SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (48)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

48

Sanadyan wis tanpa bala, Raden Sentani ora nglokro anggone tumandang. Sajroning batin ana rasa sengit lan gila weruh patrape wong-wong sing mau padha nyengkuyung dheweke, nanging bareng ketleyek banjur padha nungkul pasrah bongkokan marang mungsuh. Saka rasa sengit banjur munggah dadi pangigit-igit, mbuh kapan wektune yen klakon ana kalodhangan wong-wong mau bakal dipidana awit anggone nyidrani dheweke sing jare pangayomane. Ngadhepi Pangeran Singasari sing sanyata sembada prawirengayuda, Raden Sentani uga ora duwe rasa was utawa rasa kuwatir yen bakal kalah. Wis bola-bali  pucuk pedhange Pangeran Singasari nggarit lengen lan awake, nanging babar pisan ora nuwuhake tatu. Raden Sentani anggone ngecakne aji Tameng Wesi sing dirangkepi karo aji Lembusekilan wis ngancik ing tataran sing dhuwur, bebasan ora bakal ana gegaman lan sadhukan lan pupuhan sing bisa  mbusikne wulu kalonge.

Pangeran Singasari rumangsa nggumun ndulu kadibyan lan kekuwataning mungsuhe sing nadyan wis tarung meh sedina tanpa leren, parandene isih katon seger, iih aring sedhotan napase. Ora ana tandha-tandha suda kekuwatane babar pisan. Luwih-luwih bareng pucuking pedhange nalika nyenggol anggane mungsuh krasa kaya nenggor gunung wesi, pucuk pedhang sing digaritake ora nuwuhake tatu, nanging malah nyuwara cumengkling sing nuwuhake rasa geter ing epek-epeke. Sing digarit ora sambat, malah mesem sajak ngece.

"Ayo Singasari, kurasan ngilmu kanuraganmu, suntaken aji jaya kawijayanmu, mumpung durung tak jejuwing kuwandhamu kanggo sawur bali madege Negara Majapahit" aloke Raden Sentani nalika Pangeran Singasari ngiling-ilingi mripat pedhangi sing ora tumama ditamakne marang mungsuhe.

"Aja ngimpi kowe Sentani" wangsulane Pangeran Singasari teteg "prajuritmu wis ora nisa, tan wurunga ora suwe kowe mesthi bakal dadi bandan, ya gene ndadak ngeceh-eceh mbuwang tenaga tanpa guna?".

"Ha..ha....ha......" Raden Sentani gumuyu banter "kuwalik kuwi Singasari, ora ana critane Trah Prabu Narendra Majapahit jirih getih wedi mati, teluk marang pranakane wong ndesa saka Sela. Sanadyan ijen aku isih saguh nugel gulumu tak landhesne dhengkulku, banjur tak terusne nugel gulune Sutawijaya sing arep tak gawe keset rambut sirahe".

"Kemajon lambemu, klemesen ilatmu Sentani, langap-langap dumeh bisa ngucap" Pangeran Singasari mesem karo wangsulan "Lekna mripatmu, jembrengen kupingmu wis kinodrat yen sing wenang marentah tanah Jawa iki ora ana liya kajaba krandhahe Ki Ageng Sela, trah lajer saka Sinuwun Brawijaya Lima, Panguwasa sing sah Negara Majapahit, dudu pranakane wong sing ora weruh kabecikan si Girindrawardana  kaya rupamu kuwi".

Didumuk minangka pranakane wong sing ora weruh kabecikan, Raden Sentani sakala muntap. Pedhang pusakane diangkat mengarep nuding dhadhane Pangeran Singasari, banjur mencolot maju bali ngrangsang marang mungsuhe. Pangeran Singasari prayitna, aji Klamat Sutra peparinge gurune, Ya Kanjeng Sunan Geseng wis diwatak kanggo ngayomi ragane saka gegamaning mungsuh. Dadine, ora beda nalika pedhange Pangeran Singasari kaya nanggor gunung wesi nalika tumiba ing ragane Raden Sentani, pedhange Raden Sentani kaya nanggor banyu nalika ngenani awake Pangeran Singasari, nadyan kena nanging ora ana tilasing tatu. Perang tandhing kuwi sansaya suwe dadi sansaya rame, prajurit Mataram sing wis ora duwe mungsuh akeh sing banjur padha nonton, gawe kalangan ngubengi Senapatine sing lagi perang tandhing karo Senapatining mungsuh. Klawan sesidheman Rangga lan Marga uga melu nonton perang tandhing kuwi.

Nalika iku srengenge wis sansaya mudhun ing langit sisih kulon. Ing Pendhapa Padhepokan Banyugurih, para Bebau lan Mancakaki Jatipethuk sing lagi ngungsi padha mlumpuk, merga diceluk dening Ki Guru Sukirna. Para Bebau lan Mancakaki sing lungguh kupeng neng klasa sing digelar neng joganing pendhapa kuwi kayalungguhe wong bancakan ngadhepi ambeng . Mung kaceke neng kono ora ana ambengan sing arep dibruncah, sing ana malah Ki Demang Wakil lan sawatara wong-wong Jatipethuk sing macak dadi Prajurit Trah Majapahit, kabeh sajroning kahanan dadi bandan.

"Kangmas Guru" Ki Sukirdi sing wis rumangsa kesel merga ora bisa obah kuwi medhot anggone Ki Guru Sukirna rembugan alon-alon karo wong-wong sing lungguh ana cedhake.

"Piye Dhi?" Ki Guru Sukirna semaur karo pitakon "apa ana sing arep si Adhi kandhakne marang aku utawa marang para Bebau sing ana kene ?".

"Kula kinten anggenipun Kangmas memirang kula kaliyan kanca-kanca kula sampun cekap, menawi badhe mocok gulu utawi badhe nggantung kula sakanca kula, kula suwun sampun dangu-dangu enggala katindakna. Boten sae Kangmas ndedawa wirang kula sakanca" Ki Sukirdi omong karo suwara kedher ngempet kanepson.

Ki Guru Sukirna njengkerutne bathuke krungu rembuge Ki Sukirdi sing njaluk supaya enggal dipidana ngono kuwi mau. Banjur wangsulane karo suwara ayem :

"Lho sing arep midana Adhi Sukirdi lan sedulur-sedulur saka Jatipethuk kuwi sapa? Yen aku utawa para Bebau sing ana kene iki genah yen mokal mentala gawe patine si adhi lan sedulur-sedulur kuwi, aja maneh kok mateni, sedheng si adhi nganti tatu wae aku ora bakal negakake kok, Sukirdi kuwi adhiku, adhine Sukirna, sedulur tunggal bapa biyung. Aku iki putrane Bapa Demang Sudiya sing jagad wis padha weruh yen dadi Bapake wong sa Jatipethuk kabeh, dadi ya ora jeneng lucu yen aku arep tega gawe cilakane sedulurku tunggal welat lan sedulurku tunggal banyu ing Jatipethuk".

"Kangmas pancen wasis wicara" Ki Sukirdi nugel rembug "ingkang dipun ngendikakne ngaken sedulur dhateng kula lan kanca-kanca kula niki, nanging kanyatane kula Panjenengan banda kados makaten lajeng panjenengan tenggani kaliyan para Bebau kanthi panyawang nece dhateng kula sakanca. Sampun boten sanggarugi, kula pancen sampun dados abdinipun Gusti Raden Sentani ingkang miturut Kangmas Guru lan para Bebau namung anak pupon saking bayi temon ingkang boten gadhah aji. Mangga menawi kula sakanca badhe kapidana, kula boten badhe suwala, nanging kula inggih caos pemut, sabibaring kula sakanca kapidana, mbok menawi gentos Gusti Raden Sentani ingkang ndhawuhi para prajuritipun supados paring pidana dhateng Kangmas saha para Bebau ingkang langkung setya dhateng pranakanipun tiyang Dhusun Sela katimbang leluhuripun piyambak nenggih Narendra Majapahit".

"Ki Demang Wakil" dumadakan Bebau ing Ngantang nrambul rembug kanthi suwara rada banter "ndika niku nek ngendikan mbok dipikir riyin, ampun waton muni. Kula ngerti nek ndika niku tiyang kendel boten wedi mati, nanging sedulur-sedulur sing bareng ndika niku tesih butuh urip, merga teng griya nilar anak sing isih cilik-cilik, nilar bojo sing butuh dikancani, sedulur-sedulur sing ndika arani prajurit trah Majapahit niku sakniki mpun ngerti, nek empun dijlomprongne kalih si Sentani, sak niki lagi nggetuni anggenipun gampil kabujuk kablithuk rembug manis, diiming-imingi arep didadekne priyayi, jebul entuk-entukane nggih ngeten niki" banjur Bebau Dasa nakoni wong-wong sing bareng karo Ki Sukirdi " bener apa ora kandhaku iki sedulur?".

