabaya kalihan tiyang tiga malih ingkang criyosipun taksih mitra ndika saking Paguron Gendirireng…….”

        “Mengko dhisik” Ki Palir munggel aturipun ingkang estri “Ki Lurah ki rak Ki Lurah Brendhilan ta? Lan Ki Jagabaya ki apa Ki Jagabaya Tampeng sedulur nak dulure dhewe kae? kok mbok arani edan kuwi genahe piye? Lan sapa iku sing jarene isih mitraku saka Paguron Gendirireng kuwi?”.

        “Leres kakang” Nyai Palir gage anggenipun wangsulan “mila saestu, tiyang-tiyang nika sedaya mpun sami edan, kala wingi dugi dhateng griyanipun piyambak. Ki Lurah criyos menawi kula badhe kaparingan ganjaran lan kajunjung drajat kula lan mangke menawi ndika sampun wangsul saking anggen ndika mbara kerja, ndika ugi badhe dipun sukani ganjaran brana picis ingkang kathah…..”

        “Lha kaya ngono kok mbok arani edan kuwi kepriye?” Ki Palir nigas anggenipun wicanten ingkang estri malih.

        “nDika ngertos napa sing diarani ganjaran kangge kula? Lan pripun anggenipun badhe njunjung drajat kula?” Nyai Palir gentos pitaken dhateng ingkang jaler.

        “Lha wong sing dikandhani ki kowe lho? Kok mbok takokne aku? Ya cetha nek aku ora ngerti ta Nyai?” wangsulanipun Ki Palir kalihan mesem.

        “Mulane nek sing wedok guneman niku dimirengne riyin, empun pijer diselani mawon” Nyai Palir guneman kalihan mrengut. Ki Palir namung mesem.

        “Ya wis gek ndang ditutugne olehe guneman aku tak ngrungokne karo meneng.” Wuwusipun Ki Palir malih ngengken murih semahe nglajengaken anggenipun cariyos. Ing manahipun Ki Palir kraos radi ayem, ketingalipun Nyai Palir sampun boten ajrih kados wau.

        Nanging dereng ngantos Nyai Palir wicanten, dumadakan saking papanipun Nyai Palir mbengok-mbengok wau, ketingal wonten tiyang gangsal mlampah sajak kesesa tumuju papanipun Ki Palir lan kanca-kancanipun. Nyai Palir ingkang ugi sumerep duginipun tiyang gangsal kala wau, sakala praupanipun dados pucet malih kados wau, lajeng ngalih saking papanipun, ndhelik ing wingkingipun Ki Palir.

        “Wong edane nusul mriki Kakang” kalihan suwanten alon Nyai palir mbisiki ingkang jaler.

        Gothot, Dana lan Wala tanggap menawi badhe wonten bebaya ingkang nyaketi. Tiang tiga niku lajeng sami mencar pados papan ingkang langkung lempar.

        “Walah jebul kowe wis teka kene ta Yu Tandur? Malah karo Kakang Palir barang, layak mau tak parani neng omah karo Denmas Daksina, omahmu suwung?” salah satunggal saking tiyang gangsal menika wicanten dhateng Nyai Palir ingkang naminipun Tandur.

        “Bener Ki Jagabaya, pancen Tandur mau nggoleki aku lan kepethuk ana kene” ingkang mangsuli malah Ki Palir “lha ndika sakanca iki mau saka ngendi utawa arep menyang ngendi?”

        “Eh, Kang Palir, apa kowe pangling karo sing ana sisih kiwaku iki? Kok kowe ora enggal ndhodhok atur sembah ki?” boten mangsuli pitakenipun Ki Palir, tiyang ingkang jebul Ki Jagabaya Tampeng menika malah nyendhu Ki Palir.

        “Sing gedhe pangapuramu Ki Jagabaya” wangsulanipun Ki Palir ayem “aku ora pangling nanging pancen aku durung tepung sapa priyayi sing ana sisih kiwa ndika kuwi, lan ya gene aku kudu atur sembah marang wong sing durung tak tepungi?”

        “Kowe durung tepung karo Denmas  Daksina putrane Kyai Gendirireng iki?” Ki Jagabaya ketingal menawi kaget, mripatipun ketingal radi mencereng “kowe mesthi wis suwe ora marak ing Padhepokan? Kowe mesthi ya wis lali karo sedulur-sedulur sing ndherekne tindake Denmas Daksina iki ya?”.