"Inggih leres Ki Bau" wong-wong sing ditakoni kuwi semaur bareng.

"Ndika kabeh milih bisa bali kumpul karo anak bojo ndika kabeh, apa milih digantung utawa ditugel gulune kaya sing dikersakne Ki Sukirdi mau he?".

"Pengin saged wangsul kempal kaliyan anak lan semah kula Ki Bau" wong-wong kuwi wangsulan maneh.

"Ya yen ngono, aku njaluk pamujimu, muga-muga anggone Ki Guru mbudidaya murih ndika kabeh ora kapidana bisa klakon" kandhane Ki Bebau Ngantang sabanjure.

"Sing dingendikakne Ki Bau kuwi mau pancen bener sedulur-sedulurku kabeh" Ki Guru Sukirna bali ngomong maneh "lan perlu padha dingerteni, saiki iki kabeh wong-wonge Sentani wis ora ana sing bisa tumandang apa-apa, kajaba ana sing dadi bantening perang, gugur ing payudan, uga sing nandhang  tatu-tatu abot, kabeh padha wis teluk dadi bandan. Klebu para agul-agule. Iki warta sing tak tampa saka kadang cantrik sing tak pasrahi dadi panyambung warta. Mung si Sentani sing isih nekad ora gelem nungkul, saiki isih diladeni dening Gusti Pangeran Singasari, klawan perang tandhing".

 

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (47)

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

47

Ing palagan Barisan Garudha Nglayang sing dibudhalne saka Jatipethuk wis rontang-ranting kahanane. Suwiwi kanan sing dhasare wis semplah sansaya bubrah, akeh andhahane Ki Bantarangin sing pating blasah rubuh ing lemah, ora sethithik sing banjur mbuwang gegamane pasrah dadi bandan. Kang mangkono iku ndadekne pepes atine Ki Bantarangin sing wis kentekan tenaga ngladeni Tumenggung Sudirenglaga. Mula ora ana dalan liya kajaba nungkul marang mungsuhe. Gadane Ki Bantarangin diselehne neng lemah, banjur wonge nekuk dhengkule lungguh, rumangsa wis ora kuwat ngobahne awake maneh, pasrah.

"Aku ngakoni kalah Ki Tumenggung" kandhane Ki Bantarangin alon nanging isih bisa dirungokne dening Tumenggung Sudirenglaga "kari mangsa bodhowa nggonmu bakal ngrampungi aku".

Rampung pangucape, Ki Bantarangin wis ora kuwat lungguh maneh banjur nggloso neng lemah, ora obah, semaput kentekan tenaga. Tumenggung Sudirenglaga aweh sasmita marang prajurit Mataram supaya Ki Bantarangin diangkat lan diupakara kaya dene prajurit Mataram sing nandhang tatu. Gandheng wis akeh andhahane Ki Bantarangin sing uga wis pasrah, mung siji loro sing mlayu ninggalne palagan. Tumenggung Sudirenglaga banjur aweh prentah supaya kabeh prajurit sing gugur ing palagan padha diklumpukne, ora mung prajurit Mataram wae, nanging uga prajurit sing ngaku minangka Trah Majapahit. Samono uga kabeh prajurit sing isih urip nanging nandhang tatu-tatu, uga supaya diupakara apa mesthine murih bisa oleh usada. Mung wae, papan pangupakarane prajurit saka rong barisan sing beda asale kuwi sing dibedakne panggonane. Awit Tumenggung Sudirenglaga uga mrentahake supaya Prajurit Mataram aja nganti nyuda kaprayitnan.

Sempale suwiwi sisih kanan, uga banjur dieloni dening Suwiwi sisih kering. Ki Banjaran gegdhug saka Gunungrambut kuwi wis kijenan. Andhahane wis akeh sing mlayu ninggal palagan, uga ora sethithik sing banjur nuntut dadi bandan, sing tatu ora bisa tangi uga ora kurang akehe, samono uga sing kudu kelangan nyawa ing palagan kono kuwi. Tujune Prajurit Mataram isih ngugemi paugeraning perang, mungsuh sing wis kebanda ora kena diganggu, mungsuh sing tatu abot kudu ditulungi kaya apa mesthine.

"Paprangan ing suwiwi kene kena diarani wis rampung Ki Banjaran" Tumenggung Dibyanegara kiandha marang Ki Banjaran sing ngadeg kanthi siaga ing ngarepe "andhahanmu wis padha pasrah lan padha keplayu, sarta padha tatu sing ora bisa tangi maneh. Saiki kari nDika dhewe, milih nungkul kanthi becik-becik dadi bandan, apa ngukuhi kaprawiran semu sing ora ana gunane?".

"Aku ngerti Ki Tumenggung" wangsulane Ki Banjaran "arepa kaya ngapa dina iki aku kudu kalah, awit bisa wae nDika banjur aweh prentah supaya prajuritmu kabeh ngebyuk aku, kanthi mangkono aku bakal mati klawan tatu arangkranjang. nanging nyatane nDika isih ngugemi kaprawiran lan aku kudu ngakoni yen aku pancen ora bisa ngalahne ndika. Mula saiki aku pasrah bongkokan, borong angon ndika arep midana".

"Ndika ora kalah Ki Banjaran" wangsulane Tumenggung Dibyanegara "mung pancen nasibku sing lagi becik, lan nasib ndika sing kurang beja. Mula nuwun sewu, ndika bakal tak banda lan dudu aku sing wenang nibakne pidana. Nanging yen tiba titiwancine, aku bisa dadi seksi sing bisa ngentheng-ngenthengi tumibaning ukuman marang ndika".

Ki Banjaran banjur dibanda, nanging Tumenggung Dibyanegara wis aweh prentah marang andhahane supaya Ki Banjaran tetep diajeni kadidene prajurit sing kinurmat.

Sauntara kuwi, Ki Trenggilingwesi sing wis ngetog aji jaya kawijayane, nanging meksa isih bisa diungguli dening Marga dadi sansaya kobong atine. Mula banjur matak aji panglemunan, dumadakan ilang wujude Ki Trenggilingwesi mung panrajange wae sing keprungu pating siyut ngantem marang ragane Marga. Bola-bali Marga kena didugang temah tiba krengkangan, nanging sing ndugang sapa kuwi sing ora katon ing mripat. Tujune Marga enggal matak ajine sing aran aji sasra pangrungu lan Sassra Pandulu, mula sanadyan mungsuhe ora kasat mata nanging lamat-lamat sok isih bisa disawang nadyan ora pati cetha, aji pangeluman sing dicakne Ki Trenggilingwesi klebu wis tataran dhuwur, nganti aji Sasra Pandulune Marga isih durung bisa nembus kanthi wutuh. Panmyawange Marga ing ngendi dununge Ki Trenggilingwesi dadi cat katon cat ora.

"Ha...ha..ha....." ngerti nek Marga kerep digawe bingung karo panyawange Ki Trenggilingwesi ngguyu lakak-lakak tanpa ngatonake wujude, karo sesumbar  "Ayo Gus, ketogen kasudiranmu, ora-ora yen nganti Ki Trenggilingwesi ora bisa gawe lumpuhmu"  .

Marga ora semaur, malah mencolot rada ngadoh, banjur matak aji Sasra Panggraita. Sanajan ora weruh kanthi nyata, nanging panggraitane Marga dadi luwih landhep, temah ngerti samobah musike Ki Trenggilingwesi. Ngilmu ngijazah saka Kyai Saepullah sing aran Aljanul Mudabiroh uga wis dipunjerake menyang cemethine. Marga banjur ngadeg jejeg ngenteni obahe mungsuhe.

Ki Trenggilingwesi sing maune kepengin ngepek murid marang Marga, banjur murungake karepe, jalaran ana rasa kuwatir yen bocah iki mbesuk bakal mbebayani tumrap dhewke dhewe. Mula Ki Trenggilingwesi wis manteb nggone arep ngrajang ragane nom-noman sing ngaku cantrik anyaran ing Padhepokan Banyugurih kuwi nganggo Trisulane. Saka alam panglemunan, Ki Trenggilingwesi ngincer pupune Marga arep ditugel luwih dhisik, sadurunge mengko dijebol jejantunge. Tanpa bisa disawang mripat wantah, pucuking trisula diarahake marang pupu sisih kiwa. Nanging Marga nadyan ora bisa weruh klawan mripat yen ana bebaya sing teka, Panggraitane luwih landhep tinimbang panyawange. Ora mung solahe mungsuh wae sing bisa disumurupi, nadyan krenteg sing tumuju marang dheweke, panggraitane Marga luwih dhisik bisa ngerteni. Mula Marga dadi luwih waspada. Ora gelem pupune ditugel nganggo Trisula dibya, Marga malah muter pecute sing wis linambaran ngilmu Aljanul Mudabiroh. Bareng lan obahe Ki Trenggilingwesi sing nedya namakne Trisulane, pecute Marga klakon luwih dhisik nggubet gulune mungsuh. Pecut disendhal banter, Ki Trenggilingwesi tiba neng lemah keseret dening tenagane Marga sing wis nyawiji ing pecute. Gandheng mung liwat panggraita, ngertine Marga Ki Trenggilingwesi mung tiba neng lemah ngono wae. Mula banjur dibaleni pamecute ngarah geger. Ki Trenggilingwesi, kontal mencelat kaya uwuh kesamber sapu., natap watu gedhe sing ana kono, badhar aji panglemunane Ki Trenggilingwesi dadi bali katon gumlethak ing cedhak watu gilang, nadyan ora katon ana tatu tilasing sabetan pecut, kegawa kasekten sing kanggo mageri ragane, nanging isen-isening raga dadi morak-marik kahanane.

Nalika Marga arep nyedhak marang papan gumlethake Ki Trenggilingwesi, dumadakan ana angin banter nyaut ragane Danyang Grojogan Kaligedhe kuwi. Sakala Ki Trenggilingwesi ilang saka pandulu. Banjur keprungu suwara gedhe tur anteb :

"Dina iki kowe menang heh muride Tanparupa, nanging aja kok kira yen Sugiwang ya Ki Trenggilingwesi wis tekan pati. Entenana mbesuk yen titiwancine wis teka, muridku sing kok kalahne dina iki bakal genti males nebus kekalahane marang kowe".

Marga ora semaur, mung meneng sajak gumun karo suwara sing tanpa ana wujude kuwi.

"Ora sah gumun adhiku" Marga kaget, Rangga jebul wis ngadeg ana mburine karo kandha.

"Sapa sing wis nyuwara kuwi mau Kakang?" Marga takon.

"Kuwi gurune ya sesembahane Trenggilingwesi sing mapan ana alam gaib sangisore Grojogan Kaligedhe, uwis ora usah digagas, omongane dhemit ora bakal mbebayani tumrap manungsa kaya awake dhewe, kajaba yen manungsane milih luwih seneng njejaluk marang dhemit katimbang nyenyuwun marang Gusti Allah".

Marga manthuk-manthuk ngerti marang apa sing dikandhakne Rangga sedulur angkate.

"Kabeh kancane Ki Trenggilingwesi sing isih urip wis dadi bandan, saiki ayo nyedhaki Paman Singasari sing sajake lagi ngadhepi mungsuh sing rada mbebayani" kandhane Rangga karo nuding mangidul. Neng kana ana perang tandhing sing luwih nggegirisi, perang tandhinge wong sekti sing nggunakne aji jaya kawijayan sing ngedab-edabi.

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKA WARIH III (46)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

46

Suwara jumedher pecute Marga gawe kagete para Prajurit liyane. Malah Raden Sentani sing lagi adu kaprawiran karo Pangeran Singasari uga melu krungu.  Raden Sentani noleh asale suwara, nanging sing katon malah bosah-basihing barisan ing sirahe Garudha katempuh dening panrajange mungsuh. Raden Sentani dadi sansaya nesu, luwih-luwih Senapati Agung Mataram sing diadhepi iki jebul uga nduweni kaprawiran sing ngedab-edabi. Wis wola-wali Raden Sentani ngunggahne tataran ilmune, nanging mungsuhe sajak uga wis siaga. kekarone padha dene silih ungkih genti kalindhih, ora mung pisan pindho Raden Sentani kudu nibakne ragane gulung ing lemah kanggo ngendhani terjangane Pangeran Singasari sing tandange kaya singa barong kang lagi arep nubruk mangsa. Nanging uga ora arang Pangeran Singasari lelumpatan lan nibakne awake merga wegah nadhahi panrajange Raden Sentani sing tandange kaya bantheng sing lagi ketaton. Prajurit-prajurit cilik padha ngadoh, kuwatir kasempyok tandange Senapati loro sing wis nggunakne ngilmu kanuragan sing dhuwur banget, nganti para Prajurit padha ora tekan anggone mikirake.

"Barisanmu wis morat-marit Sentani" aloke Pangeran Singasari ing sela-selaning perang "sedhela maneh bakal tumpes tapis tanpa nisa kablebeg pangamuke barisan Mataram. Luwih becik yen kowe enggal nungkul dadi bandan, tinimbang kudu mati ing pucuking pedhangku".

"Keparat kowe Singasari" wangsulane Raden Sentani "aja kok kira kowe bisa menang mungsuh aku, sedhela maneh prajurit-prajuritmu mesthi padha pasrah bongkokan merga kamigilan weruh sirahmu pisah saka raga merga katebas pedhangku. Ayo aja ndadak kowe nggegiri aku merga sauntara mundure barisanku, ketogna kadibyanmu sadurunge tugel gulumu".

Raden Sentani banjur matak ajine sing bisa kalis saka landheping gegaman sarta ngunggahne daya kekuwatane kanggo nundhukne mungsuhe. Pangeran Singasari uga weruh yen Raden Sentani wiwit nambahi kekuwataning batine, mula Senapati Mataram kuwi sansaya luwih waspada, aji jaya kawijayan simpenane uga wiwit diunggahne kanggo namengi awake ngiras kanggo ngrubuhne mungsuhe. Perang tandhing antarane Senapati loro kuwi mundhak sansaya rame.

Dumadakan ora adoh saka kono keprungu suwara surak gumuruh ambata rubuh. Prajurit Mataram padha alok-alok rame :

"Raden Buntas mati jebol dhadhane, Raden Buntas mati jebol dhadhane!".

Surak lan aloke Prajurit Mataram wis narik kawigatene Ki Trenggilingwesi sing manggone ora pati adoh saka papan asale suwara. Dhanyang Pundhen Grojogan Kaligedhe kuwi mencolot ngedohi mungsuhe banjur ndelok, mbuktekne apa sing dadi aloke Prajurit Mataram. Katon Raden Buntas njebabah neng lemah, gilang-gilang kuwandhane kanthi dhadha sing jebol nembus jantunge. Ing sandhinge katon ngadeg jejeg, Tumenggung Jaya Kartika nyekeli pedhang sing saka pucuke isih netesake sisa-sisa getih saka jantunging mungsuhe.  Prajurit andhahane padha mawut mlayu salang tunjang ngunduri perang, ngedohi mungsuhe. Nanging Prajurit Mataram uga banjur mburu, prajurit Jatipethuk sing nungkul padha dibanda, sing ora nungkul padha dilumpuhne.

Ki Trenggilingwesi ngerti kahanan kang kaya mangkono iku sansaya kobong rasaning dhadhane. Marga sing nyedhaki papane kuwi disawang. Trisula sing neng tangane katon wiwit murup ngetokne kukus, mratandhani yen Ki Trenggilingwesi wis munjerake kekuwatan marang gegaman sing neng tangane.  Marga sing tanggap klawan kahanan, tumuli nata dhiri kanggo ngadhepi mungsuhe. Pecut diseblakne mendhuwur, ora ana suwara sing jumlegur, nanging getering pecut nuwuhake geter ngoregne jantunge wong sing ana cedhake.

Ki Trenggilingwesi wiwit obah nrajang Marga, nganggo Trisula sing murup lelandhepe. Marga nimbangi klawan nyeblakne pecute, sing saben-saben kaya arep ngrontogne isen-isening dhadhane wong ing sacedhake. Perang tandhing antarane wong sing setengah tuwa mungsuh nom-noman jaka kumala-kala iku dadi sansaya rame.

Sauntara iku, ing njabaning palagan Ki Sukirdi sing lagi kerengan karo Rangga, dikalangi para nom-noman Jatipethuk lan Cantrik-cantrik Banyugurih. Para nom-noman lan cantrik-cantrik kuwi milih nonton tinimbang kerengan dhewe.  Nalika iku Ki Sukirdi sing nggegem Keris pusaka peparinge Ki Demang Sudiya, mungsuh Rangga sing tanpa gegaman,  nanging kahanane dadi kaya kuwalik. Dudu Rangga sing isih ketok bocah, tanpa gegaman pisan sing dadi pangewan-ewan mungsuh ki Sukirdi sing sembada gedhe dhuwur, keker awake sing nyekel Keris Pusaka. Nanging malah Ki Sukirdi sing sajak dianggo dolanan dening Rangga. Kaya lakon perang kembang, bambangan mungsuh cakil. Ki Sukirdi sing solahe kaya manuk srikatan, babar pisan ora bisa nyenggol Rangga sing anteng kaya Bambangan. Malah kala-kala yen gelem obah, tangane kemlawe nyablek pipi, ndadekne Ki Sukirdi bithu-bithu semu bengeb praupane. Nadayan napase wis meh entek, tenagane wis kinuras, ewa semono Ki Sukirdi isih ngasah, nedya gawe cilakane nom-noman jaka kumala-kala sing ngaku jarene cantrik anyaran ing Padhepokan Banyugurih kuwi. Wekasan Rangga ora sabar maneh, nalika Ki Sukirdi nyudukne Kerise ngarah wetenge Rangga, dening Rangga ora diendhani,  lengene Ki Sukirdi disaut saka iringan, disendhal ngeget. Keris sing dicekel Ki Sukirdi ceblok neng lemah, Ki Sukirdi dhewe uga ndlosor mengarep nyosor lemah. Lan kanthi kacepetan sing angel dinulu, Rangga wis nyekel slendhang sutra rupa ijo, mbuh saka ngendi asale, Ki Sukirdi ditlikung memburi tangan lan sikile wis ditaleni nganggo slendhang, mengkungkung kaya pitik digawe ingkung. Ora bisa obah.