        “Pancen selawase uripku aku menyang Padhepokan Gendirireng kuwi lagi kaping pindho Ki Jagabaya” Ki Palir ingkang wau mireng saking semahipun menawi tiyang-tiyang niku edan, suka wangsulan saksekecanipun “dadi aku ya durung tau ngerti endi sing asmane Denmas Daksina sing jebul saiki ana kene kuwi. Aku ya rumangsa ora tepung karo wong-wong sing bareng karo ndika kuwi”

        “Ya wis yen pancen mangkono” wangsulanipun Ki Jagabaya kepireng wiwit sengol “sing baku saiki, kowe ngerti apa durung ya gene Denmas Daksina tak dherekne nganti tekan kene iki?”

        Nampi suwanten sengol saking Ki Jagabaya ngaten menika Ki Palir namung mesem kemawon. Salebeting manah nggadhahi panginten manawi anggenipun Tandur mastani menawi Ki Lurah Brendhilan lan Ki Jagabaya Tampeng tuwin tiyang-tiyang saking Paguron Gendirireng menika sampun edan, tamtu tiyang-tiyang menika sampun tumindak ingkang boten sae dhateng semahipun temah semahipun ajrih lan mlajar ngantos dumugi papan mriki menika.

 

ana candhake

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH 8. (008)

008.

        Ki Lurah boten tumunten nyauti aturipun Ki Palir kala wau, Ki Lurah nglenggana menawi wiwit wau Ki Palir mila gadhah lekas ingkang sae. Liripun kanthi jujur badhe ngaturaken kedadosan ingkang saestunipun, boten namung badhe pados slametipun piyambak. Pramila Ki Lurah namung kendel ngrantos sambeting atur saking sedherekipun tunggal Biyung menika. Lan sasampunipun Ki Lurah boten tumunten paring dhawuh, Ki Palur ugi lajeng nutugaken anggenipun matur :

        “Suwaunipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal ndhatengi griya kula lan ngajak ndandosi pagesangan murih langkung sae, inggih menika sarana mbara kerja dhateng Pangapitan mriki. Nalika samanten, kula boten daya-daya suka wangsulan nyarujuki, jalaran kula taksih rumaos awrat menawi nilar semah piyambakan ing Brendhilan. Lan kula kinten sanaosa mbara kerja dhateng pundi kemawon, menawi anggen kula makarya sami kalihan nalika wonten griya, inggih badhe panggah kemawon pagesangan kula. Nanging Kakang Dungkul lajeng cariyos bilih anggenipun ngajak kula mbara kerja dhateng Pangapitan menika boten namung mligi pados sandhang lan tedha, nanging ngiras ngluri waris.

        “Kowe kudu nglari warismu Dhi” makaten criyosipun Kakang Dungkul dhateng kula “mbok menawa kanthi mbara kerja ing Pangapitan kowe bakal kepethuk sedulurmu sing ana kana, jalaran Biyung Saelah kuwi biyen asale saka Pangapitan. Apa kowe ora seneng nek kowe bisa kepethuk sedulurmu lan bisa nyambung taline paseduluran?”.

        Kula mila ngrumaosi bilih sasampunipun Bapa Anggira seda, ing Brendhilan menika kula ngibarat kados tigan ingkang kacepit ing sela. Boten gadhah sanak kadang, jalaran Bapa mila boten gadhah sedherek caket ing Brendhilan mrika, jalaran Bapa menika tiyang sengkan saking tlatah Panaraga, ingkang dhusunipun pundi boten wonten ingkang nyumerepi. Benten kalihan Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal menapa dene mBokayu Jaminem. Biyungipun Kakang Dungkul lan Dhangkal menika Biyung Tukijem, asli saking Brendhilan. Makaten ugi Biyungipun mBokayu Jaminem ingkang nami Biyung Cikrak, ugi asli saking Brendhilan. Dados sedherek kula tiga tunggal Bapa menika taksih kathah nggadhahi waris ing Brendhilan.