"Ayo sapa sing kepengin tak tlikung maneh?" Rangga takon marang Prajurit sing ngiringi tekane Ki Sukirdi ing papan kono mau. Ora ana sing wangsulan kabeh, ndhredheg ngewel saking wedine.

"Yen ora ana, gage padha selehna gegamanmu lan selehna tanganmu memburi, yen ora gelem bakal tak tlikung kaya Ki Sukirdi iki kabeh" kandhane Rangga sabanjure. Kabeh nom-noman sing macak dadi Prajurit Trah Majapahit kuwi padha manut karo apa sing dikandhakne Rangga, gamane padha diselehne menyang lemah, tangane dilumpukne memburi.

Rangga aweh sasmita marang Cantrik-cantrik Banyugurih supaya tumandang, nom-noman Jatipethuk kuwi banjur padha dibanda tangane banjur padha dilungguhne ngadhepi Demange sing isih mengkungkung kaya ingkung gumlethak neng lemah. Rangga banjur mlaku nyedhaki Ki Guru Sukirna sing ngadeg ora adoh saka papan kono, sawise rembugan sedhela Rangga banjur mecolot lunga mlayu mbuh parane. Ki Guru Sukirna banjur nyedhaki sedulure lanang sing saiki mekungkung dadi bandan.

"Mangga Kangmas, menawi badhe paring pidana" kandhane Ki Sukirdi nalika Ki Guru Sukirna wis teka ing ngarepe "kula sampun siaga, kapejahana boten badhe suwala".

"Gek Si Adhi kuwi ngomong apa?" wangsulane Ki Guru Sukirna karo mesem, banjur aweh prentah marang para cantrik "para Cantrik kabeh, ayo bali menyang Padhepokan, Ki Demang Wakil sarta para pandhereke kuwi padha ajaken menyang pendhapa, murih kepenak anggone awake dhewe padha njagongi".

"Sendika Guru" para Cantrik semaur bebarengan. Ki Sukirdi banjur diangkat digotong wong telu, lan para sinoman sing macak prajurit padha digiring mlaku menyang Banyugurih, ngetutne Ki Guru Sukirna sing wis ndhisiki mlaku ninggalne papan kono kuwi.

Ora kaya lakune wong bali saka paprangan, para cantrik anggone mlaku bali menyang Padhepokan sajak lumrah. Malah ana sing kari klesak-klesik omongan karo kanca sing mlaku ing sandhinge. Wektu kuwi srengenge wis rada adoh ngglewang mangulon, dadi wektune wis satengah ari luwih sethithik.

 

ana candhake.

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (45)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

45

Wong sing padha weruh padha ngira yen Rangga mesthi tiba glangsaran ketiban kepelane Ki Sukirdi sing ora lamba kuwi. Nanging pranyata Rangga luwih prayitna, sirah sing meh wae pecah ketiban tangane Ki Sukirdi, sethithik diiringne, ndadekne kepelane Ki Sukirdi mung bisa ngenani angin sing suwarane sumiyut ing kupinge Rangga. Ora mung ngendhani wae solahe Rangga, nanging sikili diangkat ditekuk memburi banjur dijejakne mengarep pas ngenani pupune Ki Sukirdi.  Ki Sukirdi kontal memburi watara limang jangkah, tiba glangsaran ana lemah, sawise nggulungne awake nuli mencolot tangi, siaga nampani pangrangsange mungsuhe kanthi pasang kuda-kuda. Nanging Rangga ora nututi mungsuhe sing tiba, mung maju sajangkah saka papane karo muni :

"Jeul ndika kuwi bodhone wis kebacut Ki Sukirdi. Jare mau kandha arep nguntir gulu, lha kok malah arep njotos sirah. Bener, nek nguntir gulu kuwi sing digoceki sirahe. Nanging ora dijotos ngono kuwi mau, dijambak rambute terus diputer, mengko gulune katut kauntir, apa pancen ndika durung bisa mbedakne antarane nyekel karo njotos? Sumurku lagi tumon iki aku, wong kok bodhone keliwat-liwat, ngono lho kok kepengin dadi Demang?".

"Keparat, landhep pangucapmu Bocah" Ki Sukirdi wangsulan karo nggereng "ora rubuh sajroning pitung jurus tandhing karo aku, tak guroni ing reh kanuragan kowe!".

"nDika arep meguru marang Cantrik Banyugurih Ki?" Rangga mesem amba karo wangsulan "aku kira-kira sing ora tlaten, merga marahi wong bodho kuwi angel, gek aku mengko piye no?".

Ki Sukirdi wis ora bisa ngempet nesune, maju mengarep ngobahne sikile diarahne menyang dhadhane Rangga. Rangga tanggap, karo arah serangane Ki Sukirdi, kuda-kudane dikuwati banjur sikile ditekuk, dugangane Ki Sukirdi dipapag nganggo dhengkule.  Akibate Rangga kesurung mundur rong jangkah, kuda-kudane buyar. Nanging Ki Sukirdi mbendal memburi ana limang jangkah, ngadeg sempoyongan, lagi sawatara wektu bisa nata kuda-kudane maneh. Rangga genti sing nyedhak, sikile tengen diangkat kanggo nyadhuk lambung, Ki Sukirdi prayitna, lengen karone dipasang  kanggo nutup lan ngayomi lambunge sing kancam dening sikile Rangga. Panyadhuke Rangga ora sida tekan lambung, merga nanggor lengen loro. Nanging Ki Sukirdi kontal mencelat memburi tiba neng lemah, banjur ngglundhungne awake ngedohi mungsuhe, lagi bareng wis dirasa adoh banjur tangi maneh karo ngresiki lebu sing ngrengeti sandhangane. Rangga panggah ora obah saka papane ngadeg.

"Ayo Ki Sukirdi, sing tenanan. Gladhen kanuragan kuwi ora kena wedi reged ngono kuwi, kareben gelis bisa" aloke Rangga marang Ki Sukirdi sing abang ireng praupane.

"Setan" Ki Sukirdi misuh "ora kena diangga lamba tenaqn cantrik keparat iki".

Muni ngono kuwi Ki Sukirdi karo ndudut keris saka wrangkane, keris ampuh sing katon mencorong pamore.

Sauntara iku, kahanan palagan wis akeh owahe. Ing sisih tengen, suwiwi sing dipanggoni pepanthan Prajurit Mataram sing disuhi Tumenggung Dibyanegara, saya adoh bisa ndheseg andhahane Ki Banjaran. Ki Banjaran dhewe nadyan wis ngetog kekuwatan lan namakne aji jaya kawijayan simpenane, nanging tetep durung bisa ngalahne Tumenggung Dibyanegara sing pranyata uga duwe kasekten sing punjul ing apapak. Ya ora maido Tumenggung Prajurit Mataram iki pancen Prajurit lawas sing anggone ndherek Panembahan Senapati wiwit jaman Mataram isih wujud alas gung liwang-liwung sing jeneng alas Mentaok. Ewa samono, ngadhepi Ki Banjaran saka Gunungrambut iki, Tumenggung Dibyanegara uga ora enggal bisa ngalahake. Sansaya suwe, nggone perang tandhing senapati loro kuwi sansaya rame, malah kepara wis ditinggalne prajurit andhahane dhewe-dhewe, prajurit Trah Majapahit katleyek mundur, sauntara Prajurit Mataram mburu mengarep.

Ora akeh bedane sing ana karo sing ana iring kanan, suwiwining Garudha Nglayang sing dipanggoni  Raden Tumenggung Sudirenglaga, katon barisan Mataram sansaya adoh ndheseg mundur wadyabala  sing ditindhihi Ki Bantarangin. Barisan Prajurit sing asale saka Gunungrambut kuwi isih kalah adoh karo Prajurit Mataram sajroning ngadhepi perang mawa gelar. Awit wong-wong Gunungrambut kulina maju perang ya mung ijen padha ijen, dadi kerep bidhuh bareng ngadhepi mungsuh sing anggone perang ngecakne cara bantu binantu sapepadhaning kanca.  Ki Bantarangin dhewe sanadyan gadane sing gedhe lan abot tetep muter kaya kitiran, nanging pedhange Tumenggung Sudirenglaga uga ora tau mandheg nggone ngiteri, pedhang kuwi kaya-kaya bisa weruh ngendi sing sela saka peranganing anggane Ki Bantarangin. Pucuking pedhang wis wola-wali nggarit gegere Ki Bantarangin, nadyan ora nuwuhake tatu sing mbebayani, nanging meksa ngganggu tandange Pendhekar saka Gunungrambut kuwi. mBaka sethithik Ki bantarangin wiwit ketleyek mundur katut mundure barisane, sauntara Tumenggung Sudirenglaga terus maju karo ora nglereni nggone muter pedhange.

Wis wola-wali Prajurit Panyambung Warta saka Gunungrambut aweh sasmita marang baboning barisan njaluk pambiyantu murih suwiwining Garudha iku ora sempal, nanging sasmita sing dikirim nganggo panah sendaren kuwi babar pisan ora oleh wangsulan saka baboning barisan. kang mangkono kuwi ora amerga sing ana Sirahing Garudha ora ngerti yen suwiwi sisih kering kuwi njaluk bebantu, nanging amerga kahanane sirah garudha dhewe uga ora adoh kaceke karo sing dialami sing manggon aneng suwiwi. Raden Buntas sing kondhang sekti mahambara, wektu iki mung bisa ngenteni wektu lan kalodhangan sing becik kanggo nylametne nyawane, pedhang sing ana tangane Tumenggung Jaya Kartika wis akeh ninggalne tatu ing awake Raden Buntas, getih sing mili saka tatu-tatu neng gegere campur karo kringet ndadekne Raden Buntas kaya adus getih. Nanging bawane senapati linuwih, nadyan bola-bali Tumenggung Jaya Kartika aweh sasmita murih Raden Buntas nungkul dadi bandan, Raden Buntas babar pisan ora nanggapi. Nadyan ora wangsulan nanging tandange Raden Buntas wis aweh wangsulan : aluwung mati ing tengahing palagan tinimbang nungkul dadi bandan.

Sing ora entek rasa gumun lan judhege kuwi malah Ki Trenggilingwesi, bocah nom sing mau arep dipurih supaya gelem dadi muride, jebul malah nduweni kaluwihan sing ora dinyana-nyana. Obahing sikil lan tangane Ki Trenggilingwesi sing kulinane ora tau luput lan ajeg ndadekne sing ketiban rubuh neng lemah ora bisa obah maneh, saiki ketanggor. Aja maneh kok bisa ngenani ragane Marga, nyenggol pucuk jarit utawa klambine Marga wae prasasat ora bisa. Bocah nom-noman sing ngaku jare Cantrik anyaran ing Padhepokan Banyugurih kuwi luwih kesit tinimbang polahe manuk srikatan. Antebing sikil lan tangane ngalahne tujahane gajah sing lagi ngamuk. Wis wola-wali Ki Trenggilingwesi digawe gulung koming ing lemah merga ketiban sikile Marga, bolak-balik digawe sempoyongan merga nangkis pupuhan tangane nom-noman sing isih Jaka kumala-kala kuwi.

Ki Trenggilingwesi sansaya nesu bareng weruh barisane uga katon ngendhelong adoh memburi malah sajak wis rusak diorak-arik cucuking Garudha Nglayang barisan Mataram, sauntara dheweke uga digawe repot merga tandange Marga. Mula Ki Trenggilingwesi banjur musus epek-epeke, saka kono jumedhul pusaka sekti, pusaka dibya saka alam gaib, peparinge guru lan sesembahane Ki Trenggilingwesi Sepuh ya Ki Ageng Grojogan Kaligedhe. Wujude Trisula  sing mengangah mripate, bongkoting Trisula kacantholan tampar sing gunane bisa kanggo nyawatake Trisula marang mungsuh sing rada adoh papane, sing ora teka ginayuh mawa tangan.

"Heh Marga" Ki Trenggilingwesi kandha marang mungsuhe "kapeksa aku kudu nguntapne nyawamu menyang Kahyangane Bathara Yama karo pusakaku, nanging aku nyirik mateni wong sing tanpa gegaman, ayo enggal tuduhna gegamanmu kanggo ngadhepi Trisulaku iki".

"Oooo, pusakamu katone wis teyengen Ki Trenggilingwesi" wangsulane Marga karo mesem sajak ngece "ndika ora perlu kuwatir, aku ya duwe gegaman yen mung kanggo ngadhepi Trisula ndika sing pamore katon mencorong kuwi".

Muni ngono kuwi Marga karo nguculi Cemethi sing diubetne ing bangkekane. Gaga nge Cemethi digegem nganggo tangan tengen, pucuke cemethi sing memper upat-upat ula kuning kuwi dicekeli nganggo tangan kering. Banjur dicoba diseblakne mendhuwur, nuwuhake suwara jumlegur kaya suwarane bledheg mangsa kasanga sing nyamber pucuke cemara.

"Dheeeeer.............".

 

ana candhake.

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (44)

 

PRAJURIT KASULTANAN NGAYOGYAKARTA

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

44

Ki Guru Sukirna sing manggon neng mburine Barisan Mataram dikancani sawatara cantrik Padhepokan Banyugurih, sajroning ati nangis dene tanah kelahirane dadi ajang paprangan antarane Prajurit Mataram lan wong-wong sing ngaku minangka Trah Majapahit. Buumi Jatipethuk sing biyen dibabat kanggo nyambung panguripan, saiki malah dienggo ajang paten pinaten. Sing luwih ndadekne sedih kuwi, nyata ora sethithik wong-wong sing tekane mrono arep mateni sing jare dianggep mungsuh kuwi, satemene mung anut grubyug ora pati ngerti satemene apa tuna bathine wong-wong kuwi nganti direwangi ngudhokne uripe ana satengahinmg paprangan sing banget kejeme kuwi. Iki mengko mbuh sapa sing bakal lebur ing paprangan iki, mbuh sapa sing bakal surak-surak rumangsa wis unggul ing yuda, tetep wae sing ngrasakne pahiting wohe paprangan ya wong-wong ing Jatipethuk, tanduran-tanduran sing samono ambane bakal rusak, ganda badheg, banger, arus lan sing ora enak diambu irung liyane, bakal pirang-pirang dina dadi ambon-ambone wong Jatipethuk. Durung kepetung mbuh pira cacahe wong Jatipethuk sing kelangan nyawa, ilang kasempyok anane papangan iki, kamangka nyawa-nyawa sing ilang kuwi ora arang sing ninggalne tanggungan anak sing curung bisa golek pangan dhewe, ninggalne bojo sing mbutuhne pangayomane, ninggalne wong tuwa sing butuh pangopene.

"Hm.........." Ki Guru Sukirna nyedhot ambegan dawa.

"Wonten dhawuh napa Guru?" dumadakan Cantrik sing ana cedhake takon, suwara ambegane Ki Guru Sukirna dikira sasmita prentah marang dheweke.

"Ora, ora ana apa-apa" wangsulane Ki Guru Sukirna "sing ngati-ati wae, aja cedhak-cedhak karo sing lagi padha perang, mbebayani".

"Oh, inggih Bapa" Cantrik mau wangsulan, diterusne ngomongne kahanan sing diweruhi "katingalipun barisan saking Mataram sampun radi tebih majengipun Bapa".

"Iya nanging paprangan iki durung rampung, bisa uga kahanan iki sawayah-wayah  dadi owah, saiki Barisan sing dheseg maju, ora mokal sedhela maneh genti kedheseg mundur" Ki Guru Sukirna ngandhani Cantrik  kuwi.

"Inggih Guru"

"Lan sing perlu padha dingerteni" Ki Guru Sukirna nerusne kandhane "maju utawa mundure barisan Mataram kuwi uga barisane wong sing ngaku Trah Majapahit kae, padha dene anggone ninggalne wong-wong sing kapeksa ora bisa melu maju lan ora bisa katut mundur, merga nandhang tatu utawa malah wis koncatan uripe. Ora sethithik sing sambat njaluk tulung, nanging sing ditampa malah kepidak-pidak sikile mungsuh utawa kancane dhewe".

"Ngeres lan nggegirisi" Cantrik kuwi grenengan dhewe.

"Iya , ya ngono kuwi kejeming perang" wangsulane Ki Guru Sukirna "lan perang kuwi bakal terus ana, ya muga-muga wae tumuli akeh para pangareping manungsa sing luwih seneng nggunakne nalar  kanggo ngrampungne bedaning panemu, tinimbang niru lakuning kewan sing urip ing alas ".

Cantrik sing dijak omong Ki Guru Sukirna kuwi mung manthuk-manthuk thok, mbuh ngerti sing dikarepne gurune embuh ora. Dumadakan saka sisih kidul akeh cantrik sing mlaku sajak kesusu, marani papane gurune.

"Ana apa Wukir?" Ki Guru Sukirna nakoni Cantrik sing lagi teka sajak kesusu kuwi.