        Pramila kula lajeng purun dipun ajak bidhal mbara kerja mriki menika. Nembe sareng Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal sapeken saderengipun bidhal pamit sambang griya menika, kula ngrumaosi menawi kula namung dipun damel gaman dening sedherek kula kalih kala wau, kangge nyaketaken kalihan Kakang Lurah saha murih Kakang Lurah pitados dhateng pangglembukipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal ingkang badhe ajak-ajak Kakang Lurah manunggal kalihan Kyai Nagalanang lumantar Kyai Gendirireng”.

        “Nanging Adhi Dungkul apa dene Adhi Dhangkal ora tau ngajak omong perkara kuwi marang aku lho Dhi?” Ki Lurah nanggapi aturipun Ki Palir “malah krungu jenenge Kyai Gendirireng lan Kyai Nagalanang barang kuwi ya lagi saka awakmu kuwi mau”.

        “Menika makaten Kakang” Ki Palir matur malih “anggenipun badhe ajak-ajak dhateng Kakang Lurah, mila dipun sangkani saking katebihan”.

        “Saka kadohan kepiye?”

        “Lha menika, ingkang ndadosaken kula ngertos, menawi namung badhe dipun dadosaken dedamel dening Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal…..”

        “Cethane……?”

        “Sapeken saderengipun Kakang kekalih menika pamit badhe sambang griya, kula mireng piyambak anggenipun reraosan antawisipun Kakang Dungkul lan Kakang Dhangkal. Inggih menika Kakang Dungkul ngabari Kakang Dhangkal menawi piyambakipun sampun kasil manggihi meh sedaya Pamong Desa ing Pangapitan mriki. Lan criyosipun Kakang Dungkul, sampun kathah Pamong ingkang nyarujuki menawi Dhusun Pangapitan manunggal kalihan Padhepokan Nagalanang lumantar Kyai Gendirireng, sanesipun mila dereng suka wangsulan sarujuk lan botenipun. Lajeng Kakang Dhangkal pitaken, benjing napa prayoginipun ngaturi Kakang Lurah murih kersa manunggal kalihan Paguron Nagalanang?. Wangsulanipun Kakang Dungkul, menika badhe kapasrahaken dhateng kula, nanging boten sak niki, ngentosi pitedah saking Kyai Gendirireng rumiyin, kangge njageni menawi Kakang Lurah boten kersa manunggal kalihan Paguron Nagalanang. Ngiras pantes ngrantosi kabar saking salah satunggaling Pamong ingkang criyos menawi badhe njajagi pamanggihipun Kakang Lurah ing babagan menika”.

        “Pantes….” Ki Lurah ngendikan alon, kados katujokaken dhateng sliranipun piyambak.

        “Pantes kados pundi Kakang?” Ki Palir ingkang mireng pangandikanipun Ki Lurah makaten kala wau lajeng nyuwun pirsa.

        “Watara telung dina kepungkur, Ki Jagabaya Klegung karo Ki Kamituwa Mancakan ngadhep aku ana Kalurahan kene” Ki Lurah paring wangsulan “yen tak gathukne ature Pamong loro kuwi karo apa sing wis mbok aturake iki mau sajak ana sambunge. Ki Mancakan apa dene Ki Jagabaya Klegung kandha marang aku yen wis wancine Pangapitan iki ucul saka panguwasane Mataram, wong loro kuwi uga kandha yen Pangapitan ora ngirimake bulu bekti marang Mataram saben tahune, ora bakal Mataram wani paring pidana marang aku, iki nitik karo apa sing wis ditindakne dening para Lurah ing desa-desa sakupenge Pangapitan kene, kabeh wis padha wegah kebawah dening Mataram lan nyatane ora ana balung erine. Lan saupama Mataram nekad arep midana Desa Pangapitan, jarene Ki Mancakan apa dene Ki Jagabaya Klegung, bakal ana wadya bala lelembut sing arep aweh pangayoman marang Pangapitan.”

        “Lha sambungipun wonten pundi Kakang?” Ki Palir matur nyuwun pirsa.

        “mBok menawa Pamong loro kuwi wis diglembuk dening Adhi Dungkul supaya ngojok-ojoki aku murih wani nantang marang panguwasa Mataram, sadurunge ngajak manunggal karo Paguron Nagalanang sing mbok critakne iki mau”.