"Atur uninga Guru" Wukir wangsulan "Ki Demang Sukirdi saking sanjawining palagan kaliyan sawatawis tiyang Jatipethuk dugi mriki, sesumbar maciya-ciya madosi Guru, badhe dipun rangket. Kala wau kapeksa dipun pambengi kaliyan Kakang Branjangan lan sawatawis kadang Cantrik, temah dados pasulayan".

"Oo, Sukirdi ya gene ora tambah ngerti nanging malah tambah bodho?" Ki Guru Sukirna kandha "ya wis yen ngono, ayo tuduhna ing ngendi papane adhiku lanang kuwi, tak temonane dhewe".

"Mangga kula dherekaken Guru" Wukir wangsulan, Ki Guru Sukirna banjur menyat ninggalne papane, mlaku mengidul arep nemoni Ki Sukirdi, ditutne cantrik-cantrike sing wis padha ngliga gegamane dhewe-dhewe.

Nalika lakune Ki Guru Sukirna wis tekan papan sing dituduhne Wukir mau, jebul ing kono lagi rame karo paprangan ing sajabaning palagane barisan Mataram lan barisane Raden Sentani. Paprangan antarane wong-wong Jatipethuk mungsuh karo para cantrik saka Padhepokan Banyugurih. Ki Sukirdi sing dadi pengarepe wong-wong Kademangan Jatipethuk kuwi lagi dedreg adu katiyasan karo Cantrik Branjangan sing uga pangarepe pepanthan cantrik Banyugurih.

Ki Sukirdi nyata ora ngilang-ilangne yen isih putrane Ki Demang Sudiya, tandange katon cukat trengginas, trampil lan kukuh ing adege. Mungsuhe kerengan, Cantrik Branjangan sing memper karo sebutane, solahe kebat cukat, pinter ngendhani panrajange mungsuh, kala-kala isih kober males ngirimne serangan sing mbebayani tumrap mungsuhe. Nanging sing diadhepi Cantrik Branjangan dudu wong tembre, isih putra Demang Sudiya, sing wiwit cilik diweleg ngilmu kanuragan dening wong tuwane. Sansaya suwe katon yen kasantikane  Cantrik Branjangan, isih manggon ing sangisore Demang Sukirdi, nadyan pedhange Ki Sukirdi durung bisa ninggalne tatu ing ragane Cantrik Branjangan sing endhag ngendhani, nanging wis bola-bali Cantrik Banyugurih kuwi tiba krangkangan ketiban sikile Ki Sukirdi.  Lan ing sawijining kalodhangan, pedhange Ki Sukirdi deres mobat-mabit mbabat ngarah gulune Cantrik Branjangan sing sansaya kethether ngendhani, nganti wekasane Cantrik Branjangan kudu nangkis nganggo pedhang sing dicekeli. Bawane kalah rosa lan kalah ampuhing pusaka, nalika pedhang-padha pedhang tempuk, pedhange Cantrik Branjangan tugel kepapras pedhange Ki Sukirdi. Cantrik Branjangan kaget, ora sranta banjur mencolot memburi, nanging Ki Sukirdi ora ngumbar Cantrik Banyugurih kuwi lolos saka ngarepe. Kebat Ki Sukirdi mlumpat nguber mungsuhe sing mencolot mundur, pucuking pedhange lurus arep nembus jantunge Cantrik Branjangan sing mung bisa ngadeg ora obah.

"Cring........." Ki Sukirdi kaget, pedhang sing pucuke mung kari sakecu saka dhadhane Cantrik Branjangan kuwi dumadakan pedhot, ana barang cilik sing tumiba ing godhonging pedhang, disawatake dening wong sing nedya ngalang-alangi nggone arep ngrampungi mungsuhe. Ki Sukirdi noleh ngiwa nengen nggoleki asale krikil sing bisa nugelne pedhange.  Ora mung Ki Sukirdi dhewe sing kaget, sanajan Cantrik Branjangan sing mau wis nyipta bakal jebol dhadhane dadi gumun. Mripate diucek-ucek sajak ora percaya karo sing lagi wae kedaden.

"Sing gedhe panguparamu Ki Sukirdi" dumadakan saka ngarep pering kiwa ketok ana bocah nom-noman sing mesam-mesem karo kandha marang Ki Sukirdi "aku ora sengaja, krikil sing arep tak ngge nyawat kirik mau, ucul dhewe saka gegeamanku, jebul ngenani pedhangmu dadi lan tugele".

"Keparat sapa kowe?" Ki Sukirdi sing durung mari kagete kuwi takon nggetak nom-noman kuwi.

"Aku?" Nomn-noman kuwi wangsulan karo mesem "Aku Rangga Cantrik anyaran ing Padhepokan Banyugurih".

"Isih cantrike Kakang Sukirna?" Ki Sukirdi takon karo mencereng "arep pamer kabisan neng ngarepku, kowe?".

"Ora Ki Sukirdi" wangsulane Rangga sajak ayem wae "mau wis tak kandhakne nek aku ora sengaja, dadi ndika ora perlu nesu-nesu, wong barang ora neja kok".

"Wis ora sah kakehan cangkem, ayo aku tuduhna olehe singidan Gurumu, arep tak rangket dadi bandan katur ing ngarsane Gusti Raden Sentani, yen kowe ora gelem nuduhne sida tak untir gulumu tenan kowe" Ki Sukirdi guneman karo nesu.

"Lho nDika sansaya lucu wae lho?" Rangga wangsulan karo ngguyu "lagi prentah wae wis kleru,ngono kok ngaku dadi Demang?, nek ndika kuwi Demang tenan, ndika pancen wenang aweh prentah, nanging bisa ndika prentah kuwi ya mung andhahan ndika dhewe, dudu andhahane wong liya. Aku iki andhahane Ki Guru Sukirna, dadi nek ndika prentah ya wegah!, arep nguntir guluku? ya eman-eman, gulu kok arep diuntir? Mesthi wae, aku sing duwe gulu ya ora ngolehi, ning nek ndika arep nekad, bisa wae dicoba. nDika bisa nindakne apa mung bisa omong thok?".

Rumangsa nek wis diremehne bocah nom, cantrik anyaran pisan, Ki Sukirdi kaya kobong rasane awake saking saka nesune. Demang pilihane Raden Sentani kuwi mecolot nyedhaki papane Rangga karo ngirimne kepelan diarahne menyang sirah.

ana candhake.

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (43)

 

kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

43

Sauntara iku, Rangga sing padha karo Marga yaiku padha-padha ucul saka baboning barisan Glathik Neba, nanging tenane ucule ora merga ninggalne barisan, nanging ngulati lakuning barisan saka kadohan murih ora campur karo barisan sing saka Mataram supaya ora nuwuhake salah tampa antarane Cantrik Banyugurih lan Prajurit Mataram. Bareng weruh yen Marga wis nemokne mungsuh sing mbebayani tumrap Barisan Mataram, Rangga dadi lega. Miturut petungane Rangga, saupama ora ketemu Marga, Ki Trenggilingwesi sing nduweni kasekten pinunjul kuwi bisa mbebayani tumrap para senapati Mataram, awit  kajaba Pangeran Singasari sing madeg minangka Senapati Agung, senapati sangisore ora ana sing duwe kaluwihan ulah kanuragan sing babag karo Ki Trenggilingwesi. Rangga banjur nerusne nggone ngubengi palagan. Rangga uga sengaja ngedohi papane Pangeran Singasari, kuwatir yen Pamane kuwi ngerti yen dheweke neng kono, banjur kaya padatan dheweke diuman-uman, dianggep ngganggu wong sing lagi ngayahi kuwajiban.

Nalika lakune Rangga tekan sacedhake barisan Mataram suwiwine Garudha sisih tengen, Rangga mandheg neng kono katon yen barisan Mataram sajak rada ketleyek, kajaba prajurit sing sajak kalah cacah, uga katon ana wong sing umure wis setengah tuwa sing ngamuk gawe bubrahe barisan Mataram. Wong kuwi gegaman gada gedhe sing diobat-abitne marang Prajurit sing wani nyedhak, ndadekne akeh prajurit sing kapeksa mundur golek kanca kanggo ngadhepi wong setengah tuwa sing duwe kekuwatan sing ngedab-edabi iki. Ana prajurit telu maju bareng, karepe arep ngendheg lakune wong setengah tuwa sing ngobat-abitne gadane kuwi, nanging pranyata wong telu kuwi malah  meh wae padha kelangan nyawane, tujune enggal ana pitulungan. Nalika wong sing gegaman gada kuwi arep ngepruk sirahe salah sijine prajurit telu sing ngruyuk dheweke, ana wong teka sing mencolot karo nyabetne pedhang ngenggokne arah gadane wong setengah tuwa kuwi. Mesthi wae, sing gegaman gada dadi kaget kecampuran nesu, mencolot memburi banjur namatne sapa sing lagi teka lan kuwawa ngenggokne arah gadane.

"Keparat sapa kowe?" aloke wong setengah tuwa kuwi karo mentheleng.

"Aku Tumenggung Sudirenglaga" wangsulane wong sing lagi teka karo siaga ngadhepi wong setengah tuwa kuwi "ndika sapa heh wong sing sekti mandraguna?".

"Hm........" wong setengah tuwa kuwi nggereng "aku Bantarangin, ayo adhepana aku Tumenggung Sudirenglaga, eman gadaku yen mung oleh sirahe prajurit rucah".

"Bagus!" wangsulane Tumenggung Sudirenglaga "ayo Ki Bantarangin, arep ngajak sing kaya apa bakal tak ladeni sagendhingmu".

Ora suwe anggone padha omong-omongan, wong sekti loro kuwi banjur padha ngudang gegaman, adu kasudiran ing tengahing paprangan. Para prajurit rucah padha sumingkir, ing semu padha aweh papan kanggo senapati loro kuwi adu kasekten tosing balung wuleting kulit. Ngerti yen Ki Bantarangin sajake bisa diadhepi dening Tumenggung Sudirenglaga, Rangga uga banjur nerusne anggone mubeng, saiki genti kepengin ngawruhi kahanane prajurit Mataram sing ngenggoni  suwiwi tengene Garudha Nglayang. Jebul neng kono wis rame, Ki Banjaran sing ngudang pusakane Golok Welang lagi adu kaprawiran karo Tumenggung Dibyanegara sing nggegem ukiran keris Kyai Nagakikik. Miturut panyawange Rangga antarane wong sekti loro kuwi babag, mung tekaning pesthi sing tumiba marang salah siji, sing bisa ngendhegne nggone padha ngunggar kasudiran, kanthi ana sing diarani menang.

Sing mapan ana sirahing Garudha Nglayang pabarisan saka Jatipethuk, Raden Sentani ora leren nggone ngulat-ulati lakuning paprangan. Nadyan tenane Prajurit Trah Majapahit sethithik menang cacah, nanging durung bisa ndheseg mundur mungsuhe, amarga prajurit Mataram luwih pinter ngrapeti barisan, kegawa saka asiling gladhen sing luwih tenanan. kajaba saka iku, prajurit Trah Majapahit nadyan kulina gladhen ulah gegaman nanging durung tau nglakoni perang sing mawa gelar ngene iki. Dadi ya kurang trampil ngecakne maju bebarengan karo kancane, beda karo Prajurit Mataram sing saben dina tansah diweleg carane makarya bebarengan sajroning ngadhepi mungsuh ing paprangan.

Satemene Raden Sentani duwe pangarep-arep ki Guru Sukirna lan para cantrike melu ngebyuki kumpul nyawiji karo prajurit Mataram. Perlune Raden Sentani bisa  aweh pidana marang sedulur pupone kang dianggep wis nyidrani kasetyan marang leluhure, kanthi ora gelem nyengkuyung nggone nata kekuwatan ing Jatipethuk. Malah kepara luwih seneng dadi gedibale Mataram. Nanging suwe diulati, ing antarane Prajurit Mataram ora katon wujude Ki Guru Sukirna, malah cantrik-cantrik saka Banyugurih uga ora katon klebate.

"Dhasar menungsa licik" Raden Sentani mbatin sajroning ati "Kakang Sukirna ngira yen ora ngatone dheweke sak cantrike ing paprangan iki bisa ngapusi aku, temah bisa suwala yen ana pandakwa luwih milih Mataram tinimbang Majapahit. Nanging Sentani dudu bocah cilik sing gampang diblithuki, kanthi ora geleme manunggal karo Barisan Trah Majapahit wis kena didadekne bukti, yen Kakang Sukirna wis pantes disirnakne".

"Ngaturi uninga Gusti" ana prajurit sandi sing mau diprentah nggoleki papane Ki Guru Sukirna lan Cantrik-cantrik saka Banyugurih,  nyedhak karo aweh palapuran.

"Iya Kepiye? wis ngerti mapane Wong-wong Banyugurih?" Raden Sentani takon.

"Ki Guru Sukirna lan Cantrik-cantrik Banyugurih boten tumut perang Gusti, nanging inggih sikep gegaman nyebar kados Glathik ingkang neba ing  wingking ngupengi barisan Mataram" wangsulane prajurit sandi mau.

"Licik tenan menungsa siji iki" Raden Sentani nggereng "aku ngerti karepe, yen Mataram sing menang wong kuwi mesthi lagi melu maju ndhaku kamenangane, nanging yen Mataram ketleyek, Kakang Sukirna mesthi banjur ndhisiki mlayu amrih slamete".

"Kinten-kinten makaten Gusti" prajurit sandi kuwi semaur alon.

"Ora kira-kira, nanging pancen mangkono kanyatane" wangsulane Raden Sentani sing banjur disusuli prentah "saiki, golekana Ki Demang Jatipethuk, aturna dhawuh timbalan saka aku supaya nggawa prajurit sacukupe nggoleki lan mikut Kakang Sukirna lan mbanda Cantrik-cantrike".

"Sendika" Prajurit kuwi tumuli ninggalne papan kono, arep ngupadi papane Ki Demang Sukirdi.

Saungkure prajurit sandi, Raden Sentani mbalik ngulat-ulati kahananing palagan. Raden Sentani dadi muntab kanepsone, sirahe Garudha nglayang wiwit ngendhalong mundur ana sepuluh jangkah, mratandhani yen Prajurit Mataram luwih bisa nguwasani lakuning paprangan.  Luwih-luwih bareng siji loro wiwit ketok ana prajurit Trah Majapahit sing rubuh kena gegamaning mungsuh.  Suwara jerit kelaran saka andhahane Ki Trenggilingwesi sing ngenggoni sirahe Garudha Nglayang sansaya rame, sauntara iku bendhene prajurit Mataram sansaya banter pangungkunge. Ora kesuwen, Raden Sentani nyilakne jarite memburi, aweh sasmita emban pangapite supaya miyak barise  prajurit sing ketleyek mundur, Raden Sentani maju klawan pedhang ligan sing digegem kenceng ing tangane. Ora suwe barisan saka Jatipethuk wiwit pulih, ora ketleyek mundur maneh, malah genti suwara bengok kelaran saka barisan Mataram sing keprungu banter, disusul bendhe saka Jatipethuk mangungkung banter sinaut suwara keteg sing ditabuh nganti kaya butu-butula.

Sang Senapati Agung Mataram sing banjur sumurup barisane katon rusak awit katrajang pangamuke Raden Sentani, tumuli maju nyedhaki arep mapagne sing lagi nyebar pepati. Kaya Raden Sentani, Pangeran Singasari uga wis ngliga pedhang pusakane, prajurit-prajurit padha nisih dhewe-dhewe aweh dalan marang Sang Senapati Agung sing arep tumandang gawe.

Kang bareng karo iku, Ki Demang Sukirdi kanthi didherekne prajurit cukup akeh, mlaku nylingker metu saka pabarisan golek dalan marani papan samburine barisan Mataram, arep nggoleki sedulure tuwa ya Ki Guru Sukirna. Prajurit sing digawa Ki Demang Sukirdi kuwi kabeh nom-noman asli Jatipethuk sing wis digladhi dadi prajurit Trah Majapahit, dadi kabeh ya durung tau weruh rasane melu perang. Nanging merga kapracayan yen saka Jatipethuk bakal njudhul Majapahit sing anyar lan kabeh sing melu kuwi bakal oleh kalungguhan sing luhur sajroning paprentahan Majapahit mengkone, mula kabeh ya ora ana sing miris diajak ngrangket ki Guru Sukirna lan kabeh cantrik-cantrike.

 

ana candhake.

 

 

 

SENDHANG MUSTIKANING WARIH III (42)

 

Kacariyosaken malih dening : Rust Luh Getih

42

Ki Trenggilingwesi mentheleng, jroning atine ana rasa gumun ngerti kekendelane bocah sing ngaku jeneng Marga kuwi. Diarani kendel amerga ingatase isih nom-noman wani-wanine nrobos ing tengah-tengahing paprangan antarane Prajurit Mataram karo Prajurit Trah Majapahit, kamangka ya ora nggawa gegaman apa-apa. Kapindho olehe teteg nyawang dheweke klawan anteng ora nuduhne rasa wedi sithik-sithika, malah kepara mau wis wani ngganggu anggone arep ngremuk sirahe prajurit Mataram sing wis tanpa daya. nanging yen nitik bebaune, bocah nom iki pancen bebau bebakalan sing becik, lire upama wekel diwulang tata reh kanuragan bakal dadi wong sing peng-pengan. Mula najan mau Ki Trenggilingwesi wis digawe kagol atine, kanthi tetimbangan sing keri dhewe iki, Ki Trenggilingwesi thukul rasa eman ing atine. Eman yen bebakalan sing becik iki kudu cures sadurunge thukul luwih gedhe. Iba senenge yen Ki Trenggilingwesi duwe murid sing duwe bebakalan kaya ngono becike kuwi.