        “Makaten inggih Kakang?” Ki Palir nyuwun pirsa malih “lan nuwun sewu, menapa Kakang Lurah lajeng nayogyani aturipun Ki Mancakan lan Ki Jagabaya Klegung kala wau?”.

        “He he he…..” Ki Lurah gumujeng lajeng paring wangsulan “sanadyan ora pinter, nanging aku ora nemen-nemen nggonku bodho, ora gampang kapilut tembung manis sing bisa nguwohake tangis. Pamong loro kuwi banjur tak wangsuli yen sesambungan antarane Pangapitan lan Mataram kuwi ora bakal bisa dipisahake. Wiwit sadurunge aku dadi Lurah, manunggale Pangapitan marang Mataram kuwi ora jalaran saka wedi yen kagebug ing perang, nanging kasurung rasa tresna lan minangka panuwune para cikal bakale Desa iki marang Panguwasa Mataram. Jalaran sing dadi cikal bakale Desa iki, biyen maune prajurit andhahane Tumenggung Garingging, pandhereke Gusti Pangeran Arya Penangsang ing Jipang, sing sawise Gusti Adipati Arya Penangsang gugur, Tumenggung Garingging banjur nekad arep bela pati sarana gawe kisruhe Kasultanan Pajang. Nanging bawane kalah bala, wekasan Tumenggung Garingging kepikut banjur kinunjara ing Pajang. Jaman semana sing dadi senapatining perang saka Pajang ora liya Ki Ageng Pemanahan kang uga didherekne dening putrane kang asmane Raden Sutawijaya, kang saiki jumeneng ing Mataram kanthi sebutan Kanjeng Panembahan Senapati ing Alaga. Sawise Tumenggung Garingging kapikut, prajurite banjur padha mlayu, buyar golek slamet dhewe-dhewe. Lha salah siji saka bregadaning prajurite Tumenggung Garingging, sing dilurahi Ki Tamejana olehe keplayu nganti tekan papan kene iki. Banjur padha nyopot sandhangan kaprajuritane lan wiwit mbabat alas yasa desa sing dadi Desa Pangapitan iki. Jebul lekase Ki Tamejana sakancane kuwi kadenangan dening Pandhereke Raden Sutawijaya lan diaturake marang pepundhene. Klakon Desa Pangapitan sing durung dadi lan isih wujud babadan sing durung sampurna kuwi dijegi prajurit sing dipandhegani dening Raden Sutawijaya pribadi. Nanging ora ana paprangan jalaran Ki Tamejana aweh prentah marang kanca-kancane supaya padha lungguh ndhodhok tanpa gegaman utawa babar pisan ora aweh panglawan. Wekasan dening Raden Sutawijaya, Ki Tamejana sakancane ora kaparingan pidana malah disengkuyung anggone padha arep yasa desa. Wiwit kuwi Ki Tamejana sakancane padha nyuwun didhaku dadia pandhereke Raden Sutawijaya. Raden Sutawijaya iya marengake. Mula marang Ki Kamituwa Mancakan lan Ki Jagabaya Klegung tak kandhakake, nganti pecating nyawaku, aku ora bakal nglilani Desa Pangapitan iki ucul saka panguwasa Mataram. Ki Kamituwa Mancakan lan Ki Jagabaya Klegung ya wis ora wangsulan apa-apa maneh”.

        “Inggih Kakang” Ki Palur lajeng matur “kula sakalangkung kasengsem kalihan tekad ndika menika. Menawi kaparengaken, sanaosa kula dede trahipun Ki Tamejana nanging sampun kadhaku minangka kadang dening Kakang Lurah lan sampun kalilan ndherek ngaup saha nedha wulu-wetuning Dhusun Pangapitan, kaparengna kula manunggalaken jiwa lan raga kula dhateng lekasipun Kakang Lurah menika. Benjing enjing kula badhe mapag semah kula dhateng Brendhilan, kula ajak boyong dhateng Pangapitan mriki. Manawi sawanci - wanci Kakang Dungkul utawi Kakang Dhangkal ngengken kula murih angglembuk Kakang Lurah murih kersa manunggal kalihan Paguron Nagalanang, mangka kula boten badhe bidhal malah badhe kula criyosi pisan menawi kula sampun medhot sesambetan kula kalihan Paguron Nagalanang.”

 

ana candhake