"Oo dadi kowe bocah padhepokan Banyugurih? Kok teka kene? apa karo gurumu diprentahake supaya Banyugurih nyawiji karo Prajurit saka Mataram iki?" Ki Trenggilingwesi takon, tembunge ora kasar babar pisan.

"Iya Kyai, Guru Kyai Sukirna ora dhawuh supaya Cantrik-cantrike nyawiji karo sapa-sapa kok, malah Guru ngendika nek mesakne banget marang wong-wong sing seneng ngatonke bodhone. Lha tekaku mrene kepengin sinau carane ngecakne ilmu kanuragan sing tenanan, merga nek neng gladhen ngana kae rak mung ethok-ethokan wae?!?" wangsulane Marga kanthi suwara polos, suwarane bocah sing lugu.

"Sapa sing dikarepne dening Gurumu wong sing seneng ngatonake bodhone kuwi ?" Ki Trenggilingwesi takon maneh.

"Guru ora ngarani sapa-sapa, mung aku kerep dituturi yen aku kudu mesakne wong-wong sing seneng mamerne bodhone, yaiku wong sing ora gelem nggunakne nalare kanggo ngrampungne perkara sing diadhepi. dadi aku sing wani ngarani, dudu Guru, yen tenane wong-wong Mataram karo wong-wong sing jarene Trah Majapahit kuwi padha wae, ora seneng nggunakne nalar, nanging malah seneng niru lekase Asu Ajag sing keregan karo padha asune, rebutan bathang celeng sisane Macan sing ditinggal lunga merga wis wareg" wangsulane Marga karo nyedhakepne tangane neng dhadha.

"Hus.....!!!" Ki Trenggilingwesi rada nggetak "kowe bocah durung nalar, nek omong sing kepenak, aja waton njeplak. Kena wae nek sing kok arani padha karo asu kuwi wong-wong Mataram sing goblog-goblog kae, nanging aja pisan-pisan kowe wani mbaleni omonganmu ngono kuwi marang Trah Majapahit, klebu neng ngarepku, yen ora kepengin tugel gulumu. Ngerti?".

Marga ngguyu kepingkel-pingkel krungu panggetake Ki Trenggilingwesi ngono kuwi, kaya ngguyu merga weruh solahe lan krungu pambanyole Dhalang Wayang Beber sing nyritakne lucune Dhoyok karo Bancak punakawane Raden Panji Inukertapati kae.

"Mingkem!!!!" Ki Trenggilingwesi nesu "apa sing kok guyu? He?!!?".

"Lucu" wangsulane Marga karo nutupi lambe nganggo epek-epeke.

"Apa sing lucu?" Ki Trenggilingwesi mbengok.

"nDika Ki" Wangsulane Marga "aku sing ndika arani bocah durung nalar wae ngerti, mung kewan sing seneng cokot-cokotan karo padha kewane merga rebutan bathang, lha kok nDika sing wis tuwa malah ngarani nek sing goblog kuwi wong Mataram, kamangka ndika ya ora beda karo sing ndika arani goblog kuwi, malah marahi katon luwih goblog kuwi bareng ndika ngincim aku nek wani muni ngono kuwi maneh neng ngarep ndika arep ndika tugel guluku. Eling Ki, anggonku muni ngono mau merga mung arep nglegani ati ndika kanthi mangsuli sing ndika takokne, lha apa ora luwih lucu, ndika kuwi wis takon bareng diwangsuli ora matur nuwun, kokmalah nesu, ndika kuwi Ki sing lucu".

"Cukup! ora usah ngoceh maneh" Ki Trenggilingwesi sansaya nesu "kana gek ndang lunga, sumingkir saka kene, aja gawe nesuku neng kene, nek nganti ilang sabarku, cilaka kowe mengko".

"Emoh Ki" Marga wangsulan"aku ora arep lunga saka cedhak ndika, merga aku ngeman ndika supaya ndika ngregani kaluwihan sing ndika duweni, ora mung merga nesu banjur ndika lali yen ndika iku tenane wong sing sekti mandraguna".

"Karepmu piye he?" Ki Trenggilingwesi sansaya banter nggone nggetak.

"Remeh Ki, nek Ki Trenggilingwesi mungsuh prajurit rucah, nek nyata perwira ya golek mungsuh sing babag, dadi nek menang ya marem nek kalah ora kewirangan" Marga wangsulan karo mesam-mesem.

"Kowe aja ngawur, wong Mataram kuwi ora ana sing nduweni kadigdayan sing pantes dipamerne. Kabeh padha, kaluwihane ya mung sak prajurit sing ora sida mati tak kepel ndhase mau. Neng palagan iki, nek aku ora oleh mungsuhi prajurit-ptajurit sing ana kuwi, banjur kon mungsuh sapa he?"

"Yen miturut nDika, prajurit Mataram ora ana sing bobote rada timbang karo ndika, piye yen nDika nyoba mungsuh aku?" Marga takon. nawani panantang marang Ki Trenggilingwesi.

"Pie? Kowe nantang aku?" Ki Trenggilingwesi kaya arep mbledhos saking nesune "tak turuti panantangmu, sajroning limang jurus, kowe isih bisa ngadeg kaya saiki kuwi, luwung aku meguru marang kowe".

"Tenan kuwi Ki?" wangsulane Marga karo nyilakne jarite memburi tata-tata kanggo kerengan "bagus!, tak wujudi ujarmu Ki Trenggilingwesi".

Ora wangsulan maneh Ki Trenggilingwesi tata-tata arep nglabrak Marga. Kuda-kudane dikuwati, siap nampani dugangan utawa jotosan saka Marga sing dianggep bocah cilik ora duwe kekuwatan apa-apa. Nanging Marga ora enggal aweh serangan, malah karo melat-melet ngece, mbaleni panantange :

"Ayo Ki Trenggilingwesi, aku kepengin nyoba kacepetaning solahmu kaya pas nyengkiwing prajurit Mataram sing lagi ora migatekne ndika mau lho, bisa apa gak ndika nyengkiwing aku".

Ki Trenggilingwesi rumangsa yen temen-temen wis diremehne dening Marga, karo ngetokne ambegan liwat irunge sing krasa panas merga saking nesune, Ki Trenggilingwesi  ngobahne tangane sing ora obahe kaya ora kena disawang mripat merga saking cepete arep nyengkerem pundhake Marga sing sisih kiwa. Nanging pranyata Marga luwoih cepet anggone ngobahne awake, mung karo miring nisih sethithik wae, cengkeremane Ki Trenggilingwesi bisa diendhani. Ki Trenggilingwesi ora ngira yen Marga isih bisa endha, ora gantalan wektu genti tangane sing kiwa obah, karepe arep nyudukne driji-drijine menyang igane Marga. Marga ora kober endha, nanging tangane banjur kumlawe, sing tengen nyilakne tangane Ki Trenggilingwesi mengiwa, sing kiwa ngirimne kepelan disurungne menyang dhadha. Ki trenggilingwesi kaget, panyuduke mrucut malah dhadhane kena surung kepelane Marga. nadyan ora banter surungane Marga kuwawa ngundurne Ki Trenggilingwesi memburi kira-kira telung jangkah. Marga dhewe ora obah saka panggonan ngadege sakawit.

"Ayo Ki Trenggilingwesi, sing tenanan ngono lho" Marga isih kober alok karo nata kuda-kudane "emoh aku nek ndika mung glopa-glape ngono kuwi".

"Keparat" Ki Trenggilingwesi nggereng , wong kuwi banjur duwe gagasan kepengin ngrubuhne Marga sajroning wektu sing ora suwe. Tangane dikepelne tenaga njero wiwit dipapanake, maju sajangkah banjur ngobahne sikile diarahne menyang lambunge mungsuh. Marga prayitna, panyadhuke Ki Trenggilingwesi ora niyat diendhani, merga kepengin ngukur sepira kekuwataning mungsuh tangane ditekuk, sadhukane Ki Trenggilingwesi ditadhahi nganggo sikut. Ana kekuwatan loro sing tempuk, Marga kesurung memburi kira-kira telung jangkah, Ki Trenggilingwesi rada banter mental memburi telung jangkah banjur ngadege dadi sempoyongan. Ki trenggilingwesi lagi ngerti yen sing diadhepi iki dudu salumrahe bocah, nanging bocah sing duwe kekuawatan sing bisa ngundurne panyadhuke. Kesurung rasa nesu Ki Trenggilingwesi wis ilang pepenginane nggone arep ngepek murid marang Marga sing mau disawang minangka bebakalan sing becik. Danyang Pundhen Grojogan Kaligedhe kuwi wis ora tidha-tidha maneh, wis ora nganggo pangeman apa-apa niyate kepengin enggal bisa ngrampungi mungsuhe.

 

ana candhake.